Giáo án Tự chọn lớp 10 - Ca dao

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Gi¸o ¸n tù chän 10 Ngµy so¹n : Ngµy d¹y :. §µo ThÞ Thanh Hoµi. Chủ đề 3. Ca dao A.Môc tiªu bµi häc: 1. KiÕn thøc - Nắm được các đặc trưng cơ bản của ca dao, hiểu rõ vị trí, vai trò và những giá trị to lớn về nội dung và nghệ thuật của ca dao trong mối quan hệ với văn học viết và với đời sèng v¨n hãa d©n téc 2. KÜ n¨ng : - Bước đầu biết đọc hiểu TP ca dao cụ thể. 3.Tích hợp : với phần Đoc văn trong chương trình 4. Gi¸o dôc : - Tr©n träng vµ yªu thÝch nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc d©n cña d©n téc.VËn dông vµo¶tong đời sống B- Phương tiện thực hiện 1. Gi¸o viªn : - SGK,SGV,SBT, tµi liÖu tham kh¶o - C¸c t¸c phÈm ca dao - Tranh ảnh,băng đĩa về : ca dao…. 2.Häc sinh - SGK,SBT - S­u tÇm c¸c bµi ca dao C- Phương pháp tiến hành - Phương pháp thuyết giảng - Phương pháp nêu vấn đề - Phương pháp thảo luận nhóm D-TiÕn tr×nh giê d¹y : 1. ổn định lớp 2.KiÓm tra bµi cò 3.DÉn vµo bµi míi Hoạt động của GV-HS Yêu cầu cần đạt TiÕt 1 Kh¸i niÖm,®¨c tr­ng ca dao Hoạt động 1 Hướng dẫn HS ôn tập lại kiến thức về thÓ lo¹i I.Nh÷ng kiÕn thøc vÒ thÓ lo¹i (?) Phát biểu định nghĩa về ca dao? 1. §Þnh nghÜa: Ca dao lµ nh÷ng lêi th¬ ch÷ t×nh d©n gian, thường kết hợp âm nhạc khi diễn xướng, được (?) §Æc tr­ng c¬ b¶n cña ca dao? s¸ng t¸c nh»m diÔn t¶ thÕ giíi néi t©m cña con người - GV gi¶ng 2.§Æc tr­ng : - Néi dung : + Diễn tả đời sống tâm hồn tình cảm của con người + Lµ tiÕng h¸t than th©n,nh÷ng lêi ca t×nh nghÜa 1 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Gi¸o ¸n tù chän 10. §µo ThÞ Thanh Hoµi vút lên từ cuộc đời còn nhiều xót xa,cay đắng nhưng thấm đẫm ân tìnhcủa người bình dân Việt (?) C¸c tiÓu lo¹i cña ca dao? Nam + Những bài ca dao hài hước nói lên tâm hồn lạc - GV dÉn d¾t : quan của người dân lao động - Nghệ thuật : chân thực ,cô đọng,hộn nhiên,giàu søc gîi c¶m 3. TiÓu lo¹i (?)T×nh c¶m cña nh©n d©n trong ca - Ca dao yêu thương tình nghĩa dao ®­îc biÓu hiÖn ë nh÷ng mÆt nµo? - Ca dao than th©n - Ca dao hài hước II.§Æc ®iÓm vÒ néi dung cña ca dao 1.T×nh yªu cña nh©n d©n VN trong ca dao (?) Ca dao VN ra đời trong hoàn cảnh * Biểu hiện : nội dung cảm xúc của những bài- câu nµo? ca dao là nỗi niềm chua xót đắng cay khi người - HS suy nghÜ tr¶ lêi b×nh d©n nghÜ vÒ sè phËn, c¶nh ngé vµ nh÷ng hoµn - GV nhËn xÐt,kh¸i qu¸t cảnh yêu thương, chung thủy của họ trong quan hệ - GV diÔn gi¶ng b¹n bÌ, TG