Đánh giá hiện trạng và đề xuất sử dụng đất nông nghiệp bền vững trên địa bàn huyện tam đường, tỉnh lai châu

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
----------

----------

NGUY N THÀNH NAM

ðÁNH GIÁ HI N TR NG VÀ ð XU T S

D NG

ð T NÔNG NGHI P B N V NG TRÊN ð A BÀN
HUY N TAM ðƯ NG, T NH LAI CHÂU

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
Chuyên ngành : KHOA H C ð T
Mã s

: 60.62.15

Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS. NGUY N XUÂN THÀNH

HÀ N I - 2011


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi. Các s

li u, k t qu nêu trong lu n văn là trung th c và chưa t ng ñư c s d ng ñ
b o v m t h c v nào.
Tơi cam đoan r ng, m i s giúp đ cho vi c th c hi n lu n văn này đã
đư c c m ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn đ u đư c ch rõ ngu n
g c.
Hà N i, ngày 29 tháng 04 năm 2011
Tác gi

Nguy n Thành Nam

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

i


L I C M ƠN
Trong th i gian th c hi n lu n văn t t nghi p, ngoài s n l c c a b n
thân tơi đã nh n ñư c s ñ ng viên, giúp ñ t n tình c a nhi u cá nhân và
t p th . Tơi xin bày t lịng bi t ơn sâu s c và chân thành t i cô giáo PGS.TS
Nguy n Xn Thành đã t n tình giúp ñ , hư ng d n, ch b o tôi trong su t
quá trình th c hi n lu n văn t t nghi p. Bên c nh đó, tơi xin chân thành c m
ơn các th y cô giáo, cán b trong b môn Khoa H c ð t, khoa Tài nguyên &
Môi trư ng – Trư ng ð i h c Nơng Nghi p Hà N i đã t o m i đi u ki n giúp
đ tơi trong su t th i gian th c hi n lu n văn.
Tôi cũng xin g i l i c m ơn chân thành ñ n các cán b trong huy n
Tam Dư ng ñ c bi t là các cán b phịng Tài ngun và Mơi trư ng, phịng
Nơng nghi p và Phát tri n nông thôn huy n Tam ðư ng t nh Lai Châu đã
ln t o đi u ki n, nhi t tình giúp đ tơi trong q trình th c t p t i đ a
phương đ tơi hồn thành đ tài nghiên c u c a mình.
Nhân d p này tơi cũng xin bày t lòng bi t ơn sâu s c t i gia đình,

ngư i thân và b n bè đã ln ng h , đ ng viên và giúp đ tơi trong su t q
trình h c t p và hồn thành lu n văn t t nghi p.
Hà N i, ngày 29 tháng 04 năm 2011
Tác gi

Nguy n Thành Nam

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

ii


M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c các ch vi t t t

vi

Danh m c b ng

vii

Danh m c bi u ñ

ix

Danh m c hình

ix

1.

ð TV Nð

1

1.1

Tính c p thi t c a ñ tài

1

1.2

M c ñích nghiên c u:

2

1.3

Yêu c u

2

2.

T NG QUAN TÀI LI U

4

2.1

M t s v n ñ lý lu n cơ b n v s d ng ñ t và hi u qu s
d ng đ t nơng nghi p

2.2

4

Quan đi m v phát tri n nơng nghi p b n v ng và s d ng ñ t
b n v ng

12

2.3

Nh ng nghiên c u trên th gi i v phát tri n Nông nghi p b n v ng

19

2.4

Nh ng nghiên c u v phát tri n nơng nghi p và s d ng đ t b n
v ng

Vi t Nam

22

2.5

Tình hình s d ng đ t nơng nghi p vùng đ i núi Vi t Nam

27

3.

N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

30

3.1

ð i tư ng và ph m vi nghiên c u

30

3.2

N i dung nghiên c u

30

3.2.1. ðánh giá ñi u ki n t nhiên, kinh t – xã h i tác ñ ng đ n s
d ng đ t nơng nghi p c a huy n.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

30

iii


3.2.2. ðánh giá hi n tr ng s d ng ñ t nông nghi p c a huy n
3.2.3

ðánh giá hi u qu kinh t - xã h i – mơi trư ng các lo i hình s
d ng đ t trong huy n.

3.2.4

30
30

ð xu t lo i hình s d ng đ t nơng nghi p hi u qu và b n v ng trên
ñ a bàn huy n Tam ðư ng, t nh Lai Châu và gi i pháp th c hi n.

30

3.3

Phương pháp nghiên c u

30

3.3.1

Phương pháp ñi u tra s li u th c p

30

3.3.2

Phương pháp ñi u tra s li u sơ c p

31

3.3.3

Phương pháp tham kh o ý ki n chuyên gia:

31

3.3.4

Phương pháp ðánh già hi u qu lo i hình s d ng ñ t

31

3.3.5

Phương pháp t ng h p th ng kê và x lý s li u

32

4.

K T QU NGHIÊN C U

33

4.1

ði u ki n t nhiên huy n Tam ðư ng

33

4.1.1

V trí đ a lý

33

4.1.2

ð a hình

33

4.1.3

Khí h u

34

4.1.4

Sơng ngịi – Th y văn

35

4.1.5

Tài nguyên khoáng s n

35

4.1.6

Tài nguyên r ng.

36

4.1.7

Tài nguyên ñ t

36

4.2

ði u ki n kinh t - xã h i.

40

4.2.1

ði u ki n kinh t

41

4.2.2

ði u ki n xã h i

44

4.3

Hi n tr ng s d ng ñ t

48

4.4

Th c tr ng s d ng ñ t và s n xu t nông nghi p.

50

4.4.1

Th c tr ng s d ng đ t nơng nghi p.

50

4.4.2

Th c tr ng s n xu t nông nghi p.

