Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp Dạy - Học hiệu quả phân môn vẽ theo mẫu ở tiểu học

<span class='text_page_counter'>(1)</span>S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. A. Đặt vấn đề 1. C¬ së lÝ luËn.. Vẽ theo mẫu là một phân môn quan trọng, còn có thể nói là xương sèng, träng t©m vµ lµ nßng cèt cña bé m«n mÜ thuËt. H¬n n÷a, víi m«n mÜ thuật ở tiểu học chúng ta đang hướng dẫn học sinh cảm thụ mĩ thuật ở mức cảm tính thì phân môn vẽ theo mẫu lại đóng vai trò quan trọng hơn cả. Khi häc sinh n¾m v÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n ban ®Çu cña ph©n m«n nµy mét c¸ch vững vàng sẽ là điều kiện và khả năng để phát huy các phân môn khác. Khi nãi tíi bé m«n mÜ thuËt chóng ta sÏ hiÓu r»ng nã ®­îc b¾t ®Çu tõ “c¶m” sau “c¶m” míi lµ “lý” hay nãi c¸ch kh¸c nã b¾t nguån tõ “c¶m tÝnh” dÇn chuyÓn thµnh “lý tÝnh”. ChÝnh v× vËy, ë tiÓu häc míi chØ dõng ë møc “c¶m tÝnh” mµ thôi. Chúng ta dạy học sinh nhằm đạt được mục tiêu là học sinh có kiến thức ban ®Çu vÒ mÜ thuËt. §Ó b¾t ®Çu c¶m nhËn mÜ thuËt c¸c em sÏ h×nh thµnh khái niệm mĩ thuật qua cách quan sát, nhận xét sự vật hiện tượng trong cuộc sống. Và tất thảy những sự vật hiện tượng ấy được sắp xếp, tổ chức trong 45 tiết (bài) vẽ theo mẫu ở tiểu học. Trong những bài này là những mẫu vẽ đã được chủ động nghiên cứu để nó trở thành những mẫu đại diện điển hình cho mọi sự vật hiện tượng. Vẽ theo mẫu ở tiểu học là một phân môn tạo nên ý thức quan sát để cảm nhận cái đẹp, cái mĩ của sự vật hiện tượng. Đó sẽ là một trong những kiến thức ban đầu quan trọng của chương trình mĩ thuật tiểu học, và từ đây, sẽ dần hình thành các kĩ năng cần thiết để giúp học sinh hoàn thành được các bài tập theo chương trình, và vận dụng những kiến thức ấy vào học tập, sinh häat hµng ngµy. KiÕn thøc vÏ theo mÉu ë tiÓu häc, còng nh­ c¸c ph©n m«n khác của bộ môn mĩ thuật đều được thiết kế theo chương trình đồng tâm từ dễ đến khó, đó không phải là những mẫu vẽ, bài vẽ khó và đòi hỏi trình độ cao siêu mà được bắt đầu từ cách vẽ những nét thẳng, nét cong (đối với lớp 1), đến vẽ những đồ vật thông dụng như cái xô, cái phích, cái bát… (đối với líp 4,5). VÏ theo mÉu lµ mét ph©n m«n mµ häc sinh ®­îc quan s¸t mÉu thùc vµ nhận xét mẫu để rồi mô phỏng lại mẫu một cách tương đối giống thực. Tức lµ häc sinh sÏ h×nh thµnh ®­îc kiÕn thøc c¬ b¶n cña m«n mÜ thuËt qua ph©n. -1-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. môn vẽ theo mẫu này. Học sinh sẽ vẽ theo một phương pháp cụ thể, đơn giản. Đó là vẽ hình chung trước (tổng thể mẫu), sau rồi mới vẽ chi tiết (các bộ phận nhỏ), và chu trình vẽ này đều được vận dụng trong tất cả các phân môn của bộ môn mĩ thuật. Nói như vậy để thấy rằng vẽ theo mẫu sẽ tạo được thói quen cơ bản cho học sinh, đó là vẽ từ phần chung trước, phần riêng sau; vẽ phần chính trước, phụ sau; vẽ đơn giản trước, chi tiết sau; vẽ nét thẳng trước, nét cong sau và vẽ mảng chính trước, mảng phụ sau. Nãi tãm l¹i vÏ theo mÉu cã thÓ lµ “kim chØ nam” cho c¸c ph©n m«n còn lại của bộ môn mĩ thuật. Và đây sẽ là kiến thức cơ bản tạo đà để học sinh tiếp tục khám phá và làm chủ cái đẹp trong chương trình mĩ thuật đồng tâm ở các cấp cao hơn , đặc biệt là biết vận dụng cái đẹp vào cuộc sống hằng ngµy. 2. C¬ së thùc tÕ.. a/ §èi víi gi¸o viªn. Trong thùc tÕ cña ngµnh gi¸o dôc, gi¸o viªn cña bé m«n mÜ thuËt trong những năm gần đây đã được chuyên biệt hoá cao. Tức là đã tương đối đủ chỉ tiêu giáo viên chuyên bộ môn mĩ thuật cho các trường tiểu học. Như vậy, ở các trường tiểu học, học sinh đã được học môn mĩ thuật do giáo viên chuyên phụ trách. Nhưng trong chương trình giáo dục mĩ thuật tiểu học lại có tới 5 phân môn nhỏ, đòi hỏi người giáo viên phải vận dụng linh họat nhiều phương pháp giảng dạy thì mới có hiệu quả. Riêng đối với phân môn vẽ theo mẫu phần nào đó bị tác động bởi điều kiện dạy học mà giáo viên chưa chú ý tới phương pháp hiệu quả của phân môn này. Giáo viên dạy còn phô thuéc vµo nãi “su«ng” hay cßn gäi lµ d¹y “chay”, mµ d¹y “chay” kiÓu này rất không hiệu quả, mà còn ảnh hưởng lớn tới ý thức ban đầu về bộ môn. Yªu cÇu cña ph©n m«n vÏ theo mÉu lµ cho häc sinh vÏ mÉu thùc, quan s¸t mÉu thùc. Nh­ng còng cã nhiÒu lÝ do mµ gi¸o viªn vÉn ch­a chuÈn bÞ mÉu thực cho học sinh vẽ được. Chính điều đó, khiến mỗi học sinh không nhận thức được đầy đủ kiến thức, cũng như kết quả của bài vẽ kém hiệu quả. Ngoài thực trạng trên vẫn còn nhiều giáo viên sử dụng phương pháp cũ mà giờ đây đã trở thành lạc hậu, đã tạo nên sự áp đặt kiến thức một cách cứng nhắc và chưa phù hợp với đại trà đối tượng học, khiến cho học sinh tiếp thu một cách thụ động, qua loa chiếu lệ, có thái độ không cần thiết. Một số giáo. -2-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. viªn vÉn coi bé m«n mÜ thuËt lµ m«n phô, m«n cã còng ®­îc, kh«ng cã còng kh«ng sao, d¹y thÕ nµo còng xong, häc sinh tiÕp thu ®­îc bao nhiªu còng mÆc kÖ, khiÕn cho viÖc khÝch lÖ c¸c em kh¸, giái cã n¨ng khiÕu vµ c¸c em yếu, trung bình bị hạn chế. Phương pháp giảng dạy của bộ môn mĩ thuật nói chung và phân môn vẽ theo mẫu nói riêng là rất đặc thù, rất riêng. Đòi hỏi người thầy phải hiểu rõ mình đang dạy đối tượng đại trà không có năng khiếu bằng một môn năng khiếu. Cái khó là rất khó nếu những người đóng vai trß gîi më cho häc sinh kh«ng biÕt c¸ch t×m tßi, s¸ng t¹o vµ sö dông linh họat nhiều phương pháp; cái dễ lại rất dễ nếu chúng ta sử dụng các phương pháp linh họat có sáng tạo một chút, học sinh sẽ tiếp thu bài một cách độc lËp, hiÖu qu¶ cao. Vì là một phân môn đòi hỏi học sinh phải tập chung quan sát mẫu là chính mà giáo viên một mặt không chuẩn bị mẫu thực, một mặt chưa hướng dÉn kÜ (kÓ c¶ lóc häc sinh thùc hµnh). HÇu hÕt häc sinh sau khi nghe gi¶ng c¸ch vÏ theo mÉu nh­ng