Luận văn đánh giá đất phục vụ quy hoạch phát triển cây cà phê chè trên địa bàn 3 xã mường tông, mường nhé, chung chải thuộc huyện mường nhé tỉnh điện biên

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
----------

----------

PH M H NG GIANG

ðÁNH GIÁ ð T PH C V QUY HO CH PHÁT TRI N
CÂY CÀ PHÊ CHÈ TRÊN ð A BÀN 3 XÃ MƯ NG TOONG,
MƯ NG NHÉ, CHUNG CH I THU C HUY N MƯ NG
NHÉ T NH ðI N BIÊN

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành

: QU N LÝ ð T ðAI

Mã s

: 60.62.16

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. BÙI HUY HI N

HÀ N I – 2010


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan, s li u và k t qu nghiên c u trong Lu n văn này là

hoàn toàn trung th c cũng như chưa ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tơi xin cam đoan r ng, m i s giúp ñ cho vi c th c hi n Lu n văn
này ñã ñư c c m ơn và các thơng tin trích d n trong Lu n văn này ñ u ñã
ñư c ch rõ ngu n g c./.

TÁC GI LU N VĂN

Ph m H ng Giang

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... i


L I C M ƠN
Tôi xin trân tr ng bày t lòng bi t ơn TS Bùi Huy Hi n là ngư i hư ng
d n khoa h c ñã t n tình giúp đ tơi trong q trình nghiên c u và hồn thi n
lu n văn.
Tơi xin trân tr ng c m ơn toàn th các th y cơ giáo trong Vi n đào t o
Sau ð i h c, Khoa Tài nguyên và Môi trư ng, Trư ng ð i h c Nông nghi p
Hà N i ñã luôn giúp ñ , t o m i ñi u ki n cho tôi trong su t th i gian qua.
Tôi xin chân thành c m ơn trung tâm Tài nguyên môi trư ng vi n Quy
ho ch & Thi t k nông nghi p, U ban nhân dân huy n Mư ng Nhé, Phịng
Tài ngun và Mơi trư ng, Phịng Nơng nghi p và phát tri n nơng thơn,
Phịng Th ng kê huy n Mư ng Nhé, t nh ði n Biên cùng toàn th cán b xã
Mư ng Toong, Mư ng Nhé, Chung Ch i huy n Mư ng Nhé, t nh ði n Biên
ñã cung c p các s li u c a đ a phương.
Tơi xin trân tr ng g i l i c m ơn t i nh ng ngư i thân trong gia ñình,
b n bè và ñ ng nghi p, nh ng ngư i đã ln khích l và đ ng viên tơi hồn
thành lu n văn này.
M c dù đã r t c g ng, xong nh ng thi u xót trong lu n văn là đi u
khơng th tránh kh i, r t mong đư c s góp ý c a các th y giáo, cơ giáo, các

b n đ ng nghi p và nh ng ngư i cùng quan tâm t i v n ñ nghiên c u trong
lu n văn.
Xin trân tr ng c m ơn!
Tác gi

