Giáo án bồi dưỡng học sinh giỏi - Chuyên đề: Nhật ký trong tù

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. PhÇn thø nhÊt : PhÇn chung I. Lí do chọn đề tài: Có những tác phẩm đọc xong ta quên ngay. Cũng có những tác phẩm như dßng s«ng ch¶y qua t©m hån ta, kh¾c cham l¹i trong t©m trÝ ta nh÷ng nh÷ng Ên tượng khó phai nhạt, “Nhật ký trong tù” của Hồ chí Minh là một tác phẩm như thế. Tuy chØ lµ mét cuèn nhËt kÝ ghi chÐp l¹i chuyÖn ¨n, ë, sinh ho¹t cña Hå ChÝ Minh trong hoàn cảnh đặc biệt – trong xiềng xích, gông cùm của nhà lao tăm tối nhưng sáng lên trong từng trang thơ là tâm hồn trong sáng, cao đẹp của Người, là chân dung một con người vĩ đại: một bậc đại nhân, một bậc đại chí, một bậc đại dũng. H¬n nöa thÕ kØ qua, “NhËt kÝ trong tï” vÉn cã søc sèng m·nh liÖt vµ lµm lay động bao trái tim của người đọc hôm nay. Bởi nó mang nội dung tư tưởng lớn lao và nghệ thuật đặc sắc. Chính vì vậy mà trong chương trình Ngữ Văn 8 ( Phần Văn học cách mạng Việt Nam giai đoạn 1930-1945 ) chuyên đề “Nhật kí trong tù” có một vai trò vô cùng quan trọng. Tác phẩm này có 133 bài thơ nhưng chương trình mới chỉ có hai tác phẩm : “ Ngắm trăng” và “Đi đường” được đưa vào chương trình học. Điều đó sẽ rất khó khăn cho học sinh khi tiếp cận một tác phẩm hay và có giá trị lớn. Nhận thức sâu sắc vai trò to lớn, ý nghĩa thiết thực của chuyên đề này khi bồi dưỡng học sinh giỏi Ngữ Văn 8 nên đã thôi thúc tôi viết chuyên đề “ Nhật kí trong tù” với mong muốn sẽ nghiên cứu sâu sắc hơn nữa về tác phẩm này để nâng cao chất lượng bồi dưỡng học sinh giỏi. II. Lịch sử vấn đề. “ Nhật kí trong tù” là một tác phẩm có giá trị lớn nhưng chương trình đưa vào lớp 8 không có tiết giới thiệu khái quát về tác giả và giá trị của tác phẩm vì lẽ đó mà rÊt khã kh¨n trong viÖc gióp häc sinh c¶m vµ hiÓu trän vÑn gi¸ trÞ cña tËp “NhËt kÝ tronh tï”. “NhËt kÝ trong tï” lµ mét t¸c phÈm lín ®­îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu. Hä nghiªn cøu “Nhật kí trong tù” từ nhiều khía cạnh khác nhau. Là giáo viên bồi dưỡng học sinh giỏi, tôi tìm tòi, nghiên cứu sâu hơn nữa về chuyên đề này. Với mong muốn khám ph¸ thªm gi¸ trÞ “NHËt kÝ trong tï” vÉn Èn chøa trong tõng c©u ch÷ cña th¬ ch÷ H¸n mµ nÕu kh«ng t×m hiÓu th× kh«ng thÓ thÊu hÕt ®­îc gi¸ trÞ s©u s¾c cña nã. 1 Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. III. Mục đích, yêu cầu. Nghiên cứu đề tài nhằm mục đích: - Gióp häc sinh cã vèn hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ t¸c gi¶ Hå ChÝ Minh, vÒ gi¸ trÞ néi dung tư tưởng và giá trị nghệ thuật của tập “Nhật kí trong tù” - Học sinh khám phá, chiếm lĩnh cái hay, cái đẹp của tác phẩm. Từ đó, bồi đắp cho các em tư tưởng, tình cảm trong sáng, cao đẹp: lòng nhân ái bao la, yêu thiên nhiên thiết tha, ý chí, nghị lực phi thường, biết hướng tới cái “ chân, thiện, mĩ” của cuộc đời. IV. NhiÖm vô ngiªn cøu. Với chuyên đề này, tôi nghiên cứu những vấn đề sau: A. Giíi thiÖu t¸c gi¶. B. Giíi thiÖu t¸c phÈm. I. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c vµ thÓ lo¹i. II. Gi¸ trÞ cña tËp “ NhËt kÝ trong tï”. 1. Giá trị nội dung tư tưởng. 2. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt. C. Kết luận chuyên đề. V. Phương pháp nghiên cứu: + Phương pháp nghiên cứu tài liệu + Phương pháp tìm hiểu thống kê + Phương pháp phân tích – tổng hợp. PhÇn B : Néi dung vµ c¸c gi¶i ph¸p cô thÓ: PhÇn thø nhÊt: Thùc tr¹ng t×nh h×nh. Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 2.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. NhËt ký trong tï lµ tËp th¬ viÕt b»ng ch÷ H¸n gåm 133 bµi. ViÖc c¶m vµ hiÓu s©u sắc các bài thơ không đơn giản chút nào. Bởi một tác phẩm chữ Hán muồn hiểu cặn kẽ phải đọc kỹ từ bản nguyên tác đến bản dich nghĩa và bản dịch thơ. Điều đó đòi hỏi người học phải chịu đọc, chịu khó suy nghĩ thì mới có sự hiểu biết sâu sắc. Do đặc trưng của thơ chữ Hán khó nhớ, nên học sinh rất ngại học. Vì vậy vốn hiểu biết vÒ t¸c phÈm rÊt h¹n chÕ. PhÇn thø hai : Néi dung vµ c¸c gi¶i ph¸p cô thÓ A. Giíi thiÖu t¸c gi¶: 1. TiÓu sö: Hå ChÝ Minh sinh ngµy 19 th¸ng 05 n¨m 1890, mÊt ngµy 02 th¸ng 09 n¨m 1969. Người tên thật là Nguyễn Sinh Cung (giọng địa phương phát âm là côông), tự lµ TÊt Thµnh, quª ë lµng Kim Liªn, huyÖn Nam §µn, tØnh NghÖ An, n¬i cã truyÒn thống đấu tranh kiên cường chống ách thống trị nặng nề của thực dân phong kiến. Hồ Chí Minh xuất thân trong một gia đình trí thức yêu nước, nguồn gốc nông dân. Thân phụ Người là một nhà nho tên là Nguyễn Sinh Sắc, từng đỗ phó bảng. Thân mẫu là bà Hoàng Thị Loan. Và Người có một chị gái là Nguyễn Thị Thanh, một người anh là Nguyễn Sinh Khiêm (Tự Tất Đạt, còn gọi là cả Khiêm), một người em trai mÊt sím lµ NguyÔn Sinh NhuËn (1900 – 1901), tªn khi míi lät lßng lµ Xin. Theo gia ph¶ cña dßng hä NguyÔn ë lµng Kim Liªn t¹i Nam §µn, NghÖ An th× bÈy đời dòng họ Nguyễn có nhiều người học giỏi, đỗ đạt cao. Vì thế chính gia đình, dòng họ và truyền thống của quê hương đã ảnh hưởng sâu sắc đến Hồ Chí Minh ngay tõ thêi niªn thiÕu. 