Giáo án môn Ngữ văn lớp 7 - Tiết 45: Cảnh khuya - Rằm tháng giêng (Hồ Chí Minh)

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Ngày soạn : Ngày dạy : Bài 12 : Tiết :45 Văn bản : CẢNH. KHUYA- RẰM THÁNG GIÊNG ( Hồ Chí Minh ). I. Mức độ cần đạt :. - Hiểu được giá trị tư tưởng và nghệ thuật đặc sắc của bài thơ Cảnh Khuya và bài thơ chữ Hán Rằm Tháng Riêng ( Nguyên Tiêu ) của chủ tịch Hồ Chí Minh. - Giáo dục hs :Yêu thiên nhiên, quê hương… II. Trọng tâm kiến thức, kĩ năng : 1. Kiến thức: - Sơ giản về tác giả Hồ Chí Minh. - Tình yêu thiên nhiên gắn liền với tình cảm cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh. - Tâm hồn chiến sĩ, nghệ sĩ vừa tài hoa tinh té vừa ung dung lạc quan yêu đời. - Nghệ thuật tả cảnh, tả tình; ngôn ngữ và hình ảnh đặc sắc trong bài thơ. 2. Kĩ năng: - Đọc hiểu tác phẩm thơ hiện đại viết theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật . - Phân tích để thấy được chiều sâu nội tâm của người chiến sĩ cách mạng và những vẻ đẹp mới mẻ của những chất liệu cổ thi trong sáng tác của lãnh tụ Hồ Chí Minh. - So sánh sự khác nhau giữa nguyên tác và văn bản dịch bài thơ Rằm Tháng Giêng. III. Các bước lên lớp : 1. Ổn định lớp : 2. Kiểm tra bài cũ : ? Đọc thuộc lòng và diễn cảm khổ thơ cuối của bài thơ “ Bài ca nhà ……phá” ? Khổ thơ nói lên ướ mơ gì của tg? Qua đó cho thấy tg là người thế nào? Và kiểm tra phần chuẩn bị bài ( 10 đ ) * Đáp án - Đọc thuộc lòng và diễn cảm (3 đ ) - Khổ thơ nói lên ước mơ : có nhà rộng để che cho người nghèo( 2đ ) - Qua đó cho thấy tg là người có tầm lòng nhân đạo cao cả ( 3 đ ) - Và kiểm tra phần chuẩn bị bài ở nhà (2 đ ) 3. Bài mới : Giới thiệu bài - HCM là vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam , một danh nhân văn hóa thế giới,một nhà thơ, nhà văn lớn.Bác là người yêu thiên nhiên, tình yêu thiên nhiênđó nó luôn gắn liền với tình yêu nước đượcthể hiện qua câu thơ : “Bác yêu trăng như yêu một cuộc đời Trong thơ Bác trăng với hoa là bạn”. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> -> Đóchính là bài thơ thơ “ C¶nh khuya” vµ “ R»m th¸ng riªng” hai bài thơ này đều nói về đêm trăng ở chiến khu VBnhưng mỗi bài thơ đó nó đều có vẻ đẹp riêng, vẻ đẹp riêng đó nó như thế nào - > bài học hơm nay Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh Nội dung I. Giới thiệu chung Hoạt động 1 : tìm hieåu chung 1. Tác giả : (vấn đáp) ? Gọi hs đọc chú thích* - Đọc chú thích dấu * : - Hồ Chí Minh (1890 ? Nêu những nét chính về Hồ Chí Minh ( 1890 – – 1969 ) HCM ? - Là vị lãnh tụ vĩ đại Gv nói : Bác được UNECO ghi 1969 ) Là vị lãnh tụ vĩ đại của của dân tộc Việt nhận và suy tôn là “ anh hùng dân tộc Việt Nam ,một Nam , một danh giải phóng dân tộc