Ph m H ng Giang

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... ii


M CL C

L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c các ch vi t t t

v

Danh m c b ng

vi

Danh m c đ th

vii

1

M ð U

i

1.1

Tính c p thi t c a ñ tài

1

1.2

M c tiêu nghiên c u

2

2

T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U

3

2.1

M t s nghiên c u trong ñánh giá ñ t

3

2.2

Nh ng nghiên c u v cây cà phê trên th trư ng th gi i và Vi t
Nam

23

2.3

Tình hình tiêu th và s n xu t cà phê trên th gi i và Vi t Nam

26

3

N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U

40

3.1

ð i tư ng và phương pháp nghiên c u

40

3.2

N i dung nghiên c u

40

3.3

Phương pháp nghiên c u

41

4

K T QU NGHIÊN C U

43

4.1

ðánh giá ñi u ki n t nhiên, kinh t - xã h i tác ñ ng ñ n s
d ng ñ t

43

4.1.1

ði u ki n t nhiên, tài nguyên thiên nhiên

43

4.1.2

ði u ki n kinh t - xã h i

52

4.1.3

Hi n tr ng s d ng ñ t

59

4.2

ð c ñi m và yêu c u ngo i c nh c a cây cà phê chè t i Vi t Nam

61

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... iii


4.2.1

ð c ñi m sinh thái c a cây cà phê chè

61

4.2.2

Yêu c u sinh thái c a cây cà phê chè

62

4.3

ðánh giá ti m năng ñ t ph c v phát tri n vùng tr ng cà phê chè
c a huy n

66

4.3.1

Xây d ng b n ñ ñơn v ñ t ñai

66

4.3.2

M c ñ thích h p c a các LMU đ i v i lo i hình s d ng ñ t cà
phê chè

74

4.4

ð nh hư ng canh tác trên h ng ñ t tr ng cà phê chè

79

4.4.1

ð nh hư ng s d ng ñ t vào m c đích tr ng cà phê chè

79

4.4.2

M t s gi i pháp kh c ph c các y u t h n ch

81

4.4.3

M t s gi i pháp phát tri n di n tích cây cà phê chè

82

5

K T LU N VÀ KI N NGH

87

5.1

K t lu n

87

5.2

Ki n ngh

88

TÀI LI U THAM KH O

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... iv

90


DANH M C CÁC CH

Ký hi u

VI T T T

Chú gi i

TNMT

Tài nguyên môi trư ng

QH&TKNN

Quy ho ch và Thi t k nơng nghi p

ðVT

ðơn v tính

CHDCND

C ng hồ dân ch nhân dân

NN

Nơng nghi p

TðC

Tái đ nh cư

DT

D án đ u tư

THCS

Trung h c cơ s

DTGT

Di n tích gieo tr ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... v

DANH M C B NG

STT

Tên b ng

Trang

2.1

Tình hình xu t kh u m t s m t hàng năm 2009

24

2.2

T ng s n lư ng các nư c xu t kh u cà phê

27

2.3

S n lư ng cà phê th gi i giai ño n 1998 – 2007

28

2.4

T ng s n lư ng và s n lư ng xu t kh u cà phê giai ño n 2000 - 2007

29

2.5

Di n bi n di n tích năng su t s n lư ng cà phê Vi t Nam giai
ño n 1998 - 2007

35

2.6

Tình hình tiêu th cà phê Vi t Nam giai ño n 1998 - 2008

36

2.7

Th trư ng xu t kh u chính c a cà phê Vi t Nam tháng 12/2008
và c năm 2008

37

2.8

Bi n ñ ng giá c cà phê trong nư c giai ño n 1998 – 2007

39

4.1

Phân lo i ñ t vùng ñi u tra c a huy n Mư ng Nhé

45

4.2

T ng h p các y u t khí h u huy n Mư ng Nhé

50

4.3

Hi n tr ng di n tích năng su t s n lư ng các cây tr ng chính các
xã vùng d án năm 2008

57

4.4

Hi n tr ng ngành chăn nuôi c a vùng 2008

58

4.5

Các s n ph m chăn ni chính c a vùng năm 2008

59

4.6

Hi n tr ng s d ng ñ t nămg 2008 vùng ñi u tra

60

4.7

Các ch tiêu phân c p ñánh giá ñ t

69

4.8

ð c tính các đơn v đ t đai

70

4.9

Phân c p các y u t đánh giá thích h p ñ t tr ng cà phê chè

77

4.10

Phân h ng thích h p ñ t ñai tr ng cà phê chè

78

4.11

Phân h ng thích h p đ t theo đơn v xã

79

4.12

Phân h ng thích h p đ t theo lo i đ t

80

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... vi


DANH M C ð
STT

TH

Tên ñ th

Trang

2.1

Di n bi n giá cà phê chè d u Colombian giai ño n 1998-2008

30

2.2

Di n bi n giá cà phê chè d u khác giai ño n 1998-2008

31

2.3

Di n bi n giá cà phê v i giai ño n 1998-2008

31

2.4

Di n bi n giá cà phê th gi i giai ño n 1998-2008

32

2.5

Bi n ñ ng giá cà phê trong nư c giai ño n 1998-2007

39

4.1

Cơ c u hi n tr ng s d ng ñ t năm 2008

61

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... vii


1. M

ð U

1.1. Tính c p thi t c a ñ tài
Cà phê là m t lo i nư c u ng cao c p, hi n nay ñã chi m ñư c m t v
th trong tư tư ng tiêu dùng c a con ngư i. Nhu c u ñòi h i c a ngư i tiêu
dùng v n khơng ng ng tăng lên trên th gi i. Vì v y vi c tr ng và xu t kh u
lo i hàng hố này đ c bi t v n có m t ý nghĩa kinh t r t l n ñ i v i nhi u
nư c trên th gi i.
Trong nh ng năm g n ñây m c dù s n xu t cà phê tr i qua th i kì
kh ng ho ng nhưng cà phê v n là m t hàng xu t kh u quan tr ng th 2 sau
lúa g o. Do v y vi c phát tri n cây cà phê ñ i v i n n kinh t nư c ta v n h t
s c quan tr ng trong hi n t i và th i gian t i.
Mư ng Nhé là m t huy n vùng cao c a t nh ði n Biên, cách thành
ph ði n Biên Ph 200 km v phía Tây B c. T ng di n tích t nhiên tồn
huy n 2.495,75 km2, dân s 39.062 ngư i; các dân t c ch y u là Mơng, Thái,
Hà nhì và Dao.
Kinh t c a huy n ch y u là phát tri n nông, lâm nghi p. Trong quy
ho ch t ng th phát tri n kinh t - xã h i t nh ði n Biên th i kỳ 2006 - 2020
ñã xác ñ nh huy n Mư ng Nhé là m t trong nh ng vùng phát tri n cà phê chè
c a t nh ði n Biên.
Tuy nhiên, hi n nay di n tích cà phê trên đ a bàn huy n h u như chưa
có, nguyên nhân là do cây cà phê chưa ñư c quan tâm ñ u tư ñ phát tri n,
nhân dân chưa có nh ng hi u bi t c n thi t v cây cà phê,...
ð các c p u , chính quy n t nh, huy n có cơ s đ nh hư ng cho vi c
phát tri n cây cà phê chè, ñ ng th i có phương án đ u tư hi u qu trong

nh ng năm ti p theo nh m khai thác t t th m nh c a vùng, th c hi n chuy n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 1


ñ i cơ c u cây tr ng góp ph n nâng cao đ i s ng và xóa đói gi m nghèo cho
nhân dân thì vi c xây d ng quy ho ch phát tri n cây cà phê chè t i 3 xã:
Mư ng Toong, Mư ng Nhé, Chung Ch i huy n Mư ng Nhé là r t c n thi t.
Xu t phát t th c ti n như v y, tôi l a ch n ñ tài “ ðánh giá ñ t ph c v
quy ho ch phát tri n cây cà phê chè trên ñ a bàn 3 xã Mư ng Toong,
Mư ng nhé, Chung Ch i thu c huy n Mư ng Nhé t nh ði n Biên”.
1.2. M c tiêu nghiên c u
- ðánh giá ñư c ti m năng ñ t ñai và các y u t sinh thái liên quan
ñ n cây cà phê chè là cơ s khoa h c v s d ng ñ t tr ng cây cà phê chè t i 3
xã c a huy n Mư ng Nhé.
- ð xu t phương án phân b và s d ng ñ t phát tri n vùng tr ng
cây cà phê chè khi th c hi n vi c chuy n ñ i cơ c u cây tr ng trên ñ a bàn
nghiên c u.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 2


2. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U

2.1. M t s nghiên c u trong ñánh giá ñ t
ðánh giá ñ t ñai là m t n i dung nghiên c u khơng th thi u đư c
trong chương trình phát tri n n n nơng nghi p b n v ng và có hi u qu vì ñ t
ñai là tư li u cơ b n nh t c a ngư i nơng dân. T khi lồi ngư i b t ñ u s
d ng ñ t ñ s n xu t ñã n y sinh yêu c u ñánh giá ñ t ñai ñ s d ng đ t ngày
càng h p lý hơn, có hi u qu kinh t ngày càng cao hơn. Chính vì l đó mà

ngư i ta th c hi n đánh giá ñ t ñai ngay t khi khoa h c cịn sơ khai. ðánh
giá đ t chính là q trình:
- Thu th p nh ng thơng tin chính xác v các khía c nh t nhiên, kinh
t và c xã h i c a vùng ñ t c n ñánh giá.
- ðánh giá tính thích h p c a đ t ñai ñ i v i các ki u s d ng ñ t
khác nhau ñáp ng các yêu c u và m c tiêu c a ngư i s d ng và c ng ñ ng
[10]. Khi ñánh giá ñ t ñòi h i phương th c nghiên c u ph i h p ña ngành
g m các chuyên gia, các nhà nghiên c u khoa h c c a nhi u chuyên ngành
khác nhau. Quá trình xem xét bi n đ i v khơng gian và s b n v ng c a s
d ng ñ t ñai là nh ng v n ñ quan tr ng trong ñánh giá ñ t. Cho nên ñ gi i
quy t các v n ñ s d ng ñ t hi n t i, ñánh giá ñ t c n s d ng các thơng tin
đi u tra và các b n ñ t l khác nhau.
ðánh giá ñ t ñai là m t b ph n quan tr ng c a vi c ñánh giá tài
nguyên thiên nhiên ñư c s d ng trong n n kinh t qu c dân và cũng là m t
b ph n quan tr ng c a quá trình quy ho ch s d ng ñ t, là cơ s ñ ñ ra
nh ng quy t ñ nh s d ng ñ t h p lý [1].
- Theo Stewart (1968) d n qua [11] thì: “ðánh giá đ t đai là nh m
m c tiêu cung c p nh ng thông tin v s thu n l i và khó khăn do vi c s
d ng ñ t ñai, làm căn c cho vi c ñưa ra quy t ñ nh v s d ng và qu n lý ñ t
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 3


ñai”. Như v y ñánh giá ñ t ñai là vi c xác đ nh kh năng thích h p c a đ t đai
theo các m c đích s d ng nông nghi p, phi nông nghi p.
- Theo A. Young: ðánh giá đ t đai là q trình ñoán ñúng ti m năng
c a ñ t ñai cho m t ho c m t s lo i s d ng ñ t ñai ñư c ñưa ra ñ l a ch n,
d n qua [11].
- Theo ñ nh nghĩa c a FAO: “ðánh giá ñ t (Land evaluation - LE) là
q trình so sánh, đ i chi u nh ng tính ch t v n có c a khoanh ñ t c n ñánh
giá v i nh ng tính ch t đ t đai mà lo i s d ng đ t c n ph i có”, d n qua

[11]. Trong th c t , kh năng thích h p đ t đai theo m c đích phi nơng nghi p
mang đ c tính kinh t - xã h i và các đ c tính này l n hơn r t nhi u các đ c
tính t nhiên c a ñ t.
* N i dung ñánh giá ñ t nông - lâm nghi p bao g m:
- Xác ñ nh tài nguyên ñ t ñai v s lư ng, ch t lư ng và các kh năng
s d ng vào các m c đích nơng - lâm nghi p.
- ðánh giá m c đ thích nghi c a các ki u s d ng đ t có l a ch n
v i 4 h ng: S1 (r t thích h p), S2 (thích h p), S3 (kém thích h p), N (khơng
thích h p).
- ðưa ra ki u s d ng đ t có ưu th cho t ng khoanh ñ t theo quan
ñi m sinh thái b n v ng [16].
Như v y, vi c ñánh giá ñ t ph i ñư c xem xét trên ph m vi r t
r ng, bao g m c không gian, th i gian các y u t t nhiên và xã h i. Cho
nên, đánh giá đ t khơng ch là lĩnh v c t nhiên mà còn mang tính kinh t ,
k thu t.
2.1.1. Các k t qu nghiên c u v ñánh giá ñ t ñai
2.1.1.1. Các nghiên c u v ñánh giá ñ t ñai trên th gi i
ðánh giá ñ t ñai c n các ngu n thơng tin: ð t (cùng v i khí h u,
nư c, th m th c v t t nhiên,…), tình hình s d ng đ t và các thông tin v
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 4