2. Cuộc đời và sự nghiệp: a.Cuộc đời: Thuở nhỏ Nguyễn Tất Thành nổi tiếng là học giỏi, thông minh và ham học, ham đọc sách. Từ bé Thành đã có suy nghĩ học không phải để làm quan… mà cốt để hiểu biết. Lớn lên với tinh thần yêu nước nồng nàn, với sự sáng suốt về chính trị, Người đã bắt đầu suy nghĩ về những nguyên nhân thành bại của các phong trào yêu nước lúc bấy giờ và quyết tâm đi tìm con đường đúng đắn để cứu dân, cứu nước.. Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 3.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. Tháng 06 năm 1911, Người quyết định ra đi tìm đường cứu nước. Người đến nước Pháp và nhiều nước châu Âu, châu á, châu Phi, châu Mỹ. Năm 1919, Người gia nhập Đảng xã hội Pháp và hoạt động trong phong trào c«ng nh©n Ph¸p. Tháng 12 năm 1920, trong đại hội lần thứ 18 của Đáng xã hội Pháp, Người bỏ phiÕu t¸n thµnh gia nhËp Quèc TÕ céng s¶n vµ tham gia thµnh lËp §¶ng céng s¶n Pháp. Sự kiện trên đây đánh dấu bước ngoặt trong cuộc đời hoạt động cách mạng của Người, bước ngoặt chủ nghĩa yêu nước đến chủ nghĩa cộng sản. Năm 1921, Người tham gia thành lập Hội liên hiệp các dân tộc thuộc địa và năm 1922 xuất bản báo “ Người cùng khổ” ở pháp. Tháng 6 năm 1923, Người từ Pháp đi Liên Xô, nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trªn thÕ giíi, tiÕp tôc nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c- Lª Nin vµ tham gia c«ng t¸c cña Quèc tÕ céng s¶n. Năm 1924, Người dự đại hội lần thứ 5 của quốc tế cộng sản và được cử làm ủy viên Bộ phương Đông, phụ trách cục phương Nam, hướng dẫn và xây dựng phong trào cộng sản ở các nước Đông – Nam châu á. Năm 1925, Người thành lập hội liên hiệp các dân tộc bị áp bức ở á Đông. Tháng 6 năm 1925, Người tổ chức Việt Nam Thanh niên cách mạng Đồng chí Hội, mà hạt nhân là cộng sản Đoàn, đồng thời ra báo thanh niên và mở lớp huấn luyệ đào tạo hàng trăm cán bộ đưa về nước hoạt động. Ngày 3 tháng 2 năm 1930, Người triệu tập hội nghị hợp nhất tại Cửu Long (Hương Cảng) để thống nhất 3 tổ chức cộng sản Đảng trong nước thành Đảng Cộng s¶n ViÖt Nam. Trong thời gian từ 1930 đến 1940, Người ở nước ngoài tham gia công tác của Quốc tế cộng sản, đồng thời theo dõi sát phong trào cách mạng trong nước và có nh÷ng chØ thÞ quý b¸u cho ban chÊp hµnh trung ­¬ng §¶ng ta. Năm 1941, sau 30 năm hoạt động ở nước ngoài, Người về nước triệu tập hội nghị thứ tám của ban chấp hành trung ương Đảng, quyết định đường lối đánh Pháp, đuổi Nhật, thành lập mặt trận dân tộc thống nhất lấy tên là Việt Nam độc lập đồng minh(ViÖt Minh).. Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 4.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. Ngày 22 tháng 12 năm 1944, Người chỉ thị thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân, tiền thân của Quân đội nhân dân Việt Nam ngày nay và xây dựng căn cứ địa cách mạng. Th¸ng 8 n¨m 1945, trong kh«ng khÝ sôc s«i c¸ch m¹ng cña thêi kú tiÒn khëi nghĩa, Người cùng trung ương triệu tập đại hội quốc dân ở Tân Trào. Đại hội đã cử Người làm chủ tịch chính phủ lâm thời của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Người đã phát lệnh tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước. Ngày 2 tháng 9 năm 1945, Người đọc bản tuyên ngôn độc lập trước nhân dân cả nước và nhân dân toàn thế giới thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, nhà nước công nông đầu tiªn ë §«ng Nam ch©u ¸. Tháng 9 năm 1945, thực dân Pháp trở lại xâm lược nước ta một lần nữa, âm m­u xãa bá thµnh qu¶ cña cuéc c¸ch m¹ng th¸ng 8. Th¸ng 12 n¨m 1946, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn vµ cùng ban chấp hành trung ương Đảng lãnh đạo cuộc kháng chiến toàn dân, toàn diện và lâu dài chống thực dân Pháp đến thắng lợi lịch sử Điện Biên Phủ (1954). Tháng 9 năm 1960, đại hội lần thứ ba của Đảng đã họp, thông qua nghị quyết về hai nhiệm vụ chiến lược và bầu đồng chí Hồ Chí Minh làm chủ tịch ban chấp hành Trung ương Đảng. Dưới sự lãnh đạo của Người và ban chấp hành Trung ương §¶ng, nh©n d©n ta võa ®Èy m¹nh sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë MiÒn B¾c, vừa tiến hành cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước để giải phóng Miền Nam, thống nhất nước nhà và đưa cả nước lên chủ nghĩa xã hội. Cuộc đời của Chủ Tịch Hồ Chí Minh là một cuộc đời trong sáng cao đẹp của một người cộng sản vĩ đại, một anh hùng dân tộc kiệt xuất, một chiến sĩ quốc tế lỗi lạc đã đấu tranh không mệt mỏi và dâng hiến cả đời mình vì Tổ quốc, vì nhân dân, vì lý tưởng cộng sản, vì độc lập, tự do của các dân tộc, vì hòa bình và công lý trên thÕ giíi. b. Sù nghiÖp: Hồ Chí Minh đã để lại cho đời nhiều tác phẩm với nhiều thể loại:  Văn chính luận: Bản án chế độ thực dân Pháp, tuyên ngôn độc lập, Lời kêu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn …  TruyÖn ký: Nh÷ng trß lè hay lµ Va-ren vµ Phan Béi Ch©u, Vi hµnh …  Th¬: NhËt kÝ trong tï, Th¬ Hå ChÝ Minh … Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 5.