Ebook Xã hội học nông thôn: Phần 2

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.46 MB, 20 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

Chuang VI

GIÀ DÌNH VA HĨ GIÀ DÌNH

NỊNG THỊN VIÉT NAM

1. Khài nièm già dinh va hó già dinh nịng thịn Viét Nam

1.1. Khài niérn già dinh

Trong cịng dóng xà hịi nịng thịn, già dinh là mot nhóm xà bịi
sd c2p, là "té' bào", là nén tàng eùa xà hot Tu nhùng già dinh nịng
thịn dà hình thành nèn cịng dóng làng xóm trong xà bịi nịng thịn.

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

Tu dó eó thè rùt ra ràng, già dinh là mot nhóm ngUdi ma càc
thành vién gàn bó vói nhau bang quan he hón nhàn, quan he hut
thị'ng ( ké ề nhàn con ni) vùa nhàm dàp ùng nhùng nhu càu riéng
tu éa ho, vùa thịa man nhu càu xà hòi vé tài san xuàt dàn cU theo cà
nghia thè xàe làn tinh thàn.

Mói già dinh déu eò mot he tlidng càc vi tri, vai trị, càc móì

quan lié chàng chit giùa ềe thành vién éa nị. Già dinh hình thành

trèn quan he hón nhàn - mot quan né xa hịi dàe thù. Trong già dinh.
quan he vcf chóng là mịì quan he sd dàng va là nén tàng éa nị. Mói
quan he này do quan he hòn nhàn xàc làp nén, tu dó ềe quan he khàc
éa già dinh dupc hình thành. Kèt qua là, trong già dinh mot he
thdng chàng chjt càc quan he xà hòi khàc nbau giùa càc thành vién
"cha-m^-con". Càc thành vién. trén tao thành cài gpi là "tam giàc già

dmh"[HoNggc Dai, 1990: 5],

Trong già dinh, ùng vói mói thành vién eùa già dinh déu xàe làp
mot "vi tri xà hịi" tUdng iing, va nhùng vai trị xà hịi khàc nhau
Trén ed sa dó hinh thành mot he thdng chàng chit eàe quan he (vi du 
nhu quan he bò càc con, bò con trai, bó con gài, me con trai, me

-con gài, me - càc -con; bo me vài eòe -con, tèrne vài -con trai, bó me vài 
con gài .V.V.). Trong ềe mịi quan he dị mói thành vién déu eó mpt "vi 
théxà hai" nhà't djnh. Chinh vi thè', già dinh là mot he thò'ng phùc tap 
càc vi tri va vai trò xà hai ma càc thành vién ehièm giù va thtìc hièn.

He thdiig nhflng vai trị xà hpi trong già dinh dà t^o ra ed càu

vai trị éa già dinh, xàe djnh mpt ed càu xà hpi éa "tè bào" xà hpi. Va

nhóm xà hpi dàc thù này eò nhùng ehùe nàng xà bòi nhà't djnh.

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

]/ Chùc nàng sinh de. Già dinh là ndi tài san xuà't con ngifdi cho 
xà hoi Day là mot trong nhùng chùc nàng ed bàn éa già dinh, Nhd
.sù hoat dóng dàe thù này éa già dinh ma xà hịi dùdc tài tao ra càc
th<> de duy tri giịng lồi.

2/ Chùc nàng kinh té. Mói già dinh déu mot hoat dòng kinh té' 
nhàm thòa man nhu càu va phùc IcJi vàt chat cho càc thành vién trong
già dinh, nhàm tài tao sue lao dòng cùng nhu thịa man nhiìng nhu
càu vàn hóa tinh thàn éa già dinh va chi phi san xuà't v.v..

3/ Chùc nàng giào due. Già dinh là mòi tnfàng dàu tién ma cà 
nhàn sinh ra va tiép xùc vói ngifdi khàc trong xà hịi. Day éng là mịi
tnfdng de xà bịi hóa cà nhàn. Nhùng thành vién mài éa già dinh hpe

nhùng khuòn màu tàc phong, nhùng chuàn mùc xà bịi, nhùng già tri
xà hpi de thtìe hièn nhiìng vai trị trong già dmh, vai trị xà bòi ma hp
phài dàm tràch. Chinh vi thè, bò' me - thè he cU truck trong già dinh eiing
chinh là nhtìng "ngi thày" dàu tién day cho càc thành vièn mài (con cài) 
bièt phài làm nhùng gì nià xà bòi difàng thdi cho là hdp ly, là dùng. Ké't
qua là, tre em eó difdc nhùng tri thùc nhà't djnh trong iing xù va boat
dòng xà bòi. Nguòi me trong già dinh là ngUdi thày dàu tién éa mói con
ngudi xà hpi.

4/ Già dinh co ehùe nàng ehàm sòc ngUòi già va tré em chUa dèn 
tuoi vi thành nièn.

5/ C/ii?c nàng thòa man nhu cau tinh càm eùa càc thành vién

trong già dinh. Day là ndi eàe thành vièn tim thà'y stì hịa thn, eho

dua vé màt tinh càm éa mình.