vµ trong mèi quan hÖ víi xãm lµng, quª hương, đất nước. a) Hoµn c¶nh x· héi : - Gcpk thèng trÞ dïng triÕt lÝ Khæng M¹nh lµm sîi dây tinh thần trói buộc con người về tình cảm - Người nông dân chịu sự cai trị của bọn quan lại địa chủ,đời sống tinh thần bị bóp nghẹt b) HÖ qu¶ ph¶n ¸nh : - Tình yêu đôi lứa : + Tr¾c trë khã kh¨n người phụ nữ khổ nhất là . “ Th©n em nh­ h¹t m­a sa Hạt rơi xuống giếng,hạt vào vườn hoa” (Hạt vào đài cát ,hạt ra rưộng cày ) “ LÊy chång ch¼ng biÕt mÆt chång (?) Hãy đọc một số câu ca dao nói về Đêm nằm mơ tưởng nghĩ ông láng giềng” tình cảm gia đình? + Vẻ đẹp ý thức : “ H«m qua tr¨ng s¸ng tê mê (?) Em cã nhËn xÐt g× vÒ t×nh c¶m Em đi tát nước tình cờ gặp anh” của người VN trong mqh ruột già “ Bao giờ cho đến tháng hai m¸u mñ? Con g¸i lµm cá,con trai be bê” - HS th¶o luËn ,tr×nh bµy - Tình cảm gia đình,vợ chồng - GV nhËn xÐt,kh¸i qu¸t “§¸ mßn nh­ng d¹ ch¼ng mßn Tào khô nước chảy vẫn còn trơ trơ” “Thuận vợ ……tát biển đông cũng cạn” “Cæ tay em tr¾ng l¹i trßn - GV kết luận : t/y của người dân Để cho ai gối đã mòn một bên VN muôn màu muôn vẻ đối với Nh¸c tr«ng thÊy d¸ng anh ®©y cảnh,với người,đối với đất nước ¨n chót l¹ng ít ngät ngay nh­ ®­êng” 2 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Gi¸o ¸n tù chän 10 - GV chuyÓn ý (?) Hãy đọc một số bài ca dao nói về hoạt đông lao động sản xuất? - HS tr¶ lêi - GV bổ sung : trong lao động ca dao cã t¸c dông ®iÒu chØnh tiÕt tÊu của động tác,gây không khí phấn khởi,làm quên mệt nhọc,lao động nhÑ nhµng,cã hiÖu qu¶. §µo ThÞ Thanh Hoµi - Tình yêu đất nước “ §­êng v« xø nghÖ quanh quanh…” “ Gió đưa cành trúc la đà…”. 2. ý thức lao động và sản xuất của nhân dân VN trong ca dao “ Tr©u ¬i ta b¶o tr©u nµy…….” “ Gi· ¬n c¸i cèi c¸i chµy……”. Hoạt động 2 - GV cñng cè 3.Tính chất nhân đạo chủ nghĩa trong ca dao :tiếng + §Æc ®iÓm thÓ lo¹i nói ngợi ca,phê phán, tiếng nói đấu tranh đòi quyền + Mét sè néi dung ph¶n ¸nh sống cho con người trong ca dao - Hướng dẫn HS + Nắm được đặc trưng thể loại + Néi dung ph¶n ¸nh trong ca dao + S­u tÇm mét sè c©u ca dao - Rót kinh nghiÖm ……………………………………. ……………………………………. …………………………………… TiÕt 2: Nh÷ng c©u ca dao më ®Çu b¨ng m« thøc “ Th©n em” Hoạt động 1 ( Hướng dẫn HS tìm hiểu nguồn gốc n¶y sinh cña ca dao më ®Çu b»ng “ th©n em”) (?) Qua nh÷ng bµi ca dao than th©n ,em hiÓu g× vÒ hiÖn thùc x· héi ®­¬ng thêi? - HS suy nghÜ tr¶ lêi - GV nhËn xÐt,tæng hîp. HÕt tiÕt 1 *************************. I .Nguån