53

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

iv


4.5

ðánh giá hi u qu s d ng ñ t nơng nghi p

58

4.5.1

Lo i hình s d ng đ t và ki u s d ng ñ t c a huy n.

59

4.5.2

ðánh giá hi u qu kinh t các lo i hình s d ng đ t nơng nghi p.

68

4.5.3

Hi u qu xã h i trong s d ng ñ t nông nghi p huy n Tam ðư ng.

80

4.5.4

Hi u qu mơi trư ng trong s d ng đ t nông nghi p huy n Tam
ðư ng

4.6

83

ð nh hư ng và gi i pháp nâng cao hi u qu s d ng đ t nơng
nghi p huy n Tam ðư ng

89

4.6.1

Quan đi m phát tri n nơng nghi p c a huy n ñ n 2015.

89

4.6.2

ð nh hư ng s d ng ñ t cho huy n Tam ðư ng ñ n năm 2015

90

4.6.3

Gi i pháp nâng cao hi u qu s d ng ñ t huy n Tam ðư ng.

95

4.6.4

Gi i pháp v khoa h c k thu t

96

5.

K T LU N VÀ KI N NGH

98

5.1.

K t lu n.

98

5.2

Ki n ngh .

99

TÀI LI U THAM KH O

100

PH L C

105

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

v


DANH M C CÁC CH

VI T T T

FAO

T ch c nông – lương th gi i

LUT: (Land Use Type)

Lo i hình s d ng đ t

GTSX

Giá tr s n xu t

CPTG

Chi phí trung gian

TNHH

Thu nh p h n h p

GTGT

Giá tr gia tăng

PTBV

Phát tri n b n v ng

DTTN

Di n tích t nhiên

HðND – UBND

H i đ ng nhân dân - y ban nhân dân

DT

Di n tích

NS

Năng su t

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

vi


DANH M C B NG
STT

Tên b ng

Trang

4. 1

Dân s và lao ñ ng huy n Tam ðư ng 2010. ................................... 45

4. 2

Hi n tr ng s d ng ñ t huy n Tam ðư ng 2010 .............................. 48

4.3

Hi n tr ng s d ng đ t Nơng nghi p huy n Tam ðư ng 2010 ......... 50

4. 4

Bi n ñ ng s d ng đ t Nơng Nghi p huy n Tam ðư ng giai
ño n 2006 -2010. .............................................................................. 52

4. 5

Di n tích, năng su t m t s lo i cây tr ng chính trong huy n Tam
ðư ng qua các năm .......................................................................... 53

4. 6

Bi n ñ ng ngành Chăn ni.............................................................. 57

4. 7

Lo i hình s d ng đ t chính c a vùng 1............................................ 61

4. 8

Lo i hình s d ng đ t chính c a vùng 2............................................ 62

4. 9

Lo i hình s d ng đ t chính c a vùng 3............................................ 63

4. 10

Phân c p m c ñ ñánh giá hi u qu kinh t s d ng ñ t ................... 68

4. 11

Hi u qu m t s cây tr ng chính trong vùng 1.................................. 69

4. 12

Hi u qu m t s cây tr ng chính trong vùng 2.................................. 70

4. 13

Hi u qu m t s cây tr ng chính trong vùng 3.................................. 71

4. 14

Hi u qu kinh t và m c phân c p các ki u s d ng ñ t vùng 1........ 73

4. 15

Hi u qu kinh t và m c phân c p các ki u s d ng ñ t vùng 2........ 74

4. 16: Hi u qu kinh t và m c phân c p các ki u s d ng ñ t vùng 3....... 76
4. 17

Hi u qu kinh t trung bình các LUT trong tồn huy n. ................... 77

4. 18

ðánh giá hi u qu xã h i các LUT trên ñ a bàn huy n Tam

ðư ng. ............................................................................................. 82

4. 19

So sánh m c đ u tư ph n bón m t s cây tr ng trong huy n v i
m c bón tiêu chu n........................................................................... 84

4. 20

ð che ph c a các LUT qua th i gian trong năm: ........................... 86

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

vii


4. 21

Kh năng thích h p c a ki u s d ng ñ t theo ñ

n ñ nh năng

su t và kinh nghiêm c a ngư i dân................................................... 88
4. 22

ðánh giá chung hi u qu kinh t - xã h i – môi trư ng các LUT..... 91

4. 23

ð nh hư ng s d ng ñ t c a vùng 1 ñ n 2015. ................................. 92

4.24

ð nh hư ng s d ng ñ t c a vùng 2 ñ n 2015. ................................ 93

4. 25

ð nh hư ng s d ng ñ t c a vùng 3 ñ n 2015. ................................ 94

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

viii


DANH M C BI U ð
STT

Tên hình

Trang

4. 1

Cơ c u kinh t huy n Tam ðư ng 2010.

41

4.2

Cơ c u s d ng ñ t huy n tam ñư ng 2010

49

4. 3

Cơ c u s d ng đ t nơng nghi p huy n Tam ðư ng năm 2010.

51

4.4

Bi n ñ ng ñàn gia súc trong huy n giai ño n 2006 – 2010.

58

DANH M C HÌNH
STT

Tên hình

Trang

4.1

Ki u s d ng rau v đơng.

64

4.2

Ki u s d ng Mía – l c

64

4. 3

LUT CCN dài ngày: Ki u s d ng cây chè.

65

4.4

Ki u s d ng tr ng s n

65

4.5

Ki u s d ng lúa nương k t h p ñ u tương

4.6

Ki u s d ng cây dong gi ng

66

4.7

Ki u s d ng lúa hè thu – ngơ đơng

67

4.8

Ki u s d ng ru ng b c thang tr ng lúa hè thu.

67

b .

