Giáo án môn Ngữ văn khối 11 - Ngữ cảnh

<span class='text_page_counter'>(1)</span>TiÕng viÖt tiÕt 39: Ngµy so¹n: 19/ 10/ 2010 Ngµy d¹y: 20/10/2010 Líp d¹y: 11A4 Gi¸o viªn d¹y: TrÇn v¨n ChÝn Bµi d¹y:. Ng÷ c¶nh. I. môc tiªu bµi häc. 1. kiến thức: Nắm được khái niệm và các yếu tố của ngữ cảnh trong hoạt động giao tiếp. 2. Kĩ năng: Rèn kĩ năng nói và viết phù hợp với ngữ cảnh, đồng thời có khả năng lĩnh hội chính xác nội dung, mục đích của lời nói trong mối quan hệ với ngữ cảnh. Nhận diện ngữ cảnh trong văn bản bất kì, vận dụng vào việc đọc – hiểu văn bản văn học và t¹o lËp v¨n b¶n trong giê lµm v¨n. 3. Thái độ: Có thái độ học tập và rèn luyện vốn từ vựng tiếng Việt. ii. Phương pháp, phương tiện. 1. Phương pháp: - phương hướng dạy - học tích hợp: giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh - Phương hướng dạy – học tích cực: H/s tự tìm hiểu các ví dụ sgk, xây dựng hệ thống câu hỏi để h/s đàm thoại cùng giáo viên và tự rút ra kháI niệm. 2. Phương tiện: - Sgk, gi¸o ¸n, phiÕu häc tËp - M¸y chiÕu. iii. TiÕn tr×nh d¹y häc. 1. ổn định tổ chức. 2. Vµo bµi: Hoạt động của thầy - trò. Nội dung cần đạt. Néi dung tÝch h¬p. GV chuyÓn: VËy ng÷ c¶nh lµ g× thÇy vµ c¸c em cïng t×m hiÓu phÇn I. kh¸i niÖm vÒ ng÷ c¶nh I. Kh¸i niÖm vÒ ng÷ c¶nh. 1. kh¶o x¸t vÝ dô: 1. kh¶o xet vÝ dô: GV dÉn vµ chiÕu side 1: NÕu b©y giê c¶ líp chóng ta nghe được câu nói: “chúng ta phải đứng lªn” th× liÖu c¸c em cã thÓ biÕt được câu nói đó là của ai nói với ai kh«ng? Nãi ra trong hoµn c¶nh. 1 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> nµo ? ... Bây giờ thầy đặt câu nói này vào trong mét bèi c¶nh ph¸t sinh ra nã GV chiÕu side 2. HS đọc đoạn trích GV C¸c em võa ®­îc nghe ban đọc xong đoạn trích. Qua đoạn trích trên các em có thể xác định ®­îc c©u nãi trªn lµ cña ai nãi víi ai không? Từ đó em thấy mối quan hệ giữa người nói với người nghe nh­ thÕ nµo? GV nhÊn m¹nh vµ nªu c©u hái: C©u nãi trªn ®­îc B¸c nãi/viÕt ra trong thêi gian nµo? Vµ thÓ hiÖn ®­îc tinh thÇn nµo cña d©n téc ta?. - C©u nãi trªn lµ cña B¸c nãi víi đồng bào toàn quốc. - Người nói là Chủ tịch nước, người nghe là toàn thể nhân dân VN.. - V¨n b¶n nµy ®­îc B¸c viÕt ra trong đêm ngày 19/12/1946 tại lµng V¹n Phóc – Hµ §«ng vµ được phát trên đài Tiếng Nói VN vµo r¹ng s¸ng ngµy 20/12/1946 GV đọc: Các em nghe thầy đọc lại tại chùa Trầm – Chương Mỹ. đoạn “Bất kì ...cứu nước” và nêu c©u hái: C¸ch viÕt Êy cho ta thÊy được thái độ của người viết như thế nµo? GV hái vµ chèt: Tõ viÖc t×m hiÓu  NC chÝnh lµ bèi c¶nh ng«n ngữ, ở đó người nói (viết) sản vÝ dô trªn, c¸c em hiÓu mét c¸ch sinh ra lời nói, còn người nghe đơn giản ngữ cảnh là gì? GV mở rộng và nhấn mạnh khái (đọc) căn cứ vào để lĩnh hội lời nãi. niÖm. GV chiếu side 3 để chuyển ý §©y còng chÝnh lµ c¸c nh©n tè t¹o thµnh ng÷ c¶nh. II. C¸c nh©n tè cña ng÷ c¶nh GV chuyÓn: Chóng ta ®i vµo t×m hiÓu cô thÓ tõng nh©n tè. Nh©n tè thø nhÊt lµ: 1, Nh©n vËt giao tiÕp: GV chiÕu side 4 vµ yªu cÇu: HS đọc đoạn trích Gv dẫn dắt và nêu vấn đề: - Các em vừa nghe bạn đọc xong đoạn. => Văn bản đã thể hiÖn ®­îc tinh thÇn ®oµn kÕt cña d©n téc. => Bác tuyệt đối tin tưởng vào sức mạnh cña nh©n d©n, kÝnh träng nh©n d©n, hÕt lßng phôc vô nh©n d©n.. II. C¸c nh©n tè cña ng÷ c¶nh.. 1. Nh©n vËt giao tiÕp.. 2 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> trÝch “Th­ göi häc sinh nh©n ngµy khai trường đầu tiên của nước VN DC” . h·y cho biÕt ®©y lµ lêi cña ai nãi víi ai? - Dùa vµo ®o¹n trÝch em h·y x¸c định tuổi tác, địa vị, mối quan hệ xã hội của người nói với người nghe? - Qua mèi quan hÖ x· héi còng nh­ địa vị, tuổi tác em có nhận xét gì vÒ c¸ch dïng tõ cña B¸c? Vµ qua đó em hiểu được con người Bác nh­ thÕ nµo? GV: Tõ viÖc t×m hiÓu VD trªn, c¸c em hiÓu nh©n vËt giao tiÕp nh­ thÕ nµo? GV më réng vµ nhÊn l¹i kh¸i niÖm GV: chèt vµ chiÕu side 5. GV chuyÓn: Nh©n tè thø 2 lµ bèi c¶nh ngoµi ng«n ng÷. 2. Bèi c¶nh ngoµi ng«n ng÷: GV chuyÓn: Bèi c¶nh ngoµi ng«n ng÷ lµ g× chóng ta cïng t×m hiÓu vÝ dô. GV chiÕu side 6, ph¸t phiÕu häc tËp vµ yªu cÇu hs: - HS thảo luận nhóm và cử đại diện ph¸t biÓu GV nhận xét và nêu vấn đề: + VËy bèi c¶nh giao tiÕp réng gåm nh÷ng yÕu tè nµo? + Bèi c¶nh giao tiÕp hÑp bao gåm nh÷ng yªó tè nµo?. - §©y lµ lêi cña B¸c Hå kÝnh yªu nãi víi toµn thÓ c¸c em häc sinh. - Người nói là Chủ tịch nước; người nghe là học sinh. - B¸c gäi c¸c em h/s lµ “c¸c em” và xưng “tôi” và “người anh lớn”: cho thÊy mèi quan hÖ th©n mËt, gÉn gòi.. => Qua c¸ch dïng tõ nµy ta thÊy B¸c lµ một con người chan chứa tình yêu thương. §Æc biÖt lµ t×nh c¶m mµ B¸c dµnh cho c¸c em h/s.  Gåm tÊt c¶ c¸c nh©n vËt tham gia giao tiếp: người nói và người nghe. Cả người nói lẫn người nghe đều có một vai trò nhất định, có đặc điểm khác nhau về løa tuæi, nghÒ nghiÖp, c¸ tÝnh, địa vị xã hội...chi phối tới việc lÜnh héi lêi nãi.. 2. Bèi c¶nh ngoµi ng«n ng÷.. a. bèi c¶nh giao tiÕp réng (bèi c¶nh v¨n ho¸):  Bèi c¶nh giao tiÕp réng bao gåm nh÷ng yÕu tè: x· héi, chÝnh trị, lịch sử, địa lí, phong tục tập qu¸n...ë bªn ngoµi ng«n ng÷.. 3 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> + c¸c em thÊy bèi c¶nh giao tiÕp b. Bèi c¶nh giao tiÕp hÑp réng kh¸c bèi c¶nh giao tiÕp hÑp ë ( bèi c¶nh t×nh huèng) ®iÓm nµo?  §ã lµ n¬i chèn, thêi gian, sù việc, hiện tượng xảy ra xung quanh...t¹o thµnh mét t×nh huèng cô thÓ. * Bèi c¶nh giao tiÕp hÑp kh¸c bèi c¶nh giao tiÕp réng ë chç: c¸c yÕu tố như thời gian, địa điểm nơi chèn ... chi phèi tíi vÞ thÕ giao tiếp, cảm xúc của người nói và hiÖn thùc ®­îc nãi tíi.. + HiÖn thùc ®­îc nãi tíi bao gåm c. HiÖn thùc ®­îc nãi tíi: nh÷ng yÕu tè nµo?  