gèc n¶y sinh - Gcpk thèng trÞ dïng triÕt lÝ Khæng M¹nh lµm sợi dây tinh thần trói buộc con người - Chế độ xhpk nam quyền với những quan niệm đạo đức pk hà khắc ,nghiệt ngã 3 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Gi¸o ¸n tù chän 10 Hoạt động 2 ( Hướng dẫn HS tìm hiểu những biểu hiÖn cña lêi than) - GV dẫn dắt :tiếng than của người phô n÷ trong xhpk (?) Người phụ nữ thường than về điều g×?lÊy vÝ dô? (?) Theo em,v× sao hä l¹i cÊt tiÕng than nh­ vËy? - HS th¶o luËn nhãm - HS tr×nh bµy - GV nhËn xÐt,tæng kÕt - GV gi¶ng vÒ h×nh ¶nh “tÊm lôa đào..” “ Thân em như tấm lụa đào D¸m ®em xÐ lÎ vu«ng nµo cho ai” “ Tiếc thay cái tấm lụa đào Aã r¸ch ch¼ng v¸,v¸ vµo ¸o ai Trêi kia cã thÊu ch¨ng trêi Lụa đào mà vá áo tơi sao đành” - GV dÉn d¾t. (?) H·y t×m nh÷ng c©u th¬ cã sö dông chÊt liÖu cña ca dao më ®Çu b»ng m« thøc “th©n em..”. Hoạt động 3 Hướng dẫn HS củng cố,rút kinh nghiÖm - Cñng cè: ca dao më ®Çu b»ng “th©n em” +ThÓ hiÖn s©u s¾c th©n phËn con người + Khẳng định phẩm chất tốt đẹp cña hä - Hướng dẫn HS : + Nắm được những đặc điểm của. §µo ThÞ Thanh Hoµi - Người dân lao động vất vả gian truân mưu sinh,căm hờn những kẻ áp bức bóc lột mình ,đã đấu tranh nh­ng bÊt lùc.Hä ý thøc ®­îc phÈm chÊt vµ quyền sống của mình,cố gắng vươn lên không ngừng để giành hạnh phúc - Người phụ nữ trong xhpk chịu nhiều thiệt thòi,bất công,họ là những người khổ II .Những biểu hiện sinh động của lời than qua m« thøc “Th©n em…” 1.Lêi than vÒ cuéc sèng vËt chÊt : cuéc sèng vËt chất có nhiều khổ cực ,đắng cay “Thân em như lá đài bi Ngày thì dãi nắng, nằm thì dầm sương” 2. Lêi than vÒ nçi khæ tinh thÇn - Quan niÖm hµ kh¾c : “tam tßng” - Người phụ nữ không có quyền quyết định cuộc sèng cña m×nhnghÜ vÒ th©n phËn,hä cÊt tiÕng h¸t than thân chứa chất nỗi buồn tủi,đắng cay + “ Thân em”gợi ấn tượng về thân phận con người + Nçi ®au tõ sù ý thøc vÒ gi¸ trÞ bªn ngoµi “ Thân em như tấm lụa đào…” “ Thân em như chẽn lúa đòng đòng…” + Nỗi đau từ sự ý thức về giá trị đích thực của m×nh song kh«ng ®­îc thõa nhËn “ Th©n em nh­ cñ Êu gai…” “ Thân em như giếng giữa đàng..” “ Th©n em nh­ miÕng cau kh«…” III. ảnh hưởng của ca dao mở đầu bằng “thân em..” đến văn học viết Hình ảnh người phụ nữ với số phận đau khổ được ph¶n ¸nh nhiÒu trong v¨n häc viÕt - Thơ Hồ Xuân Hương - Th¬ NguyÔn Du “ Thiếp như hoa đã lìa cành Chàng như con bướm lượn vành mà chơi” (c©u1325 TruyÖn KiÒu) “ Thiếp như con én lạc đàn Phải cung rày đã sợ làn