Một số kinh nghiệm dạy bài thực hành trong chương trình Sinh 8

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Một số kinh nghiệm dạy bài thực hành trong chương trình Sinh 8. A. Đặt vấn đề Ngành giáo dục đã và đang thực hiện đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực tự giác của học sinh. Trong phương pháp dạy học mới này, học sinh là người chủ động tim ra kiến thức dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Đặc biệt trong những năm học qua, toàn ngành đang tích cực hưởng ứng cuộc vận động hai kh«ng “ Nãi kh«ng víi tiªu cùc trong thi cö vµ bÖnh thµnh tÝch trong gi¸o dôc”. V× vậy việc trang bị hệ thống kiến thức cho học sinh là vấn đề đang được toàn xã hội quan t©m. Víi môc tiªu ph¸t triÓn toµn diÖn, mçi bé m«n cã mét vÞ trÝ vµ vai trß nhÊt định, môn Sinh học 8 cũng nằm trong hệ thống đó và nó góp phần thực hiện tốt mục tiêu và nhiệm vụ của bộ môn Sinh học. Để thực hiện được mục tiêu đó phải kể đến vai trò quan trọng của các tiết thực hành. Trong khi đó các tiết thực hành thường bị xem nhÑ, Ýt ®­îc coi träng ch­a ph¸t huy ®­îc vai trß cña nã. B. Néi dung I- C¬ së lý luËn: Bé m«n Sinh häc nãi chung vµ Sinh häc lãp 8 nãi riªng lµ bé m«n khoa häc thùc nghiÖm n»m trong hÖ thèng khoa häc tù nhiªn cÇn cã sù kÕt hîp linh ho¹t gi÷a các phương pháp, giữa lý thuyết và thực hành. Sinh học 8 nhằm cung cấp cho học sinh những hiểu biết khoa học về đặc điểm cấu tạo, hoạt động của các cơ quan, hệ cơ quan và mọi hoạt động sống của con người gíup cho con người sinh tồn và phát triển. Trên cơ sở đó giáo dục cho học sinh biết các biện pháp giữ gìn vệ sinh, rèn luyện thân thể, bảo vệ và tăng cường sức khoẻ, nâng cao năng suất, hiệu quả trong học tập góp phần thực hiện mục tiêu đào tạo những con người lao động linh hoạt năng động, sáng tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Để thực hiện mục tiêu trên, việc dạy Sinh học 8 cần phải thực hiện đầy đủ các nhiÖm vô trang bÞ c¸c kiÕn thøc, ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc, rÌn kü n¨ng , kü x¶o đặc biệt là kỹ năng thực hành, vận dụng. Việc rèn luyện các kỹ năng trên phải được chó träng th«ng qua c¸c tiÕt thùc hµnh. Qua c¸c tiÕt thùc hµnh cã thÓ gÝup häc sinh rÌn luyÖn c¸c n¨ng lùc sau: - Khai th¸c kiÕn thøc tõ quan s¸t vµ tõ mÉu vËt, h×nh ¶nh. - Rèn kỹ năng quan sát, kỹ năng nghiên cứu thực nghiệm bộ môn, đặc biệt là các kỹ năng áp dụng trong thực tế như: kỹ năng sơ cứu băng bó gãy xương, cÇm m¸u vµ h« hÊp nh©n t¹o. - Rèn luyện kỹ năng làm tường trình, thu hoạch giúp học sinh bổ sung kiến thøc vµ kiÓm nghiÖm kiÕn thøc qua thùc tÕ. Từ đó thấy được vị thế và vai trò của thực hành là rất quan trọng không thể thiÕu ®­îc trong c¸c m«n khoa häc tù nhiªn nãi chung vµ Sinh häc 8 nãi riªng. II- C¬ së thùc tiÔn:. Gi¸o viªn: TrÇn ThÞ An. -. Trang 1Lop8.net. Trường THCS Văn THủy.