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

66

ix


1. ð T V N ð
1.1

Tính c p thi t c a ñ tài
ð t ñai là ngu n tài ngun vơ cùng q giá mà thiên nhiên đã ban

t ng cho con ngư i. ð t ñai là n n t ng ñ ñ nh cư và t ch c các ho t ñ ng
kinh t xã h i, nó khơng ch là đ i tư ng lao đ ng mà cón là tư li u s n xu t
khơng th thay th đươc, đ c bi t là ñ i v i s n xu t nông nghi p. ð t là cơ
s c a s n xu t nơng nghi p, là y u t đ u vào có tác đ ng m nh m đ n hi u
qu s n xu t nơng nghi p, đ ng th i cũng là môi trư ng s n xu t ra lương
th c th c ph m nuôi s ng con ngư i. Vi c s d ng ñ t có hi u qu và b n
v ng ñang tr thành v n ñ c p thi t v i m i qu c gia, nh m duy trì s c s n

xu t c a đ t ñai cho hi n t i và cho tương lai.
Nông nghi p là ho t ñ ng s n xu t c nh t và cơ b n nh t c a loài ngưi . H u h t các nư c trên th gi i ñ u ph i xây d ng m t n n kinh t trên cơ
s phát tri n nông nghi p d a vào khai thác ti m năng c a ñ t, l y đó làm bàn
đ p cho vi c phát tri n các ngành khác. Vì v y, t ch c s d ng ngu n tài
nguyên ñ t h p lý, có hi u qu cao theo quan đi m sinh thái và phát tri n b n
v ng ñang tr thành v n đ mang tính tồn c u. M c đích c a vi c s d ng
đ t là làm th nào ñ b t ngu n tư li u có h n này mang l i hi u qu kinh t ,
hi u qu sinh thái, hi u qu xã h i cao nh t, ñ m b o l i ích trư c m t và lâu dài.
Nói cách khác, m c tiêu hi n nay c a lồi ngư i là ph n đ u xây d ng m t n n
nông nghi p toàn di n v kinh t , xã h i, môi trư ng m t cách b n v ng.
Huy n Tam ðư ng thu c t nh mi n núi Lai Châu. ðây là huy n m i
thành l p t sau khi t nh Lai Châu tách ra thành t nh ði n Biên và t nh Lai
Châu m i. V i ñ c thù là t nh m i nên q trình đơ th hóa đang di n ra
nhanh chóng nh m đáp ng các nhu c u v cơ s h t ng c a 1 t nh l , trong
đó có huy n Tam ðư ng. Nông nghi p là ngành s n xu t chính c a huy n v i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

1


hơn 90% dân s ho t ñ ng trong ngành này, và trong tương lai ñây s v n là
ngành kinh t ch ch t c a huy n do ñ c thù huy n mi n núi, giao thông khó
khăn nên các ho t đ ng cơng nghi p, thương m i d ch v r t khó phát tri n.
Tuy nhiên ñ t giành cho s n xu t nông nghi p c a huy n Tam ðư ng l i r t
h n ch do ñ a hình vùng tây b c có đ d c cao, chia c t m nh, trong q
trình đơ th hóa thì m t ph n đ t s n xu t nông nghi p l i c n chuy n ñ i m c
ñích s d ng ñ ñáp ng xây d ng cơ s h t ng. M c dù là ngành s n xu t
chính nhưng nơng nghi p c a huy n v n còn r t l c h u, s n xu t manh mún,
t phát, nh l , cơng c lao đ ng cịn thơ sơ, s n xu t ch u đáp ng nhu

c u trong huy n ch chưa có kh năng xu t ñi các nơi trong t nh.
ð giúp cho huy n Tam ðư ng có hư ng đi đúng v phát tri n ngành
nông nghi p, giúp ngư i dân l a ch n ñư c phương th c s n xu t phù h p
trong ñi u ki n c th c a t ng lo i hình s d ng đ t, t ng lo i nơng s n
ph m sao cho có hi u qu kinh t , s d ng d ng ñ t m t cách b n v ng, duy
trì an ninh lương th c vùng cao và giúp cho quá trình quy ho ch s n xu t
nông nghi p c a huy n Tam ðư ng ñ t hi u qu chúng tơi đi nghiên c u đ
tài: “ðánh giá hi n tr ng và ñ xu t s d ng ñ t nông nghi p b n v ng
trên ñ a bàn huy n Tam ðư ng t nh Lai Châu”.
1.2

M c đích nghiên c u:
- ðánh giá hi n tr ng các lo i hình s d ng đ t trên ñ a bàn huy n Tam

ðư ng, t nh Lai Châu
- ð xu t lo i hình s d ng đ t nơng nghi p theo hư ng hi u qu , b n
v ng cho huy n Tam ðư ng, t nh Lai Châu
1.3

Yêu c u
- ðánh giá ñư c hi n tr ng các lo i hình s d ng đ t trên đ a bàn

nghiên c u.
- Xác ñ nh ñư c hi u qu kinh t , hi u qu xã h i, hi u qu môi trư ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

2

c a các lo i hình s d ng đ t trong huy n Tam ðư ng t nh Lai Châu.
- ð xu t ñư c hư ng s d ng ñ t b n v ng cho huy n Tam ðư ng
t nh Lai Châu.
- Nh ng ñ xu t ki n ngh ph i có tính kh thi phù h p v i ñi u ki n
hi n t i và tương lai c a ñ a phương.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

3


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1

M t s v n ñ lý lu n cơ b n v s d ng ñ t và hi u qu s d ng
đ t nơng nghi p

2.1.1 ð t nơng nghi p và s d ng đ t nơng nghi p.
a) ð t nông nghi p.
ð t là m t th v t ch t đ c bi t đư c hình thành do s

tác ñ ng

t ng h p c a Sinh quy n, Khí quy n, Thu quy n, năng lư ng b c x m t
tr i lên b m t Th ch quy n. V.V.Docuchaev và các nhà khoa h c khác ñã
xác ñ nh ñư c r ng: ð t trong t nhiên đư c hình thành là k t qu c a s
tác ñ ng c a 6 y u t là:ðá m và m u ch t, Sinh v t, Khí h u, ð a hình,
Th i gian và con ngư i. S tác đ ng c a các y u t hình thành đ t t o nên
các quá trình hình thành và bi n ñ i di n ra trong ñ t. S n ph m c a quá
trình hình thành và bi n ñ i t o thành các lo i ñ t khác nhau.[7]

