Tư tưởng pháp trị của hàn phi tử (281TCN 233TCN) và vận dụng nó trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền ở việt nam hiện nay

KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ
=====o0o=====

Ị
(281 TCN -

KH

Ụ

IH C


KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ
=====o0o=====

Ị
Ụ

(281 TCN - 233 TCN)

IH C

ườ

ThS

, 2019

ướng dẫn khoa h c:

Ị


”
S

cô trong khoa
.

n!

N
ườ


:

N
ườ


Ụ

Ụ

........................................................................................................... 1
........................................................................................... 8
UNG ........................................ 8
8

1.1.

- 233 TCN) ................................... 8

1.2.

............................................ 11

1.3.

.................................. 16

1.4.
........................................................... 18
......... 20
2.1.

....................................................... 20

2.2.

......................................................... 26

2.3.

...................................................... 29

2.4.

............ 35

........................................................................................... 42
3.1.
......... 42
3.2. Khai thác
Pháp
ổ
và giáo
pháp
3.3. Khai thác
công tác cán

Pháp
Nhà

Hàn Phi
tuyên
trong xã
....................................... 47
Hàn Phi
pháp

trong quá trình ổ
xã
............... 49

..................................................................................................... 68
............................................................................... 69

1.
ổ

ổ
vô v

,
v
P

ổ
t
v
N

V
v

N

.

v

ổ
: N
N
v v

ô

N
N

ô
v

N

.

1

v


”
P

2.
:
:
Tử
90
:
ũ

v

ọ

í
ơ

ẩ

Tử

3

T
v

ị ở

V

ơ
[29, 15]. Ơ
Tử
ổ

N

Tử

ở
ơ

ng
ởT

tác

tích
?Ơ

: ơ
ổ

Trung
N
ơ

ọ

ơ

.
Tử

cho các
bài,

2

N
L
ng L

ở
ỹ

Tử
vào phân
tình hình
ổ

háp gi
các v

,

,

. Trong

ào
là

.
T

ở
V

v

Nhà

N

007)

nên
-

háp gia, khá
-T

P

phong
xây
T

ở

(2003)

sang

3


)

Đạ

và vơ v

)

ng. Thơng q
Phi tro
0 )

L
í

Tử

T

ở

t
và

ổ
-

-

v

ỗ
T
T

và

Tử -

ọ

ổ ạ

0 0)

ở

v v
ẵ

ử
c, B

ắ

ù

ị
008)
v

ĩ
nghiên

0 5)
háp gia và
háp g
ơng. N

trong
P

ầ ơ

,

c

4


T
Tử v
ĩ
ĩ ởV N

v

ở

v
.

:
X
ĩ ởV

N

v

-

0 0)
c

N

trong giai
ng

xây
X
v
C

005)
ĩ ởV

q

í
N

v ơ
(Nxb T pháp, 2007)...

hà

ổ

hà
Ngồi ra,
v

: M
v
v V N
0 4) K

5

í

v


ọ
0

9

)

C
N

ĩ V
N

v

í

5 005)
v
v

v
ĩ
chí N

4

P

0 0)

,
t

3.
3.1.

3.2.
cm

p trung gi i quy t nhi m v sau:
ổ

;

;
T
–P

–
;

;

-

V

4.

ư
Trong q trình nghiên c u có s d

Ch

n: Khóa lu n s d
t bi n ch ng và Ch

6

:
n chung c a

t l ch s c a Ch


Mác - Lênin.
th :
- tổng h p, khái quát hóa, tr

- l ch s

5.
5.1.
ổ
ổ
5.2.

6.

7


C ư

1.

1.1.
1.1.1.

- 233 TCN)
ổ
- giai

770 - 40

ổ

)

55 - 479 TCN)

.

