Khảo sát tình hình bệnh parvovirus trên chó tại hà nội và nghiên cứu mộ số đặc điểm bệnh lý của bệnh

Bộ giáo dục và đào tạo
trờng đại học nông nghiệp hà nội
----------

----------

nguyễn thị hơng

khảo sát tình hình BệNH PARVOVIRUS
TRÊN Chó TạI Hà NộI và NGHIÊN CứU một số
ĐặC ĐIểM bệnh lý CủA BệNH

Luận văn thạc sĩ nông nghiệp

Chuyên ng nh : THó Y
M· sè

: 60.62.50

Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: TS. bùi trần anh đào

Hà Nội - 2009


L I CAM OAN
- Tôi xin cam đoan rằng, số liệu v kết quả nghiên cứu trong luận văn l
trung thực v cha đợc sử dụng để bảo vệ một học vị n o.
- Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn
đ đợc cảm ơn v các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đợc chỉ rõ
nguồn gốc.
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị H−¬ng

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

i


L I C M ƠN

Trong su t 2 năm h c t p và th c hi n ñ tài, cùng v i s n l c c a
b n thân, tơi đã nh n đư c s

hư ng d n, giúp đ và ch b o t n tình c a

các th y giáo, cơ giáo, s đ ng viên khích l c a gia đình, ngư i thân, b n bè
và đ ng nghi p.
Nhân d p hồn thành lu n văn, cho phép tơi đư c g i l i c m ơn t i
Ban giám hi u nhà trư ng, khoa Sau ð i h c, khoa Thú y, các th y, cô giáo
trong b môn B nh lý; tr c ti p là th y hư ng d n TS. Bùi Tr n Anh ðào
khoa Thú y, trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i, đã giúp tơi h c t p và hoàn
thành lu n văn này.
Xin trân tr ng c m ơn toàn th các cán b làm vi c t i phòng m ch 191
Âu Cơ, phòng m ch công ty Hanvet, b nh xá thú y - vi n thú y qu c gia và
trung tâm nghiên c u chó nghi p v trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i đã
t o ñi u ki n thu n l i cho tôi h c t p và công tác.
Nhân d p này, xin đư c bày t lịng bi t ơn đ i v i gia đình và ngư i thân,
cùng b n bè, ñ ng nghi p ñã t o m i ñi u ki n v v t ch t và tinh th n, giúp tôi
vư t qua m i khó khăn trong su t q trình h c t p, nghiên c u ñ tài.
M t l n n a xin đư c bày t lịng bi t ơn sâu săc t i nh ng t p th , cá

nhân đã t o đi u ki n, giúp tơi hồn thành chương trình h c t p.
Xin trân tr ng c m ơn!
Tác gi lu n văn

Nguy n Th Hương

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

ii


M CL C
L i cam ñoan

Error! Bookmark not defined.

L i c m ơn

Error! Bookmark not defined.

M cl c

Error! Bookmark not defined.

Danh m c các t vi t t t

Error! Bookmark not defined.

Danh m c b ng

Error! Bookmark not defined.

Danh m c nh

Error! Bookmark not defined.

1.

M

ð U

1

1.1.

ð tv nđ

1

1.2.

M c đích c a ñ tài

2

2.

T NG QUAN TÀI LI U

3

2.1.

M t s tư li u v lồi chó

3

2.2.

M t s đ c đi m sinh lý c a chó

8

2.3.

Sinh lý máu

11

2.4.

M t s ñ c ñi m c u t o và ch c năng sinh lý d dày - ru t

15

2.5.

B nh do Parvovirus trên chó

23

2.6.

M t s b nh gây tri u ch ng nôn m a, tiêu ch y ra máu

31

3.

ð I TƯ NG - N I DUNG - ð A ðI M - NGUYÊN LI U
VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

38

3.1.

ð i tư ng, ñ a ñi m và th i gian nghiên c u

38

3.2.

N i dung nghiên c u

38

3.3.

N i dung nghiên c u

39

4.

K T QU VÀ TH O LU N

45

4.1.

Kh o sát s phân lo i b nh t i các phòng m ch và trung tâm

45

nghiên c u chó nghi p v .
4.2.

T l b nh Parvovirus trong t ng s chó có tri u ch ng nôn m a,
tiêu ch y ra máu.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

47

iii


4.3.

ði u tra tình hình chó m c b nh Parvovirus

49

4.3.1. Tình hình chó m c b nh Parvovirus theo gi ng

50

4.3.2. Tình hình chó m c b nh Parvovirus theo gi i tính

53

4.3.3. Tình hình chó m c b nh Parvovirus theo l a tu i

54

4.3.4. Tình hình nhi m gi a chó đư c tiêm phịng và chó chưa đư c tiêm
phịng.

56

4.4.

Ch n đốn b nh Parvovirus b ng test CPV

57

4.5.

K t qu theo dõi các tri u ch ng đi n hình c a chó m c b nh

Parvovirus.

4.6.

59

K t qu theo dõi các ch tiêu lâm sàng.

60

4.5.1. Thân nhi t

63

4.5.2. T n s hô h p

63

4.5.3. T n s tim m ch

64

4.7.

K t qu nghiên c u m t s ch tiêu sinh lý máu

chó m c b nh
65

Parvovirus

4.7.1. S lư ng h ng c u và huy t s c t

chó m c b nh Parvovirus

65

4.7.2. S lư ng b ch c u và công th c b ch c u c a chó trong b nh
71

Parvovirus
4.8.

Các t n thương b nh lý

chó m c b nh Parvovirus

75

4.8.1. T n thương ñ i th
4.8.2. T n thương b nh lý vi th

75
chó m c b nh Parvovirus

80

4.9.

Phịng và đi u tr b nh Parvovirus

84

4.9.1

Phịng b nh

Error! Bookmark not defined.

4.9.2

Phương pháp ñi u tr

Error! Bookmark not defined.

5.

K T LU N VÀ KI N NGH

88

5.1.

K t lu n

88

5.2.