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Một số kinh nghiệm dạy bài thực hành trong chương trình Sinh 8. Trên thực tế khi dạy các bài: về cấu tạo mô, tế bào, hoạt động của enzim trong nước bọt, chức năng của tuỷ sống.. sẽ không sâu sắc, học sinh không được củng cố và kiÓm nghiÖm kiÕn thøc nÕu nh­ kh«ng cã c¸c tiÕt thùc hµnh hç trî vµ c¸c tiÕt thùc hµnh còng kh«ng ®­îc thùc hiÖn thµnh c«ng nÕu kh«ng cã lý thuyÕt “ lý thuyÕt kh«ng cã thùc hµnh lµ lý thuyÕt su«ng, thùc hµnh kh«ng cã lý thuyÕt lµ thùc hµnh mï qu¸ng” . Các kiến thức sẽ đầy đủ hơn, sâu sắc hơn khi học sinh được tự tìm tòi, kiểm nghiệm qua thùc hµnh "tr¨m nghe kh«ng b»ng mét thÊy” c¸c thÝ nghiÖm, c¸c buæi quan s¸t thiªn nhiªn sÏ g©y høng thó häc tËp Sinh häc cho häc sinh, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc t­ duy, chủ động giúp học sinh tìm ra kiến thức. Để nâng cao chất lượng giảng dạy các bài thực hành trong chương trình Sinh học 8 không phải bài nào cũng đơn giản, dễ làm, dễ hiểu. Bởi vì có những bài thực hành sát với thực tế như các bài về Sơ cứu người, nhưng có những bài rất khó và vượt xa kh¶ n¨ng cña häc sinh nh­ bµi: ph©n tÝch mét khÈu phÇn ¨n vµ lËp khÈu phÇn ¨n cân đối, tìm hiểu en-zim trong tuyến nước bọt ... Qua khảo sát kỹ năng thực hành bài đầu năm kết quả kỹ năng thực hành đạt tỉ lệ thÊp cô thÓ: Sè HS tham gia Lµm tèt thùc hµnh SL (%) 30 4 13,3. KÕt qu¶ Đạt yêu cầu Chưa đạt yêu cầu SL (%) SL (%) 11 36,7 15 50,0. Qua nghiªn cøu SGKSinh häc, c¸c tµi liÖu cã liªn quan vµ kÕt qu¶ thùc tr¹ng gi¶ng d¹y c¸c bµi thùc hµnh Sinh häc 8, kÕt hîp víi vèn hiÓu biÕt kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm tÝch luü b¶n th©n. T«i m¹nh d¹n ®­a ra mét sè kinh nghiªm gi¶ng d¹y bµi thùc hµnh trong bé m«n sinh häc líp 8. III.Mộtsố kinh nghiệm dạybài thực hành trong chương trình sinh học 8 1. Định hướng phương pháp chung về dạy các bài thực hành SH 8 * Về giáo viên đóng vai trò là người tổ chức, hướng dẫn cần phải: - Chuẩn bị và kiểm tra đồ dùng thực hành cần thiết. - Căn cứ vào các bước thực hành của SGK phát triển theo định hướng của GV. - Trong qu¸ tr×nh thùc hµnh ®­îc thÓ hiÖn ë c¸c nhãm nh­ng thu ho¹ch l¹i ®­îc thÓ hiÖn ë c¸c c¸ nh©n. * Về hoạt động của học sinh với vai trò chủ động cần phải: - Rèn luyện các kỹ năng bộ môn đặc biệt là các kỹ năng thực hành bộ môn như: kỹ năng cố định xương, sơ cứu cầm máu, hô hấp nhân tạo, tìm hiểu hoạt động của enzim trong nước bọt, phân tích khẩu phần, tìm hiểu chức năng tủy sống. .. - T×m ra kiÕn thøc, kiÓm nghiÖm kiÕn thøc qua thùc hµnh, quan s¸t s¶n phÈm thùc hµnh.. Gi¸o viªn: TrÇn ThÞ An. -. Trang 2Lop8.net. Trường THCS Văn THủy.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Một số kinh nghiệm dạy bài thực hành trong chương trình Sinh 8. - Có kỹ năng hoạt động nhóm, làm tường trình, viết thu hoạch. 