Theo FAO (1976) thì đ t đai đư c nhìn nh n là m t nhân t sinh thái
bao g m t t c các thu c tính sinh h c và t nhiên c a b m t trái đ t có nh
hư ng nh t đ nh ñ n ti m năng và hi n tr ng s d ng ñ t. ð t ñai bao g m:
- Khí h u
- Dáng đ t/đ a m o, đ a hình
- ð t (th như ng)
- Thu văn
- Th m th c v t t nhiên bao g m c r ng
- C d i trên ñ ng ru ng
- ð ng v t t nhiên
- Nh ng bi n ñ i c a ñ t do các ho t ñ ng c a con ngư i.
T nh ng đ nh nghĩa trên ta có th hi u m t cách ñơn gi n: ð t ñai là
m t vùng lãnh th có ranh gi i, v trí c th và có các thu c tính t ng h p v

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

4


các y u t t nhiên, kinh t , xã h i như: th như ng, khí h u, đ a hình, con
ngư i và các ho t đ ng s d ng ñ t c a con ngư i ñ i v i ñ t ñai.
Theo lu t ñ t đai 2003 thì

nư c ta phân lo i đ t thành 3 nhóm theo

m c đích s d ng, đó là: Nhóm đ t nơng nghi p, nhóm đ t phi nơng nghi p
và nhóm đ t chưa s d ng. ð t nơng nghi p là đ t ñư c xác ñ nh ch y u ñ
s d ng vào s n xu t nông nghi p như tr ng cây hàng năm, ñ t tr ng cây lâu
năm, ñ t r ng s n xu t, r ng phịng h , r ng đ c d ng, ñ t r ng tr ng, ñ t
nuôi tr ng th y s n, ñ t làm mu i ho c đ t dùng đ nghiên c u thí nghi m v

nơng nghi p[19]. ð t nơng nghi p đóng vai trị vơ cùng quan tr ng trong s
phát tri n kinh t c a m i qu c gia. ð t nơng nghi p tham gia vào q trình
s n xu t và làm ra s n ph m c n thi t nuôi s ng xã h i.
ð t đai trong đó bao g m c đ t nông nghi p là s n ph m c a thiên
nhiên, đ t đai có nh ng tính ch t riêng khi n nó tr thành tư li u s n xu t đ c
bi t khơng gi ng như b t kỳ m t tư li u s n xu t nào khác, đó là: đ t có đ
phì, gi i h n v di n tích, có v trí c đ nh trong khơng gian, r t khó c i t o
n u s d ng ñ t khơng đi kèm các bi n pháp b o v tuy nhiên có th duy trì
đ phì mãi mãi n u s d ng ñ t ñúng ñ n và h p lý.
b) Khái ni m v lo i hình s d ng đ t nơng nghi p.
Lo i hình s d ng ñ t (LUT: Land Use Type): Là b c tranh mô t th c
tr ng s d ng ñ t c a m t vùng ñ t v i nh ng phương th c qu n lý s n xu t
trong các ñi u ki n kinh t - xã h i và k thu t xác đ nh. Nói cách khác lo i
hình s d ng ñ t là nh ng hình th c s d ng ñ t khác nhau ñ tr ng m t lo i
cây hay tr ng m t t h p cây tr ng.
Lo i hình s d ng đ t cho th y các lo i cây tr ng s n xu t có trong
vùng nghiên c u.
Vi c đánh giá hi n tr ng s d ng ñ t s l a ch n các LUT t các lo i
s d ng đ t có tri n v ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

5


Li t kê các LUT hi n t i theo th t ñánh giá hi n tr ng:
- Các LUT có ý nghĩa s n xu t c a vùng.
- Các LUT có tri n v ng c a vùng và các vùng lân c n có cùng đi u ki n
t nhiên, kinh t và xã h i.
- Các LUT có tri n v ng theo kinh nghi m c a các nông dân, các nhà

khoa h c – k thu t trong vùng nghiên c u.
- Các LUT có tri n v ng theo các k t qu th nghi m t vi c nghiên c u
khoa h c hay khuy n nông.
Vi c l a ch n, ch t các LUT d a trên k t qu ñánh giá hi u qu s
d ng ñ t c a các LUT
c) Quan ñi m s d ng ñ t nông nghi p.
M c tiêu c a con ngư i trong q trình s d ng đ t là s d ng khoa
h c và h p lý [1]. Trong th c t trong quá trình s d ng lâu dài, nh n th c v
s d ng ñ t còn h n ch d n t i nhi u vùng đ t đai đang b thối hố, nh
hư ng t i môi trư ng s ng c a con ngư i. Nh ng di n tích đ t đai thích h p
cho s n xu t nơng nghi p ngày càng b thu h p, do đó con ngư i ph i m
mang thêm di n tích đ t canh tác trên các vùng khơng thích h p. H u qu đã
gây ra q trình thối hố r a trơi và phá ho i đ t m t cách nghiêm tr ng.
Trong nh ng năm g n ñ s d ng đ t có hi u qu và có tính b n v ng
thì đã có r t nhi u các quan ñi m v s d ng ñ t ñã ñư c ñưa ra:
T n d ng tri t ñ các ngu n l c, khai thác l i th so sánh v khoa h c, k
thu t, ñ t ñai, lao ñ ng ñ phát tri n cây tr ng, v t ni có t su t hàng hóa
cao, tăng s c c nh tranh và hư ng t i xu t kh u.
Th c hi n s d ng đ t nơng nghi p theo hư ng t p trung chun mơn hóa,
s n xu t hàng hóa theo hư ng ngành hàng, nhóm s n ph m, th c hi n thâm
canh toàn di n và liên t c[21].
Nâng cao hi u qu s d ng đ t nơng nghi p trên cơ s th c hi n ña