vÉn ch­a vÏ ®­îc theo mÉu, bëi lêi gi¶ng cña gi¸o viên còn trừu tượng, chưa phù hợp với cảm tính ở lứa tuổi của trẻ. Nhiều khi giáo viên còn coi học sinh như những người học chuyên về họa, lời giảng còn nhiều lý tính, gần như để dạy học sinh trở thành họa sỹ. Trong khi đó môc tiªu cña chóng ta l¹i kh«ng ph¶i lµ nh­ vËy. Nói tóm lại, để giảng dạy tốt phân môn vẽ theo mẫu ở tiểu học. Giáo viên cần hướng học sinh theo định hướng tích cực, truyền tải cho học sinh những khái niệm mĩ thuật hết sức cụ thể, đơn giản và dễ hiểu. Kết hợp lời giảng với ví dụ, chứng minh thực tế để học sinh thấy ngay, nhận biết dễ dàng. Học sinh hiểu được đường nét, hình khối, mảng miếng, mầu sắc đơn giản từ đó mô phỏng được gần giống với mẫu thực, không có sai sót chính về tỉ lệ, hình dáng của mẫu; có ý thức bước đầu về đậm nhạt. b/ §èi víi häc sinh. Bộ môn mĩ thuật nhìn chung học sinh đều có ý thức tích cực học tập, yªu thÝch bé m«n. nh­ng xÐt vÒ chuyªn m«n th× nh÷ng ý thøc Êy, së thÝch Êy cũng chỉ dừng ở trào lưu đơn thuần do học môn này học sinh được tự do sáng tạo, không khí học thoải mái hay nói đúng hơn học sinh được giải trí sau nhiÒu tiÕt häc c¨ng th¼ng kh¸c. ChÝnh v× ®iÒu nµy, mµ “chÊt” thùc sù cña học sinh qua bộ môn này chưa hiệu quả cao. Tới tiết học mĩ thuật thường. -3-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. học sinh rất mong đợi nhưng khi thực hành thì lại không tuân thủ (làm theo) các bước cơ bản đã được giáo viên hướng dẫn. Đặc biệt là phân môn vẽ theo mẫu nếu giáo viên chuẩn bị được mẫu thì học sinh cũng dường như không cần chú ý đến vật mẫu được bầy ở trên bảng, cũng không cần vẽ theo góc nhìn của mình đối với mẫu. Tôi đã nhận thấy một số tiết vẽ theo mẫu (có mÉu) nh­ng häc sinh l¹i vÏ theo h×nh minh häa b¶ng cña gi¸o viªn chø kh«ng vÏ theo nh÷ng g× m×nh nh×n thÊy. Do ý thức vẽ như vậy nên kết quả bài vẽ thường không vẽ theo hướng tại vị trí mình ngồi (bên trái, bên phải và ở giữa đề vẽ cùng một góc vẽ giống nhau). §iÒu nµy cho ta th©y häc sinh kh«ng hÒ chó ý tíi h×nh d¸ng cña mÉu mét chót nµo. Một điều nữa, chứng tỏ học sinh tiểu học chưa vượt ra khỏi vở ô ly, đó là vẽ ở vở mĩ thuật (không có ô ly) học sinh thường thấy trống trếnh bởi trang giấy trắng lại rộng, do đó thường vẽ hình rất nhỏ so với trang giấy. Có khi vẽ ở mãi trên đỉnh trang, có khi vẽ lệch sang trái, sang phải, thậm chí có khi lại vẽ tụt xuống tận dưới đáy của trang vẽ khiến bài vẽ bị lệch lạc về bố cục, không cân đối với trang giấy. Qua thực tế giảng dạy rôi nhận thấy yếu điểm này của học sinh chiếm tỷ lệ tương đối lớn (khoảng 20 đến 30 %). Từ cơ sở lí luận và một số vấn đề thực tế còn hạn chế, vướng mắc đối với cả giáo viên và học sinh, đã ảnh hưởng ít nhiều tới kết quả dạy học phân m«n vÏ theo mÉu cña bé m«n mÜ thuËt. T«i xin m¹nh d¹n ®­a ra biÖn ph¸p nhằm khắc phục để nâng cao chất lượng cho phân môn này bằng đề tài kinh nghiệm: “Phương pháp Dạy - Học hiệu quả phân môn vẽ theo mẫu ở tiểu häc”.. B/. Giải quyết vấn đề. I/. §Æc ®iÓm t×nh h×nh.. VÏ theo mÉu rÌn luyÖn cho häc sinh kh¶ n¨ng quan s¸t, nhËn xÐt vµ kÜ n¨ng vÏ nÐt, vÏ bè côc vµ vÏ h×nh. VÏ theo mÉu cßn gióp häc sinh hiÓu ®­îc vẻ đẹp của mẫu, tạo điều kiện để học sinh học các bài vẽ trang trí, vẽ theo đề tài, vẽ tự do, thường thức mĩ thuật thuận lợi và hiệu quả hơn Phân môn vẽ theo mẫu xuyên suốt chương trình mĩ thuật tiểu học được thiết kế theo qui trình đồng tâm, các đơn vị kiến thức được lặp lại -4-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. nh­ng cã n©ng cao h¬n qua mçi bµi, mçi líp. Tõ líp mét cho tíi líp n¨m bao gồm 45 bài vẽ theo mẫu . Với những mẫu vẽ đơn giản thường là những h×nh khèi, ®­êng nÐt quen biÕt nh­: nÐt th¼ng, nÐt cong, c¸c h×nh c¬ b¶n (hình tròn, hình vuông, tam giác, chữ nhật …); khối đơn giản (khối hộp, khèi cÇu, trô…); vËt dông phæ biÕn, gÇn gòi (c¸i xoong, c¸i Êm, c¸i chÐn, cÆp s¸ch, l¸ c©y, qu¶ c©y …). Khi häc vÏ theo mÉu häc sinh sÏ n¾m ®­îc cách vẽ cân đối, vẽ từ bao quát đến chi tiết. Vẽ từ những hình cơ bản tới những đồ vật cụ thể, bước đầu so sánh kích thước, hình dáng, đậm nhạt, màu sắc của vật mẫu. Từ đó học sinh sẽ cảm nhận được mẫu, vẽ mẫu theo sự “cảm” và so sánh để hình vẽ gần đúng với mẫu hơn. Trong bé m«n mÜ thuËt bao gåm n¨m ph©n m«n: vÏ theo mÉu ; vÏ trang trí; vẽ theo đề tài và vẽ tự do (nay là vẽ tranh); xem tranh (nay là thường thức mĩ thuật) và tập nặn (nay là tập nặn tạo dáng tự do). Trong năm ph©n m«n nµy chóng ta thÊy vÏ theo mÉu lµ ph©n m«n rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt cho c¸c ph©n m«n cßn l¹i. Bëi v×, n¾m v÷ng c¸ch vÏ cña vÏ theo mÉu thì vẽ các phân môn khác sẽ dễ dàng và thuận lợi hơn nhiều và đặc biệt sẽ hình thành cách nhìn tổng thể (định hình được trước khi vẽ). Học sinh sẽ vẽ theo mÉu theo mét qui tr×nh: Quan s¸t So s¸nh c¶m nhËn nhËn biÕt mÉu H×nh thµnh thãi quen, kÜ n¨ng. Nãi tãm l¹i vÏ theo mÉu gióp c¸c em có óc quan sát tinh tế, có cách nhìn đúng khi vẽ, dạy các em lối vẽ đúng (từ cơ bản đến cụ thể). Víi vai trß quan träng cña ph©n m«n vµ yªu cÇu cÇn thiÕt cña bé m«n mỗi giáo viên cần tìm tòi, sáng tạo và vận dụng nhiều phương pháp truyền thống cùng với hiện đại nhằm đưa tới học sinh cách học đơn giản và dễ hiểu nhất , nhằm ngày càng nâng cao chất lượng cho bộ môn mĩ thuật ở tiểu học để góp phần vào việc hoàn thành mục tiêu giáo dục của ngành chúng ta, đã ®­îc ghi cô thÓ trong LuËt gi¸o dôc t¹i §iÒu 2 môc tiªu gi¸o dôc: “…§µo tạo con người Việt Nam phát triển một cách toàn diện, có đạo đức, tri thức, søc khoÎ, thÈm mÜ vµ nghÒ nghiÖp…” II/. Những vấn đề cần giải quyết.. Trước thực trạng khó khăn, điều kiện dạy học chưa đầy đủ và đồng bộ, phương pháp giáo dục chưa phát huy mạnh được vai trò của học sinh, để phân môn vẽ theo mẫu thực sự trở thành “xương sống” của bộ môn, để học -5-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. sinh học mĩ thuật ngoài hứng thú ra còn có khả năng biểu hiện cái đẹp và cảm thụ cái đẹp. Để học sinh hoàn thành xuất sắc các bài tập theo chương trình chúng ta cần tậo trung vào giải quyết một số vấn đề cụ thể sau. + C«ng t¸c chuÈn bÞ cÇn thiÕt cho bµi gi¶ng. + Hướng dẫn học sinh quan sát nhận xét. + Hướng dẫn học sinh cách vẽ. + Hướng dẫn học sinh thực hành. + Nhận xét đánh giá bài của học sinh. + Cñng cè bµi gi¶ng b»ng trß ch¬i phï hîp. Sáu vấn đề này được giải quyết tốt thì hiệu quả sẽ đem lại một bài gi¶ng thµnh c«ng cho mét ph©n m«n quan träng cña bé m«n mÜ thuËt. Cô thÓ từng vấn đề một sẽ được giải quyết ở phần III dưới đây. III/. BiÖn ph¸p gi¶i quyÕt. 