6/ Già dinh éng chùc nàng thịa man nhu ều tịn giào. Già 
(Unh là "ndi trù ngu ci cùng" éa nhùng ttì tng tịn giào.

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

8/ Chùih già dinh cùng là ndi thòa man nhu càu tình due éa

càc bàc cha me.

Trong nịng thịn ềe chùc nàng (tu 1 dén 5) éa già dinh là
nhùng chùc nàng difdc càc thành vièn trong già dinh coi trpng, vi dó là
biéu tifdng cho già dinh làng què,

I 1

Càn eù vào nhùng tièu chi khàc nhau ngUdi ta t)hàii lo|i già
dinh nòng thòn theo nhùng kiéu khàc nhau: Cia dinh hat nhàn là 
nhùng già dinh ehi eó thè he bị' me va con cài, Nhùng già dinh dù
hai thè he dUde gpi là nhùng già <Unh dày.dù. Trong xu the dói mài 
hièn nay, loai ho già dinh này trong càc làng xóm d nịng thịn dang eó
xu huóng già tàng. Diéu dó cho thà'y, chinh su già tàng so già dinh hai

thè he dang phàn ành xu thè hat nhàn hòa trong ehuyén dòi mó hình

già dinh nịng thịn Vièt Nam. Trong mot cóng truih nghién éu cịng
bị' vào nàm 1990 eho thà'y ràng, à dóng bang song Cùu Long xu thè
này tàng manh. Nhung trong xà hòi nòng thòn, già dinh Vièt Nam
khịng h^t nhàn hóa hồn tồn, nị ehi ln "xu hng hot nhàn hóa

mot nùa"[Dó Thài Dàng, 1990:14].

Nhùng già dinh trong càc làng xà ma ehi eó mpt thè he ho me

dxicfc gpi là già dinh nhị, nghla là chi vd va chong nhUng khịng co

(hồc chua con). Day là khài nièm chi nhiing già dinh tré mói xày
diing va tàch khòi già dinh bd m?.

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

Xu hng tu làp eiìa nhùng già dinh nhị này d nóng thịn dang
nifki hng tàng lén. Bịi vi ngifdi già thifdng muò'n dòe làp trong
khi fio con eó thè tu lao dóng de tao ra thu nhàp qua nhùng boat dòng
lao tlòng kinh té ma nén kinh té thj tnfòng cho phép, Day cùng là mot
b!("»ii b ién éa stì tàe dịng éa nén kinh tè thj tnfdng, Hàu qua eùa qua
trinici này de tao ra tàm ly eó ddn khi hp mà't di ngUdi ban dai, NgUdi

già e-ó ddn là mot trong nhùng và'n de xà bòi này sinh trong thdi ky
kinh; té nòng thòn dang ehuyén nhanh sang nén kinh té thj tnfdng,
Phu nù dịn thàn d nóng thịn co thu nhàp thà'p nhà't (30 nghìn
d/th.àng), CĨ tói 40% so' ho song trong cành dói nghèo '(xem: DUdng Thi

Tuycé't, 1995).

"Già dinh nhò" va già dinh hat nhàn cùng nhàn chung tò tièn vé
phia bò' va tao thành mot thè che xà bòi dàe thù à nịng thịn - dóng
hp. C^àc ho phàn bièt vài nhau bang càch, mói "ho" mang mot toc danh
vé pihia bò Ddn vj chung, toc danh riéng vé phia bị là ddn vj ngoai
hón, vi moi thành vièn eùa mot ho déu tu xem là dupc gàn n vói
nhaui bang quan he dịng màu.

Già dinh nóng thịn là nhùng ddn vj kinh té dịc làp. càc già dinh
CÓ thié phàn tàn ra nhiéu làng, thàm chi ra nhiéu vùng, nhiéu tinh. Su
phàm tàn dó vàn khịng làm cho hp qn tà't ề nhiìng gi n quan
dén ho. Trong nhiéu trtìdng hcfp, nhiìng quy dinh vé tén hp, ehù dèm 
va Ciac thành vièn éa nhtìng "dem vj chung toc danh vé phia be'*' dtìdc
ghi C'hép trong già phà éa dịng hp.

Khàc vói cịng dóng thàn toc, trong xà hói nịng thịn tón t ^
nhùnig già dinh ttì ba thè he tra lén (thém thè bè ịng bà, cu V.v.), va

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

nhflng già dinh này dtìdc gpi là già dìnJi ma róng hay già dinh trun

thóng (già dinh lón). Sù hién dièn éa nhùng già dinh này déu do càc

già tri xà hpi truyén thòng chi phot Nhiing già trj xà bòi eùa nén vàn
hóa dàn toc vói nhùng phifdng ehàm song "kinh già già de tuoi cho",

"kinh lào dàcthg', 'ng nùàe nhà ngn"... dà quy djnh càc mịi quan

he xà hpi trong già dinh de càc thành vién eùa già dinh ùng xù sao cho
hdp tinh ngUdt day long nhàn ài eùa ngUdi Vièt Nam, phù hcfp vói 
ehuan mtìe éa xóm làng.