2. C¸c yªu cÇu cô thÓ trong gi¶ng d¹y thùc hµnh sinh häc 8 * §èi víi gi¸o viªn: - Cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về phương tiện và nội dung, giáo viên phải xây dựng kế hoạch từ đầu năm về phương tiện thực hành ở mỗi bài, để nắm thế chủ động trong tiÕt thùc hµnh. Trong thùc hµnh cÇn cã nh÷ng dông cô, thiÕt bÞ, vËt mÉu cã s½n hoặc tìm tòi trong thiên nhiên đặc biệt là bộ môn Sinh học. - Về nội dung: giáo viên phải nắm chắc kiến thức của bộ môn trong đó lưu ý kiến thức về giải phẩu học, đồng thời phải có sự tìm hiểu về kiến thức bổ trợ liên quan đặc biệt là am hiểu thực tiển và liên hệ với thực tế trong cuộc sống hàng ngày, tạo cho c¸c em sù hµo høng t×m hiÓu cñng cè kiÕn thøc qua kÕt qu¶ cña c¸c bµi thùc hµnh. - Sau các tiết thực hành giáo viên phải tổ chức công tác đánh giá kết quả thực hành. Giáo viên có thể đánh giá dưới nhiều hình thức khác nhau: mức độ hoàn thành bài thực hành, ý thức thực hành của học sinh và kết quả bài thu hoạch. Phần đánh giá cần tỉ mỉ cụ thể cho từng học sinh để từ đó các em tìm ra ưu điểm và nhược điểm, có biện pháp khắc phục các nhược điểm nhằm nâng cao chất lượng các bài thực hành trong chương trình Sinh học 8 §èi víi häc sinh: - Ph¶i cã ý thøc tÝch cùc tù gi¸c hîp t¸c cïng nhau hoµn thµnh c¸c c«ng viÖc ®­îc giao cho tËp thÓ, nhãm tæ. - Trong giờ thực hành học sinh phải chủ động thực hiện những công việc cơ bản, (giáo viên chỉ hướng dẫn và làm mẫu) có như vậy, học sinh mới phát hiện được kiÕn thøc trªn s¶n phÈm thùc hµnh, trªn c¬ së mµ ph¸t triÓn t­ duy, h×nh thµnh c¸c kü n¨ng kü x¶o, t¹o høng thó häc tËp vµ yªu thÝch bé m«n. - Cùng với giáo viên học sinh phải có sự tự đánh giá kết quả thực hành của nhóm mình và đánh giá kết quả thực hành của các nhóm trên cơ sở đó mà rút ra bài học kinh nghiệm và có ý thức phấn đấu cho các tiết thực hành sau. Học sinh tự đánh giá sẽ tạo ra động lực lớn và ý thức phấn đấu vươn lên trong học tập. 3. VÝ dô minh ho¹: Bµi 26: Thùc hµnh : tìm hiểu hoạt động của enzim trong nước bọt I-3. Môc tiªu: - Biết đặt các thí nghiệm để tìm hiểu những điều kiện bảo đảm cho enzim hoạt động ( trong thí nghiệm này enzim trong nước bọt chỉ tác động với tinh bột chín trong điều kiện áp suất 1 at, t0 = 370C, môi trường kiềm nhẹ) - Biết rút ra kết luận từ kết quả so sánh giữa thí nghiệm với đối chứng. - RÌn luyÖn tÝnh bÒn bØ, kh¶ n¨ng t×m tßi nghiªn cøu khoa häc trong thùc hµnh.. Gi¸o viªn: TrÇn ThÞ An. -. Trang 3Lop8.net. Trường THCS Văn THủy.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Một số kinh nghiệm dạy bài thực hành trong chương trình Sinh 8. - Gi¸o dôc vÖ sinh ¨n uèng. II-3. ChuÈn bÞ: 1. Dụng cụ thực hành :12 ống nghiệm nhỏ, giá để ống nghiệm, đèn cồn và giá đun, ống đong chia độ, cuộn giấy đo pH, phễu nhỏ và bông lọc, bình thuỷ tinh, đũa thuỷ tinh, nhiệt kế, cặp ống nghiệm, mayso đun nước. 2. VËt liÖu : - Nước bọt hoà loãng( 25%) lọc qua bông lọc. - Hå tinh bét 1% - Ho¸ chÊt : dd HCl 2%, dd Ièt 1%, thuèc thö Str«me III.3. Néi dung vµ c¸ch tiÕn hµnh: Bước 1: Chuẩn bị vật liệu cho các ống nghiêm (có thể tiến hành trước giờ lên lớp) * GV phân chia nhóm, hướng dẫn các nhóm cách làm thí nghiệm: - Lấy 4 ống nghiệm đặt tên là A, B, C, D với dd trong các ống như sau: + ống A: 2 ml hồ tinh bột + 2ml nước lã. + ống B: 2 ml hồ tinh bột + 2ml nước bọt. + ống C: 2 ml hồ tinh bột + 2 ml nước bọt đã đun sôi. + ống D: 2 ml hồ tinh bột + 2 ml nước bọt + vài giọt dd HCl 2%. - Đặt 4 ống nghiệm trong