ñi u ki n kinh t – xã h i. Tùy theo m c đích và đi u ki n c th , m i nư c
ñã ñ ra n i dung phương pháp ñánh giá ñ t ñai cho t ng m c ñ chi ti t trên
t ng t l b n đ c a mình. ðã có r t nhi u các phương pháp ñánh giá ñ t đai
khác nhau, nhưng nhìn chung có hai khuynh hư ng: ñánh giá ñ t ñai v m t
t nhiên và ñánh giá ñ t ñai v m t kinh t .
- ðánh giá ñ t ñai v m t t nhiên nh m xác ñ nh ti m năng và m c
đ thích h p c a đ t ñai v i các m c ñích s d ng ñ t c th .
- ðánh giá ñ t ñai v m t kinh t là ñánh giá hi u qu kinh t c a m t

lo i hình s d ng ñ t ñai nh t ñ nh, trên cơ s tính tốn các ch tiêu kinh t
nh m so sánh v m t giá tr trong các ki u s d ng ñ t

cùng m t lo i đ tìm

ra ki u s d ng đ t có hi u qu nh t.
ðánh giá ñ t ñưa ra nhi u phương pháp khác nhau đ gi i thích ho c
d đốn vi c s d ng ti m năng đ t đai, t phương pháp thơng thư ng đ n mơ
t b ng máy tính. Có th tóm t t ñánh giá ñ t b ng 3 phương pháp cơ b n sau:
- ðánh giá v m t t nhiên theo đ nh tính, ch y u d a trên s xét
đốn chun mơn.
- ðánh giá v m t t nhiên d a trên phương pháp thông s .
- ðánh giá ñ t v m t t nhiên theo đ nh lư ng d a trên các mơ hình
mơ ph ng q trình đ nh lư ng.
* ðánh giá đ t đai
ðánh giá đ t đai

Liên Xơ (cũ)
đây ñã xu t hi n t trư c th k th 19. Tuy nhiên,

ñ n nh ng năm 60 c a th k 20, vi c phân h ng và ñánh giá ñ t ñai m i
ñư c quan tâm và ti n hành trên Liên bang Xô Vi t (cũ) theo quan ñi m ñánh
giá ñ t cu Docutraep (1846 – 1903) bao g m 3 bư c:
- ðánh giá l p ph th như ng (so sánh các lo i th như ng theo tính
ch t t nhiên).
- ðánh giá kh năng s n xu t c a ñ t (y u t ñư c xem xét k t h p
v i y u t khí h u, đ

m, đ a hình).

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 5


- ðánh giá kinh t ñ t (ch y u là ñánh giá kh năng s n xu t hi n t i
c a ñ t).
Phương pháp này quan tâm nhi u đ n khía c nh t nhiên c a đ t đai,
chưa xem xét k các khía c nh kinh t – xã h i c a vi c s d ng ñ t.
Quan ñi m ñánh giá ñ t c a Docutraep là áp d ng phương pháp cho
ñi m các y u t , ñánh giá trên cơ s thang ñi m ñã ñư c xây d ng th ng nh t.
D a trên quan ñi m khoa h c c a ông, các th h h c trị đã b sung, hồn
thi n d n, do đó phương pháp đánh giá đ t c a Docutraep ñã ñư c th a nh n
và ph bi n ra nhi u nư c trên th gi i, nh t là các nư c thu c h th ng
XHCN trư c đây. Ngồi nh ng ưu đi m trên, phương pháp đánh giá c a
Docutraep cũng cịn m t s h n ch như quá ñ cao kh năng t nhiên c a
đ t, hay đánh giá khơng dung hòa quy lu t t i thi u v i phương pháp t ng
h p các y u t riêng bi t. M t khác, phương pháp ñánh giá ñ t ñai cho ñi m
c th ch ñánh giá ñư c ñ t hi n t i không ñánh giá đư c đ t đai trong tương
lai, tính linh ñ ng kém vì ch tiêu ñánh giá ñ t ñai

các vùng cây tr ng khác

nhau là khác nhau do đó khơng th chuy n đ i vi c đánh giá ñ t ñai gi a các
vùng khác nhau [16].
V sau, đ n đ u nh ng năm 80, cơng tác ñánh giá ñ t ñai ñư c th c
hi n trên toàn Liên bang v i m c tiêu ch đ o nh m nhi u m c đích sau:
- Xác ñ nh hi u qu kinh t s d ng ñ t.
- ðánh giá và so sánh ho t đ ng kinh doanh c a các xí nghi p.
- D ki n s lư ng và giá thành s n ph m, là cơ s ñ ñ m b o công
b ng trong thu mua và giao n p s n ph m.
- Hoàn thi n k ho ch s n xu t và xây d ng các ñ án quy ho ch.

ðánh giá ñ t ñai ñư c th c hi n theo hai hư ng: ðánh giá chung và
ñánh giá riêng (theo hi u su t t ng lo i cây tr ng). Trong đó các ch tiêu đánh
giá chính là:
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 6


- Năng su t và giá thành s n ph m.
- M c hoàn v n.
- Lãi thu n.
Cây tr ng cơ b n ñ ñánh giá ñ t ñai là cây ngũ c c và cây h ñ u.
ðánh giá ñ t ñai ñư c ti n hành theo các trình t sau:
(1) Chu n b .
(2) T ng h p tài li u.
(3) Phân vùng ñánh giá ñ t ñai.
(4) Xác ñ nh ñơn v ñ t ñai.
(5) Xây d ng thông s cơ b n cho t ng nhóm đ t.
(6) Xây d ng thang đánh giá ñ t ñai.
(7) Xác ñ nh các tiêu chu n ñánh giá ñ t ñai cho các cơ s s n xu t.
Ngồi ra cịn quy đ nh đánh giá c th cho: ð t có tư i, đ t ñư c tiêu
úng, ñ t ñ ng c ,...
* ðánh giá ñ t ñai

M

ðánh giá phân h ng ñ t ñai ñư c

ng d ng r ng rãi theo hai

phương pháp:
- Phương pháp t ng h p: l y năng su t cây tr ng trong nhi u năm

làm tiêu chu n và chú ý ñi vào phân h ng ñ t ñai cho t ng lo i cây tr ng.
- Phương pháp y u t : b ng cách th ng kê các y u t t nhiên và
kinh t ñ so sánh, l y l i nhu n t i ña là 100 ñi m ho c 100% ñ làm m c so
sánh v i các ñ t khác.
m c t ng quan, M ñã phân h ng ñ t ñai b ng phương pháp quy
nhóm ñ t ph c v cho s n xu t nông nghi p, lâm nghi p. Tồn b đ t đai c a
nư c M đư c phân thành 8 nhóm, trong ñó có 4 nhóm có kh năng s n xu t
lâm nghi p, cịn l i 2 nhóm hi n t i khơng có kh năng s d ng.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 7