Ki n ngh

89

TÀI LI U THAM KH O

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

90

iv


Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

v


DANH M C CÁC T

VI T T T

CPV2

Canine Parvovirus type2

FPV

Virus Panleucopénie féline

CPV

Canine Parvovirus One - step Test Kit

KN

Kháng nguyên

KT

Kháng th

Hb

Hemoglobin

HC

H ng c u

BC

B ch c u

BCTT

B ch c u trung tính

SKTT

S c kháng t i thi u

SKTð

S c kháng t i đa

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

vi


DANH M C B NG
STT
4.1.

Tên bảng

Trang

K t qu ch n đốn b nh c a chó t i khám và ñi u tr t i trung
tâm nghiên c u chó nghi p v và các phòng m ch

45

4.2.

T l các b nh có tri u ch ng nơn m a, tiêu ch y ra máu

47

4.3.

T l chó m c b nh Parvovirus theo gi ng

51

4.4.

T l chó b nh Parvovirus theo gi i tính (%)

53

4.5.

T l chó m c b nh Parvovirus theo l a tu i

54

4.6.

T l gi a chó chưa đư c tiêm phịng b nh và đã tiêm phòng

56

4.7.

K t qu ghi nh n các ca th test CPV (n = 70)

58

4.8.

Các tri u ch ng

59

4.9.

Các ch tiêu lâm sàng

chó m c b nh Parvovirus
chó m c b nh Parvovirus

61

4.10. S lư ng h ng c u, hàm lư ng huy t s c t , t kh i h ng c u
chó m c b nh Parvovirus

65

4.11. Th tích trung bình c a h ng c u, lư ng huy t s c t bình quân
c a h ng c u, n ng ñ huy t s c t trung bình c a h ng c u
chó m c b nh Parvovirus.
4.12. S c kháng h ng c u

69

chó viêm m c b nh Parvovirus

71

4.13. S lư ng b ch c u, công th c b ch c u chó m c b nh Parvovirus

72

4.14. T n thương đ i th

76

chó m c b nh Parvovirus

4.15. K t qu nghiên c u b nh tích vi th

m t s cơ quan c a chó

m c b nh Parvovirus
4.16. K t qu ñi u tr b nh theo 3 phác đ

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

81
86

vii


DANH M C NH
Tên nh

STT

Trang

4.1.

Chó ch t do b nh Parvovirus

75

4.2.

Chó a ch y phân lỗng

78

4.3.

Chó m t m i,

78

4.4.

Tích nư c xoang b ng

78

4.5.

Tích nư c xoang ng c

78

4.6.

Tim dãn, nh t màu

78

4.7.

Thành tim m ng

78

4.8.

H ch lâm ba sưng, xu t huy t

79

4.9.

T huy t, xu t huy t

79

4.10.

Gan sưng và sung huy t

79

4.11.

Lách b teo nh , ho i t

79

4.12.

D dày ñ y hơi, xu t huy t

4.13.

D dày ch a ñ y d ch màu vàng

79

4.14.

Xu t huy t

niêm m c d dày

80

4.15.

Xu t huy t

niêm m c ru t

80

4.16.

Teo l p lông nhung c a ru t non

4.17.

Sung huy t, xu t huy t vùng lông nhung. Thâm nhi m các t bào

rũ

ph i

ru t

79

84

viêm.

84

4.18.

Xu t huy t

4.19.

Gi m m t ñ t bào lympho trong m ng Payer

4.20.

Sung huy t

4.21.

Sung huy t ph i, xâm nhi m t bào lympho vách các ph nang.

85

4.22.

Sung huy t, xu t huy t

bi u mô niêm mac d dày.

85

4.23.

Sung huy t, xu t huy t

lách.

85

4.24.

Sung huy t, xu t huy t

h ch lympho màng treo ru t.Error! Bookmark not defined

4.25. Sung huy t

bi u mô ru t non. Các t bào m m b phá h y.

84

ru t non.

gan.

85

gan

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

85

viii


1. M

ð U

1.1. ð t v n đ
Trong chăn ni, chó là m t lồi gia súc đư c con ngư i thu n hoá t r t
s m. Cùng v i l ch s phát tri n c a con ngư i, chó đư c s d ng vào nhi u
m c đích khác nhau: vùng B c c c chó đư c s d ng trong vi c kéo xe trư t
tuy t, chó chăn c u

nh ng nư c ni c u, chó tham gia vào các chương

trình gi i trí (chó làm xi c), chó ph c v cho ngành an ninh - qu c phòng, chó
làm nhi m v c u h .
Cũng như nhi u nư c khác trên th gi i, Vi t Nam là m t qu c gia có
truy n th ng ni chó t xa xưa. Tuy nhiên, v n ñ hi n nay là s lư ng ñàn
chó càng l n b nh t t x y ra trên ñàn chó càng nhi u, thi t h i trên chăn ni chó
là khơng nh . Trong các b nh thư ng g p, h i ch ng nôn m a, tiêu ch y ra
máu gây thi t h i không nh v kinh t cho nh ng h nuôi chó. Có nhi u
nguyên nhân gây h i ch ng nơn m a, tiêu ch y

chó như: Ký sinh trùng

(c u trùng, giun móc), virus (coronavirus, carré, Parvovirus)… Trong đó,
b nh Parvovirus là m t b nh truy n nhi m c p tính do Canine Parvovirus
type 2 gây ra (CPV2) gây viêm d dày ru t, nôn m a, tiêu ch y ra máu.
B nh x y ra nhi u trên chó non 6 – 20 tu n tu i v i hai th b nh hay g p:
th tim và tiêu hoá, b nh ti n tri n nhanh gây t l ch t r t cao. T i khu
v c Hà N i cho t i nay chưa có s kh o sát c th t l nhi m Parvovirus
trên t ng s chó có d u hi u nôn m a, tiêu ch y ra máu. Vi c xác ñ nh t l
nhi m b nh, ñ c ñi m tri u ch ng và bi n ñ i b nh lý c a b nh là cơ s
nh m xây d ng các bi n pháp phịng tr b nh có hi u qu cho khu v c Hà N i
nói riêng và Vi t Nam nói chung.
Xu t phát t th c ti n trên chúng tơi ti n hành nghiên c u đ tài:

“Kh o sát tình hình b nh Parvovirus trên chó t i Hà N i và nghiên
c u m t s ñ c ñi m b nh lý c a b nh”
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

1


1.2. M c đích c a đ tài
• Xác đ nh t l chó m c b nh Parvovirus theo các gi ng, l a tu i,
tính bi t.
• ð c ñi m b nh lý ch y u (lâm sàng, huy t h c, t n thương ñ i th
và vi th ) trên chó m c b nh Parvovirus.
• Th nghi m m t s

phác đ đi u tr cho chó m c b nh Parvovirus

mang l i hi u qu phù h p v i yêu c u chăn ni th c t c a gia đình trên ñ a
bàn Hà N i và các vùng lân c n.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

2


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1.

