Sáng kiến kinh nghiệm Dạy thơ Đường "Xa ngắm thác núi Lư"

<span class='text_page_counter'>(1)</span>I . Những vấn đề chung. 1. Lý do viÕt s¸ng kiÕn kinh nghiÖm. M«n Ng÷ v¨n lµ mét m«n häc cã vai trß quan träng trong viÖc thùc hiÖn mục tiêu giáo dục của trường THCS. Tạo điều kiện để học sinh hoà nhập một cách chủ động và tích cực với xã hội - môi trường hiện tại và tương lai. Cung cấp cho học sinh những tri thức và phương pháp để tiếp nhận văn học, thực hành giao tiÕp TiÕng ViÖt. Häc sinh cã kh¶ n¨ng tù th©m nhËp c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸, x· héi quan trọng như gần gũi và thiết thực của Việt Nam và thế giới để chủ động và tự tin trước cuộc sống. Từ đó biết ứng xử một cách thích hợp với hoàn cảnh hiện tại và tương lai. N¨m häc 2005-2006 lµ n¨m häc thø 3 thùc hiÖn chØ thÞ: n¨m häc thay s¸ch líp 7, cã nhiÒu ®iÓm míi kÓ c¶ néi dung, h×nh thøc cña s¸ch giao khoa (SGK) đặc biệt về phương pháp dạy học. Cũng như SGK Ngữ văn 6, Ngữ văn lớp 7 cũng lấy quan điểm tích hợp là nguyên tắc chỉ đạo chơng trình, từ đó lựa chọn ph¬ng ph¸p d¹y häc thÝch hîp lµ ®iÒu kiÖn rÊt quan träng gióp häc sinh n¾m v÷ng kiÕn thøc. §iÓm míi trong s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 7, häc sinh ®­îc häc th¬ §­êng. §©y lµ kiÕn thøc häc sinh ®­îc tiÕp nhËn ë líp 9 theo ch¬ng tr×nh cò. Trong chương trình cũ thơ Đường được dạy một cách cô lập hay dạy hoàn toàn khác. Tiếng việt, tập làm văn đều dùng chất liệu thơ Đường không chỉ để khắc hoạ kiến thức mới mà còn để làm để luyện tập. Một điều chúng ta thấy rất rõ khi các em häc c¸c bµi th¬ §­êng ngoµi c¶m thô ®­îc c¸i t×nh, c¸i c¶nh trong c¸c bµi th¬ đó; qua đó bài thơ Đường chúng ta còn bồi dưỡng cho học sinh từ Hán Việt. Như vậy trước khi học các bài thơ Đường, vốn từ Hán Việt của các em rất hạn chế cho nªn kh¶ n¨ng c¶m thô th¬ §­êng lµ rÊt khã kh¨n. V× vËy nã khã kh¨n c¶ ngêi dạy và ngời học. Nhng chúng ta không nên định kiến cho rằng dạy thơ Đường là khó, mà trong quá trình dạy người giáo viên phải tìm hướng đi tạo thời cơ tốt cho học sinh tiếp cận phần thơ Đường tốt hơn. Với lý do đó tôi xin trình bày một số phương pháp tôi đã vận dụng trong dạy mốt số bài thơ Đường có kết quả. Trong bài viết này tôi cũng xin trình bày một tiết dạy mà tôi đã ứng dụng các phơng ph¸p trªn.. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> 2. Mục đích sáng kiến kinh nghiệm. Nh trên tôi đã trình bày, dạy học văn thơ cổ đặc biệt là thơ Đường đối với häc sinh líp 7 lµ khã. C«ng viÖc tuy cã khã kh¨n song víi sù chuÈn bÞ kü lìng bài dạy, nghiên cứu, tìm tòi bớc đầu tôi đã thực hiện tốt một số giờ học tốt về thơ Đờng trong chương trình Ngữ văn 7. Tôi xin mạnh dạn trình bày một số phương pháp và ứng dụng trong dạy một bài cụ thể. Với sự mong muốn và tin cậy