SKKN xếp loại B Thành phố - 2007-2008

Uỷ ban nhân dân huyện Đông Anh
Phòng giáo dục - đào tạo
sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài :
Phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh khi dạy bài
" Chơng trình địa phơng"

(phần văn)
ở môn Ngữ văn 9.
Giáo viên : Đỗ Thị Kim Hoà
Tổ : Xã hội
Đơn vị : Trờng THCS Cổ Loa
Sáng kiến kinh nghiệm Đỗ Thị Kim Hoà
Năm học 2007 - 2008

2
Sáng kiến kinh nghiệm Đỗ Thị Kim Hoà
Dàn ý
A. Đặt vấn đề:
I. Lý do chọn đề tài:
II. Cơ sở thực tiễn và lý luận:
1. Xuất phát từ mục tiêu tiết dạy và mục đích của dạng bài "Chơng
trình địa phơng".
2. Dựa trên đặc điểm lứa tuổi học trò.
3. Thực tế giảng dạy của giáo viên
4. Căn cứ vào mục đích của giờ giáo dục địa phơng.
III. Phạm vi đề tài và đối tợng khảo sát:
B. Nội dung chính:
I. Khảo sát tình hình thực tế của học sinh:
II. Những giải pháp cụ thể:
1.Cải tiến khâu hớng dẫn học sinh chuẩn bị bài

2. Định hớng cho học sinh nguồn t liệu
3. Giao nhiệm vụ, phân công công việc cụ thể
4. Hớng dẫn cách thực hiện
5. Đôn đốc, nhắc nhở, kiểm tra thờng xuyên
6. Giáo viên tập hợp bài chuẩn bị để xem xét, chấm điểm
7. Tiến hành trên lớp:
- Phân công học sinh chấm chéo
- Phát huy tính tích cực và ghi nhận kết quả của nhóm học tập
- Giáo viên bình điểm, công khai kết quả
8. Khen thởng và kỷ luật
9. Tập hợp thành quả của học sinh và nhân rộng điển hình
III. Kết quả thực hiện
IV. Bài học kinh nghiệm rút ra
C. Lời kết

3
Sáng kiến kinh nghiệm Đỗ Thị Kim Hoà
Tài liệu tham khảo
1. Sách giáo khoa Ngữ văn 9 - Tập I
2. Sách giáo viên Ngữ văn 9 - Tập II.
3. Tài liệu Bồi dỡng thờng xuyên GV THCS, bổ túc THCS, THPT trang
6 NXB Hà Nội XB năm 2006)
4. Đổi mới phơng pháp dạy học ở trờng THCS.
( Nguyễn Nghĩa Dân - NXB Giáo dục - 1998 ).)
5. Tổ chức hoạt động dạy học theo nhóm trong môn Ngữ văn - Nguyễn
Đắc Diệu Lam)
6. Lịch sử và thời sự về phơng pháp giáo dục của Jeal Vial Nguyễn Kỳ
và Dơng Xuân Nghiên dịch
7. Phơng pháp giáo dục tích cực lấy học sinh làm trung tâm.
( Nguyễn Kỳ - NXB Giáo dục - 1995 ).

8. Một số vấn đề về tâm lý học về giao tiếp s phạm.
( Tài liệu bồi dỡng thờng xuyên - Chu kỳ 1992 - 1996 ).
9. Tài liệu bồi dỡng thờng xuyên cho giáo viên THCS Chu kỳ 2004 - 2007
10. Luật Giáo dục Chơng I - Điều 14 XB năm 2005
11. Chiến lợc phát triển giáo dục 2001 2010
12. Loa Thành Thánh tích.
(Chu Trinh - Nhà xuất bản Hà Nội - 1968)
13. Lửa chiều
14. Đất thiêng