40 - 221 TCN)
Phi ( 8 -

)

Ch
chi m h u nô l
Trung Qu
n t i và phát tri n t th i
nhà H ,
n cu i th i Tây Chu thì b
c vao giai
n kh ng ho
i suy tàn. Xã h i Trung Qu c tr i qua
m
n giao th i, t ch
tông t c chuy n sang ch
ng,
giá tr
c c a xã h

i, lỗi th i và khơng cịn
vai trị l ch s n a.
ng giá tr
c c a xã h i m i
còn tr ng thái manh
ng xác l p. S bi
ổi toàn di n
trên t t c các m t c a i s ng xã h
o ti
cho s gi
i, thoát khỏi s chi ph i c a th gi i quan th n tho i tôn
giáo, th n bí truy n th ng,
ng sâu s
n q trình phát tri n c
ng tri t h c.
Do vi c s d ng công c b ng s t tr nên phổ bi n cùng v i vi c m
r ng quan h
ổi s n ph
ng, s phân công trong s n xu t th
công nghi p
tt
chuyên nghi
phát tri n
th công nghi p,
c. Ti n t
t
hi n. Trong xã h
thành m t t ng l

8

càng có th l c
có nhi
i k t giao v
u và
i phu, gây nhi u
ng n chính tr
i. Tuy
nhiên, do tình hình xã h
n
thổ b chia c t do n n cát c c
u, gây nhi u khó
c
kinh doanh tr nên r t ph c t p và v
u
xã h
t t ng l p m i. T t ng l p này mà d n d n xu t hi n
m t quý t c m i v i th l c ngày càng m
giành quy n l c v i t ng l p quý t

1.1.2.

- 233 TCN)

Hàn Phi (281 TCN - 233 TCN)
Hồng
Trung Hoa.

: "N ơ

"C
ị

Cơ
ơ

ơ

ơ

ẫ và N ũ
ẫ
.

".
:
ặ

ũ

ẳ

Theo S

ỡ

là

ng.

Ơ
: "N

í

9

Tồ
v

Tầ

t
T

v

Tầ


v
ú "

ù

ạ T

–
có
ổ

,
TCN.
;

.

vua ni. Hàn Phi

Cơ
ẫ
) N N ạ T
) T
L

) N ũĐ
khó tro

)

phanh
Trong

ổ

thanh liêm, nhìn

Hoa
–

Khi n

v

10

T
) T

N

(cái


ư ư

1.2.
1.2.1.

ổ
T

ba

:

ổ

Nho gia
.

T

Đạ
ỏ

hu

T

:

v

ạ

ổ

ạ

ổ
(281 TCN - 233 TCN).

ổ
" ạ

thì
"vơ v

ứ "

"kiêm ái

"
ỗ

ỗ

:
)

11

)


)
Ô
1.2.2.
*T ứ

:

Pháp
phép t c. Pháp lu
m: M
, pháp lu t do
vua t ra;
, n i dung chính
ng và ph t; B
nguyên t c
c a pháp là k p th i, d hi u, d thi hành, công b ng và bênh v c kẻ y u,

c th
iv it tc m
i, m i t ng l
i vua.
kẻ th ng tr
ỏi
m t chi u kẻ b tr khơng có quy
cl
ng, trái l nh
ng và ph t giúp cho ẻ th ng tr ki m sốt, nơ d ch nhân
dân.
tr thành m t cơng c h u hi u thì
thi hành ph i cơng
b ng. Hàn Phi kh
nh
ơ
ị
kẻ
:
c khơng th khơng gia hình cho kẻ
.
nh

là

n i dung c

ng và ph t:
ng lu t l thì s
c

ut h i
b
ng ph t là phán xét khách quan,
nh sẵn
b ng lu t l minh b ch, khơng b
ng b i tình c m ch quan. Pháp
c so
c hay tr t t trong nh ng tiêu chu
i.
*T ứ

T

:

Hàn Phi cho
cai
T
pháp
cơng
vua giao trách
và u
tơi
làm
gìn pháp
khác, vua
có
trí, linh
hồn
có

mình cai
Hai
sung cho nhau, phơi
nhau thì vua mói
mong
an phú

12

cho
tơn
thích
ổ
là


T
T

T

Hàn Phi có
là ỹ
ơng vua
qn
là cách
pháp,
dùng
giao
xét

và nhà vua có
bao
dung sau:
gian;
ba là
;

dùng
, hay
Hàn Phi cho
trong
mà
pháp
bình thiên ạ Khái quát
là
quan ;
hai là
là

Theo Hàn Phi,
vua chúa mn
thì
có
Trong thiên XXXV ơng
ng:
ũ
con
vua v khơng có
cai
thì

thân tuy
ổ v v mà vẫ khó tránh
ỗ
ạ ;
vua
chúa có
ũ
ỏ
xe, có
cai
cho
cách ẹ nhàng,
mái;
thân mình có
an
nhàn mà có
ạ
v trí
v
Ơ
cho
T
là pháp
vua dùng
cai
cách
bí
cho nên nó càng kín
càng
Ơng

: D
mà
bí
ỷ ầ thì
tơi khơng cịn cách gì theo
mà ẩ
’
.
Khi nói
dùng
coi Vơ v là ngun
chung

Pháp gia nói chung và Hàn Phi nói riêng
cách dùng T

Vơ v
- Trang.
v
gìn, tơn

khơng,
thì trách

theo Hàn Phi
là
hóa
gia,
vơ v
Hàn Phi khác

quan
Lão
Hàn Phi
nói vơ v
ra
ơng là
là quy
cho tồn dân thi hành, dùng
pháp
Có
có
tùng. Vua
ra pháp
các quan cai dân chúng,
ỏ
tơi
là quan
vơ v
Hàn Phi, nó hồn tồn khác
khơng làm gì trong vơ v
Lão
Tn
pháp
hồn thành,
v
ú
í
xem xét
tơi có làm
v hay khơng, cho nên

vua chúa

13


anh minh
ẩ cai
ứ
cai dân

các quan ạ
ú
là

Hàn Phi

/ khơng ầ
cao

cho
ngun
pháp
vì, v a khơng
gian
v ; ũ g khơng
vào
giác và lý trí
Vua ph i d v
ởng phạ
thẩ

nh vi
H
)
c phân
trong khoa h c qu n lý hi
i.

hao phí tinh thân,
:

vơ v
là
vào
ơ
tơi làm
mình cai các quan.
ởng phạ (Thiên VI quy n, phân c p qu n lý

Công vi c c a xã h i là vơ cùng, vì v y m t b c vua thông minh là ph i
bi t t p h p tài trí c
i t o nên thành qu chung. S c m nh c a
m
i không th th ng s c m nh c
i. Cho nên b c minh
quân cai tr
c khi quy
nh công vi c th
u ý ki n,
t p trung trí tu và s c m nh c a m
i dân, nh v y mà g

c
nh ng thành qu t
p.
Bên c nh thu t vô v
ng nguyên t
nc a
thu
i là theo thuy t
í
th c
và
ph i phù h p v
c, nh c nh
qu n th
ah d
nói ph
i làm,
th c ch t ph i phù h p v
c công
t i thì quy
c vi
ng ph
ng phép t
c s d ng
c phát huy t tài trí c a vua. Nó làm cho cái
v a bí
m t, v a cơng b
ng cơng vi c c
i ch ng tỏ s phù h p v i th c ti ;
m nh n công vi c gì thì

ph i t gi i quy t cơng vi c cho phù h p v i ch
a h . Vi c làm và
l i nói ph
c thơng nh t v i nhau. B i v y, vua có th n l ng mà l i nói
và cơng vi c c a b tơi t tỏ rõ tính chân th c c a nó.
Hàn Phi T chú ý
T í
ơ
khơng ng t l ;
có phù h p nhau khơng; nh

a vua, ông g
m ch ng xem
i hi n tài.

