Bài soạn chương 4: biến dị

MỘT SỐ HÌNH VỀ HIỆN
TƯỢNG ĐỘT BIẾN GEN
Lợn rừng bị đột biến gen
làm xuất hiện hai mũi và
một mắt.
Rùa bị đột biến gen
làm xuất hiện hai đầu

Hổ bị đột biến gen làm
đầu nhỏ, chân to và cụt
đuôi.
đột biến gen mà
do một sai sót
trong quá trình
mang thai của bò
mẹ.

BIẾN DỊ
DI TRUYỀN
KHÔNG
DI TRUYỀN
BIẾN DỊ
TỔ HỢP
THƯỜNG BIẾNĐỘT BIẾN
ĐỘT BIẾN GEN ĐỘT BIẾN NST

Phân loại đột biến :
•
Đột biến được phân chia thành các dạng như

sau:
•
Đột biến Gen
•
Đột biến nhiễm sắc thể (đột biến về cấu trúc
nhiễm sắc thể như mất đoạn, thêm đoạn, đảo
đoạn hay chuyển đoạn). Đột biến số lượng
Nhiễm sắc thể (thể dị bội, đa bội).

Đột biến gen là gì?
•
Đột biến gen là những biến đổi trong cấu trúc
của gen xảy ra ở cấp độ phân tử tại một điểm
nào đó trên phân tử ADN và có liên quan đến
sự thay đổi về số lượng, thành phần, trật tự các
cặp nuclêôtit trong gen. Có rất nhiều kiểu biến
đổi về cấu trúc gen. Trong đó, những biến đổi
liên quan đến 1 cặp nucleotit trong gen được
gọi là đột biến điểm. Đột biến gen có thể xảy
ra ở tế bào sinh dưỡng và tế bào sinh dục.

Nguyên nhân:
Do tác nhân của môi trường ngoài cơ thể (thường là
do tác động của con người) như:
•
Tác nhân vật lí: tia phóng xạ, tia cực tím, nhiệt độ...
•
Tác nhân hóa học: ảnh hưởng của các chất hóa học
như nicotine, cosinsin, dioxine (chất da cam)...
Do nguyên nhân bên trong cơ thể: Những biến đổi

bất thường trong sinh lý, sinh hóa trong tế bào (xuất
hiện một cách tự nhiên), do sự rối loạn trong quá trình
tự sao chép của ADN

Các dạng đột biến gen tại một
điểm thường gặp:
•
1. Mất một cặp nuclêôtit
•
2. Thêm một cặp nuclêôtit
•
3. Thay thế một cặp nuclêôtit
•
4. Đảo vị trí một cặp nuclêôtit
•
Bạn có thể hình dung rõ hơn qua đoạn video sau

Vai trò của đột biến gen:
•
Sự biến đổi cấu trúc phân tử của gen có thể dẫn đến biến đổi
cấu trúc của loại protêin mà nó mã hóa, cuối cùng có thể dẫn
đến biến đổi ở kiểu hình.
•
Các đột biến gen biểu hiện ra kiểu hình ở từng cá thể riêng
lẻ, không tuơng ứng với điều kiện sống, thường là đột biến
lặn và có hại cho bản thân sinh vật vì chúng đã phá vỡ sự
thống nhất hài hòa trong kiểu gen đã qua chọn lọc tự nhiên
và duy trì lâu đời trong điều kiện tự nhiên, gây ra những rối
loạn trong quá trình tổng hợp prôtêin

Ví dụ: Bệnh huyết cầu đỏ hình lưỡi liềm ở người do đột
biến thay thế cặp nuclêôtit thứ 6 của chuỗi polipeptide Beta
trong phân tử Hb làm acid glutamique bị thay thế bởi valin
gây thiếu máu, giảm khả năng vận chuyển dưỡng khí

Trong thực tiễn, người ta gặp những đột biến tự nhiên
và nhân tạo có lợi cho bản thân sinh vật. Ngoài ra có
những đột biến do tác nhân chủ động của con nguời tạo
ra tính trạng quý. Ví dụ: Ở lúa, thân lùn, không bị đổ,
tăng số bông, số hạt, có lợi cho sản xuất.

Ý nghĩa trong tiến hóa và chọn giống:
•
Trong tiến hóa:
•
Tính chất có lợi hay có hại của một đột biến gen chỉ
là tương đối (có trường hợp này thì có lợi, có trường
hợp khác có hại). Có trường hợp ở trạng thái dị hợp
lại làm tăng sức sống, sức chống chịu của cơ thể đối
với một số bệnh. Ví dụ: Người mang gen đột biến
gây huyết cầu đỏ hình lưỡi liềm ở trạng thái dị hợp,
có khả năng đề kháng với bệnh sốt rét.
•
Tuy tính chất ngẫu nhiên, cá biệt, không xác định và
thường ở trạng thái lặn nhưng đột biến gen vẫn được
xem là nguồn nguyên liệu chủ yếu cho quá trình
chọn lọc tự nhiên .Vì vậy, có vai trò trong tiến hóa.

Trong chọn giống:
•

Một vài đột biến có lợi dùng làm cơ sở là
nguồn nguyên liệu quan trọng cho tạo giống
vật nuôi và cây trồng. Gây đột biến nhân tạo là
một trong các phương pháp chọn giống thực
vật hiện đại và có hiệu quả cao, góp phần tạo
nên những tính trạng quý ở cây trồng.
•
Ngoài ra đối với con người, đột biến gen gây
hại cho cơ thể cho nên cần phát hiện và hạn
chế nguyên nhân và sự tràn lan của gen đột
biến.

MỘT SỐ HÌNH VỀ HIỆN TƯỢNG
ĐỘT BIẾN GEN Ở NGƯỜI
Đứa trẻ bị đột biến gen
làm xuất hiện 2 đầu
Đột biến gen ở người
làm tăng số ngón
chân

Bố mẹ bị
nhiễm chất
độc màu da
cam làm con
bị teo chân
Bố mẹ bị
nhiễm chất
độc màu da
cam làm con
bị mất tay

Người bị đột
biến gen làm
bàn chân
không bình
thường