cây cong” (c©u 2117) - Trong “ Chinh phô ng©m” cña §Æng TrÇn C«n 4 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Gi¸o ¸n tù chän 10 ca dao më ®Çu b»ng “th©n em” + Tìm một số bài ca dao tương tự - Rót kinh nghiÖm ………………………………… ………………………………… …………………………………. §µo ThÞ Thanh Hoµi - Trong “Cung o¸n ng©m khóc” cña NguyÔn Gia ThiÒu. Tiết 3 : Ca dao về tình yêu đôi lứa Hoạt động 1: 1.KiÓm tra bµi cò (?) §äc mét bµi ca dao than th©n vµ ph©n tÝch? 2.DÉn vµo bµi míi Hoạt động 2 ( Hướng dẫn HS ôn tập ca dao). *****************************. Hoạt động 3 HÕt tiÕt 2 ( Hướng dẫn HS tìm hiểu chùm ca dao về tình yêu đôi lứa) - GV dẫn dắt : chủ đề tình yêu là chủ đề quen thuộc trong văn học và đời sống và ca dao cũng không phải lµ mét ngo¹i lÖ. Cã thÓ nãi ca dao tr÷ tình là cây đàn tình ca muôn điệu (?) Em hãy tìm đọc một số bài ca dao I. Những kiến thức bổ trợ tá t×nh? NhËn xÐt c¸ch tá t×nh cña 1. Kh¸i niÖm ca dao tgdg? 2. Các đặc trưng của ca dao - HS suy nghÜ tr¶ lêi theo nhãm II. Ca dao tình yêu đôi lứa và những biểu hiện - GV nhËn xÐt,tæng kÕt cña t×nh yªu trong ca dao. - GV dÉn d¾t : trong sinh ho¹t v¨n hoá dân gian,nhiều đôi trai gái đã tỏ t×nh víi nhau th«ng qua nh÷ng lêi ca đối đáp (?) Hãy đọc một số bài ca dao đối đáp mà em biết? (?) C¶m nhËn cña em vÒ bµi ca dao? + §ªm tr¨ng l·ng m¹n + Lêi tá t×nh tÕ nhÞ,khÐo lÐo + C©u tr¶ lêi khÐo lÐo,cã duyªn,võa chÊt vÊn,võa nhËn lêi. 1.Nh÷ng c©u h¸t tá t×nh tõ mét phÝa “ GÇn nhµ mµ ch¼ng sang ch¬i §Ó anh b¾c ngän mïng t¬i lµm cÇu” “ Tãc ngang l­ng võa chõng em bèi §Ó chi dµi bèi rèi d¹ anh” “ ¦íc g× s«ng réng mét gang Bắc cầu dải yếm để chàng sang chơi” lêi ca ch©n thµnh,ý nhÞ mµ còng rÊt m·nh liÖt,t¸o 5 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> Gi¸o ¸n tù chän 10 + Cách diễn đạt linh hoạt,sáng tạo (?) Bài ca dao có gì đặc biệt? + Ch¬i ch÷ : “nh©n nhÉn” + Đối ý,đối lời. - GV dÉn d¾t : t×nh yªu trong xhpk thường gặp cách trở vì nhưng quy định,lễ giáo khắt khe… Những đôi không đến được với nhau thường cất tiÕng than (?) H·y t×m mét sè bµi ca dao nãi vÒ t×nh yªu kh«ng thµnh? (?) Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch øng xö của họ khi không đến được với nhau? + Họ vẫn yêu thương trân trọng nhau. §µo ThÞ Thanh Hoµi b¹o. 2. Những lời ca dao đối đáp - Đối đáp giao duyên “ §ªm tr¨ng thanh anh míi hái nµng Tre non đủ lá đan sàng nên chăng? -§an sµng thiÕp còng xin v©ng Tre vừa đủ la,non chăng hỡi chàng” mượn thiên nhiên là đêm