Bài giảng Tâm lý học 2: Chương 8 - GV Nguyễn Xuân Long

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (9.58 MB, 36 trang )

PHẦN 3. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN

CỦA TÂM LÝ HỌC GIẢNG DẠY

TIẾNG NƯỚC NGOÀI

Chương 8. Hoạt động

lời nói tiếng mẹ đẻ và

tiếng nước ngoài

Chương 9. Đặc trưng và

quy luật của hoạt động

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 2 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ đẻ và

tiếng nước ngồi

<b>I</b>

<b>KHÁI NIỆM </b>

<b>CHUNG VỀ HOẠT </b>

<b>ĐỘNG LỜI NĨI </b>

<b>TIẾNG MẸ ĐẺ VÀ </b>

<b>TIẾNG NƯỚC </b>

<b>NGOÀI</b>

<b>HÀNH ĐỘNG VÀ </b>

<b>THAO TÁC LỜI </b>

<b>NĨI TIẾNG MẸ </b>

<b>ĐẺ VÀ TIẾNG </b>

<b>NƯỚC NGỒI</b>

<b>II</b>

<b>LOẠI HÌNH, HÌNH </b>

<b>THÁI VÀ MỨC ĐỘ </b>

<b>HOẠT ĐỘNG LỜI </b>

<b>NÓI TIẾNG MẸ </b>

<b>ĐẺ VÀ TIẾNG </b>

<b>NƯỚC NGOÀI</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

I. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ HOẠT ĐỘNG LỜI NÓI TIẾNG MẸ

ĐẺ VÀ TIẾNG NƯỚC NGOÀI

- Về lãnh thổ tồn tại

1. Khái niệm tiếng mẹ đẻ và tiếng nước ngoài

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 4 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN

- Về thứ tự nắm vững

Hello!

How

are

you?

Nắm vững trước

(thứ tiếng thứ nhất)

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

- Về vai trò của thứ tiếng nắm vững đối với sự hình

thành và phát triển nhân cách

Vai trị to lớn

trong việc hồn

thiện nhân cách

Góp phần mở

rộng tầm hiểu biết

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 6 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN

1.2. Định nghĩa tiếng mẹ đẻ và tiếng nước ngoài

<i>Tiếng mẹ đẻ là thứ tiếng của </i>

<i>dân tộc mình, đất nước mình </i>

<i>được nắm vững trước tiên và </i>

<i>góp phần quyết định trong việc </i>

<i>hình thành và phát triển TL, </i>

<i>YT, NC con người.</i>

<i>Tiếng nước ngoài là thứ tiếng </i>

<i>của các dân tộc ở nước </i>

<i>ngoài, được nắm vững sau, </i>

<i>chủ yếu để làm công cụ giao </i>

<i>lưu giữa các quốc gia và để </i>

<i>mở rộng phạm vi nhận thức </i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

• Bất cứ ngơn ngữ nào cũng vừa là tiếng mẹ đẻ, vừa là

tiếng nước ngoài.

Một số thuật ngữ:

- Ngoại ngữ ( hay gọi tiếng nước ngoài)

- Tiếng mẹ đẻ

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 8 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN

2. Quan niệm hoạt động về ngôn ngữ và lời nói

<b>2.1. Ngơn ngữ và lời nói khơng đối lập nhau tuyệt đối</b>

Ngơn ngữ

Lời nói

Cái chung

Tính xã hội

Khách quan

Cái riêng

Tính cá nhân

Chủ quan

<b>Quan điểm hoạt động khơng phủ </b>

<b>nhận sự khác nhau giữa ngơn </b>

<b>ngữ và lời nói, mà nhấn mạnh </b>

<b>sự khác nhau đó chỉ là tương </b>

<b>đối. Ngơn ngữ khơng thể tồn tại </b>

<b>ngồi lời nói, cịn lời nói chỉ có </b>

<b>thể có được nhờ sử dụng ngôn </b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>

2.2. Ngôn ngữ là một phương tiện xã hội đặc biệt

• Ngơn ngữ phản ánh sự thống nhất biện chứng của

hai qúa trình diễn ra đồng thời trong HĐ lao động:

Quá trình khái quát hiện thực (HĐ nhận thức) và

q trình thơng báo (HĐ giao tiếp).

• Ngôn ngữ là công cụ tâm lý để thực hiện các hoạt

động bên trong của con người (tư duy, ý thức…)

</div>
<span class='text_page_counter'>(10)</span><div class='page_container' data-page=10>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 10 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN

2.3. Lời nói là một phạm trù ngang bằng với ngôn ngữ, là một

dạng

hoạt động

đặc biệt của con người

• Phải hiểu lời nói là hoạt động

với tất cả những nhân tố khách

quan và chủ quan quy định

hành vi của người mang ngôn

ngữ, tất cả những mối liên hệ

của chủ thể với thế giới bên

ngồi.