Trong ềe cịng dóng làng xà, nhùng già dinh ehi bị (hồc
me) va con, thièu mot trong hai thành vién ed bàn tao thành càp ve;
chóng ducfc gpi lu già dinh thiéu hut hay già dinh khịng ddy dù. 
TÌiịng thng kièu già dinh này tón tai do két (j éa stì ly hịn hay
do tai nan rùi do, do hy sinh trong chién tranh, trong lao dpng san
xuà't, do om dau, bènh tàt v.v..

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

(me) song cùng con càt con mot ngifịi eh cóng tàe à dò tht dang phue vu
trouf,' hfc lucfng vù trang, hay dang còng tàe xa, Càn cu vào tiéu chi nghé
nghièp ngUdi ta phàn ehia già dinh nịng thịn thành ềe loai sau: 1) Già
dinh eiing nghé nghièp; 2) Già dinh khàe nghé nghiép (hòn hdp): .3) Già
dinh nong dàn (thuàn nóng), già cUnh phi nịng nghièp v.v..

1.2 . Khài niém hó già dinh

Khi nghién cùu vé nòng thòn, ngifdi ta thifdng sù dung khài
nièm hó già dinh. Vé màt nói dung, hai khài nièm già dinh va ho già 
dinh co nhùng diém khàc nhau. NhUng trong thUc té cupe song, vièe
tàch biich dupc khài nièm già dinh nhU nò vò'n dui?c phàn ành trong
pham trù già dinh là mot diéu khịng ddn giàn. Khi nghién éu vé già
dinh liòng thòn rigifdi ta hay ehù trpng dòn nhùng khia canh nhà't
dinh nào dó nhU boat dịng kinh té' chàng han.

.' ' i 5 Hò già dinh là khài nièm chi mot hinh thùc tón tai eua mot kièu
nhóm xà bịi là'y già dinh làm nén tàng. Hp già dinh tre hét là mot
tị chùc kinh té eó tinh chat hành ehinh va dja ly [Phan Dai Dồn,
1996],

Trong nịng thịn, già cìinh va hp già dinh mdi quan he htìu ed
VĨI nhau, nhimg khòng phài là mot. Co hò dpc thàn, nhung dò ehua
phài là mot già dinh theo dùng nghia éa nị Hị già dinh là mot nhóm
ềe cà nhàn xà bòi chù yéu chung nhau vé kinh té, sinh hoat, àn udng
chung nhau Trong thtìe tè, eó hó hao góm nhiéu già dinh, dói khi
trcntj niòt già dinh lai ehia thành nhiéu hò Do tàe dpng eùa nén kinh
tè thj tnfdng, vé cd bàn càc hò già dinh nòng thòn Vièt Nam hièn nay
duc?c phàn loai thành nhùng b a i nhu sau :

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

thu ìcfi ttì nhiìng ngành boat dòng lao dpng san xuà't khàe, Day là mpt 
loai hinh già dinh mang dàm net trun éa nòng thòn Vièt Nam.
Hièn nay trong so gàn 77.324.753 ngtìdi Vièt Nam, co 76,5% dàn sd
con dang sdng trong nịng thịn. Va trong so' dó khồng 70% lao
dịng dang sdng va boat dịng trong Unh vtìc nòng nghièp Cho nén so
hò già dinh nòng dàn eòn ehièm sd dòng trong nòng thòn Vièt Nam'^'

2/ Hó già dinh_ìiịn lidp nịng nghiép - phi nịng nghiép. Day là

nhtìng hp già dinh con ngn thu nhàp khàc ngoài thu nhàp tù Unh
vuc boat dpng san xt nịng nghièp

Vi du, nhtìng hị già dinh ngn thu nhàp tù san x't nịng
nghièp va thù cịng nghièp, hay nhùng hó già dmh mot ngtìịi laro
trong Unh vile san x't, boat dóng khàe ngồi nịng nghièp

T:^ lè ềe hp hón hdp nhiéu hay it tùy thupe vào trình dp phàt
trièn éa nén kinh tè hàng hóa va stì da dang hóa boat dịng lao dịng
san xt à khu vtìc dó. "Ị khu vtìc ngoai thành Ha Nói ty lè chung eùa
nhóm II (tue nhóm hp già dinh hón hpp) thtìdng dao dịng tù 40% dén
80% tong sd hó, rà't cà bièt eó vùng lèn tiói trèn 90% [Dàng Cành

Khanh, 1991:334].

Nhiìng dàc trtìng éa nhóm hó/lón/lojtj là :

- Day là nhóm hó phtìe tap vé nghé nghièp lao dóng san xt.

- Ngành nghl ngồi nịng nghièp nià hp dang làm ehi dùdc coi là 
nghé phu, tuy ràng thu nhàp ttì nghé này n cao hcJn nghé ehinh

- Trong nhóm hó này, nhtìng hó già dinh ị dinh cao cua
nhóm ln nhiìng già dinh eó dilu kièn v i von, dilu kièn v i n g h l
(dàc bièt là nghl truyln thdng).