1/. Vấn đề thứ nhất: Công tác chẩn bị cần thiết cho bài giảng.. ChuÈn bÞ cho mét bµi gi¶ng cã ý nghÜa v« cïng quan träng. C¶ gi¸o viên (người dạy) và học sinh (người học) đều phải có sự chuẩn bị chu đáo cho mét bµi häc. Mäi yÕu tè cña bµi ®­îc chuÈn bÞ tèt th× tiÕt d¹y sÏ hiÖu quả, thành công, ngược lại nếu không chuẩn bị tốt sẽ lúng túng mất thời gian vµ kh«ng hiÖu qu¶. a/. Sự chuẩn bị đối với giáo viên. Giáo viên cần chủ động chuẩn bị hai nội dung cụ thể đó là: Đồ dùng dạy học (mẫu vẽ, trực quan các bước vẽ theo mẫu) và chuẩn bị phương pháp gi¶ng d¹y (theo tõng bµi, tõng líp). * Đối với việc chuẩn bị đồ dùng dạy học của giáo viên: Đối với môn mĩ thuật nói chung và phân môn vẽ theo mẫu nói riêng, việc sử dụng đồ dùng dạy học (ĐDDH) là đặc biệt cần thiết. Bởi vì, dạy mĩ thuật là dạy trên những gì cụ thể, hiện diện một cách rõ ràng trước học sinh. Học sinh phải ®­îc quan s¸t mét c¸ch cô thÓ vÒ h×nh d¸ng, ®Ëm nh¹t, mÇu s¾c, ®­êng nÐt, bố cụ và tương quan vật mẫu (đối với bài hai mẫu). Đó cũng chính là kiến. -6-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. thức cơ bản của bộ môn mĩ thuật. Vì thế, để dạy tiết học vẽ theo mẫu cần phải chú ý nhiều tới ĐDDH và phương pháp sử dụng đồ dùng dạy học. Khi nói tới dạy mĩ thuật tức là nói tới việc sử dụng phương pháp “trực quan”. V× häc sinh ph¶i quan s¸t, nhËn xÐt th× míi h×nh thµnh ®­îc kh¸i niÖm. H¬n thÕ vÏ theo mÉu l¹i ph¶i trùc quan cô thÓ, thùc tÕ. Thùc tÕ ë chç vÏ theo mÉu ph¶i cã mÉu thùc kh«ng thÓ cho häc sinh vÏ theo mÉu mµ gi¸o viên minh họa trên bảng được, đối với một số phân môn khác thì làm như vËy c¸c em vÉn cã thÓ tiÕp thu bµi vµ vÏ ®­îc bµi. Trong chương trình giáo dục mĩ thuật ở tiểu học có 45 bài vẽ theo mẫu giáo viên cần chuẩn bị đủ mẫu theo đơn vị bài và trực quan cho các bài đó. Từ những mẫu đơn giản như các khối hình (khối hộp, khối trụ, khối cầu…) tới những mẫu cụ thể hơn (như quả cây, đồ dùng vật dụng…). Khi giáo viên đã chuẩn bị chu đáo thì lúc đó giáo viên mới có thể dạy tốt được. Đây là ph©n m«n vÏ theo mÉu, nÕu kh«ng cã mÉu th× kh«ng ph¶i lµ vÏ theo mÉu. Sù chuÈn bÞ cña gi¸o viªn cßn c¨n cø theo thùc tÕ cña tõng bµi. Mét mặt do tiết học thường được tổ chức ở tại lớp học “thông thường” một mặt sỹ số học sinh/ một lớp đông khiến các em khó quan sát mẫu nếu bày một mẫu trên bảng. Do đó giáo viên có thể chuẩn bị nhiều mẫu để cho học sinh họat động theo nhóm, tổ. VÝ dô: §Ó d¹y bµi “VÏ qu¶ (cã d¹ng trßn) bµi 10 MT líp 1 trang 15 vë tËp vÏ. NÕu häc sinh tõ 30 em trë lªn ngåi trong mét phßng häc bµn ghÕ kª sát nhau theo một hướng lên bảng thì việc bầy mẫu một quả cây trên bảng là ®iÒu kh«ng thÓ hoÆc khã cã thÓ chÊp nhËn ®­îc, bëi v× nh÷ng häc sinh ngåi cuối lớp hoặc bàn dưới sẽ không thể thấy rõ được mẫu. Như vậy sẽ vô hiệu khi giáo viên hướng dẫn quan sát nhận xét. ở bài này do quả quan sát khó (v× nhá) cho nªn gi¸o viªn cã thÓ chuÈn bÞ 3, 4 mÉu vµ bÇy mÉu theo nhãm, theo tæ gióp häc sinh quan s¸t vµ vÏ hiÖu qu¶ h¬n. Nếu trường có điều kiện trang bị đầy đủ thiết bị cho phòng giáo dục nghÖ thuËt cô thÓ nh­ gi¸ vÏ cho häc sinh. Th× víi sü sè trªn (trªn 30 em/lớp), cùng với phòng học chưa đủ tiêu chuẩn về diện tích và ánh sáng thì học sinh vẫn chưa thể quan sát hiệu quả và vẽ hiệu quả được. Vì điều đó, cho nên giáo viên chuẩn bị mẫu chu đáo theo nhóm là cần thiết và thực tế nhất.. -7-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. Nhưng bên cạnh cũng có những bài chỉ cần một mẫu mà học sinh đông và ngồi học tại lớp học “thông thường” nhưng cũng vẫn vẽ được bài tốt như bài: VÏ l¸ cê tæ quèc (Bµi 9 MT líp 2 trang 20). - Gi¸o viªn ph¶i cã kh¶ n¨ng thÞ ph¹m tèt bëi v×, häc sinh rÊt thÝch vµ rất “tâm phục”, “khẩu phục” khi giáo viên minh họa bảng đẹp và nhanh. Gi¸o viªn chuÈn bÞ tèt kh¶ n¨ng nµy, bµi gi¶ng cña gi¸o viªn sÏ rÊt hÊp dÉn và hiệu quả cao. Đặc biệt sẽ định hướng cho học sinh vẽ bài của mình. Khi giáo viên giảng tới cách vẽ phần nào thì minh họa ngay bước đó đồng thời bám sát hình với mẫu thực. Việc đó, sẽ dẫn tới học sinh dần hình thành ý thøc mét c¸ch cã hÖ thèng. - Giáo viên cần chuẩn bị mẫu để so sánh với mẫu chính thức. Với một bµi vÏ theo mÉu ngoµi viÖc gi¸o viªn chuÈn bÞ mét mÉu vÏ chÝnh thøc th× giáo viên cần chuẩn bị thêm một số mẫu tương tự, hoặc mẫu đối lập để học sinh so s¸nh, nhËn xÐt nhanh chãng vµ dÔ dµng h¬n. VÝ dô: ë bµi vÏ qu¶ cã d¹ng h×nh trßn: Ngoµi vÖc chuÈn bÞ mét mÉu chÝnh thøc lµ qu¶ t¸o lª ch¼ng h¹n th× gi¸o viªn cÇn chuÈn bÞ thªm mét sè qu¶ còng cã d¹ng h×nh trßn kh¸c nh­ qu¶ cam, qu¶ quýt, d­a lª, æi, … - Gi¸o viªn cÇn chuÈn bÞ cho bµi gi¶ng cña m×nh nh÷ng tranh vÏ c¸c bước dựng hình, cách vẽ cụ thể, hoặc để quan sát nhận xét… Tất cả đều thể hiện trên giấy khổ lớn để học sinh dễ quan sát (trực quan đủ rõ, đủ to). Việc chuÈn bÞ nµy cã t¸c dông trùc tiÕp tíi gi¸o viªn rÊt lín. Cã nã, gi¸o viªn thao tác các bước trên bảng rất linh họat, làm cho giờ giảng lí thuyết không mất nhiÒu thêi gian, kh«ng bÞ lóng tóng… ViÖc chuÈn bÞ trùc