4
Sáng kiến kinh nghiệm Đỗ Thị Kim Hoà
A. Đặt vấn đề
I. Lý do chọn đề tài:
Nguyễn Nghĩa Dân có viết:
Hiện nay, phơng pháp lấy ngời học làm trung tâm là một phơng pháp
phù hợp với mục tiêu giáo dục nhân cách của nền giáo dục xã hội chủ nghĩa ở
nớc ta
(Đổi mới phơng pháp dạy học trang 12 NXB Giáo dục).
Qua 16 năm chiêm nghiệm từ thực tế công tác giảng dạy, tôi càng khẳng
định rằng phơng pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm là hoàn toàn đúng
đắn.
Đặc biệt, ngày hôm nay, nhân loại đang đứng trớc sức phát triển nh vũ
bão của khoa học công nghệ, trớc những biến đổi không ngừng vừa theo dòng
chảy qui luật vừa đột biến bất thờng. Con ngời trong tơng lai phải là những con
ngời hành động một cách năng động sáng tạo, thích ứng nhanh với những thay
đổi và mọi khả năng tiếp cận, giải quyết vấn đề mềm dẻo linh hoạt.
Nhà trờng với phơng pháp cổ truyền cùng thời gian đã hoàn thành sứ
mạng lịch sử của nó, nhờng chỗ cho sự xuất hiện của nhà trờng với phơng pháp
đảm bảo cho đời một sản phẩm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thế kỷ 21,

đó là phơng pháp dạy học tích cực.
Phơng pháp dạy học tích cực thực chất là học sinh đợc phát huy tính tích
cực chủ động trong quá trình tiếp cận, lĩnh hội bài giảng. Giáo viên là ngời h-
ớng dẫn điều khiển, học sinh chủ động tiếp thu kiến thức.
Nhng để phát huy tính tích cực của học sinh trong những tiết dạy Ch -
ơng trình địa phơng (môn Ngữ văn THCS) thì sao đây? Khi mà ngành Giáo
dục và Đào tạo Thủ đô xác định: Giáo dục truyền thống địa ph ơng là một

5
Sáng kiến kinh nghiệm Đỗ Thị Kim Hoà
trong những nhiệm vụ trọng tâm của các nhà trờng THCS nói riêng và của
ngành Giáo dục - Đào tạo nói chung
(Tài liệu bồi dờng thờng xuyên GV THCS, bổ túc THCS, THPT trang 6
NXB Hà Nội XB năm 2006).
Bởi vì mỗi một cá nhân đều có cội nguồn gốc gác của mình, đó là nơi
chôn nhau cắt rốn, là quê hơng yêu dấu, là mảnh đất địa phơng nặng ân tình. Từ
đó trong trí óc họ ắt nảy sinh những ấn tợng, tình cảm tự hào về mảnh đất mà
mình sinh ra và lớn lên. Mỗi học sinh cũng vậy, trong trí óc còn bao sự hồn
nhiên ngây thơ còn có rất nhiều khoảnh khắc để dành cho tình cảm yêu mến,
gắn bó sâu nặng với quê hơng. Nhiệm vụ của ngời giáo viên chúng ta phải khơi
dậy, nhen nhóm lên tình cảm đó, để nó bùng dậy, hâm nóng tình yêu quê hơng.
hun đúc ý chí, thúc đẩy hành động.
II. Cơ sở thực tiễn và lý luận của vấn đề:
1. Xuất phát từ mục tiêu tiết dạy và mục đích của dạng bài Ch ơng trình địa
phơng :
Theo chơng trình đổi mới, SGK lớp 9 đợc Bộ Giáo dục sắp xếp một số
tiết học Ch ơng trình địa phơng , trong đó có một số tiết qui định về phần
Văn (Tiết 42). Mục tiêu của tiết học này: Giúp học sinh bổ sung vào vốn hiểu
biết về văn học địa phơng bằng việc nắm đợc những tác giả và một số tác
phẩm từ sau năm 1975 viết về địa phơng mình. Từ đó học sinh bớc đầu biết

cách su tầm, tìm hiểu về tác giả, tác phẩm văn học địa phơng và hình thành
sự quan tâm, yêu mến đối với văn học của địa phơng
(SGV Ngữ văn 9 Trang 128 - Tập I).
Tiết 42 Chơng trình địa phơng(Phần Văn) ở lớp 9 là sự kế tiếp của
tiết 121 Ch ơng trình địa phơng ở lớp 8. ở lớp 8, học sinh bớc đầu biết tìm
hiểu về văn học địa phơng đến năm 1975. ở lớp 9, học sinh tiếp tục tìm hiểu để
bổ sung những hiểu biết về văn học địa phơng từ sau năm 1975 đến nay.