các đồng chí đồng nghiệp, các đồng chí lãnh đạo các cấp giúp đỡ tôi, góp ý và sửa chữa cho tôi để sáng kiến của t«i ®­îc hoµn thiÖn h¬n. II. KÕt qu¶ s¸ng kiÕn. 1. VÒ lý luËn Trong dạy học văn đọc là một khâu rất quan trọng. Đặc biệt trong các bài thơ Đờng có tính nhạc nên việc đọc thơ ngâm thơ Đờng đã trở nên một yêu cầu nghiêm ngặt. Vì vậy giảng dạy thơ Đường là phải biết coi trọng đúng mức khâu đọc. Đọc diễn cảm, đọc âm vang bài thơ, lên bổng, xuống trầm phải đợc chú ý ngay từ đầu giờ, trong khi phân tích và cả khi kết thúc. Giọng đọc của giáo viên, của học sinh phải để lại ấn tượng khó phai mờ trong lòng ngời học. Khi phân tích tác phẩm phải trong thế đối chiếu bản dịch, nghĩa dịch thơ víi nguyªn b¶n phiªn ©m lµ rÊt cÇn thiÕt. Víi viÖc lµm nµy gióp c¸c em hiÓu râ h¬n t¸c phÈm, nã cßn gi¸o dôc tinh thÇn khoa häc cho häc sinh. V× tÝnh hµm xóc cña th¬ §­êng luËt cho nªn khi ph©n tÝch chóng ta ph¶i coi träng viÖc khai th¸c tõng tiÕng, tõng tõ (nh·n tù). Nh·n tù cña c¸c bµi th¬ Đường thường là các động từ. Bởi vậy khi phân tích phải bám vào hệ thống từ và hình ảnh mà khai thác thì mới thấy hết vẻ đẹp của thi phẩm. Qua từng từ, từng c©u t¸c gi¶ ký th¸c t©m sù s©u kÝn cña m×nh. Cho nªn ph¶i qua tõng tõ, tõng c©u mµ ph¸t hiÖn ra "tÊc lßng" cña thi nh©n. V× vËy gi¸o viªn vµ häc sinh ph¶i lµm sao phát hiện cho đợc những điều tác giả gửi gắm trong đó.. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Trong các bài thơ đờng vừa có đối thanh, vừa đối ý. Đối là nhằm làm nổi bật một đặc điểm nào đó của sự vật hoặc của tình cảm con ngời. Hình thức phổ biến của đối là câu lẻ đối với câu chẵn song đôi lúc ngời ta dùng lối đối trong câu, vế trớc đối với vế sau, có lúc kết hợp giữa hai kiểu đối đó. Khi dạy cần phân tích kiểu đối nào là quan trọng hơn. Mét ®iÒu cÇn L­u ý khi d¹y, gi¸o viªn cÇn kiÓm tra phÇn chó thÝch. Đây là các yếu tố ngoài văn bản nhưng rất tốt cho việc vận dụng để phân tích v¨n b¶n. Trên đây là một số nét chung cần thiết để tìm hiểu một bài thơ Đờng luật vµ ph¬ng ph¸p d¹y mét bµi th¬ §êng luËt vËn dông vµo tõng bµi cô thÓ cßn cÇn ph¶i cã sù s¸ng t¹o cña tõng gi¸o viªn ë tõng líp. 2. KÕt qu¶ thùc nghiÖm. M« h×nh d¹y T34 bµi "Xa ng¾m th¸c nói L" (Ng÷ v¨n 7-T1). A. Mục tiêu cần đạt Giúp học sinh vận dụng những kiến thức đã học về văn miêu tả và văn biểu cảm để phân tích đợc vẻ đẹp của thác núi Lư và qua đó thấy đợc một số nét trong t©m hån, tÝnh c¸ch nhµ th¬ Lý B¹ch. Bíc ®Çu cã ý thøc vµ biÕt sö dông phÇn dÞch nghÜa (kÓ c¶ phÇn dÞch nghÜa tõng ch÷) trong viÖc ph©n tÝch t¸c phÈm vµ phÇn nµo trong viÖc tÝch luü vèn tõ H¸n ViÖt. B. Hoạt động trên lớp - ổn định nề nếp lớp. - KiÓm tra bµi cò: §äc thuéc bµi "Nam Quèc S¬n Hµ" theo phiªn ©m vµ cho biết bài thơ làm theo thể thơ gì, 1 học sinh lên bảng đọc thuộc phần phiên âm nªu bµi th¬ thuéc thÓ thÊt ng«n tø tuyÖt. Häc sinh c¶ líp nghe nhËn xÐt - gi¸o viªn kÕt luËn vµ cho ®iÓm. - Giíi thiÖu bµi míi.. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> I. §äc - t×m hiÓu chó thÝch. Giáo viên đọc mẫu 1lần: đọc diễn. Học sinh nghe giáo viên đọc. cảm để học sinh có ấn tợng bài thơ. Gọi 1 học sinh đọc.. 1 em đọc cả lớp nghe nhận. ? Nêu những nét chính về nhà thơ xét bạn đọc. Lý B¹ch.. - Häc sinh nªu nÐt chÝnh vÒ nhµ th¬. - Nêu nét đẹp trong tâm hồn cña Lý B¹ch. Điểm trên có ảnh hưởng đến th¬ «ng.. ? Tõ c¸c dÊu hiÖu vÒ sè c©u, sè ch÷, c¸ch lËp vÇn cho biÕt bµi th¬ viÕt. Học sinh xác định thể thơ. theo thÓ th¬ nµo Gi¸o viªn cho häc sinh gi¶i nghÜa. Häc sinh gi¶i nghÜa mét sè tõ. các từ khó ở phần chú thích để vận dụng khó ở phần chú thích ph©n tÝch bµi th¬ II. Ph©n tÝch v¨n b¶n Gi¸o viªn cho häc sinh dùa vµo. - 1 häc sinh gi¶i nghÜa c©u. c¸c yÕu tè H¸n ViÖt dÞch nghÜa c©u th¬ th¬ ®Çu c¨n cø vµo nghÜa cña ®Çu. c¸c yÕu tè H¸n ViÖt Gi¸o viªn cho 3 häc sinh dÞch. nghÜa 3 c©u tiÕp theo. - 3 häc sinh dÞch nghÜa 3 c©u th¬ tiÕp. ? Chỉ phương thức biểu đạt bài thơ. Học sinh lựa chon 2 phương thức biểu đạt. ? ChØ yÕu tè miªu t¶ biÓu c¶m cña bµi th¬. Học sinh xác định: - Miªu t¶ th¸c nói L­ - Cảm xúc của nhà thơ trước c¶nh nµy.. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> 1. C¶nh th¸c nói L­ ? Xác định vị trí ngắm cảnh của t¸c gi¶. Học sinh xác định vị trí nhà thơ đứng ngắm cảnh thác nớc. Gi¸o viªn chó ý häc sinh ph©n tÝch c¸c tõ väng: ng¾m; dao khan: nh×n xa, trông xa để học sinh xác định đợc vị trí ng¾m c¶nh cña t¸c gi¶ ? Vị trí đứng từ xa để ngắm cảnh. 1 häc sinh nªu t¸c dông vÞ trÝ. thác núi L có tác dụng gì trong việc phát ngắm cảnh từ xa: phát hiện vẻ đẹp hiện đặc điểm thác nớc. toµn c¶nh.. Giáo viên cho học sinh đọc câu 1. 1 học sinh đọc câu thơ. ? C©u nµy miªu t¶ c¶nh g×? VÞ trÝ. Học sinh xác định cảnh miêu tả. cña nã víi toµn bµi. C©u 1: c¶nh nói H¬ng L«. Giáo viên đọc câu thơ của Tuệ. Häc sinh nghe. Viễn từng tả "khí bao trùm lên đỉnh Hơng L« mÞt mï nh h¬ng khãi" ? So s¸nh c¸ch miªu t¶ cña TuÖ ViÔn vµ Lý B¹ch. - Häc sinh so s¸nh miªu t¶ cña 2 nhµ th¬: thÊy nhµ th¬ Lý B¹ch miªu. Gi¸o viªn cho häc sinh t×m hiÓu t¶ tinh tÕ h¬n TuÖ ViÔn - Häc sinh hiÓu s¾c th¸i biÓu động từ "Sinh" gợi tả được điều gì cảm của động từ "Sinh": cảnh tượng rực rỡ huyền ảo rất sống động Häc sinh so s¸nh thÊy b¶n dÞch Gi¸o viªn cho häc sinh so s¸nh c©u này giữa bản dịch nghãi và dịch thơ, bản thơ mất nét biểu cảm, từ đó nhận rõ vẻ đẹp của núi Hương Lô dÞch th¬ lµm mÊt ®i kh«ng khÝ huyÒn ¶o cña c¶nh Gi¸o viªn cÇn gîi sù th«ng c¶m Häc sinh hiÓu c«ng vÖic cña c¸c cho viÖc dÞch th¬ cña c¸c dÞch gi¶. §©y lµ nhµ dÞch gi¶ sự lao động vất vả (Tơng Nh là nhà Hán học, nhà thơ có tiếng) để học sinh ý thức. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> kh«ng chª ngêi dÞch th¬ Giáo viên cho học sinh đọc 3 câu 1 học sinh đọc th¬ tiÕp. Học sinh chỉ vể đẹp của thác nớc ? Ba c©u cßn l¹i t¶ c¶nh g× Học sinh đọc câu 2 Giáo viên yêu cầu 1 em đọc câu 2 (phÇn phiªn ©m vµ dÞch th¬) ? So s¸nh c©u nµy gi÷a phÇn, phÇn Häc sinh so s¸nh thÊy phÇn dÞch phiªn ©m vµ phÇn dÞch th¬ ? Em h·y gi¶i th¬ cha s¸t (Lîc bít ch÷ qo¶i) nghÜa tõ qu¶i? - Học sinh cảm nhận vẻ đẹp của Hình ảnh thác núi L đợc hiện lên thác núi L nh một dải lụa trắng rũ nh thÕ nµo. xuèng. ? Đó là cảnh động hay tĩnh - Bøc tranh ho¹ tr¸ng lÖ. C¶nh động chuyển sang tĩnh. Giáo viên cho học sinh đọc câu 3 Học sinh đọc câu 3 ? C©u nµy miªu t¶ c¶nh g×, c¶nh Học sinh xác định đợc cảnh động hay tĩnh miªu t¶ ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¶nh th¸c - Häc sinh nhËn xÐt c¶nh th¸c nớc đổ nước đổ gợi sức sống mãnh liệt. ? Chữ nào trong lời thơ này đợc viết - Học sinh chỉ đợc chữ phi vào víi trÝ tëng tîng t¸o b¹o cña nhµ th¬ ? trùc. Sau khi học sinh giải nghĩa đợc Häc sinh t×m ®­îc c¸c tõ cã yÕu yÕu tè phi yªu cÇu c¸c em t×m c¸c tõ H¸n tèt phi ViÖt cã yÕu tè nµy ? Qua hai câu 2,3 em cảm nhận đ- Học sinh cảm vẻ đẹp hùng vĩ ợc gì về vẻ đẹp của thác nớc. tr¸ng lÖ ? C©u 4 miªu t¶ c¶nh g× - Tác giả tưởng tượng con thác treo kia nh­ con s«ng Ng©n Hµ tõ trªn trêi r¬i xuèng. ? Em có nhận xét gì về vẻ đẹp của C¶nh kú ¶o huy linh c¶nh nµy ? Từ nào thể rhiện cảnh đẹp này, - Häc sinh chØ tõ l¹c, tõ ngì. cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch dïng tõ vµ nhËn xÐt c¸ch dïng tõ t¸o b¹o, gîi h×nh, gîi c¶m cao. ? Theo em để tạo đợc cảnh trí thiên Häc sinh chØ n¨ng lùc, quan s¸t, nhiên sinh động như thế tác giả cần có trí tưởng tượng của tác giả n¨ng lùc miªu t¶ nµo Gi¸o viªn kÕt luËn vµ giíi thiÖu. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> chuyÓn ý. 2) T©m hån nhµ th¬. ? T×m trong v¨n b¶n c¸c ng«n tõ. Häc sinh chØ c¸c tõ. chØ sù cã mÆt cña nhµ th¬ n¬i th¸c nói L. väng: ng¾m dao khan: xa nh×n, xa tr«ng. ? Các hành động ngắm, trông,. nghi:. tưởng ở đây mang ý nghĩa (nhìn nghĩ,. (ngờ, tưởng). Mang ý nghÜa thëng ngo¹n. thÊy), th«ng thêng hay mang ý nghÜa nµo trớc vẻ đẹp của thiên nhiên ? Nếu là hoạt động thưởng ngoạn thì đó là một sự thởng ngoạn ?. Say mê khám phá vẻ đẹp của thiªn nhiªn.. §èi tîng ng¾m, tr«ng, tëng cña nhµ. Học sinh chỉ rấcc đối tợng: Cao,. thơ là những hiện tượng thiên nhiên ? réng, m·nh liÖt, hïng vÜ, phi thêng ? Từ đó em hiểu gì về vẻ đẹp tâm Học sinh thấy vẻ đẹp tâm hồn hån vµ tÝnh c¸ch cña nhµ th¬ Lý B¹ch nhạy cảm, thiết tha với vẻ đẹp rực rì t¸ng lÖ phi thêng cña thiªn nhiªn.  