quan tèt cßn gióp học sinh hình thành khái niệm mẫu vẽ một cách nhanh nhất, đơn giản nhất, hiÖu qu¶ nhÊt. PhÇn chuÈn bÞ nµy gi¸o viªn cã thÓ chØ viÖc phãng h×nh lín tõ c¸c h×nh minh häa trong s¸ch gi¸o khoa ®­îc in cïng víi phÇn lÝ thuyÕt (s¸ch häc sinh). * Đối với việc chuẩn bị phương pháp giảng dạy của giáo viên: Để soạn bài và giảng bài tốt, giáo viên tập trung vào những phương pháp hiệu quả khi dạy vẽ theo mẫu như: Phương pháp trực quan; phương pháp so sánh; gợi mở; vấn đáp và luyện tập. Giáo viên phải biết cách kết hợp linh họat giữa các phương pháp này với nhau, tạo thành một phương pháp tổng hợp phù hợp. -8-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. với tất cả các đối tượng, phù hợp với bài giảng, gắn liền với thực tiễn. Để phương pháp của mình chuẩn bị có hiệu quả thì giáo viên nhất thiết cần dự kiến được các tình huống dạy học, có những tình huống đơn giản thì giáo viªn cã thÓ sö lý tèt trong bÊt k× hoµn c¶nh nµo, nh­ng còng cã nh÷ng t×nh huống khó giáo viên cần có sự chuẩn bị tốt để sử lí như: Cách so sánh mẫu, c¸ch vÏ th«ng qua quan s¸t mÉu thùc, cã thÓ häc sinh kh«ng hiÓu thÕ nµo lµ “bố cục”; không hiểu thế nào là dựng “hình chung”; ước lượng “tỷ lệ”… Gi¸o viªn cÇn ph¶i chuÈn bÞ nh÷ng t×nh huèng khi häc sinh kh«ng hiÓu vµ cần phải đơn giản hoá những cụm từ mang tính chuyên môn tối thiểu này. Giáo viên có thể chuẩn bị theo những gợi ý sau: Bố cục nên giải thích đơn giản đó là sự sắp xếp hình vẽ vào trang giấy, bố cục đẹp là sự sắp xếp hình vẽ cân đối, bố cục lệch, xấu là sự sắp xếp hình vẽ trên trang giấy chưa hợp lý; Tỷ lệ ta có thể hiểu đơn giản là chiều cao so với chiều ngang, xem các chiều này hơn kém nhau bao nhiêu lần, từ đó giữ được tỷ lệ chuẩn của mẫu khi vÏ sÏ kh«ng bÞ sai lÖch. VÝ dô: MÉu vÏ c¸i x« cã tû lÖ chiÒu cao b»ng hai lÇn chiÒu ngang, nh­ vËy h×nh vÏ cã to b»ng bao nhiªu ®i n÷a th× chóng ta vẫn phải hướng dẫn học sinh vẽ chiều cao của cái xô bằng hai lần chiều ngang, có như vậy hình vẽ mới cân đối, cái xô sẽ không bị thấp quá hay không bị cao quá hay chúng ta nói là “tỷ lệ” của bài vẽ cân đối; tương tự như vËy h×nh chung còng ®­îc gi¶i thÝch cho häc sinh hiÓu lµ h×nh vÏ bªn ngoµi của vật mẫu, học sinh cần hiểu đơn giản, cụ thể như một khối hộp nằm ngoài bao kín vật mẫu tạo thành một khung hình bao quanh. Khung hình đó được gäi lµ khung h×nh chung. Mọi phương pháp giáo dục của giáo viên tuy cùng nhằm cung cấp kiến thức và phải theo những qui định chung nhưng khi vận dụng, giáo viên không đòi hỏi, không bắt buộc tất cả học sinh làm bài như nhau và tuân thủ mét c¸ch m¸y mãc, rËp khu«n theo c¸i chung. Häc sinh tuy vÏ cïng mét mÉu nh­ng s¶n phÈm sÏ rÊt kh¸c nhau vÒ nÐt, vÒ h×nh, vÒ mÇu, vÒ c¸ch bè côc, c¸ch nh×n, c¸ch hiÓu, c¸ch c¶m nhËn cña mçi häc sinh kh¸c nhau sÏ t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cã nhiÒu vÎ kh¸c nhau. V× thÕ, cã thÓ nãi, kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh phô thuéc vµo sù “giµu cã” kiÕn thøc, vµo “nghÖ thuËt truyÒn đạt” của giáo viên. Nhưng quan trọng hơn cả là khả năng cảm nhận của học sinh. Bëi lÏ häc sinh cã thÝch thó th× míi chÞu khã suy nghÜ, t×m tßi vµ thÓ hiÖn b»ng c¶m xóc cña m×nh. VÏ cã c¶m xóc bao giê còng cã hiÖu qu¶ cao.. -9-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. Vì thế dạy học mĩ thuật nói chung và dạy vẽ theo mẫu nói riêng không đơn gi¶n lµ d¹y vµ häc kÜ thuËt vÏ mµ cßn ph¶i kÕt hîp víi d¹y vµ häc c¶m thô thÕ giíi quan xung quanh. B¾t buéc, gß Ðp häc sinh trong häc mÜ thuËt sÏ dẫn đến khuôn mẫu, đồng điệu. Phương pháp giảng dạy của giáo viên cần phát huy được tính tích cực, sự độc lập suy nghĩ, tìm tòi, sáng tạo của học sinh và đây cũng là tư tưởng chủ đạo của phương pháp dạy học mĩ thuật nói chung và daỵ vẽ theo mẫu nói riêng. Kết quả cuối cùng của việc “dạy” là kiến thức phải “đến” phải “vào” người học. Hơn nữa, học sinh phải là người chủ động tiếp nhận kiến thức từ giáo viên. Vì thế khi giảng dạy, giáo viên không chỉ quan tâm đến phương pháp dạy của giáo viên mà còn phải chú ý tới phương pháp học của học sinh. Do đó, khi Dạy-Học vẽ theo mẫu ở tiểu học giáo viên còn cần phải chú ý những đặc điểm sau: + Tạo được không khí học tập tốt để học sinh háo hức chờ đón bài häc. + Tạo điều kiện cho học sinh suy nghĩ, tìm tòi những vấn đề mà giáo viªn gi¶ng gi¶i. + Tæ chøc bµi häc sao cho häc sinh tham gia vµo qu¸ tr×nh nhËn thøc mét c¸ch tù gi¸c. + §éng viªn khÝch lÖ nh»m gióp häc sinh lµm bµi b»ng kh¶ n¨ng vµ c¶m xóc riªng. Việc chuẩn bị phương pháp tốt cho giáo viên cũng không thể thiếu viÖc s¾p xÕp, tæ chøc giê d¹y th«ng qua gi¸o ¸n, qua kÕ häach gi¶ng d¹y tiÕt vẽ theo mẫu đó một cách rõ ràng, cụ thể. Phương pháp chủ đạo là lấy học sinh làm trung tâm và thầy giáo là người hướng dẫn cũng được thể hiện rõ trên giáo án. Mọi họat động của giáo viên mang tính chất gợi mở, cũng như vậy mọi họat động tích cực của học sinh được lập kế họach theo từng bước của tiến trình giảng dạy. Và đặc biệt giáo viên cần chú ý tới phần minh họa b¶ng còng cÇn ®­îc thÓ hiÖn râ trong gi¸o ¸n theo mét cét riªng (bªn ph¶i cña phÇn kiÕn thøc vµ diÔn biÕn giê d¹y). b/. Sự chuẩn bị đối với học sinh.. -10-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. Học vẽ theo mẫu đối với học sinh tiểu học vốn vẫn là kiến thức trừu tượng nhất trong bộ môn mĩ thuật. Trừu tượng bởi lẽ học sinh bắt đầu dần hình thành khái niệm về khối, về hình thể. Khi học sinh vẽ vẫn thường có suy nghĩ vẽ vật đó chứ chưa bao giờ có khái niệm về khối của vật đó, mà vẽ theo mÉu th× yÕu tè khèi h×nh míi lµ träng t©m. Tuy nhiªn vÏ theo mÉu ë tiểu học không đòi hỏi học sinh diễn tả được khối rõ ràng mà chỉ yêu cầu häc sinh cã kh¸i niÖm vÒ “khèi” mµ th«i. V× lý do nµy, häc sinh cÇn chuÈn bÞ tốt điều kiện để tham