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. Víi nh÷ng cèng hiÕn to lín nh­ vËy cho nªn cuéc häp lÇn thø 24 n¨m 1987 tæ chøc gi¸o dôc, khoa häc vµ v¨n hãa cña Liªn hiÖp quèc UNESCO ra nghÞ quyÕt vÒ kØ niÖm 100 n¨m ngµy sinh cu¶ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh “Anh hïng gi¶i phãng d©n téc ViÖt Nam vµ danh nh©n v¨n hãa thÕ giíi”. B.T¸c phÈm : I.Hoµn c¶nh s¸ng t¸c vµ thÓ lo¹i: 1.Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Th¸ng 8 n¨m 1942 l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc b¾t ®Çu lÊy tªn míi lµ Hå ChÝ Minh . Từ địa điểm cơ quan bí mật đóng ở vùng núi Pác Bó thuộc tỉnh Cao Bằng, Bác đã lên đường sang Trung Quốc để tranh thủ sự viện trợ quốc tế và liên lạc với các lực lượng chống Nhật của người Việt Nam ở trung Quốc . Nhưng khi đến gần thị trấn Túc Vinh (Tỉnh Quảng Tây- Trung Quốc) thì Người bị chính quyền địa phương ở đây bắt giữ . Chúng giam cầm và đọa đầy người trong 14 tháng (từ mùa thu 1942 đến mùa thu 1943). Trải qua gần 30 nhà tù của 13 huyện thuộc tỉnh Quảng Tây. Trong thời gian bị giam cầm Người đã sáng tác tập Nhật ký trong tù. 2. ThÓ lo¹i: “ NhËt ký trong tï” lµ mét tËp nhËt ký b»ng th¬ gåm 133 bµi. NhËt ký thÓ hiÖn tÝnh ch©n thËt. Nh÷ng ghi chÐp hµng ngµy g¾n víi mäi ¨n ë, sinh ho¹t, ®i l¹i. §ång thêi nã l¹i ®­îc viÕt b»ng thÓ lo¹i th¬ ch÷ H¸n (phÇn ®a c¸c bµi th¬ ®­îc viÕt b»ng ch÷ H¸n vµ chñ yÕu viÕt b»ng thÓ th¬ tø tuyÖt). Bëi thÕ t¸c phÈm trë thµnh mét tËp nhật ký trữ tình độc đáo. Bởi đằng sau đó chúng ta thấy bức chân dung tinh thần tự häa cña Hå ChÝ Minh. II.Gi¸ trÞ cña tËp nhËt ký trong tï: 1. Giá trị nội dung tư tưởng: 1.1. NhËt ký trong tï ph¶n ¸nh hiÖn thùc ®en tèi vÒ nhµ tï vµ x· héi Trung Quèc thời Tưởng Giới Thạch: a,NKTT lên án chế độ nhà tù cực kỳ vô nhân đạo: ở đó, người tù bị bóc lột tàn nhẫn, vào tù phải nộp đủ mọi khoản tiền: tiền vào nhà giam, tiền đèn: “ S¬ lai yÕu n¹p nhËp lung tiÒn, Mới đến nhà giam phải nộp tiền ChÝ thiÓu nh­ng tu ngò thËp nguyªn;” Lệ thường ít nhất năm mươi nguyên (TiÒn vµo nhµ giam ) Hay: 6 Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. “ NhËp lung yÕu n¹p ®¨ng quang phÝ, QuÕ tÖ nh©n nh©n c¸c lôc nguyªn;” (Tiền đèn). Vào lao anh phải nộp tiền đèn Tiền Quảng Tây vừa đúng sáu mươi nguyên. Người tù phải tự lo lấy muối, dầu, gạo, củi: “ Giam phòng dã thị tiểu gia đình, Nhà lao mà giống tiểu gia đình, Sµi, mÔ,du, diªm tù kû doanh; G¹o cñi, muèi, dÇu tù s¾m sanh; Mçi c¸ lung tiÒn nhÊt c¸ t¸o, Trước mỗi phòng giam bày một bếp, Thµnh thiªn chö ph¹n d÷ ®iÒu canh.” Suèt ngµy lôi hôi víi c¬m, canh. (Nhµ lao Qu¶ §øc) Và còn phải chịu đựng cái “luật rừng” mà người xưa cho rằng chỉ có ma quỷ mới đối xử với nhau như thế: “ ChiÕu lÖ s¬ khai ch­ n¹n h÷u, Lệ thường tù mới đến TÊt tu thôy t¹i xÝ khanh biªn; Ph¶i n»m c¹nh cÇu tiªu Giả như nhĩ tưởng hảo hảo thụy, Muèn ngñ cho ngon giÊc NhÜ yÕu ®a hoa kû khèi tiÒn.” Anh ph¶i tr¶ tiÒn nhiÒu (Qu¸n trä) Không những người tù phải nộp đủ mọi khoản tiền mà còn bị bòn rút từng hµo mét: “ Chö nhÊt oa ph¹n lôc mao tiÒn Thæi mét nåi c¬m, tr¶ s¸u hµo NhÊt bån khai thñy ng©n nhÊt nguyªn; Nước sôi mỗi chậu, một đồng trao Nhất nguyên mãi vật đắc lục giác Một đồng của đáng sáu hào chỉ Ngục trung giá cách định chiêu nhiên.” Giá cả trong tù định rõ sao (TiÒn c«ng) Người tù bị đày đọa đến mức tàn khốc nhất. Họ phải chịu cảnh ăn đói: “ Mçi xan nhÊt uyÓn hång mÔ ph¹n Lót lòng mỗi bữa lưng cơm đỏ V« diªm, v« th¸i, hùu v« thang;” Kh«ng muèi, kh«ng canh còng ch¼ng cµ (C¬m tï) Ph¶i ngñ rÐt: “ Thu th©m v« nhôc diÖc v« chiªn Đêm thu không đệm cũng không chăn Sóc hÜnh cung yªu bÊt kh¶ miªn” Gèi qu¾p l­ng cßng ngñ ch¼ng an (§ªm l¹nh) Bị giải đi suốt ngày, suốt đêm lại không ngủ được: “ NhËt hµnh ngò thËp tam c«ng lý, ThÊp tËn y quan, ph¸ tËn hµi; TriÖt d¹ hùu v« an thôy xø, Xí khanh thượng tọa đãi triêu lai.” (Mới đến nhà lao Thiên Bảo). N¨m ba c©y sè mét ngµy ¸o mò dÇm m­a r¸ch hÕt giµy Lại khổ thâu đêm không chỗ ngủ Ngồi trên hố xí đợi ban mai.. Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 7.