M t s tư li u v lồi chó
Xu t phát t nhu c u và th hi u c a ngư i nuôi khuy n c nh mà có r t

nhi u gi ng chó đư c lai t o ho c du nh p vào Vi t Nam. M i m t gi ng chó
có nh ng đ c đi m khác nhau v hình d ng bên ngồi, màu s c lơng...
2.1.1. Ngu n g c lồi chó
D a trên nh ng thành t u nghiên c u v c sinh v t h c và di truy n
h c, các nhà khoa h c ñã xác ñ nh ñư c t tiên c a lồi chó nhà hi n nay là
m t s lồi chó sói s ng hoang dã

các vùng sinh thái khác nhau trên th

gi i. Cách ñây kho ng 15.000 năm con ngư i ñã thu n hố v i m c đích ph c
v cho vi c săn b t, sau đó là gi nhà và là b n v i con ngư i [12].
Trung tâm thu n hố chó c nh t có l là vùng ðơng Nam Á, sau đó
đư c du nh p vào Châu Úc, lan ra kh p Phương ðông và ñ n Châu M .
Vi t Nam, theo các nhà kh o c h c, chó đư c ni t trung kỳ ñ
ñá m i, kho ng 3000 - 4000 năm trư c cơng ngun (cách đây 5 - 6 nghìn
năm). T p h p nh ng gi ng chó nhà đư c ni hiên nay trên th gi i có
kho ng 400 gi ng, đư c g i chung là lồi chó nhà (Canis familiaris), thu c h
chó (Canidae), b

ăn th t (Carnivora), l p ñ ng v t có vú (Mammilia)

[16][17].
2.1.2. M t s gi ng chó chính trên th gi i
B t ñ u t hàng trăm năm v trư c, nh ng nhà nhân gi ng ñã cho ph i
nh ng con chó ñ c và nh ng con chó cái có nh ng đ c ñi m, ch t lư ng t t.
V i m c đích c a h là mu n nh ng chú chó con có nh ng đ c đi m gi ng b
m chúng.
Nh ng con chó dùng đ phát tri n nh ng ñ c ñi m này g i là chó
gi ng. Theo AKC, có kho ng 150 gi ng chó và chia thành 7 nhóm: chó thơng
minh, chó làm vi c, chó th thao, chó săn, chó chăn gi gia súc, chó c nh [7]

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

3


- Nh ng chú chó thơng minh có b lơng c ng và m ng. Nh ng con chó
này đư c nhân gi ng ñ săn b t cáo và th .
- Chó làm vi c có thân hình r t kho m nh và r t nghe l i. Gi ng chó
này đư c nhân gi ng đ

kéo xe trư t tuy t ñ i di n g m: chó Boxer,

Dorberman pinscher, Rottwailer.
- Chó th thao như Pointers và Golden Retrieverf chúng ñư c nhân
gi ng ñ tha nh ng con v t và nh ng chim hoang dã mà th săn b t đư c.
- Gi ng chó săn có kh u giác r t t t, chúng giúp th săn l n ra ñư c
d u v t c a th và nh ng lồi đ ng v t nh bé khác.
- Gi ng chó chăn gi gia súc đư c nhân gi ng đ trơng gi nh ng v t
nuôi trong các nông tr i.
- Gi ng chó c nh có thân hình đ p và nh nh n, chúng ñư c nhân
gi ng ñ làm ngư i b n ñ i v i con ngư i, đ i di n c a nhóm chó này g m:
gi ng chó Chihuahua, Japanese, Pekingese, Boston Terrier...[25][7].
2.1.3. M t s gi ng chó ni

Vi t Nam

a. Các gi ng chó đ a phương
- Gi ng chó Vàng: ðây là gi ng chó ni ph bi n nh t, có t m vóc
trung bình, cao 50 - 55cm, n ng 12 - 15kg, là gi ng chó săn đư c ni đ gi
nhà, săn thú và làm th c ph m. Chó ph i gi ng đư c

Chó cái sinh s n ñư c

ñ tu i 15 - 18 tháng.

ñ tu i 12 - 14 tháng. M i l a chó cái đ 4 - 7 con,

trung bình 5 con. [16][17].
- Gi ng chó H'Mơng: s ng

mi n núi cao, đư c dùng gi nhà và săn

thú, có t m vóc l n hơn chó Vàng: chi u cao 55 - 60cm, n ng 18 - 20kg. Chó
đ c ph i gi ng ñư c

16 - 18 tháng tu i, chó cái sinh s n

đ tu i 12 - 15

tháng. Chó cái m i l a đ 5 - 8 con, trung bình 6 con.
- Gi ng chó Lào: thư ng th y

trung du và mi n núi, lông x m màu

hung có 2 v t tr ng trên mí m t, có t m vóc l n hơn. Cao 60 - 65cm, n ng 18
- 25kg. Chó đ c có th ph i gi ng

đ tu i 16 - 18 tháng. Chó cái sinh s n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