* ðánh giá ñ t ñai

m t s nư c châu Âu khác

ðánh giá ñ t ñai ch y u th c hi n theo c hai hư ng :
- Nghiên c u các y u t t nhiên, xác ñ nh ti m năng s n xu t c a đ t
đai (Phân h ng đ nh tính).
- Nghiên c u các y u t kinh t , xác ñ nh m c s n xu t th c t c a ñ t
ñai (Phân h ng ñ nh lư ng).
Thông thư ng áp d ng phương pháp so sánh b ng tính đi m ho c tính
ph n trăm.
Bungari, vi c phân h ng d a trên cơ s các y u t ñ t ñai ñư c
ch n đ đánh giá là các y u t có nh hư ng tr c ti p ñ n ñ phì nhiêu và s
sinh trư ng và phát tri n c a t ng lo i cây tr ng, như: thành ph n cơ gi i,
m c ñ mùn, ñ dày t ng đ t, các tính ch t lý, hóa h c c a đ t,… Qua đó h
th ng l i thành các nhóm và chia thành các h ng ñ t, ñư c phân chia r t chi
ti t v i 10 h ng (v i m c chênh l ch 10 ñi m) thu c 5 nhóm: r t t t, t t, trung
bình, x u và khơng s d ng đư c.

Anh có hai phương pháp ñánh giá ñ t là d a vào s c s n xu t ti m
năng c a ñ t ho c d a vào s c s n xu t th c t c a ñ t.
- Phương pháp ñánh giá ñ t d a vào th ng kê s c s n xu t th c t c a
ñ t: Cơ s c a phương pháp này là d a vào năng su t bình quân nhi u năm so
v i năng su t th c t trên ñ t l y làm chu n.
- Phương pháp ñánh giá ñ t ñai d a vào th ng kê s c s n xu t ti m
tàng c a ñ t: Phương pháp này chia làm các h ng, mô t m i h ng trong quan
h b

nh hư ng b i nh ng y u t h n ch c a ñ t ñ i v i vi c s d ng trong

s n xu t nông nghi p.
* ðánh giá ñ t ñai

n ð và các vùng nhi t ñ i m

châu Phi:

Thư ng áp d ng phương pháp tham bi n, có tính đ n s ph thu c
c a m t s tính ch t ñ t ñ i v i s n xu t, các nhà khoa h c ñ t ñi sâu nghiên
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 8


c u, phân tích các đ c trưng th như ng có nh hư ng đ n s n xu t như: s
phát tri n c a ph u di n ñ t (s phân t ng, c u trúc ñ t, CEC,…), màu s c
ñ t, ñ chua, ñ no bazơ (V, %), hàm lư ng mùn [11].
K t qu phân h ng cũng ñư c th hi n dư i d ng ph n trăm ho c ñi m.
Như v y các nư c trên th gi i ñ u ñã nghiên c u v ñánh giá và
phân h ng ñ t ñai

m c khái quát chung cho c nư c và

m c chi ti t cho

các vùng c th . H ng ñ t phân ra ñ u th hi n tính th c t theo đi u ki n
t ng nư c.
Qua quá trình nghiên c u, các chuyên gia ñ t ñã nh n th y c n có
nh ng cu c th o lu n qu c t nh m ñ t ñư c s th ng nh t và tiêu chu n hóa
các phương pháp. Nh n th c rõ vai trò quan tr ng c a ñánh giá ñ t ñai, phân
h ng đ t đai làm cơ s cho cơng tác quy ho ch s d ng ñ t ñai, T ch c Nông
Lương c a Liên hi p qu c (FAO) ñã t ch c t ng h p kinh nghi m c a nhi u
nư c và ñ ra phương pháp ñánh giá ñ t ñai d a trên cơ s phân lo i đ t đai
thích h p (Land suitability classification). Cơ s c a phương pháp này là so
sánh gi a yêu c u s d ng ñ t v i ch t lư ng ñ t, g n v i phân tích các khía
c nh v kinh t – xã h i, mơi trư ng đ l a ch n phương án s d ng ñ t t i ưu.
ðó chính là đ cương đánh giá ñ t ñai ñư c công b năm 1976, làm cơ s cho
vi c quy ho ch s d ng ñ t ñai trên quan ñi m sinh thái và phát tri n b n v ng.
Tài li u này ñư c c th gi i quan tâm th nghi m, v n d ng và ñã
ñư c ch p nh n và công nh n là phương ti n t t nh t ñ ñánh giá ti m năng
ñ t đai. Ti p theo đó, FAO đã xu t b n hàng lo t các tài li u hư ng d n v
ñánh giá ñ t ñai trên t ng ñ i tư ng c th :
- ðánh giá ñ t cho nông nghi p nh nư c tr i (1983).
- ðánh giá ñ t cho vùng ñ t r ng (1984).
- ðánh giá đ t cho vùng nơng nghi p ñư c tư i (1985).
- ðánh giá ñ t cho ñ ng c (1989).
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 9