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. Ngày Hồ Chí Minh bị giải tới nhà lao Thiên Bảo là ngày Người phải đi bộ 53 cây số,quần áo ướt đẫm, đôi giày dưới chân rách nát. Đến nhà lao trời đã tối, các chỗ ngủ đã bị tù nhân chiếm hết, người tù cao niên ấy chỉ còn một chỗ duy nhất có thể đặt chân: cái hố xí. Đặc biệt người tù bị hạn chế cả những chuyện nhỏ nhất: “ Mét h÷u tù do ch©n thèng khæ §au khæ chi b»ng mÊt tù do XuÊt cung d· bÞ nh©n chÕ tµi; §Õn buån ®i… còng kh«ng cho Khai lung chi thì đỗ bất thống, Cöa tï khi më kh«ng ®au bông §ç thèng chi th× lung bÊt khai.” §au bông th× kh«ng më cöa tï. (BÞ h¹n chÕ) Thậm chí người tù phải chịu cảnh: “ Tø nguyÖt ngËt bÊt l·o Bèn th¸ng kh«ng thay ¸o Tø nguyÖt thôy bÊt h¶o Bèn th¸ng kh«ng giÆt giò Tø nguyÖt bÊt ho¸n y, Bèn th¸ng c¬m kh«ng no Tø nguyÖt bÊt tÈy t¶o” Bốn tháng đêm thiếu ngủ (Bèn th¸ng råi) Chính vì bốn tháng bị đày đọa: cơm không no, đêm thiếu ngủ,áo không thay, không giặt giũ là đủ biến một con người khỏe mạnh, bình thường thành một con người khác hẳn: “ Hắc sấu tượng ngã quỷ Gầy đen như quỷ đói Toµn th©n thÞ l¹i sa” GhÎ lë mäc ®Çy th©n (Bèn th¸ng råi) Bị ghẻ lở khắp người: “ M·n th©n hång lôc nh­ xuyªn cÈm, Đầy mình đỏ tím như hoa gấm Thµnh nhËt lao tao tù cæ cÇm; Sột soạt luôn tay tựa gẩy đàn Xuyên cẩm, tù trung đô quý khách, Mặc gấm bạn tù đều khách quý Cæ cÇm, n¹n h÷u tËn tri ©m.” Gẩy đàn trong ngục thẩy tri âm (GhÎ lë) Vì thế mà người tù bị bệnh tật hành hạ và cái chết lúc nào cũng có thể xẩy ra: “ Tha th©n chØ h÷u cèt bao b× Thân anh ra bọc lấy xương Thèng khæ c¬ hµn bÊt kh¶ chi Khổ đau, đói rét hết phương sống rồi Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 8.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. T¹c d¹ tha nh­ng thôy ng· tr¾c, §ªm qua cßn ngñ bªn t«i Kim triªu tha dÜ cöu tuyÒn quy.” Sáng nay anh đã về nơi suối vàng (Một người tù cờ bạc vừa chết cứng) Hình ảnh nhà tù cực kì vô nhân đạo cũng chính là hình ảnh thu nhỏ của xã hội Trung Quốc thời Tưởng Giới Thạch. b, Nhật ký trong tù lên án một chế độ xã hội đầy rẫy sự bất công: Đó là xã hội mà quyền sống của con người không được đảm bảo, người lương thiÖn v« téi bÞ b¾t giam bõa b·i: “ Oa…! Oa…! Oa…! Oa…! Oa…! Oa…! Gia ph¹ ®­¬ng binh cøu quèc gia; Cha sợ sung quân cứu nước nhà; Së dÜ ng· niªn tµi b¸n tuÕ, Nªn nçi th©n em võa nöa tuæi Yếu đáo ngục trung căn trước ma.” Phải theo mẹ đến ở nhà pha (Cháu bé trong ngục Tân Dương) Nh©n vËt trong bµi th¬ lµ mét em bÐ s¸u th¸ng. TiÕng nãi ë ®©y lµ tiÕng khãc, tiÕng khãc tè c¸o x· héi Trung Quèc. §ã lµ x· héi mµ ph¸p luËt trõng trÞ, hµnh h¹ cả những nạn nhân đáng thương vô tội đáng lẽ phải được trân trọng, chăm sóc, yêu thương. Chế độ xã hội ấy, nền tảng pháp luật ấy mất đi bản chất nhân đạo và sự c«ng b»ng cña nã. Cũng vẫn là âm hưởng trữ tình, pha châm biếm, ở một bài thơ khác, tiếng nói của người phụ nữ vừa gây sự thương cảm xót xa, vừa mang tính chất mỉa mai, chua ch¸t: “ Lang qu©n nhÊt khø bÊt håi ®Çu BiÒn biÖt anh ®i kh«ng trë l¹i Sử thiếp khuê trung độc bão sầu Buång the tr¬ träi thiÕp «m sÇu §­¬ng côc kh¶ liªn d­ tÞch mÞch, Quan trªn xãt nçi em c« qu¹nh ThØnh d­ lai t¹m tró lao tï.” Nªn l¹i mêi em t¹m ë tï (Gia quyến người bị bắt lính) Bài thơ là tiếng nói nhỏ nhẹ, mềm mại của người phụ nữ về cảnh ngộ trớ trêu của mình. Nạn nhân là một người phụ nữ vô tội và kẻ trắng trợn gây tội lỗi lại nghiễm nhiên là những người đại diện cho pháp luật. Điều đó càng làm bật lên tính chất vô nhân đạo của chế độ Tưởng Giới Thạch. Đến đại biểu của một nước láng giềng đến công cán cũng bị bắt giam vô tội vạ, bị giải tới giải lui qua hơn ba mươi nhà lao mà không hề được giải quyết: Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 9.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. “ Dư nguyên đại biểu Việt Nam dân Ta là đại biểu dân Việt Nam Nghĩ đáo Trung Hoa kiến yếu nhân; Tìm đến Trung Hoa để hội đàm Vô nại phong ba bình địa khởi, Ai ngỡ đất bằng gây sóng gió Tèng d­ nhËp ngôc t¸c gia t©n.” Ph¶i lµm kh¸ch quý t¹i nhµ giam (Đường đời khó khăn) Nhật ký trong tù là bản án đanh thép chế độ xã hội Tưởng Giới Thạch. 1.2. “NhËt ký trong tï” ch©n dung tù häa Hå ChÝ Minh: “Ai mở cuốn sách này sẽ gặp một con người”. Câu nói ấy hoàn toàn đúng với tập Nhật ký trong tù. Những lời đẹp đẽ ấy dường như nghĩ ra và viết riêng cho cuốn NhËt ký trong tï . 1.2.1. Một con người bình thường: Đọc nhật ký trong tù ta bắt gặp một người tù như bao nhiêu người tù bình thường khác. Người cũng phải chịu cảnh ăn đói: “Ch¸o tï l­ng b¸t thÊm vµo ®©u Bụng đói luôn cứ réo gào” (Ch¸o tï) Người tù bị trói, bị cùm, bị xiềng xích: “ ThiÕt th»ng ng¹nh thÕ ma th»ng nhuyÔn, H«m nay xiÒng xÝch thay d©y trãi, Bé bé ®inh ®ang hoµn béi thanh;” Mỗi bước leng keng tiếng ngọc rung (§i Nam Ninh) Phải chịu cảnh mặc rét và bệnh tật hành hạ đến ốm nặng: “ L¹c liÔu nhÊt chÝch nha R¨ng rông mÊt mét chiÕc Ph¸t b¹ch liÔu høa ®a, Tãc b¹c thªm mÊy phÇn Hắc sấu tượng ngã quỷ Gầy đen như quỷ đói Toµn th©n thÞ l¹i sa” GhÎ lë mäc ®Çy th©n (Bèn th¸ng råi) 1.2.2 Nhật ký trong tù khắc họa chân dung một con người vĩ đại: a.Một con người giàu lòng yêu thương (một bậc đại nhân):. a.1.Một tấm lòng yêu nước nồng nhiệt sắt son: Trong hoàn cảnh sống trong lao tù tăm tối nơi đát khách quê người, tình cảm yêu nước, thương dân của Người thường có những biểu hiện sâu sắc khác thường.Có khi là nỗi xót xa nhớ nước, thương đồng bào trong cảnh lầm than: Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 10.