chậu nước nóng 370C trong thời gian 15 phút (hình 26.1 SGK). * Hướng dẫn học sinh quan sát: - GV yêu cầu HS quan sát hiện tượng xảy ra và ghi lại kết quả. - GV yªu cÇu HS so s¸nh dung dÞch trong èng nghiÖm víi ban ®Çu. - GV hướng dẫn HS giải thích các hiện tượng. - GV bæ sung vµ chuÈn kiÕn thøc ë b¶ng chuÈn 26.1: Các ống Hiện tượng Gi¶i thÝch nghiệm ( độ trong) A Không đổi Nước lã không có enzim biến đổi tinh bột. B T¨ng lªn Nước bọt có enzim làm biến đổi tinh bột. C Không đổi Nước bọt đun sôi làm mất hoạt tính của enzim biến đổi tinh bột D Không đổi Do dd HCl đã hạ thấp pH nên enzim trong nước bọt không hoạt động, không làm biến đổi tinh bột Bước 2: Kiểm tra kết quả thí nghiệm và giải thích kết quả: - GV hướng dẫn HS chia dung dịch trong mỗi ống nghiệm ra làm 2 phần đựng trong 2 èng nghiÖm míi: + èng A thµnh: A1 vµ A2 + èng B thµnh: B1 vµ B2. Gi¸o viªn: TrÇn ThÞ An. -. Trang 4Lop8.net. Trường THCS Văn THủy.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Một số kinh nghiệm dạy bài thực hành trong chương trình Sinh 8. + èng C thµnh: C1 vµ C2 + èng D thµnh: D1 vµ D2 - Tiếp tục hướng dẫn HS cách kiểm tra như sau: + èng A1 + èng B1 Thªm vµo mçi èng vµi giät dd Ièt 1% + èng C1 + èng D1 + èng A2 + èng B2 Thªm vµo mçi èng vµi giät dd Str«me. + èng C2 Đun sôi mỗi ống trên ngọn lửa đèn cồn. + èng D2 - HS các nhóm làm thí nghiệm quan sát hiện tượng xảy ra trong khi để 15 phút ghi kết qu¶ vµo b¶ng 26.2 (cét 2) Tinh bét + Ièt mµu xanh §­êng + thuèc thö Str«me màu đỏ nâu - Các nhóm HS thảo luận để giải thích các hiện tượng và ghi vào bảng 26.2SGK (cột 3) - GV nhËn xÐt kÕt qu¶ c¸c nhãm, chØ ra chç sai sãt vµ nguyªn nh©n, GV bæ sung vµ ®­a kÕt qu¶ chuÈn b¶ng 26.2 C¸c èng nghiÖm A1 A2 B1 B2 C1 C2 D1 D2. Hiện tượng ( mµu s¾c) Cã mµu xanh Không có màu đỏ nâu Kh«ng cã mµu xanh Có màu đỏ nâu Cã mµu xanh Không có màu đỏ nâu Cã mµu xanh Không có màu đỏ nâu. Gi¶i thÝch Nước lã không có enzim biến đổi tinh bột thành ®­êng Nước bọt có enzim làm biến đổi tinh bột thành ®­êng. Enzim trong nước bọt bị đun sôi không còn khả năng biến đổi tinh bột thành đường Enzim trong nước không hoạt động ở pH axit nên tinh bột không bị biến đổi thành đường. Bước 3: Học sinh viết thu hoạch - KiÕn thøc: Häc sinh tr¶ lêi ®­îc + Enzim trong nước bọt có tên là gì ? + Enzim trong nước bọt có tác dụng gì với tinh bột ? + En zim trong nước bọt hoạt động tốt nhất trong điều kiên pH và nhiệt độ bao nhiêu? - Kü n¨ng:. Gi¸o viªn: TrÇn ThÞ An. -. Trang 5Lop8.net. Trường THCS Văn THủy.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> Một số kinh nghiệm dạy bài thực hành trong chương trình Sinh 8. + Trình bày lại các bước trong thí nghiệm xác định vai trò và điều kiện hoạt động của enzim trong nước bọt. + So sánh kết quả giữa những óng nghiệm nào cho phép ta khẳng định enzim trong nước bọt có tác dụng biến đổi tinh bột thành đường? + So sánh kết quả giữa những óng nghiệm nào cho phép ta nhận xét về một vài đặc điểm hoạt động của enzim trong nước bọt ? IV.3. Tæng kÕt: - GV nhËn xÐt c¸ch lµm thÝ nghiÖm