4


ñ tu i 13 - 15 tháng. M i l a đ 5 - 8 con, trung bình 6 con. [25].
- Gièng chã Phó Quèc: Ngu n g c t bán đ o Phú Qu c Vi t Nam,
th hình khá l n th tr ng bình quân lúc 12 - 15 tháng tu i ñ t t 12,6 13,6kg, cao 45,65cm. ð u cân đ i, trên trán có n p nhăn, m t ñen linh ho t,
tai hư ng v phía trư c hình ch V ln th ng đ ng. ðư ng lưng th ng, trên
lưng có m t xốy dài. ði khá dài, ki u đi vịng u n cong lên lưng, b
lơng ng n d y ơm sát thân, bóng mư t, màu s c lơng m t màu có th là vàng
đen, v n ho c úa [16][25].
Chó Phú Qu c đư c x p vào lo i chó quý
thành và nó có th b t cá ni ch khi ch

Vi t Nam, nó r t trung

m.

b. M t s gi ng chó nh p ngo i
- Gi ng chó Chihuahua
ðây là gi ng chó lâu đ i nh t

Châu M và là gi ng chó có thân hình

nh nh t trong m i lồi chó trên th gi i. Tên c a gi ng chó này đư c l y tên
t tên c a bang Chihuahua c a Mexico, nơi mà các nhà thám hi m đã tìm ra
chúng. Chihuahua là gi ng chó nh con có đ u trịn và mõm ng n. Nó có đơi
m t to trịn, màu s m g n như đen, đơi khi là màu đ s m. ðơi tai đ c
hi u to đùng ln gi
đ u có m t hõm m m. L

v nh. Chihuahua
th ng này khi lên s

ph n thóp trên đ nh
đư c xương s

che

ph h t. Thân hình ch c ch n, dài hơn so v i chi u cao, đi u n cong
trên lưng ho c v t sang m t bên.
v y,

Vi t Nam r t ph bi n lồi lơng ng n, tuy

nư c ngồi c 2 lo i lơng ng n, lơng dài đ u đư c coi tr ng như

nhau. Màu lơng thư ng có các lo i màu vàng cát, nâu h t d , màu b c,
xanh thép, nâu nh t. Chúng có lưng b ng và 4 chân th ng. Chi u cao kho ng 15
- 23cm, cân n ng t 1 - 3kg. [7][16].
Chihuahua không ch u n i l nh và hay b run lên vì rét. Nó t ra d
thích nghi v i s

m áp hơn là v i th i ti t l nh. ðây là lo i chó r t

thích h p v i đ i s ng căn h .[46]
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

5

- Gi ng chó Fox
Chó Fox có ngu n g c t Pháp và ñã du nh p vào nư c ta đã lâu, fox là
gi ng chó nh con t m kho ng t 1,5kg - 2,5kg ngo i hình nó nhìn như m t
con hươu thu nh , ngo i hình như con cheo, nhưng khơng đư c m nh mai
nh nh n b ng. ð u nh , tai to mà v nh, s ng mũi hơi gãy, mõm nh mà dài.
Ng c chó Fox n nang, b ng thon, b n chân m nh và cao nên chó ch y r t
nhanh. B lơng chó Fox ng n, có con lơng sát như lơng bị. Chó fox có nhi u
màu g m màu vàng bị, đen b n chân vàng v..v.. đơi ch có vá nâu hay vàng,
có khi màu đen đ c bi t, ph n m t bao gi cũng có vá hai bên, gi a s ng mũi
kéo dài lên ñ nh ñ u là l n đen ho c tr ng.[7][25][46].
Chó Fox có kh năng săn b t nh ng lồi thú nh . Vì v y, n u đư c
hu n luy n

trư ng l p đàng hồng thì nó có th tr thành gi ng chó săn

th c th . Chó Fox gi nhà r t gi i, ti ng s a l n và dai, dám lăn x vào k thù
mà c n xé. ð i v i ch ni, Fox r t trung tín, m n ch , g p là m ng r qu n
quýt bên chân r t d thương. [46].
- Gi ng chó B c Kinh (Pekingese)
Gi ng chó B c Kinh tương đ i nh có tr ng lư ng trung bình
là 2,66kg,

chó cái

chó ñ c là 3,58kg, ñ u r ng, kho ng cách gi a hai m t l n, mũi

ng n t t, trên mõm có nhi u n p nhăn, m t g y, m t trịn l i đen tuy n và long
lanh. Tai hình qu tim c p xu ng hai bên, c ng n và d y, có m t cái b m nhi u
lơng dài và th ng. B c kinh có b lơng m u luy pha nhi u lông m u s m

mt

lưng, hông và đi, đi g p d c theo s ng lưng ki u đi sóc [7][33].
- Gi ng chó Boxer
Có ngu n g c t i ð c, ñư c phát hi n năm 1850, chó Boxer đư c miêu
t như m t con chó đ p trong cái x u vì chó có b m t x u xí nhưng l i r t
ngoan và trung thành. ð u cân đ i v i cơ th , trán khơng có n p nhăn, m t
hơi ng n hơn s , hàm dư i u n cong lên và h xa v i hàm trên. Tai m c
ph n cao c a ñ u, mũi l n ñen, chân cao kho , vai cao 58cm. ðuôi m c
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

6


ph n cao mà thư ng ñư c c t ng n, m u s c vàng ho c v n [7].
Boxer là gi ng chó vui v , thích chơi đùa, tình c m, tị mị và r t hi u
đ ng. R t thơng minh, có tính ham h c cái m i và h c khá nhanh nhưng cũng
có th khá bư ng b nh. ðây là gi ng chó thích h p cho các cu c thi tài. Ln
ln

tr ng thái v n đ ng, chúng r t quy n luy n và g n bó v i gia

ch .[16][46].
- Gi ng chó Rottweiler
Chó Rottweiler b t ngu n t con Mastiff c a Ý. Nó ñư c t o gi ng
th tr n Rottwell. Chó Rottweiler có cơ th m nh m và r t v m v , đ u hình
c u kho ng cách gi a hai vai r t r ng, m t dài g n b ng s m t hơi g y, mõm
phát tri n. M t m u nâu ñen v i dáng v trung thành. Tai hình tam giác và
c p v phía trư c. Lưng ph ng, c và lưng t o thành m t ñư ng th ng, c u
trúc cơ th có d ng hình vng, chân trư c khá cao vai trung bình 69,5cm. B