T×nh yªu thiªn nhiªn, yªu quª hương đất nước. - TÝnh c¸ch m¹nh mÏ, hµo phãng. Tæng kÕt 1) Néi dung ? Em cảm nhận đợc những nội dung trong bµi th¬. Học sinh cảm nhận đợc 2 nội dung: - Cảnh tượng thiên nhiên tráng lÖ, huyÒn ¶o. - Tình ngời say đắm với thiên nhiên ? Tõ v¨n b¶n nµy em hiÓu g× vÒ Häc sinh hiÓu trong th¬ cæ: mèi quan hÖ gi÷ c¶nh vµ t×nh trong th¬ cæ Trong c¶nh cã t×nh, trong t×nh cã c¶nh 2) NghÖ thuËt ? C¸ch t¶ c¶nh, t¶ t×nh cña nhµ th¬ Häc sinh häc c¸ch miªu t¶ vµ Lý Bạch có gì đặc sắc để chúng ta học tập biểu cảm trong làm văn. khi lµm v¨n miªu t¶ vµ biÓu c¶m - T¶ c¶nh b»ng quan s¸t tëng tîng.. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> - Qua c¶nh bé lé t×nh c¶m. III: LuyÖn tËp:. Văn bản này em đợc biết nghĩa của bao nhiêu yếu tố Hán Việt. Gi¸o viªn cho häc sinh lµm viÖc theo nhãm, tr×nh bµy lªn b¶ng, kÕt qu¶ cho điểm căn cứ tổ nào viết đợc nhiều yếu tố Hán Việt. IV: Híng dÉn häc ë nhµ.. V¨n b¶n "Xa ng¾m th¸c nói L­" víi hai néi dung: C¶nh th¸c nói L­ vµ c¶m xóc cña t¸c gi¶ vÒ th¸c nµy. Theo em néi dung nµo cã thÓ vÏ tranh, cßn néi dung nào khó vẽ tranh mà chỉ cảm thấy bằng hồn. Từ đó nhận xét bức tranh minh ho¹ ë s¸ch gi¸o khoa. Kết quả đạt được. Thấm nhuần quan điểm đổi mới phơng pháp dạy và học ở sách giáo khoa Ngữ văn 7. Đặc biệt dạy học thơ Đờng cho đối tợng học sinh lớp 7C và 7E với mô hình thiết kế trên tôi đã áp dụng ở Trờng THCS Hoằng Châu. Trong giờ học các em đều hứng thú chăm chú theo dõi và tích cực tham gia xây dựng bài học, giờ học diễn ra sôi nổi, với cách hớng dẫn nh vậy đa số các em chủ động lĩnh hội kiến thức và kết quả đạt đợc nh sau: Phần Tiếng Việt: Các em mở rộng (hiểu nghĩa đợc các yếu tố Hán Việt), tìm thêm đợc các từ có các yếu tố Hán - Việt ấy để làm phong phú vốn tõ. Phần tập làm văn: Các em đợc rèn kỹ năng làm văn miêu tả và văn biÓu c¶m. Phần văn: Bớc đầu học sinh nắm đợc phơng pháp cảm thụ bài thơ Đờng để có kỹ năng cảm thụ văn chơng các lớp trên.. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> KÕt luËn Để góp phần đổi mới giáo dục, bản thân tôi đã đợc học tập và thấm nhuần quan điểm mới về dạy và học. Thay đổi cách dạy và học là rất quan trọng, chơng trình và cách dạy cũ học sinh thụ động, bài giảng của thầy ít tác động đến sự tích cực hoạt động của học sinh. Từ ý thức đó tôi đã tìm ra hớng đi cho việc dạy các bài thơ Đờng trong sách giáo khoa Ngữ văn 7 để học sinh dễ hiểu tích luỹ đợc kiến thức ở cả ba phân môn để vận dụng tốt trong cuộc sống hiện tại và tơng lai ch¾c r»ng"kinh nghiÖm" cña t«i kh«ng tr¸ng khái sù n«ng c¹n, hêi hît, Êu trÝ. Tuy nhiên tôi cũng mạnh dạn trình bày với mong muốn đợc các đồng chí đồng nghiệp, các đồng chí lãnh đạo các cấp giúp đỡ tôi, góp ý và sửa chữ để sáng kiến của tôi đợc hoàn thiện hơn. Cuèi cïng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n!. Lop8.net.

<span class='text_page_counter'>(10)</span>