6
Sáng kiến kinh nghiệm Đỗ Thị Kim Hoà
Một số tiết học Ch ơng trình địa phơng đợc sắp xếp từ lớp 6 đến lớp 9
theo nhận định của giáo viên chúng tôi thì đây là những tiết học hay, bổ ích và
lý thú. Bởi vì nó có tác dụng giáo dục học sinh vô cùng sâu sắc: vừa rèn cho
học sinh đức tính kiên trì, ham học hỏi vừa phát huy tính tự giác, tính cực
cho ngời học.
2. Dựa trên đặc điểm lứa tuổi học trò:
Nhng làm thế nào để phát huy đợc tính tích cực chủ động của học sinh
lớp 9 khi học bài Ch ơng trình địa phơng , trong khi đa số học sinh thụ động
máy móc, lời suy nghĩ. Song học sinh lứa tuổi này đang có sự phát triển về mặt
tâm sinh lý: dờng nh đã có ý thức thích quan tâm, giúp đỡ lẫn nhau và trong tâm
thức bắt đầu nảy sinh sĩ diện và lòng tự tôn tập thể.
Yêu cầu của bài này : Học sinh tự mình su tầm, tìm đọc những tác giả,
những tác phẩm văn học địa phơng để có những hiểu biết chung về văn học
địa phơng mình.
(SGV Ngữ văn 9 Trang 128 Tập I).
Học sinh - chủ thể của hoạt động học phải có đợc những kiến thức bằng
hoạt động của chính mình. Trong lúc này, ngời thầy đóng vai trò tác nhân tác
động vào hoạt động học.
Khích lệ đợc lứa tuổi 14 -15 tự su tầm, mày mò, suy nghĩ quả là khó.
Trong khi vốn hiểu biết của các em còn rất ít ỏi. Vả lại đa số học sinh còn cha

mấy hứng thú với việc học bộ môn Văn. Hoàn cảnh gia đình nhiều em lại rất
khó khăn, các em phải phụ giúp gia đình tăng nguồn thu nhập.
Dựa trên đặc thù của địa phơng và đối tợng học sinh qua khảo sát đầu
năm, chúng tôi trăn trở tìm hớng đi cho giờ dạy Chơng trình địa phơng
(Phần văn). (SGK Ngữ văn 9 Tập I Tiết 42).
3. Thực tế giảng dạy của giáo viên:

7
Sáng kiến kinh nghiệm Đỗ Thị Kim Hoà
Muốn phát huy tính tích cực chủ động của học sinh điều đầu tiên giáo
viên phải có sự chuẩn bị chu đáo và lên kế hoạch sử dụng phơng tiện cho có
hiệu quả, dự trù những phơng án, hình thức tổ chức cho sinh động. Trong quá
trình giảng dạy, chúng tôi gặp rất nhiều thuận lợi: sự quan tâm về đời sống và
tinh thần của các cấp chính quyền, đoàn thể, sự quan tâm của BGH, tinh thần t-
ơng trợ của các bạn đồng nghiệp. Song điều kiện tiến hành của giáo viên còn
gặp rất nhiều khó khăn.
Cái khó đầu tiên đối với chúng tôi giáo viên ở vùng ngoại thành nói
chung- là yếu tố học sinh: văn hoá đọc thấp kém, lời suy nghĩ, trì trệ trong tinh
thần, cha có chí hớng phấn đấu vơn lên. Điều này ảnh hởng rất lớn tới quá trình
giảng dạy của giáo viên.
Cái khó thứ hai của chúng tôi chính là đặc thù của xã Cổ Loa, một xã có
bề dày lịch sử và truyền thống văn hoá , để tìm hiểu về những tác giả và sáng
tác viết về địa phơng cho phong phú cũng đòi hỏi rất nhiều công sức và tâm
huyết. Để tìm cách khắc phục những khó khăn đó, chúng tôi nghiên cứu chuyên
sâu và tận dụng mọi sự hỗ trợ của các ban ngành, đoàn thể ở địa phơng, tự mày
mò, nghiên cứu để tìm ra những cách tiến hành có hiệu quả.
4. Căn cứ vào mục đích của giờ giáo dục địa phơng:
Sản phẩm của quá trình dạy học môn văn là hình thành nên nhân cách
của trò: bồi đắp tình yêu quê hơng đât nớc, tình cảm gắn bó tự hào về nơi chôn
rau cắt rốn của mình. Đặc biệt qua việc hớng dẫn học sinh tìm hiểu về truyền