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

6


d ng hóa hình th c s h u, t ch c s d ng đ t nơng nghi p, đa d ng hóa cây
tr ng v t ni, chuy n d i cơ c u cây tr ng v t nuôi phù h p v i sinh thái và

b o v môi trư ng.
Nâng cao hi u qu s d ng đ t nơng nghi p phù h p và g n li n v i
ñ nh hư ng phát tri n kinh t - xã h i c a c nư c.
Chú ý đ u tư có tr ng ñi m ñ t o ra vùng kinh t làm đ ng l c lơi
cu n nhưng khơng lãng quên ñ u tư di n r ng nh m gi m b t s chênh l ch
gi a thành th và nông thôn, gi các t ng l p dân cư [16].
2.1.2 Khái quát v hi u qu s d ng đ t nơng nghi p.
Hi u qu s d ng ñ t là v n ñ r t ñư c quan tâm hi n nay vì khi s
d ng đ t có hi u qu thì tính b n v ng m i kh thi, tuy nhiên hi u qu cao và
s b n v ng l i ñang là v n ñ khó h t h p trong n n nông nghi p hi n nay
S d ng đ t nơng nghi p có hi u qu cao thơng qua vi c b trí cơ c u
cây tr ng, v t nuôi phù h p là m t trong nh ng v n ñ b c xúc c a h u h t
các nư c trên th gi i [35]. Nó khơng ch thu hút s quan tâm c a các nhà
khoa h c, các nhà ho ch đ nh chính sách, các nhà kinh doanh nơng nghi p mà
còn là s mong mu n c a nông dân, nh ng ngư i tr c ti p tham gia vào q
trình s n xu t nơng nghi p.
Căn c vào nhu c u c a th trư ng, th c hi n đa d ng hố cây tr ng v t
nuôi trên cơ s l a ch n các s n ph m có ưu th

t ng ñ a phương, t ñó

nghiên c u áp d ng công ngh m i nh m làm cho s n ph m có tính c nh
tranh cao. ðó là m t trong nh ng đi u ki n vơ cùng quan tr ng đ phát tri n
n n nơng nghi p theo hư ng s n xu t hàng hoá v a mang tính n đ nh v a
đ m b o s b n v ng.
Ngày nay, nhi u nhà khoa h c cho r ng: xác ñ nh ñúng khái ni m, b n
ch t hi u qu s d ng ñ t ph i xu t phát t lu n ñi m tri t h c c a Mác và
nh ng nh n th c lí lu n c a lí thuy t h th ng, nghĩa là hi u qu ph i ñư c xem
xét trên 3 m t: hi u qu kinh t , hi u qu xã h i, hi u qu môi trư ng [36].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

7


* Hi u qu kinh t
Theo Các Mác thì quy lu t kinh t ñ u tiên trên cơ s s n xu t t ng th là
quy lu t ti t ki m th i gian và phân ph i m t cách có k ho ch th i gian lao
ñ ng theo các ngành s n xu t khác nhau.. Theo các nhà khoa h c ð c (Stenien,
Hanau, Rusteruyer, Simmerman-1995): Hi u qu kinh t là ch tiêu so sánh
m c ñ ti t ki m chi phí trong m t đơn v k t qu h u ích và m c tăng k t qu
h u ích c a ho t ñ ng s n xu t v t ch t trong m t th i kỳ, góp ph n làm tăng
thêm l i ích c a xã h i [4].
Như v y hi u qu kinh t ñư c hi u là m i tương quan so sánh gi a lư ng
k t qu ñ t đư c và lư ng chi phí b ra trong ho t ñ ng s n xu t kinh doanh. K t
qu ñ t ñư c là ph n giá tr thu ñư c c a s n ph m đ u ra, lư ng chi phí b ra là
ph n giá tr c a các ngu n l c đ u vào. M i tương quan đó c n xét c v ph n so
sánh tuy t ñ i và tương ñ i cũng như xem xét m i quan h ch t ch gi a 2 ñ i
lư ng đó.
T nh ng v n đ trên có th k t lu n r ng: B n ch t c a hi u qu kinh
t s d ng ñ t là: trên m t di n tích ñ t nh t ñ nh s n xu t ra m t kh i lư ng
c a c i v t ch t nhi u nh t, v i m t lư ng đ u tư chi phí v v t ch t và lao
ñ ng th p nh t nh m ñáp ng yêu c u ngày càng tăng v v t ch t c a xã h i.
Xu t phát t lý do này mà trong quá trình ñánh giá ñ t nông nghi p c n ph i
ch ra đư c lo i hình s d ng ñ t có hi u qu kinh t cao.
* Hi u qu xã h i
Theo Nguy n Th Vòng và các c ng s (2001) [42] thì hi u qu xã h i là
m i tương quan so sánh gi a k t qu xét v m t xã h i và t ng chi phí b ra.
Hi u qu v m t xã h i s d ng ñ t nơng nghi p ch y u đư c xác ñ nh
b ng kh năng t o vi c làm trên m t di n tích đ t nơng nghi p. [27],

T nh ng quan ni m trên ñây c a các tác gi cho ta th y gi a hi u qu
kinh t và hi u qu xã h i có m i quan h m t thi t v i nhau, chúng là ti n ñ