• Phải hiểu cấu trúc bên trong

của hành động lời nói.

</div>
<span class='text_page_counter'>(11)</span><div class='page_container' data-page=11>

2.4. Ngơn ngữ và lời nói là hai mặt của hoạt động lời nói

Ngơn ngữ và lời nói có quan hệ mật thiết với nhau,

</div>
<span class='text_page_counter'>(12)</span><div class='page_container' data-page=12>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 12 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN

2.5.Ý nghĩa của quan niệm hoạt động về ngôn ngữ và lời nói

Vạch ra bản chất của ngơn ngữ là hoạt động, mang

tính xã hội, có cấu trúc, cơ chế cụ thể, làm cơ sở để

xây dựng một lí luận khoa học về dạy và học tiếng

mẹ đẻ và tiếng nước ngoài.

</div>
<span class='text_page_counter'>(13)</span><div class='page_container' data-page=13>

3. Thuật ngữ hoạt động lời nói

Can u tell me the way to

the post office, please?

H – G

(lớp học NN)

An – Mr. A

(Tại Anh)



<i>HĐLN</i>

<i>với</i>

<i>đầy</i>

<i>đủ</i>

<i>tính</i>

<i>thuật ngữ của nó chỉ có được</i>

<i>khi có động cơ phát ngơn lời</i>

<i>nói, tức là có cấu trúc như</i>

<i>cấu trúc của một HĐ bất kì.</i>

<i>Quá trình này chỉ có trong</i>

<i>dạy và học ngoại ngữ.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(14)</span><div class='page_container' data-page=14>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 14 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN

Sơ đồ cấu trúc hoạt động lời nói

HĐLN

<i>Bằng tiếng mẹ đẻ</i>

<i>(Đã nắm vững)</i>

<i>Bằng tiếng mẹ đẻ</i>

<i>(Đã nắm vững)</i>

<i>Bằng tiếng nước ngoài</i>

<i>Đang nắm vững</i>

<i>Đã nắm vững</i>

<i>ĐCLN</i>

<i>H/đLN</i>

<i>MĐLN</i>

<i>PTLN</i>

<i>HĐLN</i>

<i>TTLN</i>

<i>H/đ LN</i>

<i>TTLN</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(15)</span><div class='page_container' data-page=15>

II. Hành động và thao tác lời nói tiếng mẹ đẻ và tiếng

nước ngồi

1. Hành động lời nói

1.1. Khái niệm

</div>
<span class='text_page_counter'>(16)</span><div class='page_container' data-page=16>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 16 Nguyễn Xn Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN

1.2. Đặc điểm

• Có mục đích và nhiệm vụ riêng

<i>VD: Hãy đưa cho tơi cốc nước. </i>

<i>Hay: Please give me a cup of tea.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(17)</span><div class='page_container' data-page=17>



Hành động lời nói có cấu trúc riêng

Cùng có mục đích lời nói là giới

thiệu tên, nhưng:

Tơi là

Long

My name’s

Long

PTLN = TV

PTLN = TA

H/đLN

TTLN

PTLN

</div>
<span class='text_page_counter'>(18)</span><div class='page_container' data-page=18>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 18 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN

1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hành động lời nói



Động cơ



Hình ảnh của những cái đã và đang được nhận

thức trong hoàn cảnh và tình huống nảy sinh động

cơ phát ngơn.

</div>
<span class='text_page_counter'>(19)</span><div class='page_container' data-page=19>

1.4. Các giai đoạn hình thành hành động lời nói

<b>Kiểm tra</b>

4 <b>Hình thành động cơ phát ngơn</b>

1 <b>Lập chương trình, </b>

<b>kế hoạch phát ngơn</b>

2 <b>Thực hiện chương trình </b>

<b>(kế hoạch) phát ngơn</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(20)</span><div class='page_container' data-page=20>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 20 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN

2. Thao tác lời nói

2.1. Khái niệm

</div>
<span class='text_page_counter'>(21)</span><div class='page_container' data-page=21>

2.2. Đặc điểm

• Khơng có tính độc lập, khơng có tính mục đích tự

thân, mà bị quy định bởi các đặc điểm của hành

động lời nói (MĐ, chương trình...) đã hình thành

trước đó, bởi phương tiện (ngơn ngữ) cụ thể thực

hiện hành động lời nói và bởi tình huống hay ngữ

cảnh lời nói.

• Khơng được chủ thể của HĐLN ý thức ngay từ đầu,

vì nó bị chi phối bởi hàng loạt các yếu tố cụ thể của

tình huống lời nói.

