Giáo án Ngữ văn lớp 10 tiết 60 Đọc văn: Tác giả Nguyễn Trãi (1380- 1442)

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Ngµy so¹n: 11/01/2010 Ngµy d¹y: 13/01/2010 TiÕt 58: §äc v¨n. t¸c gi¶ nguyÔn tr·i (1380- 1442) A. Môc tiªu bµi häc: Gióp hs: - Nắm được những nét chính về cuộc đời và sự nghiệp văn học của Nguyễn Trãimột nhân vật lịch sử, một danh nhân văn hóa. - ThÊy ®­îc vÞ trÝ to lín cña «ng trong lÞch sö VH d©n téc: nhµ v¨n chÝnh luËn kiÖt xuÊt, nhµ th¬ khai s¸ng VH tiÕng ViÖt. - RÌn kÜ n¨ng t×m ý, kh¸i qu¸t ý, t×m dÉn chøng ph©n tÝch, chøng minh cho c¸c nhận định. - Có lòng trân trọng di sản VH, tài năng và nhân cách cao thượng của Nguyễn Tr·i. B. Sù chuÈn bÞ cña thÇy vµ trß: - Sgk, sgv. - Mét sè tµi liÖu tham kh¶o. - ThiÕt kÕ d¹y- häc. C. C¸ch thøc tiÕn hµnh: Gv tổ chức giờ dạy- học theo cách kết hợp các phương pháp hướng dẫn hs: đọchiểu, trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi. D. TiÕn tr×nh d¹y- häc: 1. ổn định tổ chức lớp. 2. KiÓm tra bµi cò: C©u hái: Nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt cña bµi Phó s«ng B¹ch §»ng? 3. Bµi míi: * Giới thiệu bài mới: Nguyễn Trãi là nhân vật lịch sử vĩ đại, một thiên tài trong quá khứ lịch sử. Cuộc đời ông tiêu biểu về cả hai phương diện: anh hùng và bi kịch. Tố Hữu viết về ông: “Nghe hồn Nguyễn Trãi phiêu diêu/ Tiếng gươm khua, tiếng thơ kêu xé lòng”. Riêng về mặt VH, ông là tác giả có vị trí lớn trong lịch sử VH dân tộc, được đánh giá là nhµ v¨n chÝnh luËn kiÖt xuÊt vµ lµ nhµ th¬ khai s¸ng VH tiÕng ViÖt. Bµi häc h«m nay, chúng ta sẽ đi sâu tìm hiểu các vấn đề đó. Hoạt động của Gv và hs Yêu cầu cần đạt Hs đọc sgk. I. Cuộc đời: ? Nêu những nét chính về quê 1. Quê hương, gia đình: hương, gia đình và những sự kiện - Quê hương: làng Chi Ngại (Chí Linh- Hải tiêu biểu trong cuộc đời Nguyễn Dương) sau dời về Nhị Khê (Thường Tín- Hà T©y). Tr·i? - Gia đình: Hs tr¶ lêi.. 199 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> “Bi kịch Lệ Chi Viên để lụy bậc thiên tài/ Hận anh hùng/ Nước biÓn §«ng/ Còng ko röa s¹ch!” ( §äc th¬ øc Trai- Sãng Hång).. ? KÓ tªn vµ ph©n lo¹i c¸c t¸c phÈm chÝnh cña NguyÔn Tr·i? Hs tr¶ lêi.. + Cha: NguyÔn øng Long- mét nho sinh nghÌo, học giỏi, đỗ tiến sĩ, đổi tên là Nguyễn Phi Khanh làm quan dưới triều Hồ. + Mẹ: Trần Thị Thái- con quan Tư đồ Trần Nguyªn §¸n. Truyền thống gia đình:+ yêu nước. + v¨n hãa, v¨n häc. 2. Nh÷ng sù kiÖn tiªu biÓu: - Må c«i mÑ khi míi 5 tuæi, «ng ngo¹i mÊt khi NguyÔn Tr·i 10 tuæi. - 1400: đỗ Thái học sinh (tiến sĩ), rồi cùng cha lµm quan cho triÒu Hå. - 1407: giặc Minh xâm lược, Nguyễn Phi Khanh bÞ b¾t ®­a vÒ Trung Quèc, NguyÔn Tr·i g¹t lÖ chia tay cha trªn cöa ¶i Nam Quan, nhí lêi cha d¹y: lập chí, tửa nhục nước, trả thù nhà mới là đại hiếu. - Tham gia khëi nghÜa Lam S¬n, gãp phÇn quan trängvíi vai trß cña mét qu©n s­ tµi ba ®­a khëi nghĩa đến toàn thắng. - Sau khi đất nước độc lập, Nguyễn Trãi hăm hở tham gia công việc xây dựng đất nước nhưng bị gian thần gièm pha, ko được tin dùng như trước. - 1439: xin vÒ ë Èn t¹i C«n S¬n (ChÝ Linh- H¶i Dương). - 1400: được Lê Thái Tông vời ra giúp nước. - 1442: vô ¸n LÖ Chi Viªn th¶m khèc khiÕn «ng ph¶i chÞu ¸n tru di tam téc. - 1464: vua Lª Th¸nh T«ng (con cña bµ phi Ng« Thị Ngọc Dao- người đã được Nguyễn Trãi cứu giúp) đã minh oan cho Nguyễn Trãi: “ức Trai tâm thượng quang Khuê tảo” (Lòng ức Trai sáng tựa sao Khuª). - 1980: ®­îc UNESCO c«ng nhËn lµ danh nh©n v¨n hãa thÕ giíi.  