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. “ T©m hoµi cè quèc thiªn ®­êng lé Méng nhiÔu t©n sÇu, v¹n lò ti; V« téi nhi tï dÜ nhÊt t¶i, L·o phu hßa lÖ t¶ tï thi.” (§ªm Thu). “ Nghìn dặm bâng khuâng hồn nước cũ Muôn tơ vương vấn mộng sầu nay ë tï n¨m trän th©n v« téi Hßa lÖ thµnh th¬ t¶ nçi nµy”. Ngay cả khi ốm nặng Người vẫn canh cánh nỗi lo lắng cho nước cho dân: “ Ngo¹i c¶m Hoa thiªn t©n l·nh nhiÖt “ Ngo¹i c¶m trêi Hoa c¬n nãng l¹nh, Nội thương Việt địa cựu sơn hà Nội thương đất Việt cảnh lầm than;” (èm nÆng) Lòng yêu nước thương dân tha thiết đã biến thành nỗi nhớ cách mạng, khao khát được trở về hoạt động, đấu tranh: “ Ninh tö, bÊt cam n« lÖ khæ, Xãt m×nh giam h·m trong tï ngôc Nghĩa kỳ đáo xứ hựu phiêu dương;” Ch­a ®­îc x«ng pha gi÷a trËn tiÒn. (ở Việt Nam có bạo động) Biết rõ thời cơ cứu nước đang đến gần mà người lại bị giam hãm trong tù ngục nên Người càng nóng lòng sốt ruột và không lúc nào nguôi nỗi nhớ về Tổ quốc “ Tin tức bên nhà bữa bữa trông”, “ Nghìn dặm bâng khuâng hồn nước cũ”. Nỗi niềm ấy khiến nhiều đêm dài người không ngủ được nó luôn canh cánh thường trực trong lòng Người và vào cả trong giấc mộng: “ Tø, ngò canh th× tµi hîp nh·n Canh bèn canh n¨m võa chîp m¾t Méng hån hoµn nhiÔu ngò tiªm tinh.” Sao vµng n¨m c¸nh méng hån quanh (Kh«ng ngñ ®­îc) Lòng yêu nước có khi được thể hiện thành nỗi nhớ bạn, nhớ đồng chí da diết b©ng khu©ng: “ TÝch qu©n tèng ng· chÝ giang t©n Ngày đi, tiễn bạn đến bến sông VÊn ng· quy kú, chØ cèc t©n Hẹn ngày về khi lúa đỏ đồng HiÖn t¹i t©n ®iÒn dÜ lª h¶o, Nay gặt đã xong, cày đã khắp Tha hương ngã tác ngục trung nhân.” Quê người tôi vẫn chốn lao lung. (Nhí b¹n). a.2.NiÒm khao kh¸t tù do ch¸y báng: Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 11.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. ở tù nỗi đau khổ lớn nhất của người là mất tự do là không được trực tiếp đấu tranh giải phóng dân tộc. Người yêu tự do như một lẽ sống cao cả nhất. Người thốt lên đầy xót xa cay đắng: “ Thế thượng thiên tân hòa vạn khổ, (Trên đời ngàn vạn điều cay đắng Mạc như thất khước tự do quyền !” Cay đắng chi bằng mất tự do ) (C¶nh binh khiªng lîn cïng ®i) Nỗi khao khát cháy bỏng ở Người lúc này là được tự do: “ XÝch bÝch thèn ©m ch©n kh¶ tÝch, TÊc bãng ngh×n vµng ®au xãt thËt BÊt tri hµ nhËt xuÊt lao lung ?” Ngµy nµo tho¸t khái chèn lao lung (TiÕc ngµy giê) Nhưng mặt khác, nhà tù và xiềng xích chỉ có thể giam hãm thân thể người c¸ch m¹ng mµ kh«ng thÓ giam cÇm ®­îc tinh thÇn, trÝ tuÖ, t×nh c¶m cña hä. V× vËy, Hồ Chí Minh là người tự do về mặt tinh thần: “ Th©n thÓ t¹i ngôc trung Th©n thÓ ë trong lao Tinh thÇn t¹i ngôc ngo¹i;” Tinh thÇn ë ngoµi lao. (Bài thơ đề từ) Lời đề từ đã gói trọn cả tâm tình sâu kín của cả tập thơ nhìn rộng ra nó trở thành một phương châm sống quán xuyến toàn bộ cuộc đời Nguyễn ái Quốc. Chính niềm khao khát tự do cháy bỏng đã làm nên nguồn cảm hứng cho tập thơ.Vượt lên trên hoàn cảnh khắc nghiệt của nhà tù, Người có tự do nội tại mạnh mÏ: “ TÜnh, vò, phï v©n phi khø liÔu, M©y m­a, m©y t¹nh bay ®i hÕt Ngôc trung l­u tró tù do nh©n.” Cßn l¹i trong tï kh¸ch tù do (Vµo nhµ lao huyÖn TÜnh T©y) Đúng như Hoàng Trung Thôngđã khẳng định: “ Ngôc tèi tr¸i tim cµng ch¸y löa XiÒng xÝch kh«ng khãa næi lêi ca”. a.3.Tình thương yêu với con người và vạn vật:  Tình yêu thương con người: Một nét đẹp nổi bật tỏa sáng trong tâm hồn Người là tình thương yêu bao la với con người và vạn vật. T×nh c¶m víi phô n÷ vµ trÎ em: Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 12.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. Thấm thía và xúc động lòng người là sự chia sẻ tình thương yêu của Bác với những con người yếu đuối đó là phụ nữ và trẻ em, những con người ít có khả năng tự vệ nhất, những con người mà ngọn đèn công lí trong xã hội ít soi tỏ đến họ thì trái tim Người lại nghiêng nhịp đập về họ: “Oa…! Oa…! Oa…! Cha sợ trung quân cứu nước nhà Nªn nçi th©n em võa nöa tuæi, Phải theo mẹ đến ở nhà pha” (Cháu bé trong nhà lao Tân Dương) Tình yêu không biên giới đã nâng cảm xúc và giúp Người viết lên những vần thơ chứa chan xúc động về cảnh ngộ đáng thương của cháu bé mới lọt lòng. Hơn nửa thế kỷ qua tiếng khóc của cháu bé trong nhà lao Tân Dương vẫn làm thổn thức bao trái tim người đọc hôm nay. Không chỉ bộc lộ tình thương yêu với em nhỏ ở Trung Quốc mà Người còn chia sẻ, cảm thông với cảnh ngộ trớ trêu của vợ người bạn tù đến thăm chồng: “ Qu©n t¹i thiÕt song lý, Anh ë trong song s¾t ThiÕp t¹i thiÕt song tiÒn; Em ë ngoµi song s¾t Tương cận tại chỉ xích, GÇn nhau chØ tÊc gang Tương cách tự thiên uyên Mµ c¸ch nhau trêi vùc Khẩu bất năng thuyết đích MiÖng nãi ch¼ng nªn lêi ChØ t¹i nh·n truyÒn nghiªn;” ChØ cßn nhê khãe m¾t (Vợ người bạn tù đến nhà lao thăm chồng) Bµi th¬ gîi sù ng¨n c¸ch t×nh c¶m gièng nh­ trong c©u th¬ cæ: “ Anh ở đầu sông Tương Em ở cuối sông Tương” Dòng sông Tương thăm thẳm giữa hai đầu gợi lên sự chia ly xót xa và tình thương yêu tha thiết của cặp tình nhân. Còn ở đây, giữa bên trong và bên ngoài song sắt là sự cay đắng nghẹn ngào của hai vợ chồng. Họ cùng nhìn nhau mà chẳng nói nên lời.Tình cảnh đáng thương thật.. Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 13.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù.  Tình cảm với người lao động: Trên đường chuyển lao, người tù không quên chia sẻ với người lao động Trung Quốc, có khi là chia sẻ niềm vui với người nông dân trong mùa lúa chín: “ Xứ xứ nông dân nhan đới tiếu Khắp chốn nông dân cười hớn hở Điền gian sung mãn xướng ca thanh.” §ång quª vang dËy tiÕng ca vui. (Cảnh đồng nội ) Cũng có khi người ái ngại buồn lo với những cảnh hạn hán, mất mùa: “ Thính tuyết kim xuân phùng đại hạn, Nghe nói xuân nay trời đại hạn, Thập phân thu hoạch lưỡng tam phân.” Mười phần thu hoạch chỉ đôi phân. (Long An - §ång ChÝnh) Người tù chứng kiến bao cảnh ngang trái, bao cảnh bất công. Trái tim của người rung lên khi thấy cảnh những người phu làm đường vất vả dầm mưa, dãi n¾ng: “ Xan phong dôc vò vÞ t»ng h­u D·i giã dÇm m­a ch¼ng nghØ ng¬i Thảm đạm kinh doanh trúc lộ phu; Phu ®­êng vÊt v¶ l¾m ai ¬i ! Xa m· hµnh nh©n lai v·ng gi¶, Ngựa xe, hành khách thường qua lại Kû nh©n c¶m t¹ nhÜ c«ng lao ?” Biết cảm ơn anh được mấy người ? (Phu lµm ®­êng) Trªn con ®­êng gi¶i tï ®Çy gian khæ, ë chÆng cuèi mçi ngµy gi¶i tï xung quanh là rừng núi hoang vu, đằng sau là cả một ngày đường mệt mỏi, phía trước là một xà lim lạnh lùng, bẩn thỉu khiến người ta tủi thân và chỉ nghĩ đến mình. Nhưng với Hồ Chí Minh thì khác, Người luôn quan tâm tới mọi người xung quanh và hướng ánh mắt tới người lao động bình thường: “ S¬n th«n thiÕu n÷ ma bao tóc, C« em xãm nói xay ng« tèi Bao tóc ma hoµn, l« dÜ hång.” Xay hết lò than đã rực hồng (ChiÒu tèi) Cô gái xay ngô là hình ảnh người lao động bình dị khỏe mạnh, đầy sức sống. Hình ảnh đó là tâm điểm của một bức tranh ấm áp hạnh phúc. Nó thể hiện cái nhìn trân trọng yêu thương của Hồ Chí Minh với người lao động.  Tình cảm với ngươì bạn tù: Những người bạn tù là thế giới của những người “cùng hội cùng thuyền” mà Bác thường gọi một cách thân thiết là “ bạn hữu”. Nhiều nguyên nhân, nhiều cảnh Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 14.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. đời đẩy họ đến bước đường cùng. Trong bốn bức tường lạnh giá của nhà lao qua tiếng sáo của người bạn tù, Người đồng cảm sâu sắc với nỗi nhớ quê, nhớ nhà da diết của người bạn tù: “ Ngục trung hốt thính tư hương khúc, Bçng nghe trong ngôc s¸o vi vu, Thanh chuyển thê lương điệu chuyển sầu; Khóc nh¹c t×nh quª chuyÓn ®iÖu sÇu; Thiªn lý quan hµ v« h¹n c¶m Mu«n dÆm quan hµ, kh«n xiÕt nçi Khuê nhân cánh thướng nhất tằng lâu.” Lên lầu ai đó ngóng trông nhau. (Người bạn tù thổi sáo) Tiếng sáo cất lên từ nhà lao chứa đựng nỗi nhớ quê vời vợi. Tiếng sáo bay đi “muôn dặm quan hà” và ở phương xa có người vợ bước lên tầng lầu để đón khúc “ tư hương” ấy. Người nghe tiếng sáo bằng cả trái tim, bằng cả tấm long nhớ mong, không phải là nỗi nhớ mong của mình mà là nỗi nhớ mong của bạn. Phải là người có tấm lòng cảm thông và yêu thương sâu sắc mới có cái nhìn đáng trân trọng như vËy. Người đã khóc thương người tù cờ bạc vừa chết mà nghe rưng rưng như khóc thương một người ruột thịt: “ Tha th©n chØ h÷u cèt bao b×, Thân anh da bợc lấy xương Thèng khæ c¬ hµn bÊt kh¶ chi; Khổ đau, đói rét hết phương sống rồi; T¹c d¹ tha nh­ng thôy ng· tr¾c, §ªm qua cßn ngñ bªn t«i Kim triªu tha dÜ cöu tuyÒn quy.” Sáng nay anh đã về nơi suối vàng ! (Một người tù cờ bạc “ chết cứng” )  Tình yêu thương với vạn vật: Tình yêu thương bao la của người thấm đượm vào cả những vật vô tri vô giác. Người thương một chiếc răng bị gẫy như thương một người bạn thân thiết gắn bó: “ Nhĩ đích tâm tình ngạch thả cương, Cøng r¾n nh­ anh ch¼ng kÐm ai, Bất như lão thiệt nhuyễn nhi trường; Chẳng như lão lưỡi dẻo và dài; Tòng lai dữ nhĩ đồng cam khổ, Ngọt bùi cay đắng từng chia sẻ, Hiện tại đông tây các nhất phương.” Nay kÎ ch©n m©y, kÎ cuèi trêi. (Rông mÊt mét chiÕc r¨ng) Người xót xa khi cây gậy bị lính ngục đánh cắp và tặng cho chúng bài thơ chan chøa ©n t×nh: “ Nhất sinh chính trực hựu kiên cường Suốt đời ngay thẳng lại kiên cường Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 15.