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

8


c a nhau và là m t ph m trù th ng nh t, ph n ánh m i quan h gi a k t qu s n
xu t và các l i ích xã h i mang l i Trong giai ño n hi n nay vi c ñánh giá hi u
qu xã h i c a các lo i hình s d ng đ t nơng nghi p là n i dung ñư c nhi u nhà
khoa h c quan tâm.
* Hi u qu môi trư ng
Hi u qu mơi trư ng là mơi trư ng đư c s n sinh do tác đ ng c a hố
h c, sinh h c, v t lý... ch u nh hư ng t ng h p c a các y u t môi trư ng c a
các lo i v t ch t trong môi trư ng. Hi u qu môi trư ng phân theo nguyên nhân
gây nên g m: hi u qu hố h c mơi trư ng, hi u qu v t lý môi trư ng và hi u
qu sinh v t môi trư ng. Hi u qu sinh v t môi trư ng là hi u qu khác nhau c a
h th ng sinh thái do s phát sinh bi n hoá c a các lo i y u t mơi trư ng d n
đ n. Hi u qu hố h c mơi trư ng là hi u qu môi trư ng do các ph n ng hoá
h c gi a các v t ch t ch u nh hư ng c a ñi u ki n mơi trư ng d n đ n. Hi u
qu v t lý môi trư ng là hi u qu môi trư ng do tác ñ ng v t lý d n đ n [31].
Như v y hi u qu mơi trư ng là hi u qu mang tính lâu dài. Hi u qu mơi
trư ng v a đ m b o l i ích trư c m t vì ph i g n ch t v i quá trình khai thác, s
d ng ñ t v a ñ m b o l i ích lâu dài là b o v tài ngun đ t và mơi trư ng sinh
thái. Khi hi u qu kinh t và hi u qu xã h i c a m t lo i hình s d ng đ t nào
đó đư c đ m b o thì hi u qu mơi trư ng càng c n ñư c quan tâm.
2.1.3 H th ng các ch tiêu ñánh giá hi u qu s d ng ñ t nơng nghi p.
(1). Cơ s đ l a ch n h th ng các ch tiêu ñánh giá hi u qu s d ng
đ t nơng nghi p.

- M c tiêu và ph m vi nghiên c u ñánh giá hi u qu s d ng đ t nơng
nghi p.
- Nhu c u c a ñ a phương v phát tri n ho c thay ñ i lo i hình s d ng
đ t nơng nghi p.
- Các kh năng v ñi u ki n t nhiên, kinh t - xã h i và các ti n b
khoa h c k thu t m i ñư c ñ xu t cho các thayñ i s d ng ñ t đó.

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

9


(2). Nguyên t c l a ch n các ch tiêu ñánh giá hi u qu s d ng ñ t
nông nghi p.
- H th ng các ch tiêu ph i có tính th ng nh t, tồn di n và tính h
th ng. Các ch tiêu có m i quan h h u cơ v i nhau, ph i đ m b o tính so
sánh có thang b c,[13], [32].
- ð đánh giá chính xác, tồn di n c n ph i xác đ nh các ch tiêu chính,
các ch tiêu cơ b n, bi u hi n m t c t y u c a hi u qu theo quan ñi m và tiêu
chu n ñã ch n, các ch tiêu b sung ñ hi u ch nh ch tiêu chính, làm cho n i
c a hi u qu bi u hi n ñ y ñ hơn, c th hơn.[12], [14].
- H th ng ch tiêu ph i bi u hi n hi u qu m t cách khách quan, trung
th c và ñúng ñ n nh t theo tiêu chu n và quan ñi m ñã v ch ra

trên ñ soi

sáng s l a ch n các gi i pháp t i ưu và ph i găn v i cơ ch qu n lý kinh t ,
phù h p v i đ c đi m và trình ñ hi n ñ i c a n n kinh t . [29]
- Các ch tiêu ph i phù h p v i trình đ phát tri n nơng nghi p nư c ta,
đ ng th i có kh năng so sanh qu c t trong quan h ñ i ngo i ( nh t là nh ng

s n ph m có kh năng hư ng xu t kh u).
- H th ng ch tiêu ph i ñ m b o tính th c ti n và tính khoa h c,[33] và
ph i có tác d ng kích thích s n xu t phát tri n.
- Các ch tiêu ph n ánh khách quan, trung th c các ñi u ki n th c t v
ñi u ki n kinh t , môi trư ng, xã h i.
(3) H th ng các ch tiêu ñánh giá hi u qu s d ng đ t nơng nghi p. [10].
Hi u qu kinh t :
- Hi u qu tính trên 1ha đ t nông nghi p
+ Giá tr s n xu t (GTSX): Là toàn b giá tr s n ph m v t ch t và d ch
v ñư c t o ra trong m t th i kỳ nh t ñ nh (thư ng là 1 năm).
GTSX = s n lư ng s n ph m x Giá thành s n ph m
+ Chi phí trung gian (CPTG): là tồn b các kho n chi phí v t ch t

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

10


thư ng xuyên b ng tiên mà ch th b ra thuê và mua các y u t ñ u vào và
d ch v s d ng trong quá trình s n xu t.
+ Giá tr gia tăng (GTGT): là hi u s c a giá tr s n xu t v i chi phí
trung gian, là giá tr s n ph m xã h i t o ra thêm trong q trình s n xu t đó.
GTGT = GTSX – CPTG
- Hi u qu kinh t tính trên m t ñ ng CPTG, bao g m: GTSX / CPTG
và GTGT / CPTG. ðây là ch tiêu tương ñ i c a hi u qu . Nó ch ra hi u qu
s d ng các chi phí bi n đ i và thu d ch v .
Hi u qu kinh t trên m t ngày cơng lao đ ng (Lð) quy ñ i, bao g m :
GTSX / Lð và GTGT/ Lð. Th c ch t là ñánh giá k t qu ñ u tư lao ñ ng
s ng cho t ng ki u s d ng ñ t và t ng cây tr ng, làm cơ s ñ so sánh v i
chi phí cơ h i c a t ng ngư i lao đ ng.