thống văn học địa phơng thì ngời giáo viên nên chú trọng nhiều hơn đến thái độ,
tình cảm trân trọng, tự hào đối với những con ngời (các tác giả) nơi quê hơng
mình. Bởi vì, khi ta có tình cảm đối với quê hơng thì một nét riêng biệt, một
thoáng lịch sử, một điệu tâm hồn, một bóng dáng thân quen... cũng đủ gợi lên
trong ta niềm yêu thơng, gắn bó với quê hơng, xứ sở, đồng bào. Cho nên khi
am hiểu sâu sắc về những con ngời nơi quê hơng cùng với truyền thống cao đẹp
của mảnh đất này thì tình cảm của ta lại càng đợc bồi đắp phong phú hơn. Bổn
phận của ngời giáo viên làm thế nào để giúp học sinh hiểu và biết đợc một kho

8
Sáng kiến kinh nghiệm Đỗ Thị Kim Hoà
tàng thơ văn đồ sộ của địa phơng để mà bày tỏ tinh thần tự hào, hãnh diện về
quê hơng đất nớc.
Nhng trong quá trình dạy học, mọi sự khó khăn đến đâu thì ngời giáo
viên dạy văn cũng luôn tâm niệm một điều : Bồi đắp tình yêu quê hơng đất nớc,
tình cảm gắn bó tự hào về nơi chôn nhau cắt rốn của mình là góp phần hình
thành nên nhân cách học trò. Đặc biệt qua việc hớng dẫn học sinh tìm hiểu văn
học địa phơng thì ngời giáo viên cần chú trọng đến thái độ, tình cảm của trò đối
với quê hơng đất nớc cũng nh giá trị văn hoá lịch sử của địa phơng.
Từ những xuất phát điểm trên đây, tôi trăn trở và băn khoăn trớc một vấn
đề: Làm thế nào để phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh khi dạy bài
Ch ơng trình địa phơng (Phần văn) ở môn Ngữ văn lớp 9, trong khi điều
kiện dạy và học bộ môn Văn còn gặp nhiều khó khăn, vốn tri thức của học sinh
thì cạn hẹp mà mục tiêu giáo dục đặt ra ngày càng cao.
Qua hai năm thử nghiệm những biện pháp phát huy tính tích cực, chủ
động của học sinh khi dạy bài Chơng trình địa phơng (Phần văn) ở môn
Ngữ văn lớp 9 đã có hiệu quả, tôi mạo muội đề xuất trong bài viết này một vài
biện pháp hữu hiệu.
III. Phạm vi đề tài và đối tợng khảo sát:
Để đề tài đợc chuyên sâu và sát thực, tôi xin đi sâu nghiên cứu phạm vi:

phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh khi tìm hiểu văn học địa ph-
ơng Cổ Loa thuộc vùng ngoại thành Đông Anh Hà Nội.
Đối tợng thử nghiệm của chúng tôi là học sinh lớp 9 vùng ngoại thành,
các em đợc sinh ra và lớn lên trên đất Loa Thành lịch sử, có truyền thống văn
hoá lâu đời, cái nôi của những câu chuyện truyền thuyết hấp dẫn, cái nôi đào
tạo những cán bộ cách mạng trung kiên, cái nôi nảy nở những nhân tài văn học.
Qua hai năm nghiên cứu tìm tòi , áp dụng và dựa trên những kết quả đã đạt đợc,
tôi đã và đang bổ sung, hoàn thiện cho đề tài đợc hoàn chỉnh.
B. Nội dung chính