<span class='text_page_counter'>(16)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. Huề thủ đồng hành kỷ tuyết sương; Dìu dắt nhau đi mấy tuyết sương; Hận bỉ gian nhân ly ngã lưỡng GiËn kÎ gian kia g©y c¸ch biÖt, Trường giao ngã nhĩ các thê lương” Hai ta dằng dặc nỗi buồn thương. (Lính ngục đánh cắp mất chiếc gậy của ta) Người xót thương trước sự vô tình của tạo hóa, của người đời, tiếc thương cho cái đẹp bị vùi dập: “ Hoa hång në, hoa hång l¹i rông Hoa tµn, hoa në còng v« t×nh”. Có thể khẳng định tình thương yêu của Hồ Chí Minh thật mênh mông, bao la, Người không phân biệt màu da, sắc tộc, tình yêu không biên giới. Trái tim của Người như muốn bao trùm tất cả, ôm trọn tất cả. Đúng như lời của nhà thơ Tố Hữu ViÕt: “ B¸c ¬i tim B¸c mªnh m«nh thÕ Ôm cả non sông mọi kiếp người” (B¸c ¥i ) b.Một con người trí tuệ sáng suốt và sắc sảo (đại trí) Người nhận thức chính xác và đầy đủ những bản chất xã hội và con người. Trong nhà tù Tưởng Giới Thạch, Hồ Chí Minh đã phát hiện ra sự phi lí trái tự nhiên nằm trong bản chất của sự việc. Nhà tù đế quốc là nơi mà tù nhân phải nộp đủ các khoản tiền: Tiền vào nhà giam, tiền nước, tiền củi, tiền đèn thậm chí cả tiền chỗ nằm. Người phát hiện ra nhà tù có hai loại: “ Ngạch phạm hào soạn thiên thiên hữu Tù cứng ngày ngày no rượu thịt Cïng ph¹m c¬ diªn céng lÖ thïy.” Tï nghÌo r·i víi lÖ cïng tu«n. (Tï cê b¹c) Thậm chí nhà tù là nơi giam giữ cải tạo người đánh bạc nhưng ở đấy lại được tự do đánh bạc: “ Dân gian đổ bác bị quan lạp, §¸nh b¹c ë ngoµi quan b¾t téi Ngục lý đổ bác khả công khai Trong tù đánh bạc được công khai; Bị lạp đổ phạm thường ta hối: BÞ tï, con b¹c ¨n n¨n m·i: Hà bất tiên đáo giá lý lai !?” Sao trước không vô quách chốn này !? (§¸nh b¹c) Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 16.

<span class='text_page_counter'>(17)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. Hồ Chí Minh đặc biệt suy nghĩ sâu sắc về thân phận con người. Nhà tù nói riêng và xã hội của chế độ Tưởng Giới Thạch nói chung không đảm bảo được quyền sống của con người. Nhiều bài thơ đã phản ánh một chế độ bắt giam người bừa bãi, mạng sống của con người luôn bị đe dọa kể cả phụ nữ và trẻ em : “ Cao s¬n ngé hæ chung v« d¹ng, Nói cao gÆp hæ mµ v« sù Bình lộ phùng nhân khước bị giam.” Đường phẳng gặp người bị tống lao. (Đường đời hiểm trở) Tữ những chuyện sinh hoạt, những việc rất tầm thường bé nhỏ có khi vụn vặt vậy mà con người trong tập thơ luôn hiện ra với tư tưởng tượng trưng cho những gì lớn lao trong cuộc sống. Bài thơ “ Học đánh cờ” thể hiện tư tưởng cách mạng, lẽ sống của người chiến sỹ cách mạng: “ Nhãn quang ưng đại tâm ưng tế, Ph¶i nh×n cho réng suy cho kü Kiªn quyÕt th× th× yÕu tÊn c«ng;” Kiªn quyÕt kh«ng ngõng thÕ tiÕn c«ng; (Học đánh cờ) Bài thơ vượt ra khỏi mẹo đánh cờ mà thể hiện tư tưởng tiến công cách mạng, nắm chắc thời cơ chiến đấu. ở trong tù, khi nghe tiếng giã gạo Hồ Chí Minh nghĩ đến sự tôi luyện ý chí và khẳng định quy luật vận động của đấu tranh: “ MÔ bÞ thung th×, hÈn thèng khæ, Gạo đem gạo giã bao đau đớn Ký thung chi hËu, b¹ch nh­ miªn; G¹o gi· xong råi tr¾ng tùa b«ng Nh©n sinh t¹i thÕ d· gi¸ d¹ng Sống ở trên đời người cũng vậy Khèn n¹n thÞ nhÜ ngäc thµnh thiªn.” Gian nan rÌn luyÖn míi thµnh c«ng. (Nghe tiÕng gi· g¹o) Những ngày bị giam cầm ở nhà tù Tưởng Giới Thạch, Hồ Chí Minh lúc đó đã 52 tuổi, Người đã dày dặn kinh nghiệm sống cùng với ý chí nghị lực phi thường. Đặc biệt Người có tài nhìn xa trông rộng. Bởi vậy tập thơ “ nhật ký trong tù” còn thể hiện nhận thức về quy luật phát triển của thế giới, của xã hội con người, thể hiện tÇm triÕt lÝ s©u s¾c: “ TÈu lé tµi chi tÈu lé nan §i ®­êng míi biÕt bao gian lao Trïng san chi ngo¹i hùu trïng san; Nói cao råi l¹i nói cao trËp trïng Trïng san ®¨ng c¸o cao phong hËu, Núi cao lên đến tận cùng Vạn lý dư đồ cố miện gian.” Thu vào tầm mắt muôn trùng nước non. Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 17.

<span class='text_page_counter'>(18)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. (§i ®­êng) c.Một con người dũng khí lớn (đại dũng): Nhật ký trong tù là tiếng thơ của một người tù bị giam cầm trong nhà tù tàn bạo, khắc nghiệt. Đói rét, đau ốm, xiềng xích, gông cùm … ở nơi đất khách quê người một mình một bóng, hoàn cảnh sống ấy dễ làm cho nghị lực sống của con người bị hủy diệt. Nhưng ở Hồ Chí Minh có ý chí và nghị lực phi thường: Đó chính là tinh thần thép của người chiến sĩ cách mạng. Chất thép trong thơ là tinh thần kiên cường bất khuất, bản lĩnh cách mạng vững vàng tự chủ trong mọi tình huống và luôn lạc quan yêu đời. BiÓu hiÖn cô thÓ cña chÊt “ thÐp” trong th¬ B¸c: Chất thép thể hiện ở phong thái ung dung, tự chủ, tinh thần kiên cường bất khuất..Người cười cợt với đau khổ: “ Ngôc trung h¹i bÖnh ch©n t©n khæ, Trong tï m¾c bÖnh cµng ®au khæ Bản ưng thống khốc khước cuồng ca.” §¸ng khãc mµ ta cø h¸t trµn. (èm nÆng) Ng¹o nghÔ víi lao lung: “ ThiÕt th»ng ng¹nh thÕ ma th»ng nhuyÔn, H«m nay xiÒng xÝch thay d©y trãi Bé bé ®inh ®ang hoµn béi thanh; Mỗi bước leng keng tiếng ngọc rung Tuy thÞ hiÒm nghi gi¸n ®iÖp ph¹m. Tuy bÞ t×nh nghi lµ gi¸n ®iÖp Nghi dung khước tượng cựu công khanh.” Mà như khanh tướng vẻ ung dung. (§i Nam Ninh) Khi chân bị xiềng, tay bị trói bị giải đi từ sáng sớm đến chiều tối trên con đường khúc khuỷu, gồ ghề. ấy vậy nhìn dây trói Người ví: “ Hĩnh tý trường long hoàn nhiễu trước, Rång dµi vßng quÊn kh¾p ch©n tay, UyÓn nh­ ngo¹i quèc vò hu©n quan; Quan võ nước ngoài thắng bộ đây; Huân quan đích thị kim ti tuyến, Quan vâ ®eo tua kim tuyÕn thËt, Ngã đích ma thằng nhất đại đoan.” Cßn ta, quÊn mét cuén thõng ®ay! (D©y trãi) Uy vũ và cực hình không khuất phục được Người: “ Thõa chu thuËn thñy v·ng Ung Ninh, (§¸p thuyÒn th¼ng xuèng huyÖn Ung Ninh HÜnh ®iÕu thuyÒn lan tù gi¶o h×nh; Lñng l¼ng ch©n treo tùa gi¶o h×nh Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 18.