gia vào tiết học một cách tích cực và hiệu quả như sau: + Việc xem bài trước là công việc đầu tiên của học sinh. Từ đó, học sinh sẽ tìm hiểu mẫu ở nhà (nếu có) hoặc mẫu tương tự, sẽ tạo được thói quen chủ động cho học sinh . Cũng có những bài học sinh cần chuẩn bị mẫu cá nhân để giờ thực hành học sinh làm việc một cách độc lập. Ví dụ như: bài vÏ l¸ c©y (MT líp 2 bµi 19 trang 40). Muèn vÏ tèt ®­îc yªu cÇu cña bµi (vÏ một lá cây), thì học sinh nên quan sát trước lá cây ở nhà và chuẩn bị ít nhất một lá cây để đến lớp làm bài thực hành vẽ lá cây mình đã chuẩn bị. Việc chuẩn bị này giúp học sinh tư duy nhanh hơn, so sánh dễ dàng hơn và đặc biÖt tiÕp thu bµi còng nhanh h¬n. + Việc chuẩn bị đồ dùng học tập cũng là một yếu tố rất cần thiết đối víi häc sinh. Bëi v×, còng nh­ thÇy (T) nÕu chuÈn bÞ thiÕu mÉu th× kh«ng phải là dạy vẽ theo mẫu, còn trò (H) nếu thiếu đồ dùng học tập cũng coi như là không phải học mĩ thuật. Những đồ dùng của học sinh không thể thiếu được đó là: Vở mĩ thuật (Vở tập vẽ đối với lợp 1,2,3); bút vẽ (bút chì, bút dạ mầu, bút sáp mầu…). Học sinh mà đã chuẩn bị được đồ dùng học tập tức là giờ giảng đã được góp một phần lớn vào hiệu quả của giờ dạy. Nh­ chóng ta thÊy nÕu häc sinh kh«ng cã vë dÉn tíi häc sinh kh«ng lµm bµi, hoÆc lµm lÊy lÖ vµ ch¾c ch¾n phÇn chuÈn bÞ ë nhµ lµ häc sinh kh«ng hÒ chó ý, kh«ng muèn nãi lµ kh«ng cÇn chuÈn bÞ, vµ nÕu häc thiÕu mÇu, hoặc bút chì các em sẽ thực hành một là bằng bút mực, hai là chờ để mượn của bạn khác. Như vậy chúng ta thấy rất rõ học sinh không chuẩn bị đồ dùng học tập dẫn tới hai hiện trạng đó là ở nhà thì không chuẩn bị, ở lớp thì lười làm bài. Do mượn đồ dùng học tập lớp học sẽ rất mất trật tự và ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng tiết dạy.. -11-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. * Nh­ vËy viÖc chuÈn bÞ tèt cña T vµ cña H cho bµi häc vÏ theo mÉu sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ cao cho tiÕt häc vµ kh¾c phôc ®­îc c¸ch D¹y-Häc cò vµ l¹c hËu. 2/. Vấn đề thứ hai: Hướng dẫn học sinh quan sát, nhận xét mẫu. D¹y mÜ thuËt nãi chung vµ vÏ theo mÉu nãi riªng, ph¶i thùc hiÖn theo hướng để học sinh làm bài thực hành là chính (thời gian khoảng 20 - 25 /40 phót cña tiÕt häc).ThÕ nh­ng thêi gian ®Çu giê (10 -15 phót) lµ thêi gian gi¶ng lý thuyÕt. PhÇn nµy tuy chiÕm Ýt thêi gian nh­ng l¹i lµ mét viÖc v« cïng quan träng trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh kiÕn thøc mÜ thuËt, kiÕn thøc vÏ theo mẫu đối với học sinh. a/. Thùc tÕ: Lâu nay dạy vẽ theo mẫu thường là qua loa nhất trong tất cả năm phân môn của bộ môn mĩ thuật. Bởi một lẽ đồ dùng dạy học thiếu rất nhiều, mẫu vẽ hầu như không có trong suốt chương trình tiểu học. Mà giáo viên thì viÖc chuÈn bÞ mÉu cho häc sinh qu¸ nhiÒu lµ ®iÒu kh«ng thÓ. MÆt kh¸c häc sinh ngåi häc 30 40 häc sinh /líp, bµn th¼ng kª xÕp cố định theo hướng lên bảng. Với điều kiện như thế thì việc học sinh quan sát mẫu là một điều tương đối phức tạp và hiệu quả là cả một vấn đề cần bàn tíi. Song song víi hai thùc tr¹ng trªn th× viÖc häc sinh cã cÇn quan s¸t mÉu hay không lại là một vấn đề khác bức xúc không kém. Bởi vì, kết quả của các bài vẽ như vậy thường đơn điệu, cứng nhắc…Từ những thực tế ấy trong lúc ta chuẩn bị điều kiện cơ sở vật chất cho môn học còn chưa đồng nhất thì mỗi người giáo viên chúng ta cần đưa ra những phương pháp cụ thể, một mặt để khắc phục, một mặt để nâng cao hiệu quả dạy vẽ theo mẫu là tất yếu. b/. Phương pháp. Trong 45 bài vẽ theo mẫu ở tiểu học được chia đều cho 5 lớp là những bài vẽ từ đơn giản và nâng cao dần theo cấu trúc chương trình đồng tâm. Vì vậy ở những lớp nhỏ (lớp 1,2,3) thường là những mẫu vẽ hết sức đơn giản nh­: h×nh vu«ng, h×nh tam gi¸c, h×nh trßn, c¸i tói x¸ch, c¸i cèc, c¸i x«…. . Còn ở lớp cao hơn (lớp 4,5) nhìn chung những mẫu vẽ đều là các đồ dùng vật dụng trong gia đình. Cho nên, việc hướng dẫn quan sát mẫu cho học sinh là. -12-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. rất cụ thể, rất gần gũi, chỉ cần đòi hỏi giáo viên sử dụng phương pháp phù hợp là sẽ đạt hiệu quả cao. Hầu hết các mẫu vẽ ở tiểu học đều là những hình vẽ đơn giản, giáo viên giới thiệu mẫu và hướng dẫn quan sát, so sánh tối đa từ 5 7 phút thì đòi hỏi giáo viên phải có lời giảng cũng như yêu cầu cô đọng, dễ hiểu và ph¶i thù tÕ. Trong phương pháp giảng dạy cũ: Giáo viên thường vấn đáp học sinh và học sinh trả lời câu hỏi máy móc thậm chí vu vơ bởi học sinh thường không chú ý tới mẫu. Do đó, việc đầu tiên để dạy tốt và hướng dẫn tốt học sinh quan sát, nhận xét thì giáo viên cần chủ động khắc phục cách bày mẫu và chuẩn bị mẫu cũng như phương pháp cho học sinh quan sát mẫu. - Giáo viên bầy mẫu: lớp học thường đông cho nên giáo viên nên bầy mẫu vào giữa lớp và kê bàn ghế theo hình chữ u để học sinh nào cũng có cự ly gần với mẫu, và đảm bảo các em được quan sát mẫu 100%, không có hiện tượng học sinh này quan sát “mẫu” tại “gáy” học sinh ngồi trước mình. - Gi¸o viªn chuÈn bÞ mÉu: NÕu lµ nh÷ng mÉu nhá, nh­ c¸i cèc, c¸i l¸, quả cây… Giáo viên nên chuẩn bị nhiều mẫu gống nhau để học sinh quan sát theo nhóm (số lượng nhóm tuỳ thuộc vào điều kiện thực tế lớp học để giáo viên quyết định). Khi học sinh quan sát theo nhóm, học sinh sẽ nhận xÐt, so s¸nh mÉu rÊt hiÖu qu¶, kh¾c phôc ®­îc viÖc häc sinh kh«ng quan s¸t mẫu, nói chuyện và đùa nghịch. Nhưng cái lớn nhất đạt được là học sinh đều nhËn xÐt vµ cã kh¶ n¨ng m« pháng l¹i ®­îc mÉu gÇn gièng thùc. - Giáo viên chủ động đối với phương pháp dạy quan sát mẫu: Việc hướng dẫn của giáo viên dạy vẽ theo mẫu là rất khéo léo, học sinh tiểu học do tâm lý lứa tuổi các em chỉ nhận thức vấn đề từ cảm tính, nhìn thấy thực tế. Vì lý do này, giáo viên cần hình tượng, cụ thể hoá mẫu vẽ thành