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

- Day là nhùng hị nàng luc tị ehtìe làm àn va nhay ben
troni; tinh tồn kinh doanh. trong boat dịng kinh tè, Theo nghién éu
Xa bịi hoc d Thài Binh, viio thdi diém nàm 1990 co tòi 26% so hị thc
nhóm này so'vịn tù 1 dén 2 trièu dóng, 10% so'vị'n tù 2-3 trièu
dóng. va trén 10"o co so'vị'n trén 3 trièu dóng'^'. Vi du, xà Nguyén Xà
(ngoiii vi thj xà Thài Binh) co tài 10% so' hó già dinh thuóc nhóm này
eó in.iy kéo Bịng sen, 6% mày xay xàt gao, 4% co mày phàt dièn, Vé
dàu I u eó dén 24 % hó già dinh hịn liàp trong xà dà dàu tu trèn 1 trièu
dóng elio san xuà't nòng nghiép va chàn nuòi; 14% dàu tu cho kinh
doanh buon bàn va làm nghé thù cịng Dó là nlufng khài dàu cho sif
dịi mói Cd cà'u hị già dinh nịng thịn trong nhóm ho này [Dàng Cành

Khanh, 1991: .33.5]

- Day là nhóm hị co dù diéu kièn vàt chat va nàng lue de tàch

mình r.i khòi linh vue san xuàt nòng nghièp thuàn tuy, va xu hng
ch'.iyrìn sang nhóm hị già dinh phi nịng nghièp.

- Trcng nhóm hị này, tuy càc thành vién làm trong nhùng
linh Vile khàc nhau, nhung hp vàn khòng muòn ròi kiwi Unh vUc san 
xuà't nóng nghiép.

3/ Nhóm hó già dinh phi nóng nghiép -là nhiing hị ngn

thu nhàp ttì hfdng bịng, ttì ềe Unh vtìc boat dpng kinh té djeh vu, phi
nòng nghièp Thuòng là nhùng hò già dinh làm nghé thù còng nghièp
co tay nghé eao à nòng thịn. Tre day, trdng ed che kinh té tàp trung
bac Cil'p, hp ehi hành nghé bàn cóng khai, nay dxicfc ttì ehù trong hoi^it 
dịng san x't kinh doanh nén hp dà tue tó chùc boat dpng san xuàt
éa già dinh theo ed che kinh té thj trtìdng. Cùng vói nhiìng hị này là
nhiing hị già dinh làm trong càc hdp tàc xà thù cịng tre day, nay
giài thè, hp tò chùc san xuà't theo ddn dàt hàng tù phia xà hpt Trong

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

ed che canh tranh, ttì hach tồn, ttì kinh doanh, sdhị già dinh loai này
nhiéu bièn dịng.

Mot phàn trong sdhò dò vàn tiép tue nhàn dàt nhàm de phịng 
trong boat dịng phi nịng nghièp éa hp gap phdi vàn de. Chinh vi 
vày, ngay trong thdi diém dàu tièn éa thdi ky dịi mot theo nhùng kèt
qua dilu tra d xà Ninh Hièp - niòt trong nhùng xà chuyén bién manh

me tù kinh tè tàp trung bao cà'p sang kinh té thj tnfdng (nhùng nàm
diu éa thàp ky 90) eho thà'y ehi 5,7% nhùng già dinh mn tra
rupng khồn. Trong sd nhùng hp này, nhiéu ngUdi dà manh dan
chuyén hàn sang làm nghé thù cóng nghièp, nhiing làng nghé (nhu Da
Hói à Chàu Khè -Tièn Sdn, Bàc Ninh) cà làng nhU mpt còng trUcing thù
còng, còng truàng ed klù ìón, mói hị già dinh tra thành mot khàu trong
day truyén sin xuà't chung. Sdhò chuyèn sang nghé thù còng ed klù tàng
lén trong giai doan dàu eùa thdi ky dói mot Nhóm hp này eó xu hng nià
rpng hcm so vói ềe nhóm hị khàe trong làng [Dàng Cành Klianh, 1991 :
330-332].

Qua dó eho thà'y, trong qua trinh chuyèn sang nén kinh té thj 
truàng, tue là chuyèn sang nén s i n xuàt hàng hóa, nhóm hó già dinh
này dàn din chuyèn thành càc trung tàm giao djch nhiéu hdn là truc
tièp san xuà't. Quan nièm "phi thUdng bàt phù" sé kfch thich lio.-)it 
dóng kinh tè éa nhóm hó này. Trén ed sa éa càc hogit dpng kinh tè
nhtì thè, sé x't hièn trong nịng thón ed che dich vu nịng thịn ìihu
eung cà'p vàt tu nịng nghièp, nhu u phim va ềe hàng hóa khàc de
phue vu cho ddi sdng ndng thón.

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

Trong thdi kf dòi màt nòng thòn Viét Nam dang ehju tàc dịng 
éa quy lt phàn hoa ehun dòi mot bò phàn ngifdi nòng dàn thành 
nhùng ngudi boat dịng lao dịng phi nịng nghièp. Nị ln tàc dịng va
ành hifdng nhà't djnh dèn su chun dói ed càu xà hói: nén kinh té
hàng hóa phàt trién manh. so' hfdng ngUdi lao dòng thuàn nòng giàm,
so'hfdng ngUdi lao dóng phi nịng nghièp tàng lèn.