14

- th


Trong Thu
i, Hàn Phi T còn coi bổ nhi
m nh n
công vi c là
qu c gia. Vua chúa ph i t mình n m quy
- l p quan l i, ph i d
ổ nhi m ch c v . B c minh
quân l p ra bổng l c quan ch c l
s d
i hi

ng
i có cơng.
ỏi vua chúa ph i chuyên nhi m phân ch c
ỗi b tôi ph
m nh n m t ch c trách rõ ràng, ch c v ph i phù
h pv
i m t quy n h n nh
nh. Trong thiên XXVN - D ng
nhân, Hàn Phi l p lu n r ng,
v
t chứ
i
tuân theo pháp lu t mà làm vi c h t mình. Khi b tôi nh n chức v phù h p
v
c c a họ thì họ sẽ hồn thành nhi m v m t cách nhẹ nhàng,
ô
ẩy bê tr
Thu

y, T
c a Hàn Phi là nh
ông vua chuyên ch n
u khi
c qu n th
ông vua c ng c
c ngôi v v ng ch c c
u ki
xây d ng ch
phong
ki

p quy n mà lúc bây gi
là m
ng t t y u. Hàn
Phi T
th a và phát tri n c b r ng l n b
ng T
c a
Thân B t H
t o cho T
có m t n i dung m i và hoàn ch nh.
*T ứ
T
quy n c
cho r ng
lu

T

:

là uy quy n c
i
, ẻ
ph i s d ng tri
uy
tr
c. Hàn Phi T
c. Ơng
có th là có th qu
c.

Quy n l c
ẻ
,
c ng c quy n l c. V i Hàn Phi quy n l c là

dùng pháp
c a nhà qu n lý.

N u ch có pháp và thu t mà
cai tr
c.
, th , thu t có
ch t ch , bổ sung cho nhau
là trung tâm, thu t và th
u ki n. Hàn Phi T không
coi tr ng mà còn
say mê quy n l
a kẻ
c tài, chun ch t
, ln coi quy n l
,
có quy n l c là
có t t c .

15


ng pháp
;

ổ

í ơ

vơ

v

ơ

è

e

í
ẳ

v

vơ v
:

;

ơng
ướ

1.3.
1.3.1.

.
c ta, khái ni m N
c pháp quy n xã h i ch
c nêu ra t i H i ngh l n th hai Ban Ch
khoá VII (ngày 29-11-1991).
ổ

ĩ

,
N
II ( 994)
0

Trong Hi

c pháp quy n xã h i ch
.

c th ch

16

l

u
ng


c pháp quy n xã h i ch

c là th ng nh t, có s phân cơng và ph i h p gi
th c hi n các quy n l

c

t Nam, quy n l c nhà

1.3.2.

B
ạ

í
C í
ở

C í
N

ạ
ứ

v
V

v

B
ử
.

: V
ứ

ạ
,

v

ặ

ẽv

ắ

6

ev

959)
: C

Chí Mi
N
ơ

N

C í
C í

v

ầ
.
e

T

ơ
ổ

ổ

: T
ồ

ầ
ở

ứ

ơ

N

C ú
C í
ổ ứ
ổ ơ

ầ
T
ửv ầ ử ô

ô
è

17

ô
ô

Tô
TỔNG TUYỂN CỬ v
ổ
ô
ò
.

ú
é


ư ư

1.4.
ướ
1.4.1.

Hàn Phi

cho
pháp
là
cao
và
lý xã
ban hành pháp
rõ ràng,
ban
rãi; pháp
phù
tính
trình
phát
kinh - xã
nay,
ta,
xây
pháp
cịn
tính
và
cao. Pháp
chúng ta
còn
ổ
và
;
c ổ chéo, ỗ ổ ;
tiêu

xây
pháp
khoa
và
còn
phát
kinh - xã
quan
xen
chúng ta
và cịn
ng pháp
l
có
phù
và
sát
quy
mang tính
khung.
Tính tồn
dung
cịn

quan
lý.

xã

pháp

duy bao
xã
trong

tính
thi
trong
.
xác
ỗ

h

pháp
cịn
cịn
thay ổ
sang

vi và
rõ,

phát

tính
pháp

trong
thù

Hành pháp có lúc, có
cịn bng ỏ
ý
pháp
cán
và nhân dân
cao
tình
cịn
xem
pháp
áp ng pháp
tùy
pháp cịn
ổ
: xét
nghiêm,
bao che,
cho
nhau cịn ổ
càng cho thây
và tính
lý trong
Hàn Phi
góp
pháp
và phá
xây
nhà
pháp

xã
và
lý xã
pháp
ta.