<span class='text_page_counter'>(19)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. Lưỡng ngạn hương thôn trù mật thậm, Làng xóm ven sông đông đúc thế Giang t©m ng­ phñ ®iÕu thuyÒn khinh.” ThuyÒn c©u rÏ song nhÑ thªnh thªnh. (Giữa đường đáp thuyền đi Ung Ninh) Gian lao không làm Người nao núng: “Tai ­¬ng b¶ ng· lai ®oµn luyÖn, Nghĩ mình trong bước gian truân Sử ngã tinh thần cánh khẩn trương.” Tai ­¬ng rÒn luyÖn tinh thÇn thªm h¨ng. (Tù khuyªn m×nh) Đề cao tinh thần kiên cường bất khuất của người chiến sĩ với nghị lực lớn lao, lấy tai ương để rèn luyện tinh thần: “ Tr× cöu hßa nhÉn n¹i, Kiªn tr× vµ nhÉn n¹i, BÊt kh¼ng tho¸i nhÊt ph©n, Kh«ng chÞu lïi mét ph©n, VËt chÊt tuy thèng khæ, VËt chÊt tuy ®au khæ, Kh«ng nao nóng tinh thÇn. Bất động dao tinh thần…” (Bèn th¸ng råi) Chất thép được thể hiện ở sự tự chủ cao độ trong mọi hoàn cảnh, ở sự vượt lªn nh÷ng thiÕu thèn, gian khæ vÒ mÆt vËt chÊt mµ gi÷ ®­îc sù tù do vÒ mÆt tinh thần để rung cảm với những cái đẹp của thiên nhiên và cuộc sống. Mặc dù trong tù phải chịu cảnh cùm trói, muỗi, rệp, đói rét, Người vẫn thưởng thức vẻ đẹp của ánh trăng chiếu qua cưả ngục, Người vẫn làm thơ và khao khát: “ T©m tïy thu nguyÖt céng du du” Lßng theo vêi vîi m¶nh tr¨ng thu. (Trung thu ) Trªn con ®­êng chuyÓn lao ®Çy gian khæ d·i giã, dÇm m­a, xiÒng xÝch…VËy mà sáng lên trong từng câu thơ là một phong thái ung dung đĩnh đạc: “ HÜnh tý tuy nhiªn bÞ khÈn bang, MÆc dï bÞ trãi ch©n tay Mãn sơn điểu ngữ dữ hoa hương; Chim ca rộn núi hương bay ngát rừng Tự do lãm thưởng vô nhân cấm, Vui say ai cấm ta đừng Lại thử chinh đồ giảm tịch lương.” §­êng xa ©u còng bít chõng qu¹nh hiu. (Trªn §­êng ) Chất thép còn thể hiện ở tinh thần lạc quan: Người luôn hướng về niền vui, ¸nh s¸ng ngµy mai.Tinh thÇn l¹c quan Êy dùa trªn sù hiÓu biÕt s©u s¾c quy luËt vËn động của đời sống, của vũ trụ, của xu thế tất yếu của lịch sử. Trong cảnh đêm tối hiện tại Người vẫn nhìn thấy rõ tương lai. Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 19.

<span class='text_page_counter'>(20)</span> Gi¸o ¸n båi giái. Chuyên đề nhật ký trong tù. Tãm l¹i: ChÊt thÐp thÓ hiÖn trong nhiÒu bµi th¬ cña tËp NhËt ký trong tï. Thép là phẩm chất tốt đẹp của người chiến sĩ. Nó tạo cho Người phong thái ung dung, lµm chñ hoµn c¶nh víi t©m hån l¹c quan vµ t­ thÕ chiÕn th¾ng. d.Mét cèt c¸ch nghÖ sÜ lín Thiªn nhiªn lµ nguån c¶m høng kh«ng bao giê v¬i c¹n trong th¬ ca. Trong bài cảm tưởng đọc “ Thiên gia thi” Hồ Chí Minh viết: “Cæ thi thiªn ¸i thiªn nhiªn mü” Thơ xưa yêu cảnh thiên nhiên đẹp. Cã nghÜa lµ th¬ cæ lÖch phÝa ca ngîi thiªn nhiªn mµ Ýt chó ý tíi c¸c yÕu tè khác. Thơ Hồ Chí Minh phát huy truyền thống của thơ ca Phương đông và rất chú ý đến yếu tố thiên nhiên. Đúng như Đặng Thai Mai đã nhận xét: “ ở Nhật ký trong tù, thiªn nhiªn chiÕm mét vÞ trÝ danh dù”.  Thiên nhiên đẹp và giàu sức sống: Nhà tù tăm tối là nơi cách ly con người với thế giới bên ngoài, hạn chế con người tiếp xúc với thiên nhiên, vậy mà thiên nhiên cứ ùa vào thơ Người. Từ sau cánh cửa nặng trịch của buồng giam qua một cánh cửa thông hơi nhỏ xíu, tù nhân đều cảm nhận được: một tia nắng lúc ban mai, một luồng gió mát, một chút hương hoa, một vì sao, một ánh trăng. Tất cả đã đi vào thơ Người một cách trong sáng và kỳ diệu. Đọc Nhật ký trong tù Hoài Thanh đã nhận xét: “ Thơ Bác đầy trăng”. Trăng đã đi vµo th¬ B¸c kh«ng ph¶i lµ tr¨ng khuyÕt, tr¨ng mê mµ lµ vÇng tr¨ng trong s¸ng dÞu hiÒn: “ Trung thu thu nguyÖt viªn nh­ kÝnh, Trung thu vành vạnh mảnh gương thu ChiÕu diÖu nh©n gian b¹ch tù ng©n;” S¸ng kh¾p nh©n gian b¹c mét mµu (Trung thu I) VÇng tr¨ng trong th¬ B¸c lµ biÓu hiÖn cña m¬ ­íc, niÒm vui cña kh¸t väng tù do, h¹nh phóc. Cã lÏ v× vËy mµ ngay khi kh«ng ®­îc trùc tiÕp ng¾m tr¨ng lßng B¸c vÉn theo Tr¨ng: “ Bất đắc tự do thưởng thu nguyệt, Chẳng được tự do mà thưởng nguyệt T©m tïy thu nguyÖt céng du du” Lßng theo vêi vîi m¶nh tr¨ng thu. (Trung thu II) Trong nhËt ký trong tï cïng víi vÇng tr¨ng b¸t ng¸t lµ ¸nh b×nh minh rùc rì. Những tia nắng ban mai bao giờ cũng đem lại sức sống cho người tù: “ Thái dương mỗi tảo tòng sơn thượng, Đầu non sớm sớm vầng dương mọc Ph¹m v¨n th¾ng Lop8.net. 20.

<span class='text_page_counter'>(21)</span>