Mot diéu tra d xà Nam Giang (Nam Ninh - Nam Ha) cho thà'y
bue tranh vé ed cà'u ềe hị già dinh nịng thịn nhu sau :

•Mc^ itin nịng 
Dltóhón h(t|) 
•nc> phi nAng nghièp 
DKhàc

[Ngn: Kinh téxà hai nóng tliịn Viét Ncun ngày nay, sddT2, 329]

Qua kèt qua eùa nhflng nghién ciiu gàn day eho thà'y, trong tièn
trình dịi mài hièn nay, phin lịn càc hị déu tị ra nàng dóng de tao ra 
ngn thu nhàp cho già dinh. Diéu dó eó thè khing djnh ring nịng thịn
Viét Nam dang chun mình, vàn hành va chuyèn dói sang nén san xuà't
hàng hóa vói ed che' thj trtìdng, kéo theo nị là stì chuyèn doi ed cà'u nghé
nghièp - lao dpng xà hot Xu hng dó ngày ềng tra nèn dàm net, ró rèt va
làni này sinh mot hièn tUdng mài - thi trUdng lao dòng txi do à nòng thòn.

[Do nói Dong: 1994; Tị Duy Hdp: 1995]

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12>

lao dóng, Ị nhflng vùng nịng thịn nghé thù cịng dem lai thii nhàp

eao, xu hng chun hàn sang boat dịng phi nịng nghièp tra nén ró
rèt. Hàng loat ehd lao dịng tfl phàt hình thành ò càc thành phc thj
xà, thj tran Mot màt thịa man dupe nhu ều lao dpng éa nịng dùn
trong thdi gian nòng nhàn. Màt khàc nò de lai khòng it nhùng tè nijm
xà hpt

Tuy nhién, de khàe hpa lai chàn dung già dinh Vièt Nam, chùng
ta càn nghién éu mot so'dàe trung di day:

2. Dac diè'm c h u n g c u a già d i n h nòng thòn Viét Nam
Trong càc hó già dinh ng thón càc eà nhàn hi tan bién vào già

dinh. Mpi thù trong già dinh déu dUcJe eoi là chung. Mói ngi déu
sdng vi mpi ngtìdi, ehàm Id cho nhau trén mpi phucfng dièn. Hdn thè,
mèi già dinh nòng thòn con chtìa dtìng nhiéu net dịe dào riéng éa
mình. Trong nhtìng ttì u vé già dinh Vièt Nam, khà nhiéu khào
ctìu vé già dinh nịng thịn, ềe khào ctìu này déu ed gang làm noi bàt
nhtìng dàc trtìng éa già dinh Vièt Nam. 4 d àv^X^^ •

Trùàe hét, già dinh nòng thòn Vièt Nam luòn nàm trong mịì

</div>
(13)<div class='page_container' data-page=13>

Dàe trùng thù hai éa già dinh nóng thịn Vièt Nam' thè hièn à

ehị, 1 àc càp vd chóng va nhùng ngUdi khàc déu cho ràng sinh de là
ehtìe nàng cUc ky quan trpng, Chinh dịng ed sinh con, va nhiéu con
vài) 1.1 dàe diém nói trịi èl già dinh nịng thón Vièt Nam, Ti'ong quan
nièm éa ngUdi dàn nóng thón, dpng ed sinh de. dàe bièt là nhu eàu co
con trai dà làm già tàng tàm quan trpng eùa chùc nàng sinh de eùa già
dinh Theo quan nièm co tnijén, con trai là ngtìdi nói dịi tịng difdng,
"ntì nhàn ngoai toc, bà't nhàp tif dUdng".

Dàe tning thù ba, trong quan nièm eùa ngifdi Vièt, dàc bièt là

ngifdi dàn nịng thịn, cha me, óng bà tò tièn ehét nhung chua phài là
dà hét, hp n dang quan he vói ngUdi dang .song (hàu the) di hình
thùc khàe, eho nén trong già dinh duy ti-i sii thò pliung td tién. "Su thd 
phung tị tien vị'n xUa ngUdi Viét vàn , nhimg nị chi y nghia làm
eho Unh hón tị tién khòi kho va càu tò tién phù hò eho con chàu; trai
qua qua trình Hàn hóa, nị lai thém mpt y nghia thàm thuy hdn là nhó
dn cịng sinh thành éa to tìèn (phue bàn phàn thùy) va luu trun nói
giịng" [Dào Duy Anh, 1950 : 47]. Do dị, dịng dịi tra thành mot cịng
dóng ngUdi, thè gpi là cịng dóng xà ligi theo lich dai, nò bàt nguon

tù cjuà khù xa xàm, tù mpt ịng tị nào dó, ma càc thè he sau dUcfc biét

tòi theo ghi chép trong già phà hay theo Idi hn trun ("(2on ngi

tị «;ó tịng, nhu ềy co góc nhU song nguon" ea dao Vièt Nam).