VN nhà văn danh nhân văn hóa thế nhân văn hóa thế hóa lớn” giới,một nhà thơ, nhà Gv chuyển ý: để giúp cho các giới,một nhà thơ, nhà văn lớn. văn lớn. em thấy được hai bài thơ này ra Nghe đời trong hoàn cảnh nào -> 2 2. Tác phẩm : ? Nêu hoàn cảnh sáng tác của Hai bài thơ ra đời trong - Hai bài thơ ra đời hai bài thơ trên ? thời kì đầu cuộc kháng trong thời kì đầu Gv nói :Thơ ca chiếm một vị trí chiến chống Pháp, tại cuộc kháng chiến quan trọng sự nghiệp văn học chiến khu Việt Bắc ( chống Pháp, tại của HCM ở những sáng tác năm 1947, 1948 ) chiến khu Việt Bắc ( theo thể loại này hình ảnh năm 1947, 1948 ) HCM hiện lên với tâm hồn nghệ sĩ và chiến sĩ cao đẹp - > - Nghe chuyển ý chuyển ý –> II II. Đọc và tìm hiểu Hoạt động 2: hướng dẫn đọc cấu trúc vb : tìm hiểu vb ( vấn đáp, đọc 1. Đọc : diễn cảm, giảng ) Gv hướng dẫn cách đọc : chậm sâu lắng, chú ý cách ngắt nhịp : Bài :” Cảnh khuya” + Câu 1 : 3/4 - Nghe hướng dẫn cách + Câu 2,3 : 4/3 đọc + Câu 4 : 2/5 Bài : “ Nguyên tiêu” 4/3 hoặc 2/2/3 nhưng phần dịch thơ của Xuân Thủy ngắt nhịp : 2/ 2/ 2 ; 2/4 2 G v đọc mẫu hai bài thơ một lần ?Gọi HS đọc lại các bài thơ. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> ?Gv nhận xét cách đọc của hs ? Baøi “ Caûnh khuya” và bài “ Nguyên tiêu” ( phần phiên âm )được viết theo thể thơ nào? ? Nhưng ở phần dịch thơ lại viết theo thể thơ nào? ?Haõy chæ ra caùc ñaëc ñieåm veà soá tieáng trong moãi caâu, soá caâu cuûa 1 baøi, caùch gieo vaàn cuûa baøi thô? Gv chốt lại phần đặc điểm của thể thơ này - Bài thơ có 4 caâu, moãi caâu 7 tieáng, - Hiệp vaàn chữ cuối cùng của các dòng : 1, 2, 4 * Cảnh khuya : xa- hoa – nhà * Nguyên tiêu : viên- thiên – thuyền ? Hai bài thơ này nó khác nhau ở chỗ nào ? Gv chuyển ý thấy được sự khác nhau giữa hai bài thơ này thì các em sẽ tìm hiểu giải thích một số từ - > 3 ? Giải thích các từ sau: cổ thụ, ngân ? Hai bài thơ trên được viết theo phương thức biểu đạt nào? TH : TLV: Miêu tả kết hợp với biểu cảm Gv nói: về cấu trúc của hai bài thơ trên là : khai, thừa, chuyển, hợp( ở đây câu khai là giới thiệu cảnh, câu thừa là miêu tả cảnh, câu chuyển là chuyển từ cảnh sang tình, câu hợp là khẳng định lại ) và bố cục của bài : hai câu đầu tả cảnh và hai câu sau tả taâm traïng Gv chuyển ý : Cả hai bài thơ đều được khơi nguồn từ cảnh. - Học sinh đọc - Nghe nhận xét - Viết theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt. 2. Thể thô : -Viết theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt. - Thể thơ lục bát - Bài thơ có 4 caâu, moãi caâu 7 tieáng, - Hiệp vaàn chữ cuối cùng của các dòng : 1, 2, 4 * Cảnh khuya : xa- hoa – nhà * Nguyên tiêu : viênthiên – thuyền. - Hs trả lời cá nhân : Hai bài thơ này nó khác nhau ở chỗ : + Cảnh khuya : viết bằng chữ việt 3 . Chú thích : 1, 3 : + Nguyên tiêu: viết bằng SGK chữ Hán - Hs giải thích : chú thích 1, 3 - Miêu tả kết hợp với biểu cảm - Nghe để nắm. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> đêm trăng ở chiến khu VB. Nhưng mỗi bài thơ có một vẻ đẹp riêng. Vẻ đẹp đó như thế nào? - > III Hoạt động3: Tìm hiểu nội dung vb : (phöông phaùp neâu vấn đề, thuyết trình, kĩ thuật động não, thảo luận,bình ) ? Đọc 2 câu đầu bài “Cảnh khuya” ? Hai câu đầu của bài thơ tả cảnh gì? Ở đâu ? ?Cảnh khuya núi rừng Việt Bắc trong một đêm trăng baét đầu bằng âm thanh, âm thanh đó dược thể hiện qua câu thơ naøo? ? Tác giả sử dụng NT gì? TH : TV : So sánh, Điệp từ Gv cho hs quan sát tranh về cảnh suối chảy trong ñeâm khuya Gv giảng : Tiếng suối chảy êm đềm nghe rất “trong” rì rầm từ xa vọng đến “ như tiếng hát xa” . Đêm khuya thanh vắng mới có thể nghe tiếng suối chảy như vậy. Cái hay của nghệ thuật này là lấy âm thanh tự nhiên so sánh với aâm thanh cuûa con người. Đó chính là nghệ thuật lấy động tả tĩnh. Lấy tiếng suối để đặc tả đêm chiến khu thanh vắng. Tác giả ví tiếng suối như tiếng hát xa là nét vẽ tinh tế gợi tả chiến khu núi rừng thời máu lửa – mang hơi ấm và sự sống con người . ? Ngoài các nghệ thuật em thấy Bác còn sử dụng nghệ thuật nào?. - Đọc hai câu thơ đầu. III. Tìm hiểu nội dung vb : A. Cảnh khuya : 1. Hai câu đầu :. - Tả bằng âm thanh. - Cảnh khuya núi rừng Việt Bắc trong một đêm trăng. - Tiếng suối trong như tiếng hát - Điệp từ, so sánh. - Tiếng suối trong như tiếng hát - > Điệp từ, so sánh,. - quan saùt. - Nghe bình. lấy động tả tĩnh - Lấy động tả tĩnh. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> ? Em đã được học bài thơ nào của Nguyễn Trãi cũng nói về tiếng suối ? Gv nghe để bổ sung : “Côn Sơn suối chảy rì rầm. Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai” Tiếng nước chảy róc rách mà nhà thơ thích thú cho là đàn cầm nó mang tính lúc trầm lúc bổng .Có lẽ trong thơ HCM tiếng suối ấm áp gần gũi hơn cả ?Tác giả sử dụng các biện pháp NT đó có tác dụng gì? Gv chuyển ý - > Nếu câu thơ đầu mang vẻ đẹp của âm thanh thì đến câu thơ thứ hai lại mang vẻ đẹp của hình khối đường nét ? Em có nhận xét gì về NT của câu thơ này ? ? Cổ thụ có nghĩa là gì? ? Từ “Lồng” ở đây nghĩa là gì? Gv cho hs quan saùt tranh : Traêng loàng coå thuï boùng loàng hoa Gvbình giảng :Câu thơ : “ Trăng …..hoa”- > trăng, cổ thụ, hoa rừng ba vật có thể cách nhau nghìn trùng cao trăng, giữa là cổ thụ, tầng thấp là hoa rừng cũng rất khác nhau vậy mà vẫn “ lồng”vào nhau, soi sáng cho nhau, nâng đỡ cho nhau họa nên bức tranh tuyệt mĩ .Ta có thể hình dung coù daùng hình vöôn cao toûa roäng của vòm cây cổ thụ, ở trên cao lấp loáng ánh trăng, có boùng laù, boùng caây, boùng traêng in vaøo khoùm hoa, in leân maët đất thành những hình bông. - Bài thơ : Bài ca Côn Sơn “Côn Sơn suối chảy rì rầm. Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai”. - Cảnh đẹp ấm áp gợi cảm - Nghe chuyển ý - NT : Điệp từ, nhân hóa - Cây to sống đã lâu năm ( chú thích 1 : sgk) - Quấn quýt - Quan saùt. - Nghe bình. Lop7.net. ->Cảnh đẹp ấm áp ,gợi cảm - Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa -> Điệp từ, nhân hóa.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> hoa thêu dệt. Bức tranh chỉ có hai màu sáng- tối thể hiện sự hòa hợp quấn quýt bởi âm hưởng của hai từ lồng. Câu thơ tạo nên cặp tiểu đối - Từ “ lồng” gợi nhớ vần thơ cổ cũng tả trăng hoa : “Hoa dãi nguyệt, nguyệt in một tấm Nguyệt lồng hoa, hoa thắm từng bông” ( Chinh phụ ngâm ) ? Qua hai câu thơ trên em có nhận xét gì về cảnh thiên nhiên ở đây như thế nào? Gv chuyển : Hai câu đầu là tả cảnh thì hai câu sau là tả tâm trạng như thế nào? - > Hai câu cuối ?Gọi hs đọc hai câu thơ cuối ? Hai câu cuối đã biểu hiện những tâm trạng gì của Bác ? ?Hai câu thơ đó từ nào được lặp lại ? Tg sử dụng NT gì? TH : TV : Điệp ngữ , so sánh Vậy bài “Điệp ngữ”các em sẽ học ở bài sau ? Ở câu thơ thứ ba Bác chưa nguû vì lí do gì? Gv liên hệ “ Cánh đẹp đêm nay khó hững hờ”. Có lẽ : câu thơ ba là câu chuyển trong bài như cái bản lề, nửa trên là khái quát “ cảnh khuya như vẽ” có suối, có trăng, có cổ thụ và hoa, nửa dưới là tâm trạng chưa ngủ của Người - >Tâm hồn nghệ sĩ ? Câu thơ cuối nói lên tâm trạng gì của Bác ? Gv chốt : Tâm hồn chiến sĩ ? Qua đó em thấy Bác là người. - Đẹp, hài hòa ,cân xứng, => Đẹp, hài hòa ,cân lung linh huyền ảo xứng, lung linh huyền ảo - Nghe 2. Hai câu cuối : - Đọc hai câu thơ cuối -Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ - Từ được lặp lại : “ chưa Chưa ngủ vì lo nỗi ngủ” nước nhà -> Điệp ngữ , so sánh - Chưa ngủ vì thấy cảnh, quá đẹp - Nghe. - Chưa ngủ vì còn trằn trọc lo lắng vận mệnh cho đất nước. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> thế nào? Giáo dục hs :tình yêu quê hương đất nước, lòng kính trọng Bác và chúng ta là hs phải ra sức học tập để xứng đáng con ngoan trò giỏi, cháu ngoan Bác Hồ thực hiện tốt 5 điều Bác dạy cần thực hiện tốt …… ? Nêu ý nghĩa của vb? G v chuyển ý - > “ Rằm tháng giêng” có nhiều hình ảnh và từ ngữ tương đồng với thơ cổ Trung Quốc ( thơ Đường ).Tuy nhiên bài Nguyên Tiêu cũng là một sáng tạo nghệ thuật đặc sắc của Hồ Chí Minh,mang vẻ đẹp của thời đại mới. ? Gọi hs đọc hai câu thơ đầu bài “Rằm tháng giêng” ?Câu thơ “ Rằm xuân …..soi”gợi tả một không gian như thế nào? ? Cũng là cảnh đêm tại sao ở câu thơ đầu bài thơ “ Cảnh khuya” Bác lắng nghe tiếng hát của đoàn quân, còn ở đây Bác lại ngước lên bầu trời cao hướng về khuôn trăng viên mãn ? ( Dành cho hs khá trở lên). - Tình yêu TN gắn liền với tình yêu nước trong tâm hồn HCM. => Tình yêu TN gắn liền với tình yêu nước trong tâm hồn HCM. - Nghe gd - Thể hiện đặc điểm nổi bật của HCM: sự gắn bó hòa hợp giữa TN và con người - Nghe chuyển ý B. Rằm tháng giêng 1. Hai câu đầu: - Đọc hai câu thơ đầu - Không gian cao rộng, bát ngát. - Lồng lộng -> Không gian cao rộng, bát ngát. - Nghe. - Năm 1947 : bài “ Cảnh khuya”, cuộc kháng chiến của ta mới bắt đầu, có nhiều khó khăn. Năm 1948 bài “ Nguyên tiêu”, ta có chiến thằng Việt Bắc, đánh tan cuộc tiến công quy mô của giặc Pháp lên chiến khu. ? Câu thơ thứ hai trong bản dịch thơ tác giả sử dụng NT gì? ? Tác dụng của nghệ thuật đó? - Điệp từ “ xuân” ? Câu hai trong bản phiên âm : - Nhấn mạnh sự diễn tả vẻ đẹp và sức sống mùa “ Xuân giang, xuân thủy, tiếp. Lop7.net. - Điệp từ “xuân” => Vẻ đẹp, sức sống.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> xuân thiên” em hãy giải thích các từ gạch chân trên? TH : TV : Từ HV Có ba từ xuân lặp lại : màu xanh lấp lánh của xuân giang, màu xanh ngọc bích của xuân thủy, tiếp nối với màu xanh của xuân thiên đã gợi lên vẻ đẹp và sức sống mùa xuân đang tràn ngập cả đất trời.Bút pháp NT phương đông : không miêu tả tỉ mỉ, đường nét mà chú ý toàn cảnh sự hòa hợp giữa các bộ phận Gv chuyển ý - > 2 ? Gọi hs đọc hai câu cuối ? Giữa đêm trăng lồng lộng ấy xuất hiện hình ảnh con thuyền chở người kháng chiến. Hãy tìm lời thơ tạo hình ảnh này ? Trực quan : bức tranh trong sgk phóng to Gv nói: Như vậy ở đây có đầy đủ yếu tố của bài thơ cổ : có một con thuyền, một vầng trăng, có sông xuân, nước xuân, trời xuân, có khói sóng. Không gian bao la yên tĩnh chỉ khác một điều giữa khung cảnh thiên nhiên hữu tình ấy nha thơ không có rượu và hoa để thưởng thức trăng không đàm đạo thi phú từ chương mà chỉ “ đàm quân sự” ? Tại sao Bác họp bàn bạc việc quân sự ở giữa dòng sông ? Gv nói: Người đang thưởng traêng nguyeân tieâu khoâng chæ mang coát caùch nhö caùc tao nhaân maëc khaùch ngaøy xöa, maø còn là người hành độngngười chiến sĩ đánh giặc, vị lãnh tụ. xuân đang tràn ngập cả đất trời - Hs giải thích. mùa xuân tràn ngập cả đất trời. - Đọc hai câu cuối. 2. Hai câu thơ cuối. - Giữa dòng …..thuyền - Bàn bạc việc quân - quan sát. - Nghe. - Vì đó là bàn về việc sinh tử của đất nước nên phải giữ bí mật, kín đáo. Lop7.net. - > Bí mật kín đáo.