l«ng ng n c ng và r m r p. M u lơng đen v i m t ít đ m vàng

g n hai m t,

trên má, mõm ng c và chân [16].
- Gi ng chó Dobermann
Chó có ngu n g c t ð c ñư c phát hi n vào năm 1866 và ñư c nh p
vào nư c ta ni v i m c đích đ canh gác, tìm ki m và làm c nh.
Chó có t m vóc trung bình cao, cao 65 - 69cm, dài 110 - 112cm; n ng 30
- 33kg. Chó có b lơng ng n đen s m g n như tồn thân; mõm, ng c, 4 chân có
màu vàng s m. Có đ u hình nêm, hơi thơ, mũi r ng m t đen, hàm răng ch c,
c n khít, c to kho , ng c n , b ng thon, cơ chi ch c kho , đi ng n.
Chó thu c lo i hình th n kinh n đ nh, thơng minh, can ñ m, lanh l i,
khéo léo và ñ c bi t d hu n luy n [46].
- Gi ng chó Dug
Có ngu n g c t châu Á kho ng 400 trư c Công nguyên. Tuy v y hi n
nay ngu n g c c a Pug v n cịn là v n đ tranh cãi. M t s chuyên gia cho
r ng Pug có ngu n g c t vùng Vi n ðơng, đư c du nh p b i các nhà lái
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

7


bn Hà lan. H cũng cho r ng có th ñây là m t nhánh c a gi ng chó B c
Kinh lơng ng n. Tuy v y có ý ki n khác cho r ng Pug là k t qu c a vi c lai
t o gi ng chó Bulldog bé. [46].
Chó chu n có hình dáng gi ng qu lê, ph n vai r ng hơn ph n hông.
B lông ng n, m m m i, d ch i có m u nâu, tr ng, v n và tr n l n gi a
chúng. Da chúng m m m i, t o c m giác d ch u khi vu t ve. Chúng có đơi
m t trịn l i màu s m và hàm dư i hơi tr ra r t ng . ðuôi th ng ho c xo n.

Chó Dug đư c ni r ng rãi

nhi u nư c đ làm c nh vì t m góc nh , ng

nghĩnh, l i r t thông minh hi n lành, yêu m n tr em .
Chó có t m vóc nh , cao t 30 - 33cm; dài t 50 - 55cm; n ng t 5kg8kg. B lông m n màu nâu nh t ho c vàng s m; khoang m t, mũi, mõm có
màu đen; đ u to thô; mõm ng n và thô; mũi chia thuỳ; tai c p; ng c sâu; thân
ch c l n; ñuôi ng n và cu n.
2.2. M t s ñ c đi m sinh lý c a chó
2.2.1. Thân nhi t (oC)
Nhi t ñ c a cơ th là ch s tương đ i c a hai q trình sinh nhi t và
th i nhi t. S h ng ñ nh tương ñ i c a thân nhi t gia súc là nh có trung tâm
đi u ti t nhi t n m

hành não [5].

tr ng thái sinh lý bình thư ng, thân nhi t c a chó là 37,5oC - 39oC.
Trong tình tr ng b nh lý thân nhi t có s thay đ i tuỳ vào tính ch t và m c ñ
b nh. [20].
Nhi t ñ c a cơ th chó bình thư ng cịn thay đ i b i các y u t : tu i
tác (con non có thân nhi t cao hơn con trư ng thành), gi i tính (con cái có
thân nhi t cao hơn con ñ c) [20]. S v n ñ ng cũng nh hư ng ñ n thân nhi t
c a chó, khi v n đ ng nhi u thân nhi t c a chó thư ng cao hơn bình thư ng.
Thân nhi t c a chó vào lúc sáng s m thư ng th p hơn bu i chi u và chênh
l ch t 0,2oC - 0,5oC.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

8

-Ý nghĩa ch n đốn: thơng qua vi c ki m tra nhi t đ chó, ta có th
xác đ nh đư c con v t có b s t hay không. N u tăng 1-2oC con v t s t
v a, tăng 2-3 oC s t r t n ng. Qua đó, sơ b xác đ nh đư c ngun nhân
gây b nh, tính ch t, m c đ tiên lư ng c a b nh, ñánh giá ñư c hi u qu
ñi u tr t t - x u [20].
2.2.2. T n s hô h p (s l n th /phút)
T n s hô h p là s l n th trong 1 phút. T n s hô h p ph thu c vào
cư ng ñ trao ñ i ch t, tu i, t m vóc, tr ng thái dinh dư ng, tr ng thái làm
vi c, tr ng thái sinh lý, th i ti t, khí h u và tình tr ng b nh lý. [4].
tr ng thái sinh lý bình thư ng, chó con có t n s hô h p t 18 - 20
l n/phút. Chó trư ng thành: gi ng chó to có t n s hô h p t 10 - 20 l n/phút,
chó nh có t n s hơ h p 20 - 30 l n/phút.
Chó th th ng c và t n s hơ h p cịn ph thu c vào các y u t sau:
• Nhi t đ bên ngồi mơi trư ng: th i ti t q nóng nên chó ph i th
nhanh đ th i nhi t,

chó nh p th có th lên t i 100 - 160 l n/phút.