</div>
(14)<div class='page_container' data-page=14>

sau khi bò' me khuà't bóng phài lo ma ehay, tè le, mai tàng, lè 49 ngày,
100 ngày, giị dàu, gió hèt, cài tàng, Xong hé't nhflng tràch nhiém néu
trèn thi ngày gió tét hàng nàm con cài vàn tiép tue thd cùng cha me

[Toan Ành, 1991:18-62],

Dgc tning thù tu thè hièn à chó, trong già dinh nịng thịn Vièt

Nam trun thị'ng, con trai vi tri dàc bièt quan trpng trong già
dinh. Hoat dpng tài sinh cpn nguòi xà bịi éa già dinh Vièt Nani là
nhàm vào vièe ndi dot Sinh con trai tra thành muc tièu éa già dinh
trun thdng. Néu già dinh khịng con trat dịng dịi coi nhU bj
tut dièt, ềe già dinh khàe khóng noi dịi thay dUcfc. Chinh vi vày, 
trong già dinh nịng thịn trun thị'ng, ngUdi chóng chi hồn thành
nghia vu éa minh vói tó tién khi anh ta sinh dupe con trat va dja vj
éa anh ta mài tra nén trpn ven. Con dịì vói ngifịi vcf, khi sinh con 
t r a t hp dà tièn mot buóe dai tù dia vj "ngUdi ngồi" hịa nhàp hồn
tồn vói già dinh, ducJc an tồn trong già dinh chóng, vi dà tao ra dupc
ngi tiép nịì dịng dịi eho nhà chóng. Nèu khịng co con, dja vj xà hpi
éa ngtìdi vcf trong già dinh, dòng hp luòn bj bà'p bènh, eho dù ho thtìc 
hièn tà't ề càc vai trị khàe trong già dinh. Khịng con trai nịì dói là
mdi lo lón éa ề hai giót vi nèu xày ra diéu dó, nam giói bi coi là "bà't
hièu", con nù giói hi de doa vé dja vj bịa uhàn. Trịng già cìinh nsng

thón hièn dai, dóng ed sinh con trai khịng hàn là de tàng ngn nhàn
Itìc lao dpng hay de dàm bào mang Igii hièu qua kinh tè. Tuy nhièn
trong cịng cupe dói mot con trai trong già dinh theo hp vin giù mot
vai trị ctìc k^ quan trpng. Cupe diéu tra à Thài Bình nàm 1984 eho
thày, stì khao khàt con trai nhtì là "khàt ntìóc", va vàn là noi lo eùa
nhtìng ngtìdi vcf [Mai Huy Bich, 1993:24-27].

</div>
(15)<div class='page_container' data-page=15>

khi con trat nèu khịng, ngUdi chóng là'y vd lè hồc nhàn con ni,
(^liinli vi vày. nguy ed bj tan vị hay bi phtìc tap hịa ềe mịì quan he
trong già dinh vàn àm ành nhiéu già dinh.

Dric trUng thù nàm, ngifdi phu nù nóng thón trong già dinh bj 
ha th.ì'p: "ngUdi phu nù khi lày chóng, rói sau dị, khi con trai, dà
dàn dàn màt tén éa niìnli, va vói thịi gian, ng dịng ehi con nhị dén
ngUdi phu nù tuoi theo tén chóng va con trai hp", Khịng nhùng tén
cùng cdm bj quén làng trong tri nhó éa cịng dóng, ma ngifịi phu nù
con m.à't ềeh tinh tuoi rièng éa hp. "Rat nhiéu trng hdp, càc cu bà
dUdc hịi khịng thè nhó tnìc tièp nàm sinh éa mình ma phài ền é
theo con dàu long ("Tòi sinh chàu diu vào nàm x tuoi, chàu tuoi Dàu, 
vj chi nàm nay chiù y tuoi, tue là tuoi tói nàm nay là ,..") [Bùi Thè

Cng, 1992 : 21]. Nguyén nhàn sàu xa à ehò, giùa hai giài stì khàe

bièt vé màt nhàn thùc do ed hói giao tièp trong ddi song xà hịi trtìóc
dó, va do dó hai gidi kinh nghièm xà bòi khàc nhau. Màt khàc, do
mùc dò hòa nhàp cà nhàn trong cịng dóng co khàc nhau giùa hai giót
ngtìdi phu nù khóng thè nhàn dièn mình theo nhùng phàm chat rièng
tu, ma phài thòng qua ngUdi khàe, qua ehòng va con trai [Mai Huy

Bich, 1993 :35].

Dge tning thù sàu, néu vi mpt ly do nào dó khịng con, hay

</div>
(16)<div class='page_container' data-page=16>

Dtìa con trai trong già dinh nịng thịn, cho dèn nay vàn là mot
bién so'dpc làp quy din.hjntìe sinh eùa già dinh Vièt Nam [MaiQuynh

Nam, 1994], "Trcng mot cupe diéu tra nàm 1990 à Hai Vàn vi Tam

Sdn, phàn lón nhiìng ngi dupc hịi déu nói ràng ehi thtìe hèn 1-2
con nèu it nhà't 1 con trai, néu khòng sé de thém. Khào sàt twc tiép

18 trtìdng hcfp de con thù ba tra lén à Vàn Nhàn trong nàm 19)0, cho 
thày, dai bp phàn déu do mudn eó con trai. Trong và'n de này dUdng
nhtì mtìe song éa già dinh khịng y nghia dàng ké" [Nguycn Hùu

Minh, 1991: 45], Do tinh cpng dịng tìu trpi nèn càp vp ehịng klịng de

dàng ttì quyét dinh sdeon mình djnh sinh ra.