những hình phải đơn giản, cụ thể và dễ mô phỏng. Ví dụ: Vẽ cái cốc trước hết phải hướng dẫn học sinh vẽ một hình học giống cái cốc đã, như hình chữ nhật chẳng hạn. Vậy để vẽ được hình cái cốc cần phải vẽ hình chữ nhật trước, như vậy chúng ta thấy cụ thể hoá hình vẽ rất quan trọng, đó chính là quá trình qui đổi mẫu vẽ thành một hình học có tên, dễ vẽ, từ đó việc biểu hiện mẫu trên bài vẽ là rất dễ dàng, đơn giản.. -13-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(14)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. - Trước đây giáo viên hay cho học sinh nhận xét hay so sánh mẫu bằng lời không (phương pháp này chưa hợp với học sinh tiểu học chỉ phù hợp với học sinh trình độ cao hơn). Vì các em còn rất nhỏ, khái niệm về mĩ thuật còn hạn chế nhiều, nên giáo viên cần hướng dẫn học sinh so sánh mẫu ngoài bằng lời ra còn bằng cả hành động (động tác). VD: Khi hướng dẫn các em quan sát để tìm ra hình chung của mẫu giống hình gì ? . Nếu giáo viên chØ sö dông c©u hái kh«ng, buéc häc sinh ph¶i h×nh dung khã h¬n, l©u h¬n, nhưng nếu giáo viên hỏi xong rồi dùng thước kẻ chặn hai chiều, theo chiều ngang và chiều dọc. Lúc đó học sinh sẽ được cụ thể hoá hình chung của mẫu là hình học gì? Bằng phương pháp này học sinh sẽ nhận xét nhanh hơn và hiÖu qu¶ h¬n, tû lÖ h×nh dÔ chuÈn x¸c h¬n. - Khi đặt câu hỏi quan sát cần sử dụng những cụm từ ít chuyên môn (từ khó) mà sử dụng những cụm từ đơn giản nhưng dễ hiểu như: Đối với từ khã: C¸c em cho biÕt tû lÖ cña vËt mÉu nh­ thÕ nµo ? ; Thay b»ng côm tõ dÔ h¬n: Em h·y so s¸nh xem chiÒu cao cña mÉu víi chiÒu ngang cña mÉu nh­ thế nào ? Khi giáo viên đặt câu hỏi như vậy thì học sinh sẽ tập trung vào so sánh, nhận xét và đưa ra kết quả ngay, đã giản đơn được một bước phải suy nghĩ tỷ lệ là gì đối với học sinh. Căn cứ vào thực tế cùng phương pháp giảng dạy cải tiến đối với phân môn vẽ theo mẫu, tôi đưa ra một số ví dụ áp dụng nội dung đổi mới cho vấn đề hướng dẫn quan sát nhận sét. c/. Mét sè vÝ dô: + Bµi 4: vÏ h×nh tam gi¸c - MT 1 Vë tËp vÏ trang 9. Môc tiªu cña bµi lµ häc sinh biÕt c¸ch vÏ h×nh tam gi¸c, vµ vÏ ®­îc một số hình tượng bắt nguồn từ hình tam giác. Để đưa học sinh thực sự vào hoàn cảnh có vấn đề giáo viên hướng dẫn học sinh quan sát nhận xét theo hướng tích cực của học sinh. Với những yêu cầu chuẩn bị đối với giáo viên và học sinh, thì học sinh có thể chủ động nêu được đặc điểm của hình tam giác. - Gi¸o viªn ®­a mét sè mÉu gièng h×nh tam gi¸c (c¸i nãn, ª ke, kh¨n quàng…) rồi giáo viên đặt câu hỏi: Những vật này giống hình gì ? Học sinh sÏ t­ duy so s¸nh nhËn xÐt  ®ua ra kÕt qu¶ lµ gièng h×nh tam gi¸c.. -14-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. - Giáo viên cho học sinh nhận xét, trong gia đình mình còn có những vËt dông g× gièng h×nh tam gi¸c ? Lóc nµy do häc sinh ®­îc chuÈn bÞ kÜ ë nhµ vµ c¸ch gîi t¶ cña gi¸o viên qua câu hỏi thứ nhất về các đồ vật, học sinh sẽ nhận biết và kể rất nhiều thứ ở gia đình mình giống hình tam giác. Với hình học đơn giản này giáo viên không cần hướng dẫn học sinh vào cấu tạo của tam giác . Bởi vì, hình tam giác các em đã được làm quen và biết rõ từ khi các em học mẫu giáo lớn, và từ đầu lớp 1 qua môn toán. Vì vậy, giáo viên sẽ tập trung để học sinh hiểu được vẽ một hình tam giác cần vẽ như thế nào (cách vẽ) và để hiểu được th× häc sinh ph¶i biÕt quan s¸t vµ nhËn xÐt h×nh. Do yêu cầu của bài đối với phần thực hành (giáo viên hướng dẫn học sinh vÏ mét bøc tranh vÒ biÓn b»ng nh÷ng h×nh tam gi¸c). Nªn ë phÇn chuÈn bÞ gi¸o viªn chó ý tíi trùc quan cña bµi (h×nh vÏ thuyÒn buåm, nói, c¸c con cá), những trực quan đều phải bắt nguồn (giống hình tam giác). Tới lúc này, sau khi giáo viên cho học sinh kể được tên của nhiều đồ vật giống hình tam giác, giáo viên sẽ treo một số tranh gợi ý mà giáo viên đã chuẩn bị như: Tranh vÏ mét thuyÒn buåm, häc sinh sÏ nhËn xÐt phÇn nµo cña thuyÒn buåm gống hình tam giác. Tương tự như vậy đối với các hình khác giáo viên cũng đưa học sinh vào hoàn cảnh có vấn đề (tức là cho học sinh nhận xét và nêu lªn nhËn xÐt riªng cña m×nh). Như vậy đối với tiết học vẽ theo mẫu này mặc dù học sinh đông (35 học sinh/ 1 lớp vẫn ngồi học ở lớp học thông thường, nhưng do mẫu vẽ là hình tam giác cho nên việc hướng dẫn học sinh không mấy khó khăn gì, chỉ đòi hỏi giáo viên cần đưa học sinh vào hoàn cảnh có vấn đề, để các em chủ động tích cực quan sát nhận xét mẫu, so sánh và nhận biết nhanh, có như vậy kiến thức đến với học sinh không bị áp đặt, không bị gò ép. + Bµi 24: VÏ c¸i ¸m tÝch vµ c¸i b¸t MT 5 trang 50. Đối với bài này mục tiêu đặt ra đó là học sinh tập quan sát, so sánh, ước lượng tỷ lệ mẫu ghép (hai mẫu) để tìm ra vị trí, kích thước các bộ phận cña mÉu vµ biÕt c¸ch vÏ mÉu ghÐp. Riªng vÒ kÜ n¨ng yªu cÇu häc sinh vÏ được gần đúng mẫu (diễn tả được đặc điểm, tỷ lệ chính của mẫu).. -15-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(16)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. Bài vẽ theo mẫu này có thể nói là kiến thức cuối của chương trình mĩ thuËt tiÓu häc vÒ ph©n m«n vÏ theo mÉu. Bëi v×, vÏ mÉu ghÐp (hai mÉu) chØ được áp dụng khi học sinh đã có vốn kiến thức tương đối hay nói cách khác chØ dµnh cho häc sinh cuèi cÊp. Nh­ vËy, còng lµ bµi vÏ theo mÉu ë tiÓu häc nhưng ở mỗi bài, mỗi lớp giáo viên lại chọn phương pháp riêng sao cho phù hîp, ë ®©y ta thÊy bµi 4 (vÏ h×nh tam gi¸c) cña mÜ thuËt líp 1, chØ cÇn chuÈn bị, áp dụng phương pháp linh họat là bài dạy đã đạt được hiệu quả cao, nhưng bài này đòi hỏi giáo viên phải sử dụng nhiều phương pháp, đặc biệt là vấn đề quan sát nhận sét mẫu. Đối tượng học sinh là lớp 5, kiến thức mĩ thuật đang dần hoàn thiện ở trình độ sơ đẳng (cấp tiểu học). Mẫu vẽ đòi hỏi phải so sánh nhiều, điều kiện Dạy-Học lại là một vấn đề