• Th i gian trong ngày: ban đêm và sáng s m chó th ch m hơn, bu i
trưa và bu i chi u chó th nhanh hơn.
• Tu i: con v t càng l n tu i thì t n s hơ h p càng ch m.
• Nh ng con mang thai, s s hãi cũng làm cho t n s hô h p tăng
lên.[26][27].
Thông qua ho t ñ ng hô h p mà cơ th l y O2 và các ch t dinh dư ng
tr c ti p t môi trư ng, th i CO2 và các s n ph m d hố ra mơi trư ng ñ ng
th i gi vai trò ñi u ti t nhi t. T n s hô h p hay nh p th là s l n th ra hay
hít vào trong m t phút.
nhiên

m i lồi gia súc đ u có t n hơ h p nh t đ nh. Tuy

tr ng thái bình thư ng t n s hơ h p có th thay đ i do tác đ ng c a

cư ng ñ trao ñ i ch t, l a tu i, t m vóc, tr ng thái sinh lý, nhi t đ mơi
trư ng, khí h u… [26]

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

9


tr ng thái b nh lý, t n s hô h p thay đ i g i là hơ h p b nh lý. Tăng
t n s hô h p g p trong các b nh gây h p di n tích v th tích c a ph i, nh ng
b nh gây s t cao nh t là nh ng b nh truy n nhi m c p tính, b nh ký sinh
trùng. T n s hô h p gi m trong nh ng b nh: h p thanh khí qu n, ch y máu
não, hơn mê, b i li t sau ñ , các trư ng h p s p ch t. Tuỳ t ng giai ño n s có
m t ki u th khác nhau: Biot, Kusman, nhanh nông…[20]
2.2.3. T n s tim (l n/phút)
T n s tim m ch là s l n co bóp c a tim trong m t phút (l n/phút). Khi
tim ñ p thì mõm tim ho c thân tim ch m vào thành ng c, vì v y mà ta có th
dùng tay, áp tai ho c dùng tai nghe áp vào thành ng c vùng tim ñ nghe ñư c
ti ng tim. Khi tim co bóp s đ y m t lư ng máu vào ñ ng m ch làm m ch
qu n m r ng, thành m ch qu n căng c ng. Sau đó nh vào tính đàn h i,
m ch qu n t co bóp l i cho ñ n th i kỳ co ti p theo t o nên hi n tư ng ñ ng
m ch ñ p. D a vào tính ch t này ta có th tính đư c nh p đ m ch s tương
ñương v i m ch tim ñ p. M i lồi gia súc khác nhau thì t n s tim m ch cũng
khác nhau. S khác nhau này cũng bi u hi n

t ng l a tu i trong m t lồi

đ ng v t, tính bi t, th i ñi m. Nh p ñ m ch ñ p tương ng v i nh p tim. Tuy
v y t n s tim m ch c a ñ ng v t ch dao ñ ng trong m t ph m vi nh t
đ nh.[27] [5].
tr ng thái sinh lý bình thư ng:
• Chó con: 200 - 220 l n/phút.
• Chó trư ng thành: 70 - 120 l n/phút.
• Chó già: 70 - 80 l n/phút [26].
chó, mèo v trí tim ñ p ñ ng là kho ng sư n 3-4 phía bên trái. T n s
tim th hi n t n s

trao ñ i ch t, tr ng thái sinh lý, b nh lý c a tim cũng như

c a cơ th . T n s tim ph thu c vào t m vóc c a v t ni, đ béo g y, l a
tu i, gi ng loài.

tr ng thái sinh lý bình thư ng, có hai cơ ch đi u hồ tim

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

10


m ch b ng th n kinh và th d ch. Chó con có t n s tim đ p l n hơn chó già,
chó ho t đ ng nhi u thì t n s tim m ch đ p tăng lên. Khi cơ th b m t s
b nh v máu (thi u máu, m t máu, suy tim, viêm cơ tim, viêm bao tim) cũng
làm tăng t n s tim m ch [18].
2.3. Sinh lý máu
Máu là t m gương ph n ánh tình tr ng và s c kho c a cơ th . Máu là
ngu n g c c a h u h t các ch t d ch trong cơ th : d ch n i bào, d ch gian bào,

d ch b ch huy t và d ch não tu . T ng lư ng máu g m 54% máu lưu thông và
d tr

gan 20%, lách 16%, mao m ch dư i da 10% [10].
Máu ñ m nhi m r t nhi u ch c năng khác nhau vì nó là ch t d ch mang

các ch t v n chuy n ñi kh p cơ th : v n chuy n O2 t ph i t i mô bào và CO2
t mô bào ra ph i đ th i ra ngồi; mang các ch t dinh dương h p thu t h tiêu
hoá ñ n mô bào, t ch c ñ nuôi dư ng, cung c p năng lư ng và là nguyên li u
ñ sinh t ng h p các ch t c a cơ th , mang các s n ph m c a q trình trao đ i
ch t như CO2, ure, axit uric... mang ñ n ph i, th n, da, m t đ th i ra ngồi.
Máu làm nhi m v đi u hồ thân nhi t [35]. Máu gi ch c năng đi u hồ và
duy trì cân b ng n i môi như nư c, pH, áp su t th m th u; máu mang các
hormon và các ch t sinh ra t các cơ quan này đ n cơ quan khác, góp ph n vào
s ñi u hoà trao ñ i ch t, sinh trư ng và phát tri n, ñ m b o s cân b ng n i
môi; máu mang các lo i kháng th và các lo i b ch huy t có kh năng ngăn
c n, tiêu di t vi khu n và nh ng m m b nh xâm nh p vào cơ th [4] [10].
Máu g m hai thành ph n: thành ph n h u hình và thành ph n d ch th .
2.3.1. Thành ph n d ch th
Huy t tương chi m 60% th tích c a máu, có màu vàng nh t do ch a
s c t . Trong huy t tương, thành ph n ch y u là protein g m: albumin,
globulin, fibrinogen, ñư ng (ch y u là ñư ng glucoza v i hàm lư ng 60 120mg%), ngồi ra cịn có các h t m , hormon, vitamin, enzym và mu i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