Trong qua trình dói éa dàt ntìóc, nhùng chuin mtìe xàhC>i vé
dịng con nhiéu chau dang dtìpe dành già lai trong ềe hó gii dinh
nịng, thịn. Phin lón càc bàc cha me mong mn eho con cài cd! hịi
hpe hành, nhtìng quan nièm éa hp vé sdeon thì da dang phoig phù.
Mpt sd dịng vàn m'n con trai làm eho chtìcmg trình dar sd kè 
hoaeh hóa già dinh gap nhiéu tra ngat Chinh vi quan nièm contrai là
ngtìdi noi dịi tóng dtìdng, ma trong già dinh nịng thịn stì hièi dièn
éa dtìa con trai tra thành mot già trj già dinh eò ành hng manh
dèn chtìe nàng sinh san éa già dinh.

Dàc trùng thù bay, trong già dinh nòng thòn Vièt Nam ruyln

</div>
(17)<div class='page_container' data-page=17>

eùa già dinh, eùa hp hàng lèn trén Idi ich eà nhàn Ngay tù nhò tre em
dà dude rèn luyén va làm theo tinh thàn éa cpng dóng, hoc va ting xù
theo càch dành già éa ng dóng, coi stì dành già éa cpng dóng là
thifài do eao nhàt, dịi khi phài iing xù sao cho cịng dóng tàn thành
ciuf khong cho là dùng hay sai theo quan nièm chung éa xà hpt

Qua trinh xà bịi hóa trong mịi trtìdng già dinh ị nịng thịn 
ducfc càc nhà xà hịi hcx- eoi là rat quan trpng. Xà hói hóa là qua trinh 
qua dó mói cà nhàn hoc hịi va nhàp tàm càc n tị' vàn hóa - xà bịi
éa mịi trng xung quanh, hịa nhàp chùng vào càu trùc nhàn càch
éa mùih de thich nghi vói mịi tnfịng xà bịi. Dó là qua trình cà nhàn
hoc hịi nhiìng quan nièm, nhùng già t r t chn mtìe xà hot nhtìng quy
tic. nhùng khn màu tàe phong, nhùng tri thùc va kinh nghièm xà
bịi cté cho phép ề nhàn hoat dịng nhtì mot con ngtìịi bình thtìdng
trong xà hot Chinh vi thè, nói dung xà bịi hóa trong già dinh nóng
thịn lày tinh cịng dóng làm mue tièu, nghia là dàt Idi ich éa ng
dóng, éa già dinh lén trén hét, lày hòa khi làm dàu, lày tinh, le nghia
làm trpng v.v...

Càc thành vién mói éa già dinh, va cùng là thành vién éa

cịng dóng, ền thàm nhn nhùng ly tng éa cpng dóng, nhùng le
nghi, nhiìng phong tue tàp qn de sao cho hịa nhàp dUcfc vói cịng 
dóng xà hịi xung quanh, ndi ma thành vién ra dot lón lén va truàng
thành Trong phuong ehàm giào due à già dinh, vièe "vàng va r^he Ufi" 
là mot muc tiéu quan trpng. "Cà khòng àn mì ề Udn, con khóng

nghe Idi cha me tram dùịng con hu",

Vièe giào due bỊn phàn va tràch nhièm éa mói thành vién
trouig già dinh dUcte xem là vàn de quan trpng. "Con eò cha, nhà

nịe, cdy co góc, ruiàc nguon" ln nhàe nhà con cài nhó v i coi

</div>
(18)<div class='page_container' data-page=18>

nén, cịng due éa cha me va tó tién de tòn trpng va biét iing xù sao
eho hcfp dao. Trong già dinh, mói thành vién bao gid cùng giù nhùng vj 
tri xà hói nhà't dinh trong ba thù bàc: theo thè he, theo lùa tuót theo
giói tinh. Chinh nhiìng thù bàc này dà là eho bà't binh ding trong già
dinh ln tón tai, nhà't là ddi vói tré em va phu nù. Khi nghién cùu vé
già dinh, Màc dà chi ra ràng "trong già ciinh hièn dai chùa dung khòng
nhflng che dò nò lè (servitus) ị trang thài manh nha, ma n chtìa
dtìng ề che dị nóng nị à trang thài manh nha ntìa, vi nị co quan he
ngay ttì diu vói nhiìng lao djch nịng nghièp. Nị chtìa diing nhiìng
màu thuin sau này sé phàt trièn rpng lón trong xà bịi va trong nhà
ntìóc éa xà hói dó" [Mcic, F. Ànghen, 1984:97].

Giào due trong già dinh nhàm dat dén sU thùa nhàn già tri là
eàe thành vién phài "tịn kinh lin nhau", trong tìng xù "anh i a iinh
em ra em, vd ra vcf, chong ra chóng". Cho nén, trong già dinh nịng 
thón vàn con ed sa de eho che dị già trtìịng trong già dinh tim dtìctc
mành dà't tón tai. Già dinh già trtìịng là bai già dinh ma à dó tón tati
che dó ehun qun éa ngtìdi dàn ịng vói tu càch là ngi chù già

dìsi\i[C. Màc, 1984:97].

