Giáo án Ngữ văn lớp 10 tiết 40 Đọc văn: Nhàn - Nguyễn Bỉnh Khiêm

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Ngµy so¹n: 15/11/2009 Ngµy so¹n: 17/11/2009. TiÕt 40: §äc v¨n:. nhµn NguyÔn BØnh Khiªm.. A. Môc tiªu bµi häc: Gióp Hs: - Cảm nhận được vẻ đẹp cuộc sống thanh cao, đạm bạc, nhân cách đẹp và trÝ tuÖ s¸ng suèt, uyªn th©m cña NguyÔn BØnh Khiªm. - HiÓu ®­îc quan niÖm sèng “nhµn” cña NguyÔn BØnh Khiªm. - Thấy được vẻ đẹp của ngôn ngữ tiếng Việt: mộc mạc, tự nhiên, ý vị; cách nói ẩn ý, ngược nghĩa thâm trầm. - Cã lßng yªu mÕn, kÝnh träng tµi n¨ng vµ nh©n c¸ch NguyÔn BØnh Khiªm. B. Sù chuÈn bÞ cña thÇy vµ trß: - Sgk, sgv. - Hs so¹n bµi theo c¸c c©u hái trong sgk. - Gv so¹n thiÕt kÕ d¹y- häc. C. C¸ch thøc tiÕn hµnh: Gv tổ chức giờ dạy- học theo cách kết hợp các phương pháp: đọc diễn cảm, trao đổi- thảo luận, trả lời các câu hỏi. D. TiÕn tr×nh d¹y- häc: 1. ổn định tổ chức lớp: Kiểm tra sĩ số. 2. KiÓm tra bµi cò: C©u hái: ThÕ nµo lµ tãm t¾t v¨n b¶n tù sù theo nh©n vËt chÝnh? Nªu c¸c bước? 3. Bµi míi: * Giíi thiÖu bµi míi: NguyÔn BØnh Khiªm lµ nhµ th¬ lín cña VHT§VN giai ®o¹n tõ thÕ kØ XV-XVII. ¤ng næi tiÕng víi nh÷ng vÇn th¬ triÕt lÝ, phª ph¸n chiÕn tranhPK và thói đời suy đạo. Nhiều vần thơ nói về thói đời đen bạc của ông còn ám ảnh trong lòng bạn đọc: - Đời nay nhân nghĩa tựa vàng mười Cã cña thêi h¬n hÕt mäi lêi. - Còn bạc, còn tiền, còn đệ tử Hết cơm, hết rượu, hết ông tôi... Bên cạnh cảm hứng thế sự đó, Nguyễn Bỉnh Khiêm còn viết nhiều về cuộc sống “nhµn” vµ phÈm c¸ch cña nhµ nho. VËy c¸ch sèng “nhµn” cña NguyÔn BØnh Khiªm là gì, có gì đặc biệt? Hôm nay, chúng ta sẽ cùng tìm hểu bài thơ có tên trùng với chủ đề đó của ông. Hoạt động của Gv và Hs. Nội dung cần đạt 131 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Gv yêu cầu Hs đọc tiểu dẫn I. T×m hiÓu chung: Hs đọc. 1. Vµi nÐt vÒ tiÓu sö vµ sù nghiÖp NguyÔn ? Nªu vµi nÐt chÝnh vÒ tiÓu BØnh Khiªm: sövµ sù nghiÖp cña NguyÔn a. TiÓu sö: - NguyÔn BØnh Khiªm (1491-1585), tªn huý lµ BØnh Khiªm? V¨n §¹t, hiÖu lµ B¹ch V©n C­ SÜ. Hs tr¶ lêi. - Quª qu¸n: lµng Trung Am, nay thuéc x· LÝ Häc, VÜnh B¶o, ngo¹i thµnh H¶i Phßng. - Gia đình: cha Nguyễn Bỉnh Khiêm là người tài cao, học rộng. Mẹ là con gái quan thượng thư, là người thông tuệ, giỏi văn chương, biết lí số. - Cuộc đời: + Đỗ trạng nguyên năm 1535, làm quan dưới triều Mạc. + Khi làm quan, ông đã dâng sớ v¹ch téi vµ xin chÐm ®Çu 18 léng thÇn. Vua ko nghe, «ng bÌn c¸o quan vÒ quª, lËp qu¸n Trung Tân, dựng am Bạch Vân, lánh đời, dạy học. + Vua M¹c vµ c¸c chóa TrÞnh, Nguyễn có việc hệ trọng đều đến hỏi ý kiến ông và ông đều có cách mách bảo kín đáo, nhằm hạn chÕ chiÕn tranh, chÕt chãc. + Vẫn đóng vai trò tham vấn cho triều đình nhà Mạc khi đã ở ẩn nên được phong tước Trình Tuyền hầu, Trình Quốc công nên dân gian gäi lµ tr¹ng Tr×nh. - Con người: + Thẳng thắn, cương trực. + Là người thầy có học vấn uyên th©m, hiÓu lÝ sè, ®­îc häc trß suy t«n lµ TuyÕt Giang Phu Tử (người thầy sông Tuyết). + Cã tÊm lßng ­u thêi mÉn thÕ, yêu nước, thương dân. ? KÓ tªn c¸c t¸c phÈm chÝnh b. Sù nghiÖp: và nêu đặc sắc của thơ - Các tác phẩm: Bạch Vân am thi tập- gồm 700 bµi th¬ ch÷ H¸n; B¹ch V©n quèc ng÷ thi- kho¶ng NguyÔn BØnh Khiªm? trªn 170 bµi th¬ ch÷ N«m. Hs tr¶ lêi. - §Æc s¾c th¬ NguyÔn BØnh Khiªm: + Mang ®Ëm chÊt triÕt lÝ, gi¸o huÊn. + Ca ngîi chÝ cña kÎ sÜ, thó thanh nhµn. + Phª ph¸n chiÕn tranh PK, sù môc n¸t cña giai cấp thống trị và thói đời suy đạo. ? Nhan đề bài thơ có phải 2. Bài thơ Nhàn: do tác giả đặt? Nó thuộc tập - Nhan đề trên do người đời sau đặt. th¬ nµo? 132 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Hs tr¶ lêi.. - Thuéc tËp B¹ch V©n quèc ng÷ thi. II. §äc- hiÓu v¨n b¶n: 1. §äc.. Gv hướng dẫn cách đọc với giäng thong th¶, nhÑ nhµng; hãm hØnh (c©u 3-4); thanh th¶n, tho¶i m¸i (4 c©u cuèi). ? Hãy xác định thể loại của 2. Thể loại và bố cục: bµi th¬? - ThÓ lo¹i: thÊt ng«n b¸t có §­êng luËt. Bè côc cña nã? - Bè côc:2 phÇn. + Câu 1-2 và câu 5-6: Vẻ đẹp cuộc sống ở Bạch Hs th¶o luËn, ph¸t biÓu. Gv nhận xét, định hướng tìm Vân am của Nguyễn Bỉnh Khiêm. + Câu 3-4 và câu 7-8: Vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn hiÓu bµi th¬ theo c¸c ý. BØnh Khiªm. 3. T×m hiÓu v¨n b¶n: ? Đọc câu 1-2, em có nhận a. Vẻ đẹp cuộc sống ở am Bạch Vân của xÐt g× vÒ cuéc sèng khi c¸o NguyÔn BØnh Khiªm: quan vÒ quª ë Èn cña NguyÔn * C©u 1-2: - Cuéc sèng thuÇn hËu, gi¶n dÞ gi÷a th«n quª BØnh Khiªm? Gợi mở: Cuộc sống đó như của một “lão nông tri điền”: giống với cuộc sống, cách + Mai, cuốc dụng cụ của nhà nông để đào, sinh hoạt của ai? Nhận xét về xới đất. nhịp thơ, giọng thơ? Chúng + Cần câu để câu cá  nếp sống thanh bần của cho thấy thái độ của tác giả nhà nho khi ở ẩn. ntn? Sè tõ “mét” lÆp l¹i nhiÒu + Sè tõ “mét” ®iÖp l¹i ba lÇn:  Mọi thứ đều đã sẵn sàng, chu đáo. lÇn cã ý nghÜa g×?  