Theo hư ng d n c a FAO, vi c ñánh giá ñ t cho các vùng sinh thái và
các vùng lãnh th khác nhau là nh m t o ra m t s c s n xu t m i, n ñ nh,

b n v ng và h p lý. Như v y, ñánh giá ñ t ñai ph i ñư c xem xét. Trư c ñây,
nhân dân ta ñã ñánh giá ñ t v i cách th c h t s c ñơn gi n như: ñ t t t, ñ t
x u. Dư i th i phong ki n, ñ t ñư c ñánh giá theo kinh nghi m qu n lý, ñánh
thu , mua bán. ð n th i th c dân phong ki n, ñã có m t s cơng trình nghiên
c u v đ t do m t s nhà khoa h c ngư i Pháp ch trì v i ý đ l p đ n đi n,
trang tr i [11].
Năm 1954, hịa bình l p l i

mi n B c, V Qu n lý Ru ng đ t, Vi n

Th như ng Nơng hóa, Vi n Quy ho ch và Thi t k Nơng nghi p đã ti n
hành nghiên c u phân h ng ñ t các vùng s n xu t nơng nghi p (áp d ng
phương pháp đánh giá đ t đai c a Docutraep). Các ch tiêu chính đ phân
h ng là tính ch t và đi u ki n sinh thái c a vùng s n xu t nơng nghi p. K t
qu đã phân chia đ t thành 4 ñ n 7 h ng ñ t (theo yêu c u c a cơ s s d ng
ñ t) b ng cách phân h ng ñánh giá ñ t theo giá tr tương ñ i c a ñ t.
T sau năm 1975, ñ t nư c ñư c gi i phóng, Nam B c th ng nh t thì
vi c đánh giá tài ngun đ t đai c a c nư c ñ ph c v vi c xây d ng và
phát tri n kinh t nói chung và s n su t nơng lâm nghi p nói riêng là yêu c u
b c bách ñ i v i các nhà khoa h c ñ t và qu n lý ñ t ñai. B n ñ ñ t tồn
qu c t l 1/1.000.000 đã đư c xây d ng cùng v i m t h th ng phân lo i đ t
có thuy t minh chi ti t kèm theo. Bên c nh đó, nhi u cơng trình khoa h c v
nghiên c u ñánh giá ñ t ñai cũng ñã ñư c công b .
T ñ u nh ng năm 1970, Bùi Quang To n cùng nhi u nhà khoa h c
khác c a Vi n Th như ng Nơng hóa đã nghiên c u và th c hi n cơng tác
phân lo i đánh giá phân h ng ñ t ñai

23 huy n, 286 h p tác xã và 9 vùng

chun canh. Qua đó đã đ ra quy trình k thu t g m 4 bư c:

- Thu th p tài li u.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 10


- V ch khoanh ñ t (v i h p tác xã) ho c khoanh ñ t (v i vùng
chuyên canh).
- ðánh giá và phân h ng ch t lư ng ñ t.
- Xây d ng b n ñ phân h ng ñ t.
Các y u t tham gia trong ñánh giá, phân h ng ñ t ñư c chia thành 4
m c đ thích h p và đư c phân chia thành 4 h ng.
ð th c hi n Ch th 299/TTg c a Th tư ng Chính ph , T ng c c
Qu n lý Ru ng ñ t (sau này là T ng c c ð a chính) đã ban hành d th o
phương pháp phân h ng ñ t v i 5 nguyên t c cơ b n sau:
- Phân h ng ñ t ph i d a vào vùng ñ a lý th như ng.
- Phân h ng ñ t tùy thu c vào lo i, nhóm cây tr ng.
- Phân h ng đ t ph i mang ñ c thù c a ñ a phương.
- Phân h ng ñ t tùy thu c vào trình đ thâm canh.
- Phân h ng đ t và năng su t cây tr ng có tương quan ch t ch .
*M ts

ng d ng phương pháp ñánh giá ñ t ñai c a FAO

T ñ u nh ng năm 90 th k trư c tr l i ñây, các nhà khoa h c ñ t
Vi t Nam ñã nghiên c u và ng d ng phương pháp ñánh giá ñ t ñai c a FAO
vào ñi u ki n t nhiên, kinh t – xã h i c th c a nư c ta. Các k t qu thu
ñư c t nh ng nghiên c u này cho th y tính kh thi cao c a phương pháp
đánh giá ñ t ñai c a FAO và kh ng ñ nh vi c v n d ng phương pháp này là
m t ti n b k thu t c n ñư c áp d ng vào Vi t Nam. Cho đ n nay đã có
nhi u cơng trình nghiên c u, áp d ng phương pháp ñánh giá ñ t c a FAO ñ
ñánh giá tài nguyên ñ t ñai trên các ph m vi khác nhau.

Trong chương trình 48C, c Gs Vũ Cao Thái (Vi n Th như ng Nơng
hóa) đã ch trì nghiên c u đánh giá, phân h ng ñ t Tây Nguyên v i cây cao
su, cà phê, chè, dâu t m. ð tài ñã v n d ng phương pháp ñánh giá phân h ng
ñ t ñai c a FAO theo ki u ñ nh tính và hi n t i đ đánh giá khái quát ti m
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 11