Các ch tiêu phân tích ñư c ñánh giá ñ nh lư ng ( Giá tr tuy t ñ i)
b ng ti n theo th i giá hi n hành và đ nh tính (giá tương đ i), đư c tính b ng
m c đ cao, th p. Các ch tiêu ñ t m c càng cao thì hi u qu kinh t càng l n.
ðánh giá hi u qu xã h i thông qua các ch tiêu sau:
- Trình đ dân trí, trình đ tay ngh s n xu t [33], [42].
- Theo hi p h i khoa h c ñ t Vi t Nam [11] hi u qu xã h i ñư c phân
tích b i các ch tiêu.
+ M c đ thu hút lao đ ng, gi i quy t cơng ăn vi c làm (công/ha)
+ ð m b o an ninh lương th c và an toàn th c ph m, gia tăng l i ích
cho ngư i nơng dân, ghóp ph n xóa đói gi m nghèo.
+ M c đ tham gia vào lo i hình s d ng đ t c a ngư i dân t c b n ñ a.
+ Ghóp ph n ñ nh canh ñ nh cư, m c ñ chuy n giao ti n b khoa h c
k thu t.
+ Tăng cư ng s n ph m hàng hóa , đ c bi t là các m t hàng xu t kh u.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

11


Ch tiêu đánh giá ch t lư ng mơi trư ng
Trong s d ng đ t ln có s m u thu n gi a l i ích v t ch t, cá nhân
trư c m t v i nh ng l i ích xã h i lâu dài. Vi c ngư i dân khai thác t ñ t
nhi u hơn, trong khi cung c p cho ñ t lư ng phân h u cơ ít và tăng các d ng
phân hóa h c, thu c b o v th c v t... ñ u là nh ng nguyên nhân làm suy
thối đ t, t n h i t i mơi trư ng. S d ng đ t th c s đ t hi u qu khi nó
khơng có mâu thu n trên. Vì v y, m t s ch tiêu ñư c ñưa ra khi ñánh giá
ñ n hi u qu mơi trư ng trong s d ng đ t là:
+ ðánh giá các ngu n tài nguyên nư c b n v ng.
+ ðánh giá qu n lý ñ t ñai b n v ng.

+ ðánh giá h th ng qu n lý cây tr ng.
+ ðánh giá v tính b n v ng v i vi c duy trì, b o v đ phì c a đ t và
b o v cây tr ng.
+ S thích h p v i mơi trư ng đ t khi thay ñ i ki u s d ng ñ t.[14].
Ti p ñó là vi c xác ñ nh các cơ s các y u t

nh hư ng ñ n kh năng

che ph đ t và nguy cơ gây ra xói mịn, suy thối đ t, v v n đ s d ng phân
bón, v n đ s d ng các lo i thu c b o v th c v t...
Vi c xác ñ nh hi u qu v m t mơi trư ng c a q trình s d ng ñ t là
r t ph c t p, r t khó đ nh lư ng, địi h i ph i đư c nghiên c u, phân tích
trong m t thơì gian đ có th ki m và đánh giá, d a trên cơ s ñi u tra ñánh
giá ph ng v n tr c ti p các h nông dân.
2.2

Quan ñi m v phát tri n nông nghi p b n v ng và s d ng ñ t b n
v ng

2.2.1 S c n thi t s d ng ñ t ti t ki m, có hi u qu và b n v ng
Ngày nay, s d ng ñ t b n v ng, ti t ki m và có hi u qu đã tr thành
chi n lư c quan tr ng có tính tồn c u. Nó đ c bi t quan tr ng ñ i v i s t n
t i và phát tri n c a nhân lo i, b i nhi u l :

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

12


M t là, tài ngun đ t vơ cùng q giá. B t kỳ nư c nào, ñ t ñ u là tư

li u s n xu t nông - lâm nghi p ch y u, cơ s lãnh th ñ phân b các ngành
kinh t qu c dân.
Hai là, tài ngun đ t có h n, đ t có kh năng canh tác càng ít i. Tồn
l c đ a tr di n tích đóng băng vĩnh c u (1.360 tri u héc-ta) ch có 13.340
tri u héc-ta. Trong ñó ph n l n có nhi u h n ch cho s n xu t do quá l nh,
khô, d c, nghèo dinh dư ng, ho c quá m n, quá phèn, b ô nhi m, b phá ho i
do ho t ñ ng s n xu t ho c do bom ñ n chi n tranh. Di n tích đ t có kh năng
canh tác c a l c đ a ch có 3.030 tri u héc-ta. Hi n nhân lo i m i khai thác
ñư c 1.500 tri u héc-ta ñ t canh tác.
Ba là, di n tích t nhiên và đ t canh tác trên đ u ngư i ngày càng gi m
do áp l c tăng dân s , s phát tri n đơ th hóa, cơng nghi p hóa và các h t ng
k tht. Bình qn di n tích đ t canh tác trên ñ u ngư i c a th gi i hi n nay
ch còn 0,23 ha,
0,15 ha,

nhi u qu c gia khu v c châu Á, Thái Bình Dương là dư i

Vi t Nam ch cịn 0,11 ha. Theo tính toán c a T ch c Lương th c

th gi i (FAO), v i trình đ s n xu t trung bình hi n nay trên th gi i, đ có
đ lương th c, th c ph m, m i ngư i c n có 0,4 ha đ t canh tác.
B n là, do ñi u ki n t nhiên, ho t ñ ng tiêu c c c a con ngư i, h u
qu c a chi n tranh nên di n tích đáng k c a l c đ a đã, đang và s cịn b thối
hóa, ho c ô nhi m d n t i tình tr ng gi m, m t kh năng s n xu t và nhi u h u
qu nghiêm tr ng khác.
Năm là, l ch s ñã ch ng minh s n xu t nơng nghi p ph i đư c ti n
hành trên đ t t t m i có hi u qu . Tuy nhiên, đ hình thành đ t v i đ phì
nhiêu c n thi t cho canh tác nơng nghi p ph i tr i qua hàng nghìn năm, th m
chí hàng v n năm. Vì v y, m i khi s d ng ñ t ñang s n xu t nơng nghi p
cho các m c đích khác c n cân nh c k đ khơng rơi vào tình tr ng ch y theo