trăng thanh để ngỏ lời víi c¸i cí rÊt gi¶n dÞ. “ Nước lên nhân nhẫn bờ rào Người ta sang cả,em cầm sào đợi ai? - Nước lên nhân nhẫn bờ rào Em cần đợi người tri kỉ cầm sào cho em sang” “ Yªu nhau ch¼ng lÊy ®­îc nhau Em về đóng cửa,gọt đầu đi tu - Tu ®©u cho anh tu cïng Khi nµo thµnh PhËt ë chung mét chïa” “ Em vÒ th­a víi mÑ cha Có cho em lấy chồng xa hay đừng - Mẹ cha em đã thưa rồi Cầm gươm vượt bể,qua vời cũng cho”. - GV tæng kÕt : t×nh yªu nam n÷ lµ mảng đề tài hay nhất trong ca dao. Nó đã thể hiên được những nét đẹp trong tâm hồn người bình dân VN Hoạt động 4 - GV cñng cè : 3. Nh÷ng lêi ca than ( thÊt t×nh) + Néi dung ca dao vÒ t×nh yªu løa “ TrÌo lªn c©y khÕ nöa ngµy đôi Ai lµm chua xãt lßng nµy khÕ ¬i + Nét đẹp trong tâm hồn người ………………………………….” b×nh d©n VN “ Trèo lên cây bưởi hái hoa - Hướng dẫn HS …………………………….. + T×m mét sè bµi ca dao cã néi Ba đồng một mớ trầu cay dung vÒ t×nh yªu ……………………………. + ViÕt c¶m nhËn cña b¶n th©n vÒ Chim vµo lång biÕt thña nµo ra” một bài mình tâm đắc “ Khi ®i bãng h·y cßn dµi - GV rót kinh nghiÖm Gìơ về bóng đã nghe ai bóng tròn” ………………………………... “ Tiếc công anh đào ao thả cá ……………………………….. Năm bảy tháng trời cho người lạ đến câu” ………………………………. ………………………………… Tiết 4: Ca dao hài hước Hoạt động 1 1.KiÓm tra bµi cò (?) §äc mét bµi ca dao tá t×nh mµ em thÝch råi ph©n tÝch?. 6 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Gi¸o ¸n tù chän 10 2.DÉn vµo bµi míi Hoạt động 2 (Hướng dẫn HS ôn tập lại kiến thức về ca dao hài hước) (?) Em h·y nh¾c l¹i kh¸i niÖm ca dao hài hước?lấy ví dụ?. §µo ThÞ Thanh Hoµi. ******************************. HÕt tiÕt 3 (?) Em hiêủ thế nào về cái đáng cười và cái cười?. I.Nh÷ng kiÕn thøc bæ trî 1. Kh¸i niÖm - Ca dao hài hước là những bài ca dao để giải trí,tự trào (tự cười mình) hoặc châm biếm, phê phán – Hoạt động 3 thể hiện tâm hồn lạc quan yêu đời và triết lí nhân (Hướng dẫn HS đọc hiểu một bài ca sinh lµnh m¹nh trong cuéc sèng cßn nhiÒu vÊt v¶, lo dao hài hước) (?) Phân tích bài ca dao hài hước sau: toan của người bình dân. - Nghệ thuật : đối lập,phóng đại,chơi chữ,ngoa “ Bao giờ cho đến tháng ba dô….. ếch cắn cổ rắn tha ra ngoài đồng 2. §Æc tr­ng: Hïm n»m cho lîn liÕm l«ng - Cái cười: biểu hiện của trạng thái tâm lí con Mét chôc qu¶ hång nuèt l·o t¸m người,theo quan điểm mĩ học nó mang ý nghĩa nhận mươi thức,nghĩa là nó phát hiện ra cái đáng cười Nắm xôi nuốt trẻ lên mười - Cái đáng cười: là cái chứa đựng mâu thuẫn