9
Sáng kiến kinh nghiệm Đỗ Thị Kim Hoà
I. Khảo sát tình hình thực tế học sinh:
Theo truyền thống, ngời giáo viên muốn giờ dạy thành công, đạt đợc kết
quả cao thì không thể bỏ qua khâu Hớng dẫn về nhà. Trong việc Hớng dẫn
về nhà, chúng tôi yêu cầu học sinh học bài cũ, chuẩn bị bài mới. Ví dụ học
xong bài Lục Vân Tiên gặp nạn, chúng tôi hớng dẫn học sinh về nhà:
- Học bài cũ
- Chuẩn bị bài sau: Ch ơng trình địa phơng ( Phần văn) . Song ở đầu tiết 42
qua quá trình kiểm tra bài soạn, tôi thấy các em chuẩn bị rất sơ sài, có em
không biết chuẩn bị nh thế nào. Đi sâu tìm hiểu nguyên nhân, tôi chốt lại
mấy lý do cơ bản:
1. Học sinh lời suy nghĩ, cha chịu tìm hiểu, khám phá.
2. Giáo viên cha dành thời gian đầu t, cha có những câu hỏi, yêu cầu cụ
thể để có đợc những định hớng ban đầu.
3. Học sinh có quá ít thời gian chuẩn bị, cha định hớng đợc quá trình tìm
hiểu văn học địa phơng bắt đầu nh thế nào.
II.Những giải pháp cụ thể :
Trớc thực trạng đó, chúng tôi nghiên cứu, tìm cách khắc phục những
nguyên nhân trên. Mục đích của bài này nh đã trình bày ở trên: Giúp học sinh

bổ sung vào vốn hiểu biết về văn học địa phơng bằng việc nắm đợc những tác
giả và một số tác phẩm từ sau năm 1975 viết về địa phơng mình. Từ đó học
sinh bớc đầu biết cách su tầm, tìm hiểu về tác giả, tác phẩm văn học địa ph-
ơng và hình thành sự quan tâm, yêu mến đối với văn học của địa phơng .
(SGV Ngữ văn 9 Trang 128 - Tập I).
Đây thực chất là một tiết học giúp học sinh hình thành kỹ năng tìm tòi,
phát hiện và bày tỏ thái độ tình cảm đối với địa phơng.
1. Cải tiến khâu hớng dẫn học sinh chuẩn bị bài:
Để giờ dạy có hiệu quả, tôi thiết nghĩ, tuỳ từng yêu cầu, mức độ của dạng
bài mà giáo viên có cách hớng dẫn học sinh chuẩn bị bài cho phù hợp chứ

10
Sáng kiến kinh nghiệm Đỗ Thị Kim Hoà
không nhất thiết giờ học trớc hớng dẫn học sinh chuẩn bị bài cho giờ học sau.
Đối với việc hớng dẫn học sinh chuẩn bị cho giờ dạy tìm hiểu Ch ơng trình địa
phơng (Phần văn), giáo viên nên tiến hành trớc đó 4 tuần để học sinh có thời
gian và điều kiện chuẩn bị ở nhà, giáo viên có thời gian xem xét. Đây thực chất
là một việc làm khích lệ học sinh phát huy vai trò chủ thể của mình. Trò có thời
gian chuẩn bị sẽ có đợc những sản phẩm tinh thần tốt đẹp.
2. Định hớng cho học sinh nguồn su tầm;
Theo Nguyễn Kỳ- Trờng Bồi dỡng cán bộ quản lý giáo dục và đào tạo,
1996, trong Phơng pháp dạy học tích cực, mối quan hệ thầy trò:
Thầy tác nhân -> Trò Chủ thể
Thầy Hớng dẫn -> Trò tự nghiên cứu.
Trong quá trình thực hiện, chúng tôi đánh giá: Định hớng giữ vai trò tiên
quyết của sự thành công. Cho nên để chuẩn bị cho tiết 42 Ch ơng trình địa ph-
ơng (Phần văn), giáo viên cần làm tốt vai trò vai trò tác nhân của mình. Nh
vậy tiết này, ngoài việc nắm bắt đợc tình hình chuẩn bị bài của học sinh cần
hoạch định những phơng án để chủ thể phát huy vai trò. Đối với Ch ơng trình
địa phơng (Phần văn), SGK gợi ý rất nhiều cách thức chuẩn bị bài (trang 122