l i ích trư c m t. [2].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

13


2.2.2 Quan ñi m v phát tri n b n v ng
Khái ni m “phát tri n b n v ng” chính th c xu t hi n năm 1987 trong
Báo cáo “Tương lai chung c a chúng ta” c a H i đ ng Th gi i v Mơi
trư ng và Phát tri n (WCED) như là “s phát tri n ñáp ng ñư c nh ng yêu
c u c a hi n t i, nhưng không gây tr ng i cho vi c ñáp ng nhu c u c a các
th h mai sau”. M c tiêu t ng quát c a s phát tri n b n v ng là ñ t ñư c s
ñ y ñ v v t ch t, s giàu có v tình th n và văn hóa, s bình đ ng c a các
cơng dân và s đ ng thu n c a xã h i, s hài hòa gi a con ngư i và t nhiên,
phát tri n ph i k t h p ch t ch h p lý và hài hịa đư c ba m t là phát tri n
kinh t , phát tri n xã h i và b o v môi trư ng. Phát tri n b n v ng là nhu c u
c p bách và xu th t t y u trong ti n trình phát tri n c a xã h i loài ngư i.
ði u đó đã đư c kh ng đ nh Tuyên b Rio de janeiro (1992) v môi trư ng và
phát tri n, bao g m 27 nguyên t c cơ b n và Chương trình ngh s 21. T i
H i ngh

Thư ng ñ nh Th

gi i v

Phát tri n b n v ng (2002)

Johannesburg, các nguyên t c trên và Chương trình ngh s 21 v phát tri n
b n v ng ñã ñư c kh ng ñ nh l i và cam k t th c hi n ñ y ñ .

Phát tri n b n v ng là s phát tri n hài hoà c v 3 m t: Kinh t - Xã
h i - Môi trư ng ñ ñáp ng nh ng nhu c u v ñ i s ng v t ch t, văn hoá,
tinh th n c a th h hi n t i nhưng không làm t n h i, gây tr ng i ñ n kh
năng cung c p tài nguyên ñ phát tri n kinh t - xã h i mai sau, không làm
gi m ch t lư ng cu c s ng c a các th h trong tương lai.
Hay nói m t cách khác: mu n phát tri n b n v ng thì ph i cùng đ ng
th i th c hi n 3 m c tiêu: (1) Phát tri n có hi u qu v kinh t ; (2) Phát tri n
hài hòa các m t xã h i; nâng cao m c s ng, trình ñ s ng c a các t ng l p
dân cư và (3) c i thi n môi trư ng mơi sinh, b o đ m phát tri n lâu dài v ng
ch c cho th h hôm nay và mai sau.
- V m t xã h i, b n v ng có nghĩa xã h i cơng b ng, cu c s ng bình an.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

14


S PTBV địi h i ph i đ phịng tai bi n, khơng có ngư i s ng ngồi l xã h i
hoăëc b xã h i ru ng b . Xã h i c a m t nư c không th PTBV n u m t t ng
l p xã h i b g t ra ngoài ti n trình phát tri n qu c gia. Th gi i s khơng có
PTBV v m t xã h i n u tính m ng c a m t ph n nhân lo i b đe d a vì b nh
t t, đói nghèo, thiên tai ho c thi u th n. PTBV v m t xã h i có nghĩa con
ngư i có mơi trư ng s ng hài hịa, cơng b ng và có an sinh.
- V m t kinh t , c n ph i phân bi t phát tri n v i tăng trư ng. Tăng
trư ng chú tr ng t i v t ch t và s lư ng, tích lũy và bành trư ng trong khi
phát tri n quan tâm t i ti m năng, ph m ch t, ph c v con ngư i m t cách
toàn di n, v v t ch t l n tinh th n. PTBV v măët kinh t ngh ch v i gia tăng
s n xu t không gi i h n, chinh ph c th trư ng b ng m i cách, thương m i
hóa và tìm l i nhu n t i ña. PTBV kinh t ñòi h i ph i cân nh c nh hư ng
bây gi hay sau này c a ho t ñ ng s n xu t và tăng trư ng kinh t lên ch t

lư ng cu c s ng, c u xét xem có gì b tiêu h y, có gì b phí ph m.
- PTBV v phương di n mơi trư ng có nghĩa ph i b o v kh năng tái sinh
c a h sinh thái, nh p ñ gia tăng s d ng tài nguyên có kh năng tái sinh ph i
th p hơn t c ñ tái sinh, vi c s d ng tài nguyên không có kh năng tái sinh ph i
tùy thu c kh năng sáng ch tư li u thay th . Sau cùng, m c đ ơ nhi m ph i
th p hơn kh năng tái t o c a môi trư ng, môi sinh. Kinh t ch là m t b ph n
c a h sinh thái và phát tri n kinh t ph i b o toàn s cân b ng sinh thái.
Phát tri n b n v ng ñã tr thành ñư ng l i, quan ñi m c a ð ng và
chính sách c a Nhà nư c Vi t Nam. ð th c hi n m c tiêu phát tri n b n
v ng, nhi u ch th , ngh quy t khác c a ð ng, nhi u văn b n quy ph m pháp
lu t c a Nhà nư c ñã ñư c ban hành và tri n khai th c hi n; nhi u chương
trình, đ tài nghiên c u v lĩnh v c này ñã ñư c ti n hành và thu ñư c nh ng
k t qu bư c ñ u; nhi u n i dung cơ b n v phát tri n b n v ng ñã ñi vào cu c
s ng và d n d n tr thành xu th t t y u trong s phát tri n c a ñ t nư c. [8].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………..

15