năng ñ t ñai c a vùng. ð t ñai ñư c phân chia theo 4 h ng thích nghi và 1
h ng khơng thích nghi.
D th o Ngh đ nh c a Chính ph v phân h ng đ t tính thu năm
1993 v i s tham gia c a các cơ quan ch c năng và nhi u nhà khoa h c ñã ñ ra
ch tiêu và tiêu chu n phân h ng ñ t tr ng lúa, nuôi tr ng th y s n, tr ng cây
công nghi p lâu năm và cây ăn qu . Căn c ñ phân h ng ñ t g m 5 y u t :
- Ch t lư ng ñ t đai.
- V trí.
- ð a hình.
- ði u ki n khí h u th i ti t.
- ði u ki n tư i tiêu.
Các y u t trên ñư c cho đi m theo m c đ thích h p ho c h n ch
và h ng ñ t ñư c tính theo t ng s đi m c a c 5 y u t theo b c thang quy
ñ nh s n. Ngồi ra có tham kh o năng su t ñ t ñư c trong ñi u ki n canh tác
bình thư ng c a 5 năm (1986-1990).
Năm 1983, Vi n Qui ho ch và Thi t k Nơng nghi p đã ch đ o th c
hi n cơng tác đánh giá đ t trên c 9 vùng sinh thái c a c nư c, v i b n ñ t
l 1/250.000. K t qu bư c ñ u ñã xác ñ nh ñư c ti m năng ñ t ñai c a các
vùng và kh ng ñ nh vi c v n d ng n i dung phương pháp ñánh giá ñ t c a
FAO theo tiêu chu n và ñi u ki n c th c a Vi t Nam là phù h p trong hoàn
c nh hi n nay. ðánh giá ñ t nh m m c đích s d ng h p lý và có hi u qu
ngu n tài ngun đ t k t h p v i vi c b o v môi trư ng sinh thái, phát tri n
theo hư ng b n v ng.

Ngoài ra, các nhà khoa h c ñ t còn ng d ng phương pháp ñánh giá
ñ t ñai c a FAO cho c p vùng,... như: các cơng trình

Tây B c c a Lê Thái

B t (1995), Tây Nguyên c a Nguy n Khang và nhóm tác gi (1995), đ ng
b ng sơng C u Long c a Nguy n Văn Nhân (1995, 1996), ðông Nam b c a
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 12


Ph m Quang Khánh (1995); ngồi ra cịn có các cơng trình đánh giá đ t đai
c p t nh, huy n như

ð ng Nai, Bình ð nh, Tuyên Quang, huy n Ơ Mơn

(C n Thơ), huy n Gia Lâm (Hà N i), huy n ðoan Hùng (Phú Th ), th xã
B c Ninh, huy n Yên Phong (B c ninh),... ð n nay đã d n d n hồn thi n
phương pháp ñánh giá theo FAO trong ñi u ki n Vi t Nam, ph c v các m c
đích khác nhau theo u c u c a các ñ a phương như: quy ho ch s d ng ñ t,
chuy n ñ i cơ c u cây tr ng, phát tri n m t s cây ñ c s n, cây có giá tr hàng
hóa cao, v.v...
2.1.1.2. Phương pháp đánh giá đ t theo FAO
* M c đích c a ñánh giá ñ t ñai theo FAO
ðánh giá ñ t ñai nh m tăng cư ng nh n th c và hi u bi t phương
pháp ñánh giá ñ t ñai trong khuôn kh quy ho ch s d ng ñ t trên quan ñi m
tăng cư ng lương th c cho m t s nư c trên th gi i và gi gìn ngu n tài
ngun đ t khơng b thối hóa, s d ng đ t ñư c lâu b n.
* Yêu c u ñ t ñư c trong ñánh giá ñ t ñai theo FAO
+ Thu th p đư c nh ng thơng tin phù h p v t nhiên, kinh t - xã h i
c a khu v c nghiên c u.

+ ðánh giá ñư c s thích h p c a vùng ñ t đó v i các m c tiêu s
d ng khác nhau theo m c tiêu và nhu c u c a con ngư i.
+ Ph i xác ñ nh ñư c m c ñ chi ti t ñánh giá ñ t theo quy mô và
ph m vi quy ho ch là toàn qu c, t nh, huy n hay cơ s s n xu t.
+ M c ñ th c hi n ñánh giá ñ t ñai ph thu c vào t l b n ñ .
* Nguyên t c ñánh giá ñ t ñai theo FAO
+ M c ñ thích h p c a ñ t ñai ñư c ñánh giá và phân h ng cho các
lo i s d ng ñ t c th .
+ Vi c ñánh giá kh năng thích nghi ñ t ñai yêu c u có s so sánh
gi a l i nhu n v i ñ u tư c n thi t trên các lo i ñ t khác nhau (bao g m c
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 13


năng su t thu ñư c và ñ u tư chi phí c n thi t).
+ ðánh giá đ t ñai ñòi h i m t phương pháp t ng h p đa ngành, u
c u có m t quan ñi m t ng h p, có s ph i h p và tham gia ñ y ñ c a các
nhà nông h c, lâm nghi p, kinh t – xã h i h c...
+ Vi c ñánh giá ñ t ph i phù h p v i ñi u ki n t nhiên, kinh t – xã
h i; các lo i hình s d ng đ t đư c l a ch n ph i phù h p v i m c tiêu phát
tri n, b i c nh và ñ c ñi m v t nhiên, kinh t – xã h i c a vùng nghiên c u.
+ Kh năng thích nghi đưa vào s d ng c n ñ t trên cơ s s d ng ñ t
b n v ng.
+ ðánh giá ñ t c n ph i so sánh các lo i hình s d ng ñ t ñư c l a
ch n (so sánh hai hay nhi u lo i hình s d ng ñ t).
+ Các lo i hình s d ng ñ t c n đư c mơ t và đ nh rõ các thu c tính
v k thu t, kinh t – xã h i.
* Các phương pháp ñánh giá ñ t ñai theo FAO
S liên h gi a nh ng kh o sát tài nguyên và phân tích kinh t – xã
h i cũng như ñ i chi u v i cách th c mà các lo i hình s d ng đ t đư c xây
d ng có th ti n hành theo phương pháp 2 bư c (Two stages) ho c phương

pháp song hành (Parallel).
- Phương pháp 2 bư c: Bư c th nh t ch y u là đánh giá đi u ki n
t nhiên; sau đó là bư c th hai, bao g m nh ng phân tích v kinh t -xã h i.
- Phương pháp song hành: Trong phương pháp này, s phân tích m i
liên h gi a ñ t ñai và lo i hình s d ng đ t đư c ti n hành đ ng th i v i
phân tích kinh t – xã h i.
Phương pháp hai bư c thư ng ñư c dùng trong các cu c th ng kê tài
nguyên cho m c tiêu quy ho ch r ng l n và các nghiên c u ñ ñánh giá ti m
năng s n xu t sinh h c. Phân h ng thích nghi đ t đai

bư c đ u tiên đư c

d a vào kh năng thích nghi c a ñ t ñai ñ i v i các lo i hình s d ng đ t đã
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 14


ñư c ch n ngay t ñ u cu c kh o sát. S đóng góp c a phân tích kinh t - xã
h i

bư c này ch nh m ki m tra s thích ng c a các lo i hình s d ng đ t.