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> bàn bạc việc quân- > lãnh đạo nhân dân bảo vệ non sông đất nước ? Câu thứ 4 vừa kể vừa tả như - Tả trăng rọi trên thuyền thế nào? lúc đi về. - Biểu cảm : lòng thanh thản sau cuộc họp Bác thấy trăng ngập đầy thuyền làm sáng lên niềm vui sự lạc quan của ? Ở câu thơ này từ ngân có Bác và các đồng chí sau nghóa laø gì? cuộc họp Gv choát: từ “ ngân” là âm thanh kéo dài và lan xa như - chuù thích 3 : SGK muốn kéo dài mãi niềm vui của Bác và các đồng chí. Có thể coi là ẩn dụ cảm giác : lấy thính giác để nói về thị giác ?Hình ảnh con thuyền chở đầy ánh trăng nói lên phong thái gì - Phong thái ung dung của Bác ? lạc quan tự tại ? Câu 4 trong phần phiên âm lại gợi ta nhớ đến câu thơ Đường nào trong bài gì của ai - Câu : “ Dạ bán chung mà em đã học trong sách ngữ thanh đáo khách thuyền” văn 7 tập 1 ? của Tröông Keá trong bài TH : Văn : Phong Kieàu daï “ Phong Kieàu daï baïc” baïc” – Tröông Keá : SGK trang 112 ? Nêu ý nghĩa của bài thơ trên? - Toát lên vẻ đẹp tâm hồn nhà thơ – chiến sĩ ? Hai bài thơ đều miêu tả cảnh HCM trước vẻ đẹp của trăng ở chiến khu VB. Em hãy TN Việt Bắc ở giai đoạn nhận xét cảnh trăng trong mỗi đầu của cuộc kháng bài có nét đẹp riêng như thế chiến chống thực dân nào? ( Dành cho hs khá trở lên) Pháp còn nhiều gian khổ. ( có thể cho hs thảo luận theo - Hs thảo luận để trả lời : bàn câu hỏi này trong thời gian * Cảnh khuya : ba phút ) + Cảnh trăng trong rừng ? Gọi hs trả lời - > gv chốt : + Bức tranh nhiều tầng * Cảnh khuya : lớp lung linh huyền ảo,. Lop7.net. - Trăng ngân đầy thuyền. =>Phong thaùi ung dung lạc quan tự tại.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> + Cảnh trăng trong rừng + Bức tranh nhiều tầng lớp lung linh huyền ảo, quấn quýt * Rằm tháng giêng : + Cảnh trăng rằm trên sông + Không gian bát ngát tràn đầy sức xuân Hoạt động 4 : Tổng kết( phát hiện, kĩ thuật động não ) ? Nêu nghệ thuật và nội dung của vb? Gv chốt rút ra phần ghi nhớ : SGK ? Gọi hs đọc phần ghi nhớ : SGKGv chuyển ý - > V Hoạt động 5 : Hướng dẫn hs phần luyeän taäp ? Gọi hs đọc bài tập 2 Gv cho hs làm cá nhân. quấn quýt * Rằm tháng giêng : + Cảnh trăng rằm trên sông + Không gian bát ngát tràn đầy sức xuân. - Hs nêu nghệ thuật và nội dung của bài. III.Tổng kết: 1. NT : 2. ND :. - Đọc ghi nhớ : SGK. * Ghi nhớ : SGK. - Đọc bài tập 2 - Làm cá nhân ( bài thơ : Ngắm trăng, …). V. Luyện tập :. 4. Củng cố : ? Gọi hs đọc diễn cảm lại hai bài thơ. Nêu nội dung và nghệ thuật của vb 5. Dặn dò: - Về nhà học thuộc hai bài thơ trên. Nắm nội dung và nghệ thuật của từng vb .Học 5 từ HV trong bài “Nguyên tiêu”. Tập so sánh sự khác nhau về thể loại giữa nguyên tác và bản dịch bài thơ “Nguyên tiêu”. Đọc và soạn câu 1, 2, 3 trong bài “ Tiếng gà trưa” cho bài sau * Ruùt kinh nghieäm ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(11)</span>