</div>
<span class='text_page_counter'>(22)</span><div class='page_container' data-page=22>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 22 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN

2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến thao tác lời nói

• Sự khác nhau giữa các ngơn ngữ (quy tắc cấu âm, cấu tạo và

sử dụng từ...)

VD: Tôi không có tiền = I have no money.

(Don’t say: I don’t have money)

• Tình huống cụ thể cịn chưa kịp nhập vào hành động (nơi

chốn cụ thể, người đang giao tiếp là người thân hay lạ...)

• Văn cảnh chung.

• Những khác biệt cá nhân trong kinh nghiệm lời nói, đặc biệt là

những khác biệt khi thực hiện chương trình vận động phát

âm.

• Phong cách lời nói.

</div>
<span class='text_page_counter'>(23)</span><div class='page_container' data-page=23>

VD: Phân tích phong cách lời nói của hai tác giả qua hai bài thơ sau:

•

<b>Mẹ của anh” - Xuân Quỳnh</b>

Phái đâu mẹ của riêng anh

Mẹ là mẹ của chúng mình đó thôi

Mẹ tuy không đẻ, không nuôi

Nhưng em ơn mẹ suốt đời

chưa xong.

Ngày xưa má mẹ cũng hồng

Bên anh, mẹ thức, lo từng cơn đau

Bây giờ tóc mẹ trắng phau

Để cho mái tóc trên đầu anh đen

Đâu con dốc nắng đường quen

Chợ xa gánh nặng mẹ lên mấy lần

Thương anh thương cả bước chân

Giống bàn chân mẹ tảo tần năm nao

Lời ru mẹ hát thuở nào

Chuyện xưa mẹ kể lẫn vào thơ anh.

Nào là hoa bưởi, hoa chanh

Nào câu quan họ mái đình cây đa

Xin đừng bắt chước câu ca

Đi về dối mẹ để mà yêu nhau

Mẹ không ghét bỏ em đâu

Yêu anh, em đã là dâu trong nhà

Em xin hát tiếp lời ca

Ru anh sau nỗi âu lo nhọc nhằn

Hát tình u của chúng mình

Nhỏ nhoi giữa một trời xanh

khơn cùng

Giữa ngàn hoa có núi sơng

Giữa lịng thương mẹ mênh mông

không bờ

</div>
<span class='text_page_counter'>(24)</span><div class='page_container' data-page=24>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 24 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN



<b>“</b>

Người đàn bà thứ hai” - Phan Thị Vĩnh Hà

Mẹ đừng buồn khi anh ấy yêu con

Bởi trước con anh ấy là của mẹ

Anh ấy có thể yêu con một thời trai trẻ

Nhưng suốt đời anh yêu mẹ, mẹ ơi !

Mẹ đã sinh ra anh ấy trên đời

Hình bóng mẹ lồng vào tim anh ấy

Dẫu bây giờ con đuợc yêu thế đấy

Con cũng chỉ là người đàn bà thứ hai...

Mẹ đừng buồn những chiều hơm, những

ban mai

Anh ấy có thể nhớ con hơn nhớ mẹ

Nhưng con chỉ là cơn gió nhẹ

Mẹ ln là bến bờ thương nhớ của đời

anh.

Con chỉ là cơn gió mong manh

Những người đàn bà khác có thể thay

thế con trong tim anh ấy

Nhưng có một tình u âm ỉ cháy

Anh ấy chỉ dành cho mẹ, mẹ ơi !

Anh ấy có thể sống với con suốt cuộc

đời

Cũng có thể chia tay trong ngày mai, có

thể

</div>
<span class='text_page_counter'>(25)</span><div class='page_container' data-page=25>

2.4. Con đường hình thành thao tác lời nói

• Tự động hố (từ có ý thức => tự do)

</div>
<span class='text_page_counter'>(26)</span><div class='page_container' data-page=26>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 26 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN

III. Lo

ại hình, hình thái và mức độ hoạt động lời nói tiếng mẹ đẻ và tiếng

nước ngồi

1. Các loại hoạt động lời nói

Tiêu chí phân loại

Các loại HĐLN

Thứ tự phát

sinh

Hình thái giao tiếp

Khẩu ngữ

Lời nói đối

thoại

Lời nói độc

thoại

Bút ngữ

Nhu cầu kích thích Tiếp nhận lời

nói

Nghe

Đọc

Sản sinh lời

nói

Nói

</div>
<span class='text_page_counter'>(27)</span><div class='page_container' data-page=27>

* Lịch sử ra đời của chữ viết gắn liền với lịch sử phát

triển của trí nhớ

• Để nhớ được các sự kiện, người ta sử dụng các vật

thay thế (nút thắt, lông chim...)