Sau khi giai đo n m t đã hồn t t, k t qu s đư c trình bày dư i d ng b n ñ
và báo cáo. Nh ng k t qu này có th sau đó tùy thu c vào bư c th hai:
bư c phân tích chi ti t các hi u qu kinh t – xã h i.
Trong phương pháp song hành, vi c phân tích kinh t - xã h i các lo i
hình s d ng đ t ñư c ti n hành song song v i kh o sát và ñánh giá các y u t t
nhiên; các yêu c u v s li u và cách phân tích thay đ i khác nhau theo t ng
ki u s d ng. Phương pháp song hành thích h p cho các ñ xu t rõ ràng trong
các d án phát tri n

m c ñ chi ti t và bán chi ti t địi h i th i gian ng n hơn

so v i phương pháp hai bư c và thích h p v i quy ho ch s d ng đ t đai.
* N i dung chính c a ñánh giá ñ t ñai theo FAO
+ Xác ñ nh các ch tiêu xây d ng b n ñ ñơn v ñ t ñai.
+ Xác ñ nh các lo i hình s d ng đ t.
+ Xây d ng h th ng c u trúc phân h ng ñ t đai.
+ Phân h ng thích h p đ t ñai.
N i dung phương pháp ñánh giá ñ t ñai c a FAO biên so n g n li n
ñánh giá ñ t và quy ho ch s d ng ñ t, coi ñánh giá ñ t là m t ph n c a quá
trình quy ho ch s d ng đ t. Ti n trình đánh giá đ t và quy ho ch s d ng ñ t
ñư c minh h a theo sơ đ 1, trong đó:
Bư c 1: Xác ñ nh m c tiêu c a vi c ñánh giá ñ t ñai trong m i quan
h ch t ch v i các m c tiêu phát tri n kinh t - xã h i chung c a các c p
hành chính.
Bư c 2: Thu th p các tài li u c a vùng nghiên c u nh m hi u rõ các
ñ c thù v tài nguyên thiên nhiên cũng như kinh t – xã h i c a vùng nghiên
c u. ð ng th i k th a và tham kh o các tài li u s n có ph c v cơng tác
đánh giá ñ t ñai
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 15


Bư c 3: Xác đ nh lo i hình s d ng đ t. L a ch n và mơ t các lo i
hình s d ng đ t phù h p v i chính sách, m c tiêu phát tri n, các ñi u ki n
sinh thái v t nhiên, ñi u ki n chung v kinh t – xã h i, t p quán ñ t ñai c a
khu v c nghiên c u (ñ c bi t là các h n ch s d ng ñ t). Xác ñ nh yêu c u
c a m i lo i hình s d ng đ t đã l a ch n.
Bư c 4: Xác ñ nh các ñơn v ñ t ñai d a vào các y u t tác ñ ng và
các ch tiêu phân c p.
Bư c 5: ðánh giá kh năng thích h p đ t ñai thông qua vi c so sánh,

ñ i chi u gi a các yêu c u s d ng ñ t c a các lo i hình s d ng ñ t ñã l a
ch n v i các ñ c tính đ t đai c a vùng nghiên c u, qua đó phân lo i kh năng
thích h p c a t ng ñơn v ñ t ñai ñ i v i m i lo i s d ng đ t, g m có:
- Kh năng thích ng trong ñi u ki n hi n t i.
- Kh năng thích nghi trong đi u ki n đ t đai s ñư c c i t o.
Bư c 6: Phân tích nh ng tác đ ng c a các y u t kinh t – xã h i và
môi trư ng t i tính thích h p c a các lo i hình s d ng đ t đai đư c đánh giá.
Bư c 7: D a trên phân tích tính thích h p c a các lo i hình s d ng
ñ t trên t ng ñơn v ñ t ñai, xác ñ nh và ñ xu t lo i hình s d ng đ t thích
h p nh t trong hi n t i và tương lai.
Bư c 8: Quy ho ch s d ng ñ t d a trên cơ s đánh giá tính thích h p
c a cây tr ng, các m c tiêu phát tri n đ b trí s d ng đ t thích h p.
Bư c 9: Áp d ng k t qu ñánh giá ñ t ñai vào th c t s n xu t [17].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 16


1. XÁC ð NH M C TIÊU

2. THU TH P TÀI LI U

3. XÁC ð NH LO I
HÌNH S D NG ð T

4. XÁC ð NH ðƠN V
ð T ðAI

5. ðÁNH GIÁ KH
NĂNG THÍCH NGHI
ð T ðAI

6. XÁC ð NH HI N TR NG
KINH T , XÃ H I VÀ MƠI
TRƯ NG

7. XÁC ð NH LO I HÌNH S
D NG ð T THÍCH H P
NH T
8. QUY HO CH S
ð T

D NG

9. ÁP D NG C A
VI C ðÁNH GIÁ ð T

Sơ đ 2.1. Các bư c chính trong đánh giá ñ t ñai theo FAO

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 17