SGK Ngữ văn 9 Tập I). Song để tiết học có hiệu quả, tôi định hớng cho học
sinh hai nguồn t liệu khá dồi dào:
Sách báo, tạp chí văn nghệ của địa phơng: Lửa chiều , Đất
thiêng , Loa Thành thánh tích .....
Gặp gỡ các tác giả có tên tuổi, những thành viên Câu lạc bộ thơ
văn xã nhà.
3. Giao nhiệm vụ, phân công công việc cụ thể;
Và để có thể phát huy đợc vai trò chủ thể giai đoạn đầu tiên là giai đoạn
chuẩn bị cho bài học. Chuẩn bị tốt bao nhiêu thì kết quả bài giảng cao bấy
nhiêu. Thầy trò cùng chuẩn bị: Đọc trớc bài, soạn bài, thu thập tài liệu. Giáo
viên giao nhiệm vụ, phân công theo nhóm. Trong dạy học, ... làm việc theo
nhóm là một hoạt động học tập tích cực ... sản phẩm của nhóm học tập thờng

11
Sáng kiến kinh nghiệm Đỗ Thị Kim Hoà
có kết quả khả quan vì đa ra đợc những kết luận phong phú, đa dạng, những
khám phá thú vị, đầy sáng tạo...
(Tổ chức hoạt động dạy học theo nhóm trong môn Ngữ văn
- Nguyễn Đắc Diệu Lam).
Cách tiến hành hoạt động nhóm vừa phát huy tính tích cực, tự giác của trò,
vừa làm cho khâu chuẩn bị đợc phong phú.
Chúng tôi phân chia học sinh thành bốn nhóm và giao nhiệm vụ cụ thể cho
từng nhóm:
- Nhóm 1 : Lập bảng thống kê các tác giả văn học địa phơng (những tác giả có
sáng tác đợc công bố từ năm 1975 đến nay) theo mẫu:
STT Họ tên Bút danh Những tác phẩm chính
- Nhóm 2 : Su tầm một số tác phẩm hay (thuộc bất kỳ thể loại nào) viết về địa
phơng mình (Kể cả những tác phẩm của những tác giả tuy không phải ngời
địa phơng nhng có sáng tác viết về địa phơng).
- Nhóm 3 : Viết một bài văn ngắn giới thiệu và nêu cảm nghĩ của mình về một

trong những tác phẩm viết về địa phơng mà em su tầm đợc.
- Nhóm 4 : Viết một bài văn hay một bài thơ về địa phơng mình.
Với cách thức giao nhiệm vụ nh vậy nghĩa là ... biến ngời học thành
tác nhân tự nguyện, tích cực có ý thức về sự tự giáo dục của mình. Đó chính là
chuẩn của phơng pháp tích cực: tính tích cực, tính tự do và tính giáo dục .
(Jean Vial Lịch sử và thời sự về phơng pháp giáo dục.
Nguyễn Kỳ và Dơng Xuân Nghiên dịch).
4. Hớng dẫn cách thức thực hiện:
Học sinh lớp 8 thì vốn kiến thức của các em cha phong phú, đặc biệt đối
với những sinh đại trà, hầu nh các em không mấy quan tâm đến những tác phẩm

12