Cùc t¶ c¸i riªng, lèi sèng riªng cña t¸c gi¶, Hs tr¶ lêi. đối lập với lối sống của những kẻ xô bồ, chen chóc t×m l¹c thó, vinh hoa ë chèn lîi danh.  C©u 1: Cuéc sèng chÊt ph¸c, nguyªn s¬ cña thêi tù cung tù cÊp, cã chót ng«ng ng¹o so víi thói đời nhưng ko ngang tàng. ? Em hiÓu tr¹ng th¸i “th¬ - “Th¬ thÈn”- tr¹ng th¸i m¬ mµng, m«ng lung, thÈn” nh­ thÕ nµo? Nã cho nghÜ ngîi ko tËp trung vµo mét c¸i g× râ rÖt, cø thÊy lèi sèng cña t¸c gi¶ ntn? tho¸ng gÇn- xa, m¬- tØnh. §¹i tõ phiÕm chØ “ai” cã thÓ  lèi sèng riªng cña t¸c gi¶: th­ th¸i, thanh nhµn. chỉ đối tượng nào? - Đại từ phiếm chỉ “ai”  người đời. Hs tr¶ lêi.  nh÷ng kÎ bon chen trong vßng danh lîi.  Sự đối lập: Lèi sèng th­ th¸i,  Lèi sèng bon chen, x« bå thanh nhµn, ko cña nh÷ng kÎ bon chen 133 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> ? NhËn xÐt vÒ cuéc sèng sinh ho¹t cña t¸c gi¶ ë 2 c©u 5-6? NhÞp th¬ vµ ý nghÜa cña nã? Gîi më: Cuéc sèng ë ®©y cã ph¶i lµ kh¾c khæ, Ðp x¸c?... Hs tr¶ lêi. Gv so s¸nh bæ sung: Còng gãi gän bèn mïa trong 2 c©u, NguyÔn Du viÕt: “Sen tµn cóc l¹i në hoa/ SÇu dµi ngµy ng¾n đông đà sang xuân”  sử dông h×nh ¶nh ­íc lÖ trang trọng, đài các.hai câu thơ của NguyÔn BØnh Khiªm sö dông c¸c h×nh ¶nh dung dÞ, méc m¹c, thÊy g× kÓ vËy, ®Çm Êm, ch©n thµnh... ? T¸c gi¶ quan niÖm ntn vÒ lẽ sống và ông đã chọn lối sèng nµo ë c©u 3- 4? Gîi më: Tõ vèn hiÓu biÕt vÒ con người Nguyễn Bỉnh Khiªm, em hiÓu c¸c tõ “d¹i”, “kh«n” trong bµi th¬ theo nghÜa nµo? NghÜa hµm Èn cña c¸c côm tõ “n¬i v¾ng vΔ, “chèn lao xao”?... Hs tr¶ lêi.. mµng danh lîi cña trong vßng danh lîi. t¸c gi¶. - NhÞp th¬: 2/2/3 sù ung dung, thanh th¶n cña t¸c gi¶. * C©u 5-6: - Cuộc sống đạm bạc mà thanh cao của tác giả: + Măng trúc, giá đỗ thức ăn đạm bạc, thanh sạch, là sản phẩm cây nhà lá vườn, kết quả công sức lao động gieo trồng, chăm bón của bậc ẩn sĩ. + Xu©n- t¾m hå sen, h¹ - t¾m ao c¸ch sinh ho¹t d©n d·. Hồ sen nước trong gîi sù thanh  hương thơm thanh quý cao. Cuéc sèng hoµ hîp víi tù nhiªn, mïa nµo thøc nÊy, xa l¸nh lîi danh, vinh hoa phó quý. - NhÞp th¬: 1/3/1/2 nhÊn m¹nh vµo 4 mïa gîi bøc tranh tø b×nh vÒ c¶nh sinh ho¹t víi 4 mïa xuân- hạ- thu- đông, có hương sắc, mùi vị giản dị mµ thanh cao. b. Vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Bỉnh Khiêm: * C©u 3-4: - Cách nói đối lập, ngược nghĩa: Ta  Người “dại”- tìm đến “khôn”- tìm đến “n¬i v¾ng vΔ “chèn lao xao” - Từ sự thực về con người Nguyễn Bỉnh Khiêmmột người vừa thông tuệvừa tỉnh táo trong thái độ xuất-xử và trong cách chọn lẽ sống, việc dùng tõ “d¹i”, “kh«n” ko mang nghÜa gèc tõ ®iÓn (d¹itrÝ tuÖ thÊp kÐm  kh«n- trÝ tuÖ mÉn tiÖp)  lµ cách nói ngược nghĩa, hàm ý mỉa mai, thâm trÇm, s©u s¾c. - “N¬i v¾ng vΔ: + Là nơi ít người, ko có ai cầu cạnh ta và ta còng ko cÇn cÇu c¹nh ai. + Lµ n¬i tÜnh lÆng, hoµ hîp víi thiªn nhiªn trong sạch, tâm hồn con người thư thái.  Lµ h×nh ¶nh Èn dô chØ lèi sèng thanh b¹ch, ko mµng danh lîi, hßa hîp víi tù nhiªn. - “Chèn lao xao”: + Lµ n¬i ån µo. 134 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> ? NguyÔn BØnh Khiªm dÉn ®iÓn tÝch vÒ giÊc méng cña ThuÇn Vu PhÇn nh»m môc đích gì? Hs tr¶ lêi.. ? Tõ qu¸ tr×nh t×m hiÓu bµi th¬ trªn, em hiÓu b¶n chÊt ch÷ “nhµn” trong th¬ NguyÔn BØnh Khiªm lµ g×? Hs tr¶ lêi. ? Vẻ đẹp cuộc sống và nhân c¸ch cña NguyÔn BØnh Khiªm qua bµi th¬ trªn? Hs tr¶ lêi.. + Lµ n¬i cã cuéc sèng sang träng, quyÒn thÕ, con người sống bon chen, đua danh đoạt lợi, thủ đoạn hiểm độc. * C©u 7- 8: - §iÓn tÝch vÒ ThuÇn Vu PhÇn phó quý chØ lµ mét giÊc chiªm bao. - Nguyễn Bỉnh Khiêm dùng điển tích để thể hiện thái độ coi thường phú quý, danh lợi: phú quý, danh lợi chỉ như một giấc mơ dưới gốc hòe, tho¶ng qua, ch¼ng cã ý nghÜa g×.  Ông tìm đến rượu, uống say để chiêm bao nhưng tìm đến “say” như vậy lại là để “tỉnh”, để bừng thức trí tuệ, khẳng định lẽ sống đẹp của m×nh. Quan niÖm sèng: phñ nhËn phó quý, danh lîi, khẳng định cái tồn tại vĩnh hằng là thiên nhiên và nhân cách con người. III. Tæng kÕt bµi häc: 1.Néi dung: a. B¶n chÊt lÏ sèng “nhµn” cña NguyÔn BØnh Khiªm: - Sèng hßa hîp víi tù nhiªn. - Phñ nhËn danh lîi, gi÷ cèt c¸ch thanh cao. b. Vẻ đẹp cuộc sống và nhân cách Nguyễn Bỉnh Khiªm: - Vẻ đẹp cuộc sống: đạm bạc, giản dị mà thanh cao. - Vẻ đẹp nhân cách: vượt lên trên danh lợi, coi träng lèi sèng thanh b¹ch, hßa hîp víi tù nhiªn. 2. NghÖ thuËt: - Ng«n ng÷: gi¶n dÞ, hµm sóc, giµu chÊt triÕt lÝ. - Cách nói đối lập, ngược nghĩa thâm trầm, giàu chÊt triÕt lÝ.. 4. Cñng cè – NhËn xÐt: - HÖ thèng néi dung: Theo yªu c©u bµi häc. - NhËn xÐt chung. 5. DÆn dß: Yªu cÇu Hs: - Học thuộc bài thơ, đọc thêm một số bài thơ về thói đời và thú nhàn cña NguyÔn BØnh Khiªm. - So¹n bµi: §éc TiÓu Thanh kÝ (NguyÔn Du). 135 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(6)</span>