cña HS. - GV cho biết những sai sót thường xảy ra khi làm thí nghiệm và chứng minh vai trò của enzim trong nước bọt. - GVnhận xét, cho điểm vài nhóm làm tốt và nhắc nhở các nhóm hoạt động có kÕt qu¶ ch­a cao. - GV cho HS thu dän vÖ sinh. IV. Kết quả đạt được Với kinh nghiệm phương pháp dạy các bài thực hành trong môn Sinh học lớp 8 như đã trình bày ở trên. Tôi đã tạo được hứng thú học tập cho học sinh. Trong các giờ thùc hµnh häc sinh tù gi¸c t×m tßi kiÕn thøc ®­îc thÓ hiÖn qua c¸c thao t¸c thùc hµnh dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Các tiết thực hành trở nên sôi nổi tránh được sự nhµm ch¸n, häc sinh høng thó tÝch cùc h¬n trong häc tËp. §¹i bé phËn häc sinh cuèi năm học đã có những kỹ năng cơ bản về các bài thực hành trong chương trình . Kết quả kiểm tra kỹ năng thực hành đã có sự chuyển biến mạnh mẻ so với ban ®Çu. Cô thÓ Sè HS tham gia thùc hµnh 30. Lµm tèt SL (%) 10 33,3. KÕt qu¶ Đạt yêu cầu Chưa đạt yêu cầu SL (%) SL (%) 19 63,4 1 3,3. C. bµi häc kinh nghiÖm 1. §èi víi gi¸o viªn. - Cần có kế hoạch sử dụng đồ dùng dạy các bài thực hành theo PPCT và căn cứ tình hình thực tế của nhà trường và địa phương. - Thường xuyên sử dụng, cải tiến đồ dùng, phương tiện, khắc phục mọi khó khăn vµ cã sù ®Çu t­ cho c¸c tiÕt thùc hµnh. - Thực hiện nghiêm túc đầy đủ những yêu cầu về đổi mới phương pháp dạy học theo chương trình và SGK mới. - Sau mỗi bài thực hành phải có sự rút ra các ưu điểm, nhược điểm, những bài học kinh nghiệm để cho các tiết thực hành sau đạt hiệu quả cao hơn.. Gi¸o viªn: TrÇn ThÞ An. -. Trang 6Lop8.net. Trường THCS Văn THủy.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Một số kinh nghiệm dạy bài thực hành trong chương trình Sinh 8. 2. §èi víi häc sinh - Phải có đầy đủ phương tiện học tập, sách giáo khoa, vở bài tập....và các nội dung liên quan đến bài hành. - Phải chủ động, tích cực, tự giác trong các giờ thực hành. Chuẩn bị đầy đủ mẫu vật theo yªu cÇu cña gi¸o viªn. - Nắm chắc phương pháp tiến hành và các thao tác cơ bản theo hướng dẫn cụ thể phù hîp víi tõng tiÕt thùc hµnh - Biết hợp tác nhóm để cùng nhau tìm ra kiến thức mới. D. kÕt luËn: Qua nghiªn cøu ta thÊy ®­îc vai trß to lín cña c¸c tiÕt thùc hµnh gãp phÇn hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc, h×nh thµnh kü n¨ng, kü x¶o vµ biÕt vËn dông lý thuyÕt vµo thùc tiển cuộc sống từ đó giúp học sinh nắm kiến thức càng sâu sắc.Tuy rằng trong chương trình sinh học 8 số tiết thực hành chiếm thời lượng ít ( 7/70 tiết) nhưng rõ ràng để giảng dạy có hiệu quả và nâng cao chất lượng các tiết thực hành ở chương trình Sinh học 8 giáo viên cần phải chuẩn bị chu đáo cho các tiết thực hành, kết hợp linh hoạt các phương pháp và yêu cầu HS có thái độ nghiêm túc trong quá trình thực hành cũng như trong quá trình chuẩn bị đồ dùng thì các tiết thực hành mới đạt hiệu quả cao. V¨n Thñy, ngµy 20 th¸ng 5 n¨m 2009 Người viết. TrÇn thÞ An Xác nhận của HĐKH trường. Gi¸o viªn: TrÇn ThÞ An. -. Trang 7Lop8.net. Trường THCS Văn THủy.

<span class='text_page_counter'>(8)</span>