11


khống. Protein c a huy t tương có 3 lo i chính, bao g m: albumin tham gia
c u t o nên mơ bào, cơ quan trong cơ th vì th hàm lư ng albumin trong

máu bi u th kh năng sinh trư ng c a gia súc. Nó là ti u ph n chính đ t o
nên áp su t th m th u th keo; globulin g m có: α, β, γ globulin (kháng th );
fibrinogen là ch t sinh s i huy t, tham gia vào quá trình đơng máu. [10] [28].
2.3.2. Thành ph n h u hình
Huy t c u chi m 40% g m h ng c u, b ch c u, ti u c u ñ u do tu
xương t o ra. Các t bào tăng lên hoàn toàn b ng cách phân bào sau đó là s
trư ng thành c a m i dòng t bào [10]. T bào g c bao g m t bào liên võng
(g m liên võng th c bào, liên võng ki u monocyte) và ki u lymphocyte.
a. H ng c u
Các t bào h ng c u ñư c bi t hoá t nguyên bào máu c a tu xương
và phát tri n k ti p nhau là k t qu c a m t quá trình phân bào ph c t p.
H ng c u hình đĩa, lõm hai m t, khơng có nhân đ tăng di n tích ti p xúc v i
các ch t khí. S lư ng h ng c u thay đ i tuỳ loài gia súc, gi ng, tu i, gi i
tính, ch đ dinh dư ng, tính ch t b nh lý... ð i s ng h ng c u trung bình là
120 ngày. H ng c u b phân hu m t ph n ngay trong dịng máu (có t 0,5% 1%). Cơ th bình thư ng có kh năng ñi u ch nh thăng b ng gi a hai quá
trình tiêu hu và tái sinh h ng c u đ duy trì s lư ng h ng c u bình thư ng
ph m vi nh t đ nh [10].
Tăng h ng c u thư ng th y

gia súc m khi b tr ng i hơ h p viêm

khí qu n, ph qu n, ho c m t s trư ng h p làm gi m tr ng thái l ng c a máu
như m t nư c do a ch y, ra m hôi, nôn m a.... S thay đ i đi u ki n khí h u,
mơi trư ng càng làm nh hư ng ñ n s lư ng h ng c u trong cơ th .

vùng núi

cao, áp su t khí quy n gi m th p, phân áp oxy trong khơng khí gi m, h ng c u
tăng lên có tác d ng bù, đ m b o cung c p oxy cho cơ th .

cơ th v n đ ng

m nh, trong mơi trư ng nóng đ t ng t, h ng c u cũng tăng lên [8].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

12


• Hemoglobin (Hb) - Huy t s c t :
Huy t s c t là m t ñ i phân t ch a trong h ng c u có ch c năng v n
chuy n oxy đ n các mơ. Trong h ng c u, hemoglobin ch a 90% v t ch t khô
và kho ng 400 tri u phân t . M t phân t hemoglobin g m m t phân t
globin (96%) và 4 phân t hem (4%). Hàm lư ng hemoglobin trong máu c a
các loài gia súc r t khác nhau:

chó kho ng 12 - 18g%. Trong cùng m t

gi ng, hàm lư ng hemoglobin cũng dao ñ ng l n, hemoglobin ph thu c vào
l a tu i. Hàm lư ng hemoglobin cũng tăng lên trong đi u ki n nóng m, ch
đ dinh dư ng và tình tr ng cơ th . [8] [10].
b. B ch c u
B ch c u là lo i t bào máu có nhân, tương bào, khơng có s c t v i s
lư ng thư ng ít n ñ nh và ph thu c vào tr ng thái sinh lý c a cơ th . B ch c u
ñư c t o ra trong h th ng n i mô và b phá hu

gan và lách. Ch c năng c a

b ch c u là b o v cơ th ch ng nhi m trùng và ng ñ c trong h th ng phòng
v chung c a cơ th . Ch c năng này ñư c th c hi n thông qua th c bào và mi n

d ch d ch th . Trong trư ng h p b nh lý, b ch c u tăng m nh khi b viêm nhi m
có s xâm nh p c a vi khu n, v t l ... gi m khi b suy tu , nhi m phóng x . Vì
v y xác đ nh s lư ng b ch c u có ý nghĩa r t l n trong ch n đốn. [4] [10].
B ch c u đư c chia làm hai lo i là b ch c u có h t và b ch c u khơng h t.
B ch c u có h t g m 3 lo i là: lo i b ch c u trung tính là lo i b ch c u
mà trong bào tương có các h t nh , m n b t màu h ng nh t ho c tím hoa cà.
Nhân có hai d ng, khi cịn non nhân có hình u và hình g y, khi trư ng thành
nhân chia làm 3 - 5 ñ t. B ch c u trung tính di đ ng ki u amip và có th trư n
trên các s i tơ như lo i tơ huy t. Ch c năng chính c a b ch c u đa nhân trung
tính là th c bào. M c đích c a th c bào là nu t, trung hồ ho c có th tiêu
hu d v t. [28] [35].
Lo i b ch c u ái toan trong bào tương có h t trong to b t màu ñ , nhân
cũng ñư c chia làm hai lo i u, g y, đ t, thư ng có hai thuỳ hình lá.
Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

13


B ch c u ái ki m là lo i b ch c u trong bào tương có h t b t màu xanh
(ki m) nhân có hình ch “S” ho c hình lá. [4] [28].
B ch c u khơng h t: có hai lo i là lâm ba c u và b ch c u ñơn nhân
l n. Lâm ba c u (lymphocyte) thư ng ñư c chia ra các lo i v m t hình thái
(nh , trung bình, to) bào tương khơng có h t b t màu xanh da tr i, nhân trong
ho c hình h t ñ , chi m g n h t bào tương. B ch c u ñơn nhân l n là lo i
b ch c u to nh t, nhân có hình h t đ u n m l ch v m t phía c a t bào. Bào
tương khơng h t nhu m màu xám tro. Chúng có kh năng th c bào và m bào
các d v t và vi sinh v t, do đó đóng vai trị quan tr ng trong cơ ch ñ kháng
ban ñ u c a cơ th cũng như trong cơ ch mi n d ch. [10] [28].
Ch c năng sinh lý c a b ch c u: trong cơ th , b ch c u th c hi n 3
ch c năng chính là th c bào, mi n d ch d ch th và mi n d ch t bào.