</div>
<span class='text_page_counter'>(28)</span><div class='page_container' data-page=28>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 28 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN

</div>
<span class='text_page_counter'>(29)</span><div class='page_container' data-page=29></div>
<span class='text_page_counter'>(30)</span><div class='page_container' data-page=30>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 30 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN



<b>Hệ thống chữ viết đầu tiên của loài người ra đời cuối thiên </b>

<b>niên</b>

<b>kỷ 3 TCN tại </b>

<b>vùng Sumer (Lưỡng Hà)</b>

ở dạng chữ hình nêm

<i>Lá thư tìm thấy ở Telloh của thầy tế Lu'enna gửi nhà vua (có lẽ tên là) </i>

<i>Urukagina của thành Lagash, </i>

<i>Lưỡng Hà</i>

<i>, thông báo con ngài đã </i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(31)</span><div class='page_container' data-page=31>

• <b>Chữ viết thời kỳ đồ đồng (Chữ viết hình nêm, chữ tượng</b>

<b>hình cổ ai cập, chữ viết Trung Hoa, chữ tượng hình tiểu</b>

<b>Á, chữ viết Ấn Độ...)</b>

• <b>Thời kỳ đồ sắt (chữ viết Hy Lạp bắt đầu đưa vào các kí tự</b>

<b>nguyên âm, chữ Hy Lạp và Latin vào các thế kỷ đầu Công</b>

<b>nguyên là phát tích của một số hệ thống ký tự Châu Âu</b>

)

</div>
<span class='text_page_counter'>(32)</span><div class='page_container' data-page=32></div>
<span class='text_page_counter'>(33)</span><div class='page_container' data-page=33>

2. Các hình thái hoạt động lời nói

Tham số

so sánh

Lời nói bên ngồi

Lời nói bên trong

1. Nơi tồn

tại

Diễn ra

<i>bên ngồi trí óc con</i>

<i>người</i>

, trong HĐ và GT

Diễn ra

<i>bên trong đầu óc của con</i>

<i>người</i>

, trong t/huống phải giải

quyết nhiệm vụ

2. Tính

vật chất

Có tính vật chất hay vật

chất hố (tồn tại dưới dạng

âm thanh và chữ viết)

Khơng có tính vật chất (chỉ là

hình ảnh âm thanh hay biểu

tượng về con chữ)

3. Đặc

điểm

+ Có tính vật chất

+ Có tính triển khai, đầy đủ,

kết cấu chặt chẽ và đảm

bảo

những

chuẩn

mực

ngơn ngữ nên có tính khách

quan, ổn định

+ Có tính dư thừa thơng tin

+ Có tính rút gọn tối đa của các

cấu thành lời nói

</div>
<span class='text_page_counter'>(34)</span><div class='page_container' data-page=34>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 34 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN

4. Nguồn

gốc phát

sinh

Có trước

Có sau (do lời nói bên ngồi

được chuyển vào và rút gọn

lại)

5. Chức

năng

Làm phương tiện cho HĐ

và GT

Làm công cụ cho HĐ trí tuệ

6. Dạng

thức

Lời nói thuần t bên ngồi

và lời nói thầm. (Tồn tại

nhờ âm thanh nhưng khác

nhau về cường độ)

7. Sự

chuyển

hoá

</div>
<span class='text_page_counter'>(35)</span><div class='page_container' data-page=35>

3. Các mức độ hoạt động lời nói

Các mức độ hoạt động lời nói

Tham số

so sánh

Sinh lý (thấp nhất)

Tâm lý

Xã hội (cao nhất)

Nguồn

gốc phát

sinh

Sinh ra đã có (bẩm

sinh), còn gọi là

mức phản xạ, mức

bản năng, mức

cảm giác.

1 tuổi mới có, cịn

gọi mà mức chủ

thể, mức tự tạo,

mức cảm tính,

mức tri giác.

3 tuổi mới có, là mức

có ý thức xã hội, mức

khái quát, mức nhân

cách.

Đặc

trưng

Điển hình ở động

vật

Chung cho cả vật

và người

Chỉ có ở con người

Tính ý

thức

Khơng có YT,

khơng có biểu

tượng về hình

thức ngơn ngữ

Có biểu tượng về

âm thanh kích

thích nhưng chưa

YT được nội dung

kích thích đó

Có YT rõ về sự hình

thành phát ngơn lời nói,

</div>
<span class='text_page_counter'>(36)</span><div class='page_container' data-page=36>

Chương 8. Hoạt động lời nói tiếng mẹ 36 Nguyễn Xuân Long-Trường ĐHNN- ĐHQGHN