Con gàngamj rượu nuốt người lao + Cái đáng cười trái tự nhiên ®ao tiếng cười hài hước,vui vẻ Lươn nằm cho trúm bò vào + Tiếng cười trào phúng Một đàn cào cào đuổi bắt ca rô => căn cứ vào chức năng của cái đáng cười và cái L¸ m¹ lªn ruéng ¨n bß cười chia chuyện cười làm 2 loại Cá n¨n c¶ l¸c r×nh mß b¾t tr©u + Ca dao kh«i hµi Gµ con ®uæi b¾t diÒu h©u + Ca dao trµo phóng Chim ri đuổi đánh vỡ đầu bồ nông” (?) Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch nãi II. Đọc hiểu một bài ca dao nói ngược trong bµi ca dao?t¸c dông cña c¸ch nãi nµy? - Toàn bộ bài ca dao là nói ngược - HS th¶o luËn nhãm + Õch c¾n cæ r¾n - GV nhËn xÐt,tæng kÕt 7 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> Gi¸o ¸n tù chän 10 - GV giảng : ca dao hài hước chiếm một lượng không nhỏ trong kho tµng ca dao VN,thÓ hiªn tinh thÇnl¹c quan,khoÎ kho¾n cña nh©n dân lao động tr¸ch nhiÖm :b¶o toµn vµ ph¸t huy giá trị của ca dao hài hước bµi ca dao phª ph¸n (?) Hãy đọc một số bài ca dao phê ph¸n mµ em biÕt? - HS tr×nh bµy - GV bæ sung. Hoạt động 4 - Cñng cè + Ca dao hài hước có giá trị sâu sắc + Cách tạo ra tiếng cười : tạo ra mâu thuÉn - Hướng dẫn HS + S­u tÇm c¸c bµi ca dao hµi hước + Chỉ ra cái cười và cái đáng cười trong các bài ca dao đó - Rót kinh nghiÖm ………………………………… ……………………………….. ………………………………... §µo ThÞ Thanh Hoµi + Lîn liÕm l«ng hïm + Chôc qu¶ hång nuèt l·o 80 + N¾m x«i nuèt trÎ lªn 10 …………………………… -> các hiện tượng này không thể có. Cách nói ngược thể hiện khát vọng đổi đời,mong muốn vùng lên của người lao động. Đó là khát vọng dân chủ  thÓ hiÖn niÒm vui vµ søc m¹nh cña nh©n d©n,hä tin vµo chÝnh m×nh - Nghệ thuật :nói ngược tạo nên tiếng cười vừ hài hước vừa giải trí,mua vui. III. Mét sè bµi ca dao phª ph¸n - Phª ph¸n n¹n t¶o h«n “ Bướm vàng đậu trá mù u LÊy chång cµng sím,lêi ru cµng buån” “ Bång bång câng chång ®i ch¬i ………………………………….. T«i t¸t t«i tÐ cho chång t«i lªn” “ G¸i t¬ lÊy ph¶i «ng giµ Ra đường người hỏi là cha hay thầy” - Phª ph¸n thÇy bãi,thÇy cóng,thÇy phï thuû… “ Tử vi xem bói cho người Số thầy thì để cho ruồi nó bâu ………………………………. Sinh con ®Çu lßng ch¼ng g¸i th× trai” “ ChËp chËp råi l¹i cheng cheng ………………………………….. §¬m v¬i th× th¸nh nhµ thÇy mÊ thiªng” 8 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> Gi¸o ¸n tù chän 10. §µo ThÞ Thanh Hoµi “ Hòn đất mà biết nói năng Thì thầy địa lí hàm răng chẳng còn”. HÕt tiÕt 4. 9 Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(10)</span>