Trong mịi trtìịng giào due già dinh thtìịng nhiéu càch giào
huà'n tré em khàe nhau, tùy thuòc vào lùa tt vào diéu kièn sdng éa
già dinh. Thtìịng là giào due thdng qua Idi ni. Idi giào huà'n, nhiing
càu chun, Idi khun kè'ề su kièm sồt, de n?t ntìa v.v. ("yèu cho

roi cho vgt, ghét eho nggt eho bùi"), Bàn thàn già dinh rat ehù trpng

</div>
(19)<div class='page_container' data-page=19>

Dàc tning thù tàm - ngUdi phu nù trong già dinh mot vai trị

quan trpng trong boat dịng kinh té éa già dinh, Hp là nhùng ngifòi
giù va chi tién, Dành ràng viéc chi tiéu tién chung, nhung ho ehi tiéu
khón)^ phài elio bàn thàn ma chi cho chóng con va già dinh ho, dịi khi
con chi cho thanh danh éa già dinh nùa, Diéu dàng lifu y d day là so
dòng nhùng già dinh nòng thòn, nhiing quyét djnh cuòi cùng à trong
tay ngUdi vd [Nguyén Tù Chi, 1996: 338], Vi hp là nhùng ngUdi "tay

hịni ehia khồ".

Mot dàc trUng khịng thè bị qua dUdc dịì vói già dinh nịng thịn 
là, ngUdi phu nù so vói nam giói trong làng xà déu it ed hỊi hón de
tham già vào cịng viéc chung, cịng vièe xà bòi. Tuy nén dàn ehù hièn
dai dà dem lai elio phu nù nhùng quyén han nhà't djnh, nhung boat
dòng va tham du vào còng vièe xà hòi eùa hp vàn bi han che do quan
nièm tnivén thị'ng xa xua con ngu tr^ trong ng dóng làng xà; Dó là
trong làng xua nguèfi phu nù vàng màt trong càc tị chùc ngồi già
cUnh [TU Chi, 1996:339].

Dàc tning thù rruidi éa già dinh, dó là stì phu thc éa già dinh

vào khu vUe eu trù va dàe thù nghé nghièp. Vi thè, tón tai khài nièm già

dìfih vùng sàu, viing xa, bai già dinh theo nghé nghièp (già dinh nhà nòng,

già dmh thUdng nhàn, già dinh thd thù còng .v.v.). va boat dịng éa nhiìng

già dmh nhu vày mang nhiìng net dàe thù nhà't djnh.

-'*^^\\ • Cuoi cùng, do nhu ều éa su qn ly trong xà hpi nịng thịn 
nèn hị già dinh dtìdc djnh hình va tra thành mpt kièu tón tai éa ng
dóng xà hịi dàe tnfng nói bàt vé boat dóng kinh tè, vé quàn ly nhàn
khan, vé màt hành ehinh.

</div>
(20)<div class='page_container' data-page=20>

3. Hy già dinh trong làng xà truyén thò'ng

Trong xà hói phong kièn, làng xà nịng thịn xua là'y nòng nghièP
là n l n sin xuà't ehù yèu eho nén thUdng trong mói làng, nhóm tó già
dinh nịng dàn là ed bàn. Trong mói làng stì phàn ehia dàng càf nhà
dàn, mói nhà phàn vj rị ràng : ".s^' - nóng - cịng - thudng": me nln 
tàng éa nị ehinh là già tri éa cịng dóng nịng thịn - "di nị»g vi
bàn". Chfnh vi thè sd ddng trong làng truyln thịhg là già cfinh nịng dàn.
Trong sd dó co nhiìng hó già dmh ndng dàn nghèo, hó già dinh nịni' dàn 
khà già ngồi ra con già (finh nhà quan, già cUnh buon bàn, già dìni thd
thù ng niìa [Tran Dinh Hùdu, 1994]. Trong sdềe hp già cUnh ndng thịn 
XUa tón t ^ ềe kièu hò già dinh chù yèu sau day:

* Già dinh nhà nóng nghèo. Day là bai hó già dinh ehièm .so long 
trong làng. Hp dUi^e làng eà'p eho mot sd rupng nhà't dtah de làm àn va
cdng nap, dóng th cho làng, cho ne. Nhiìng ngi nóng dàn nà} càn
é ehàm ehi kièm àn. Khóng dù àn hp phài di à, làm thué, làm nghé
phU-De ttì nuw sdng va dóng th, nap stìu cho làng, hp phài làm thém igồi
nóng nghièp nhtì làm nghé thù cdng (dan làt théu thùa), buon bàn là vàt
à ch0 (ch^iy che?), san bin, hai ludm.v.v. Trong nhflng ho^t dịng này
nhiing ngUdi dàn nóng thịn dà sàng t^o ra nhflng nghl nghièp -^ịt
nhfllig cdng cu lao dóng ciing nhtì nhiìng tàc phim nghè thuàt.

* Già dinh khà già (trung lUu). Day là nhiing hó già dinh cócùa

àn éa di - bó phàn trung Itìu trong càc làng cùng nhtì trong xà hói

</div>