khó. Vậy, giáo viên (người làm nhiệm vụ dẫn đường, gợi mở) cần đặc biệt chú trọng, tìm tòi cách chuyển tải bài giảng theo hướng tích cực: - Trước hết là chuẩn bị: Theo phương pháp mà tôi đã đề cập ở phần trước (Vấn đề thứ nhất) giáo viên - học sinh - cơ sở vật chất phải được chuẩn bị tốt. Vẽ mẫu này đòi hỏi học sinh phải được ngồi (đứng) vẽ theo hình chữ u. Tức là mẫu được bầy ở giữa phòng, học sinh ngồi (đứng) vẽ ở ba hướng khác nhau: Hướng bên trái, hướng bên phải và cuối lớp. Mẫu phải được giáo viªn bÇy kh«ng cao qu¸ ®­êng tÇm m¾t (kh«ng cao h¬n m¾t häc sinh), mÉu vẽ phải đảm bảo có mĩ quan, có vải trắng trải bàn để bầy mẫu, chú ý cho học sinh nhỏ đứng (ngồi) trước học sinh lớn. - Trước khi vào phần hướng dẫn học sinh quan sát nhận xét, giáo viên đặt câu hỏi: Mẫu hôm nay vẽ có gì khác với mọi khi ?. Mục đích để học sinh hiểu được đây là một mẫu khó, đòi hỏi học bài cần tập trung cao, có tư duy so s¸nh, t¹o kh«ng khÝ thÝch t×m tßi, kh¸m ph¸ cña häc sinh, vµ g©y chó ý cho học sinh đối với mẫu bầy phía trước. - §èi víi phÇn quan s¸t h×nh chung: Gi¸o viªn nªn chuÈn bÞ hai miÕng bìa: Một miếng được đục lỗ hình chữ nhật bao quanh cả hai mẫu, có thể làm cả ba hướng thì cần ba miếng đục lỗ ca chiều rộng khác nhau; và một miếng bìa đục thủng hình chữ nhật bao quanh vừa cái bát, hình nhỏ này chỉ cần một bởi cái bát nhìn ở hướng nào cũng có tỷ lệ giống nhau. Mục đích của sự chuẩn bị này là khi đặt câu hỏi đối với học sinh về hình chung và hình riêng cña vËt mÉu tr«ng gièng h×nh g×?, h×nh riªng cña c¸i b¸t nhá b»ng mét phÇn. -16-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(17)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. mÊy cña h×nh chung ? ; hoÆc h×nh riªng cña c¸c vËt so s¸nh víi nhau. Khi giáo viên cụ thể hoá bằng cách đục lỗ miếng bìa thì học sinh nhận xét hình rất nhanh và so sánh rất tốt bởi vì, trẻ ở tiểu học thường cảm nhận trực quan là chính. Nếu chúng ta hướng dẫn học sinh bằng cách chỉ vào mẫu và yêu cÇu häc sinh so s¸nh, cho biÕt h×nh chung, h×nh riªng th× e r»ng häc sinh ­íc lượng, tính toán rất khó chính xác được. Việc đục lỗ miếng bìa làm đơn giản ë chç häc sinh sÏ chØ nh×n thÊy mét lç thñng mµ trong nã (phÝa sau) chøa chän vÑn mÉu vÏ, ®­¬ng nhiªn kh¸i niÖm vÒ h×nh chung, h×nh riªng h×nh thµnh rÊt nhanh. - §èi víi viÖc quan s¸t so s¸nh tõng phÇn cña tõng vËt mÉu: Do ®©y lµ mẫu ghép (hai mẫu) nên hai đồ vật sẽ có rất nhiều chi tiết: Như miệng của tích, vòi tích, quai sách của tích, miệng bát, chôn bát. Và đặc biệt chú ý (học sinh hay mắc phải) hướng dẫn học sinh quan sát khi ngồi ở những vị trí khác nhau sẽ thấy mẫu thay đổi rõ rệt. Cái ấm tích ngồi ở vị trí khác nhau sẽ thấy vòi và quai khác nhau. Có những vị trí không thấy vòi. Do đó, giáo viên sẽ đặt câu hỏi ở ba vị trí (chủ động chọn theo ý đồ) để có ba hình vẽ tương ứng: ThÊy vßi ë bªn tr¸i tÝch, thÊy vßi ë bªn ph¶i tÝch vµ thÊy vßi ë chÝnh gi÷a tích. Tương tự như vậy giáo viên cần đặt câu hỏi để học sinh nhận xét cái bát với cái tích cũng có vị trí thay đổi khi học sinh ngồi ở vị trí khác nhau. Giáo viªn cho häc sinh nhËn xÐt theo vÞ trÝ nh×n thÊy: tÝch che mÊt mét phÇn cña bát, và vị trí thấy bát che mất một phần của tích. ở những phương pháp này mục đích cho học sinh nhận ra mẫu vẽ sẽ thay đổi khi nhìn ở những vị trí khác nhau, nhưng lại đòi hỏi giáo viên quan sát vị trí học sinh ngồi để học sinh nhận xét hình nhìn thấy đúng như ý đồ chuẩn bị của giáo viên, việc này không khó nếu khi giáo viên bầy mẫu đã đi quan sát trước một lần. - §èi víi viÖc quan s¸t, nhËn xÐt mÇu s¾c (®Ëm nh¹t) cña vËt mÉu. HÖ thống bài vẽ theo mẫu ở tiểu học, về vấn đề quan sát để nhận biết đậm nhạt còng rÊt quan träng. Khi nhËn xÐt häc sinh hiÓu ®­îc ®Ëm nh¹t th× sÏ hiÓu vµ mô phỏng được khối. Tuy nhiên đối với những lớp nhỏ như lớp 1,2,3 việc vẽ ®Ëm nh¹t thùc sù ch­a cÇn thiÕt, nh­ng häc sinh còng ph¶i h×nh thµnh ®­îc khái niệm đậm và nhạt. Vì thế, ở bài này giáo viên cần hướng dẫn học sinh quan sát mẫu và nêu nhận xét của mình về đậm nhạt. Bởi vì đối tượng của bài này đã được học và vẽ mĩ thuật trong 4 năm, đặc biệt đây lại là những bài. -17-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(18)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. vẽ theo mẫu cuối cùng của chương trình tiểu học. Để học sinh nhận biết được đậm nhạt, chúng ta cần chọn một hướng ánh sáng chiếu vào mẫu, giáo viên sẽ đóng một vế cửa lại chỉ mở một bên để tạo ánh sáng chiếu một chiều vào vật mẫu. Lúc đó học sinh quan sát mẫu sẽ nhận dạng được tối thiểu 3 sắc độ. Một số giáo viên hướng dẫn quan sát đậm nhạt lại đặt câu hỏi: Em cho biết nhìn mẫu vẽ thấy mấy độ đậm nhạt ? Như vậy khái niệm của thầy chưa cụ thể khiến nhiều học sinh chưa thể hình dung được sắc độ là gì ?. Ngược l¹i, nÕu gi¸o viªn thay b»ng: Em nh×n lªn mÉu thÊy phÇn bªn nµo lµ ®Ëm nhất ? Tương tự như vậy đặt câu hỏi với phần sáng nhất. Còn ở giữa em thấy độ đậm nhạt như thế nào ? (* ở giữa là độ sáng trung gian). Nếu mẫu được chuÈn bÞ lµ hai vËt cã mÇu ®Ëm nh¹t kh¸c nhau th× gi¸o viªn còng cÇn gîi ý sự quan sát của học sinh theo cách tương tự. * Qua hai ví dụ cụ thể trên chúng ta thấy để bắt đầu học vẽ nói chung và vẽ theo mẫu nói riêng thì việc quan trọng đó là phải quan sát, nhận xét. Khi quan sát nhận xét đầy đủ mẫu việc tiến hành vẽ của học sinh sẽ dễ dàng và ít mắc phải lỗi sai lớn về tỷ lệ, hình dáng. Có thể nói phần hướng dẫn quan sát nhận xét là điều kiện bất biến để hướng dẫn tiếp học sinh cách vẽ. 3/. Vấn đề thứ ba: Hướng dẫn học sinh cách vẽ.. CÊu t¹o cña tiÕt vÏ theo mÉu ®­îc chia lµm hai phÇn: PhÇn mét lµ hướng dẫn; phần hai là thực hành. Thời gian cho hai phần này cũng khác nhau: Phần hướng dẫn rất quan trọng nhưng giáo viên lại không được giảng quá nhiều chỉ nên chiếm 1/4 hoặc 1/3 tiết học (khoảng 10 - 15 phút) trong đó lại gồm 2 phần hướng dẫn đó là: hướng dẫn quan sát, hướng dẫn cách vẽ. PhÇn quan s¸t chóng ta võa ®­îc t×m hiÓu xong. Riªng phÇn c¸ch vÏ gi¸o viên cũng nên hướng dẫn học sinh cụ thể và đơn giản theo một số nội dung sau: a/. Hướng dẫn về bố cục (cách sắp xếp): Trước hết bài vẽ bao giờ giáo viên cũng cần phải hướng dẫn học sinh xây dựng ý đồ với một bố cục đẹp, tức là sắp xếp phải cân đối, thuận mắt. ở phần hướng dẫn này giáo viên vẫn thường xuyên không chú ý tới vai trò của nó, mà thường hướng dẫn qua loa, kh«ng c¬ b¶n vµ nhÊt qu¸n khiÕn cho c¸c em hay vÏ nhá qu¸ (phæ biÕn) và vẽ lệch trang giấy. Như vậy kết quả bài vẽ chưa đẹp mắt không dám nói nhiều bài còn thấy khó chịu. Vì vậy, tôi đưa ra một phương pháp để thay đổi -18-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(19)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. c¸ch tiÕp nhËn kiÕn thøc cña häc sinh. Nh»m kh¾c phôc mét sè yÕu ®iÓm cña phương pháp cũ. Nếu trước đây giáo viên thường chỉ nói áp đặt cho học sinh “c¸c em kh«ng ®­îc vÏ nhá qu¸, to qu¸ hoÆc lÖch tr¸i, lÖch ph¶i”. Nh­ vËy học sinh sẽ không khắc sâu, thậm chí nhiều em không chú ý, dẫn đến tác dụng của lời “nhắc” đó ít hiệu quả. Còn theo tôi để hướng dẫn học sinh vào vấn đề thì nên đặt học sinh trong hoàn cảnh đó: Giáo viên treo trực quan bao gồm 4 hình vẽ vật mẫu trong đó có: một hình được vẽ rất nhỏ ở giữa trang giÊy; mét h×nh cã h×nh vÏ lÖch s¸t sang mét mÐp cña trang giÊy; mét h×nh vÏ thật lớn kín hết cả chiều cao giấy và cuối cùng một hình vẽ cân đối đẹp mắt. Sau đó cho học sinh tự chọn và nhận xét bài đẹp nhất (các bài được đánh số tõ 1 4 theo thø tô nh­ trªn). Khi häc sinh ®­îc quan s¸t, nhËn xÐt th× viÖc tìm ra bài vẽ thứ 4 đẹp là điều rất dễ dàng. Qua đó giáo viên đặt câu hỏi ngược lại: Tại sao hình 1,2,3 lại là hình chưa đẹp ?. Và tất cả những lý do ấy được học sinh nêu ra một cách rõ ràng, nếu trả lời chưa đầy đủ giáo viên có thể bổ sung (vẫn theo hướng gợi ý) nhằm phát huy tính tích cực ở học sinh. Như vậy cái hình ảnh gọi là, không đẹp, chưa đẹp ấy (hình 1,2,3) sẽ được học sinh ghi đậm trong trí nhớ của mình, thường thì tâm lý trẻ hình tượng bao giờ cũng dễ nhớ hơn và nhớ lâu hơn. Điều đó sẽ dẫn đến kết quả học sinh khi vẽ phải nghĩ ngay tới bài đẹp nhất để bắt trước hay làm theo. Như vậy, tránh được hiện tượng học sinh vẽ theo sự sắp xếp tự do không có chuÈn mùc nµo c¶. b/. Hướng dẫn học sinh vẽ hình chung của mẫu. VÏ theo mÉu, tøc lµ nh×n mÉu råi m« pháng l¹i mÉu, mµ muèn m« phỏng được mẫu học sinh cần có khái niệm vẽ, hình thành được các bước vẽ trong đó bước vẽ hình chung cho mẫu được ví như thợ xây dựng muốn xây ®­îc c¸i nhµ th× ph¶i cÇn x©y c¸i mãng, còng nh­ vËy muèn vÏ ®­îc theo mÉu th× dùng h×nh chung còng lµ nÒn t¶ng cho bµi vÏ. Khung h×nh chung cã nghÜa lµ h×nh cña mÉu vÏ ®­îc chøa chän vÑn bªn trong khung h×nh Êy. Khi xác định bố cục của bài vẽ chiếm bao nhiêu giấy tức là khung hình chung sẽ chiếm từng ấy. Khi vẽ khung hình chung học sinh chủ động được tỷ lệ với trang giÊy lµ ®iÒu mµ mçi gi¸o viªn chóng ta ai còng rÊt cÇn. Việc hướng dẫn vẽ kung hình chung này được đơn giản và hiệu quả thì phần quan sát nhận xét sẽ đóng một vai trò tương đối quan trọng. VD như. -19-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(20)</span> S¸ng KiÕn Kinh NghiÖm. ……. Nguyễn Văn Cường. trong phần vẽ khung hình chung này đã được giáo viên hướng dẫn học sinh quan sát bằng cách đục lỗ trên tấm bìa. Do đó, khái niệm hình chung đến với học sinh sẽ dễ dàng hơn. Nếu ở phần hướng dẫn quan sát nhận sét giáo viên không sử dụng phưng pháp đó. Khi giáo viên hướng dẫn học sinh vẽ khung hình chung cần đặc biệt chú ý tới tỷ lệ (tức là chiều rộng so với chiều cao). NÕu khung h×nh cã tû lÖ chuÈn th× viÖc m« pháng mÉu sÏ khã gièng thùc. Ngay từ đầu, khi giáo viên hướng dẫn học sinh vẽ hình chung cần phải yêu cầu học sinh không được dùng thước kẻ để kẻ hình chung. Thông thường khi giáo viên minh họa trên bảng học sinh thấy hình chung vốn thường là hình chữ nhật hay hình vuông cho nên tiện thể dùng thước kẻ để kẻ cho thẳng, đó thực sự là một thói quen cần phải định hướng lại ngay từ bây giờ bëi lóc nµy c¸c em míi ®ang b¾t ®Çu lµm quen víi mÜ thuËt. VÏ theo mÉu trong chương trình mĩ thuật tiểu học còn có rất nhiều bài có dáng hình dạng nÐt th¼ng cho nªn gi¸o viªn kh«ng uèn n¾n ngay tõ b©y g× th× c¸c em sÏ t¹o thµnh thãi quen, lèi mßn khã gì bá. Ph©n m«n vÏ theo mÉu luyÖn tËp kh¶ năng vẽ nét và đậm nhạt, trong đó vẽ nét là yếu tố rất quan trọng. Khi tay đã vÏ luyÖn nÐt thuÇn thôc råi th× viÖc vÏ c¸c ph©n m«n kh¸c lµ rÊt kh¶ dÜ. Chính vì vậy , mà giáo viên không được để các em (học sinh) dùng thước kẻ hoặc compa để vẽ theo mẫu nếu vẽ như vậy thì nét vẽ của học sinh không mềm mại, thay vào đó là nét vẽ cứng nhắc, đơn điệu, việc tạo nên nét vẽ đơn điệu và cứng nhắc là điều gây cản trở lớn khi học sinh học cao lên, đòi hỏi vẽ mÉu khã h¬n. c/.Tìm và xác định vị trí của các bộ phận chi tiết trên mẫu vẽ. Khi hoµn thµnh ®­îc h×nh chung cña mÉu råi, viÖc tiÕp theo cña gi¸o viên trong phần hướng dẫn cách vẽ là hướng dẫn học sinh xác định một số bộ phận chi tiết VD như: Đối với các khối cơ bản cần xác định các mặt, đối với các vật dụng thì cần xác định các bộ phận chi tiết trên vật dụng đó. Phần này học sinh sẽ làm tương đối nhanh, giáo viên cũng không nên hướng dẫn nhiều bởi nó sẽ thừa vì phần hướng dẫn quan sát nhận xét giáo viên đã cụ thể rõ ràng. Như vậy, giáo viên cần tập trung hướng dẫn học sinh một số thao tác vÏ (c¸ch dùng h×nh c¬ b¶n), nh÷ng thao t¸c nµy vÉn cßn nhiÒu gi¸o viªn bá qua, hoặc xem nhẹ dẫn đến học sinh cũng vẽ đại khái.. -20-. Lop4.com.

<span class='text_page_counter'>(21)</span>