18


1.4.2.
Hàn Phi T r t coi tr ng n i dung giáo d c, tuyên truy n, phổ bi n pháp
lu t. Các ông cho r ng, mu n cai tr xã h i b ng pháp lu
c h t ph i
tuyên truy n, phổ bi n pháp lu
m
u bi
kh
nh, giáo d c pháp lu t s
i hi u qu l n nh t trong vi c ổ
nh
xã h i. N u th c hi n t t công tác giáo d c, tuyên truy n, phổ bi n pháp lu t
s khi
i dân không th ph m pháp. B i khi h
u hi u pháp lu t
h s không ph m vào nh
u pháp lu
. Trong vi c giáo d c pháp
lu t, Hàn Phi T ch
t ch
hoàn thi n khi n m

i
dân không th ph m pháp, không dám ph m pháp, m t khi ph m pháp thì x
t i th t n
y, hi u qu c a pháp tr s thi t th
u l n vi c
ch m
i t ki m ch lòng tham c a mình.
1.4.3.
Trong

Pháp t

Hàn Phi

ra
quan
thi hành pháp
- có ý
to
trong q trình ổ
cơng tác cán
ta
nay. Trong lý
T
, Hàn Phi
lý
sâu
ổ
ỡ và
quan

ông,
này là cánh tay
vua, giúp vua cai xã
Vua
lý quan
cịn quan
thì
lý dân chúng theo ý vua. Do
Hàn Phi
xây
d
giúp vua có
quan
có tài,
trung thành.
thi
giao
phù
tránh
cao trách
hành vi

thi cơng
lý cán
cơng
các
quan nhà

thì
cơng khai hóa

là

nhân dân.

các

cán
phù

v

Hàn Phi.

19

và
giám sát
quan


C ư

Ị

2.

trên, Hàn Phi tuy là
c a Tuân T
bỏ
o Pháp. Hàn Phi

ph
a
nhà Nho, t
ra tri t lý chính tr riêng. Tri t lý chính tr c a Hàn Phi
b t ngu n t
ng "Phú qu
ng binh" c a Ngô Kh
Quân, hình thành m t h th ng g m ba ch
m là: Pháp, Thu t và Th .
2.1. ư ư
2.1.1.

”

Hàn Phi
M

"Pháp"

m chính:

à, pháp do quan ban ra, m

u ph i tuân theo.

, n i dung chính c
B

, pháp
cán cân,

ng và Ph t.

t
cho công b ng.

soi th u tà gian; pháp

N u xét theo quan ni
, "Pháp" có m t tích c c và tiêu c c.
V m t tích c c thì có nh
u kho n b
m quy n l
i dân, m t tiêu c c là có tính cách phòng ng
nh sẵn,
ng h p ph m vào l nh c m nào, thì ph i ch u theo hình ph t y.
cái "Pháp" mà Hàn Phi ln
ổ ch có m t tiêu c
,
Pháp c a Hàn Phi
c sách "Hàn Phi Tử",
i ta th y ch "Pháp" g n
li n v i ch "C m". V y cái g i là Pháp là nh
ỏi m t chi u
ẻ
il
ng, trái l
i ph t.
ng và Ph t là hai cái cán, giúp cho kẻ th ng tr ki m sốt, nơ d ch nhân
pháp l

c thi hành h u hi
ỏi kẻ hành pháp ph i công
b ng.
t trong thiên "N ũ ẩn" r ng: "Phù thùy kh p b t d c
hình gi , nhân giã; nhiên nhi b t kh b t hình gi
T
v
thắng kỳ pháp, b t thính kỳ kh p".
, thì Pháp
ch ng nh
nh qu c gia v m t chính tr
ng th i cịn là
tiêu chu n t i cao v giá tr xã h i n
kích h u h t các
h c thuy t khác, k c Khổng - M nh, Lão - Trang và M c T .

20