Ch c năng sinh lý ch y u c a b ch c u trung tính và b ch c u đơn
nhân l n: hai lo i b ch c u này có kh năng th c bào r t m nh, ñ c bi t là
b ch c u trung tính, tồn di n nh t là b ch c u ñơn nhân l n. B ch c u trung
tính và b ch c u ñơn nhân l n tăng nhanh khi chó b b nh viêm ru t a ch y
nh t là trong trư ng h p chó m c h i ch ng viêm ru t a ch y c p tính. [10]
Ch c năng c a b ch c u ái toan: b ch c u ái toan có vai trị trung hồ
ch t histamin và v n chuy n ch t serotonin có ho t đ ng th c bào nhưng
khơng quan tr ng, vai trị sinh lý c a b ch c u ái toan không rõ ràng. Chúng
tham gia vào nh ng ph n ng b o v cơ th thu c lo i d

ng mi n d ch. B ch

c u ái toan gi m khi chó b viêm ru t, tăng trong các b nh d

ng, hen suy n,

th i kỳ ph c h i c a b nh. [28].
Ch c năng sinh lý c a b ch c u ái ki m: trong b ch c u ái ki m có m t
s men, histamin b t ho t, nó ch ho t ñ ng ñư c khi ñư c gi i phóng ra
ngồi. Chúng có kh năng g n k t các IgE trên màng t bào có ph n ng
kháng nguyên. [10] [35].
Ch c năng c a lympho bào: th c hi n ph n ng mi n d ch d ch th nh
lympho B và mi n d ch t bào qua lympho T c a cơ th .
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

14


Ch tiêu sinh lý máu trên chó
Ch tiêu

ðơn v tính

Tr s

H ng c u

106/mm

5,20 - 8,06

B ch c u

103/mm3

5,40 - 15,30

Hemoglobin

g/100ml

12,40 - 19,10

Hematocrite

ml/100ml

37,00 - 55,00

(Ngu n: ð ð c Vi t và Tr nh Thơ Thơ, 1997)

2.4. M t s ñ c ñi m c u t o và ch c năng sinh lý d dày - ru t
2.4.1. C u t o và ch c năng c a d dày ñơn
*C ut o
-L p niêm m c: Các ph n khác nhau c a d dày có th phân bi t b ng
màu s c. D a vào màu s c đó ngư i ta phân thành 3 ph n: thư ng v , thân v ,
h v . Niêm m c sáng nh t ch thư ng v , th m nh t

thân v . Màu s c khơng

đ u là do s cung c p máu, có liên quan ñ n ho t ñ ng c a các tuy n. [5] [18]
- Bi u mô: Bi u mơ c a niêm m c là lo i đơn tr , rõ nh t

thân v ,

đó nó ti t ra ph n l n d ch v . Trên b m t c a niêm m c có nh ng t bào bi u
mơ hình tr cao, nhân n m phía c c đáy, bào tương có nhi u ch t bám lo i
nh n như ch t ti t c a t bào hình dài. Bi u mơ này lõm xu ng dư i t ch c
ñ m làm thành tuy n [5].
- ð m: L p ñ m c a niêm m c là t ch c liên k t thưa có pha s i lư i
ch a tuy n d dày. Xung quanh các tuy n nó t o thành l p m ng, có ch a
nh ng t bào cơ trơn riêng r .
- Cơ niêm: Cơ niêm c a niêm m c g m 2 l p, vịng trong, d c ngồi.
Nó có nh ng nhánh ñi vào t ch c liên k t gi a các tuy n.
- H niêm m c: Là t ch c liên k t thưa, x p dày ñ c, ch a nhi u huy t
qu n, lâm ba qu n và nhi u ñám r i th n kinh.
lâm ba, nhi u nh t

l n, l p này có nhi u nang kín

manh nang thư ng v . Ph n g n th c qu n c a l n và ph n

phùng manh nang thư ng v c a ng a, niêm m c gi ng niêm m c th c qu n.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

15


- Áo cơ: Do s phát sinh khơng đ u c a thành d dày trong quá trình
phát sinh nên hư ng ñi và s s p x p l n c a áo cơ có nhi u đi m khác. M t
ph n nh ng s i vòng c a l p trong bi n thành nh ng l p chéo ph rõ
thư ng v . S s i còn l i
h v,

vùng

l p trong v n là vòng. L p này đ c bi t phát tri n

đó nó t o ra thành m t vịng cơ vịng kho gi th c ăn trong d dày.

[5] [18].
L p cơ ngồi d c,

đư ng cong l n và đư ng cong nh ,

2 bên c nh

có hư ng chéo đi khơng gi chi u d c n a.
Áo ngồi: Là bi u mơ đơn v lát dư i nó có nhi u s i liên k t nh , t
ch c m , m ch qu n và th n kinh.
Tuy n d dày: Tuy n d dày phân thành tuy n thân v , h v và thư ng v .

Tuy n thân v : Còn g i là tuy n ñáy v , là m t tuy n hình nhánh ng đ
vào xoang k d dày.

m i k có 2 - 3 ng cùng đ chung vào, m i ng

tuy n ngư i ta phân ra m t ph n dư i ñáy g i là ñáy tuy n, trên là thân tuy n và
c tuy n. Thành ng tuy n là bi u mơ ph đơn tr tương ñ i th p và ngư i ta th y
b n d ng t bào: t bào chính, t bào quây, t bào ph và t bào ái b c. [27].
Tuy n h v : Tuy n h v ch y u ti t ra ch t nh n và m t s ít pepsin
khơng đáng k . Nó đ ra nh ng l châm kim sâu

d dày. L châm kim x p

thưa nhưng phân nhánh nhi u hơn, đ ng th i lịng túi tuy n cũng r ng hơn
hai lo i trên. Thành c a ng tuy n ch có m t lo i t bào, bào tương b t màu
axit. ðôi khi k nh ng t bào đó cịn g p m t s t bào h p hơn, đó là nh ng t
bào t i Ster [4] [27].
đây ng có nh ng t bào sáng, c tuy n có nh ng t bào hình tr ng,
bào tương ái ki m, nhân b ñ y v ñáy và ti t ra ch t nh n. C tuy n h v
ng a thì dài, ngư c l i lồi ăn th t thì ng n.
Tuy n thư ng v : Tuy n thư ng v có ph n c tuy n dài, thân ng r ng.
loài ăn th t, tuy n này phát tri n ít, t p trung l i ph n niêm m c g n th c
qu n.

l n, tuy n này phân nhi u nhánh b cong, chi m m t ph n l n c a

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

16