Gåm c¸c sù kiÖn, biÕn cè, sù GV më réng: việc, hoạt động... diễn ra trong GVchốt vấn đề và chiếu side 7, thùc tÕ vµ c¸c tr¹ng th¸i, t©m side 8 vµ side 9. trạng, tình cảm của con người. GV chuyÓn: Mét cuéc giao tiÕp chØ thùc sù thµnh c«ng khi nã cã đủ các nhân tố: nhân vật, bối cảnh vµ v¨n c¶nh. 3.V¨n c¶nh 3. V¨n c¶nh: GV nêu vấn đề: Qua việc tìm hiểu  ở hoạt động giao tiếp bằng c¸c vÝ dô trªn em hiÓu v¨n c¶nh lµ ng«n ng÷, ng÷ c¶nh cña mét g×? đơn vị ngôn ngữ còn là văn GV chiÕu side 10 vµ chèt c¶nh xuÊt hiÖn cña nã. Văn cảnh có thể là lời đối thoại, có thể là đơn thoại, có thể ở dạng nãi hay d¹ng viÕt. *Bµi tËp thùc hµnh. * Bµi tËp thùc hµnh Bµi tËp 1 Bµi tËp 1 Nh©n vËt giao tiÕp: Gv Các em đã nắm được khái + Người nói là Chí niÖm vÒ ng÷ c¶nh vµ c¸c nh©n tè của ngữ cảnh. Bây giờ thầy đặt câu + Người nghe là thị Nở - Bèi c¶nh giao tiÕp ngoµi ng«n nãi “Gi¸ cø thÕ nµy m·i th× thÝch ng÷: nhØ?” vµo v¨n c¶nh cô thÓ ( gv + Bèi c¶nh giao tiÕp réng: N«ng chiÕu side11) th× c¸c em cã thÓ biết đay là câu nói của ai nói với ai thôn Việt Nam trước Cách mạng th¸ng T¸m. kh«ng? Vµ hiÖn thùc ®­îc nãi tíi + Bèi c¶nh hÑp: Trong tóp lÒu lµ g×? r¸ch n¸t cña ChÝ .. 4 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> …. Bµi tËp 2: (Bµi sè 1 sgk trang106) Gîi ý: - C¸c em chó ý tíi bèi c¶nh giao tiÕp réng. - Chú ý vào các từ ngữ in đậm để thấy được thái độ của những nghĩa sÜ CÇn Giuéc. Bµi tËp3: Xác định hiện thực được nói tới trong hai c©u th¬ sau: “Bồi hồi dạo bước Tây phong lĩnh Tr«ng l¹i trêi Nam nhí b¹n x­a” (Míi ra tï tËp leo nói – Hå ChÝ Minh). Bài tập 2. Hai câu văn trong. " Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc", xuất phát từ bối cảnh: Tin tức về kẻ địch có từ mấy tháng nay nhưng chưa có lệnh quan. Trong khi chờ đợi người nông dân thấy chướng tai, gai mắt trước hành vi bạo ngược của kẻ thù. Bµi tËp 3. Sau 14 Người bị bắt giam. Tháng 9/1943 Người được trả tự do. Trong mét thÓ tr¹ng rÊt yÕu nhưng Người vẫn leo lên tận đỉnh T©y Phong LÜnh, båi håi tr«ng vÒ quê nhà và nhớ đồng bào đồng chÝ.. => Qua hai c©u th¬ chóng ta thÊy ®­îc tấm gương sáng ngời vÒ ý chÝ vµ nghÞ lùc tinh thần to lớn, vượt qua mäi thö th¸ch, khó khăn để đạt mục đích.. iv. cñng cè, dÆn dß 1. Cñng cè: HS đọc phần ghi nhớ (mục 1 và 2) GV chiÕu side12 : 2. DÆn dß: C¸c em ¹. Sinh thêi B¸c Hå kÝnh yªu cña chóng ta rÊt coi träng viÖc sö dông ng«n ngữ. chính vì thế mà mỗi lời Người nói ra không chỉ trong sáng, giản dị, dễ hiểu mà rất đúng ng÷ c¶nh . Qua tiÕt häc nµy thÇy tin r»ng c¸c em kh«ng chØ cã kiÕn thøc vÒ ng÷ c¶nh mµ cßn häc ®­îc nhiÒu bµi häc quÝ gi¸ trong viÖc nãi vµ viÕt cña m×nh . TiÕt sau chóng ta tiÕp tôc t×m hiÓu phÇn cßn l¹i. C¸c em vÒ nhµ chuÈn bÞ bµi vµ lµm bài tập đầy đủ trong sgk trang 106. 5 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(6)</span>