NguyÔn Tr·i lµ bËc anh hïng d©n téc v¨n vâ song toàn, một nhà văn hóa lớn, cuộc đời tiêu biểu cho 2 phương diện: anh hùng và bi kịch, một người phải chịu oan khiên thảm khốc nhất trong lÞch sö d©n téc. II. Sù nghiÖp th¬ v¨n: 1. Nh÷ng t¸c phÈm chÝnh: a. Nh÷ng t¸c phÈm chÝnh viÕt b»ng ch÷ H¸n: - Qu©n trung tõ mÖnh tËp. - Bình Ngô đại cáo. - øc trai thi tËp. - ChÝ Linh s¬n phó.. 200 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> ? NhËn xÐt kh¸i qu¸t vÒ sù nghiệp trước tác của Nguyễn Trãi? Hs tr¶ lêi.. ? Em hiÓu thÕ nµo lµ nhµ v¨n chÝnh luËn? Nãi NguyÔn Tr·i lµ nhµ v¨n chÝnh luËn kiÖt xuÊt bëi «ng lµ t¸c gi¶ cña nh÷ng t¸c phÈm chính luận đặc sắc nào? ? Néi dung nh÷ng luËn ®iÓm cèt lâi trong s¸ng t¸c chÝnh luËn cña NguyÔn Tr·i lµ g×? Nªu mét vµi dÉn chøng tiªu biÓu? Hs tr¶ lêi.. - B¨ng Hå di sù lôc. - Lam S¬n thùc lôc. - V¨n bia VÜnh L¨ng. - V¨n lo¹i. - Dư địa chí (tác phẩm viết về địa lí). b. T¸c phÈm viÕt b»ng ch÷ N«m: Quèc ©m thi tËp- gåm 254 bµi th¬.  NhËn xÐt: NguyÔn Tr·i lµ t¸c gi¶ xuÊt s¾c vÒ nhiÒu thÓ lo¹i VH, trong s¸ng t¸c ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m, trong văn chính luận và thơ trữ tình. Ông để lại một khối lượng sáng tác lớn với rất nhiều tác phẩm có giá trÞ. 2. NguyÔn Tr·i- nhµ v¨n chÝnh luËn kiÖt xuÊt: Nhµ v¨n chÝnh luËn: nhµ v¨n cã nh÷ng t¸c phÈm chÝnh luËn xuÊt s¾c. NguyÔn Tr·i lµ nhµ v¨n chÝnh luËn kiÖt xuÊt trong lÞch sö VHT§VN: - Hai t¸c phÈm chÝnh luËn tiªu biÓu: §¹i c¸o b×nh Ng« - ¸ng thiªn cæ hïng v¨n, b¶n tuyên ngôn độc lập dân tộc lần thứ hai. Qu©n trung tõ mÖnh tËp - nh÷ng bøc th­ göi tướng tá nhà Minh và bọn ngụy quân, ngụy quyền  mçi bøc th­ “cã søc m¹nh b»ng 10 v¹n qu©n” (Phan Huy Chó). - Tư tưởng chủ đạo, xuyên suốt: nhân nghĩa, yêu nước, thương dân. VD: “Việc nhân nghĩa... trừ bạo”; “Đem đại nghĩa...trừ bạo”(Bình Ngô đại cáo). - Trình độ nghệ thuật mẫu mực: + Xác định đối tượng, mục đích phù hợp với bút ph¸p lËp luËn. VD: - Đối với những tướng giặc hung hăng, hiếu chiến (Mã Kì, Phương Chính, Liễu Thăng):  Mục đích: khiêu khích, nhử giặc rơi vào trận địa của ta.  Nguyễn Trãi đánh vào lòng tự ái khiến chúng tự chui đầu vào thòng lọng mà ta định sẵn.  Cách xưng hô coi thường: “Bảo cho mày, nghÞch tÆc...”; c¸ch viÕt: khÝch vµo lßng h÷u dòng v« m­u. - Đối với những tướng giặc còn chút lương tâm, có tư tưởng hòa hiếu (Lương Minh, Hoàng Phúc):  Mục đích: thuyết phục.  Bút pháp: đánh vào tình cảm, lương tri, đề cao t×nh nghÜa; c¸ch x­ng h« ®Çy t«n träng, th©n t×nh:. 201 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> ? C¸c tËp th¬ cña øc Trai? Nªu tên một số bài thơ trong 2 tập đó mµ em biÕt? ? Qua th¬ NguyÔn Tr·i, chóng ta thấy những mặt nào của con người «ng? BiÓu hiÖn cô thÓ? Nªu dÉn chøng ph©n tÝch, minh häa? Hs tr¶ lêi.. ? V× sao nãi NguyÔn Tr·i lµ “con người trần thế nhất trần gian”? BiÓu hiÖn cô thÓ qua nh÷ng mÆt nµo? Hs tr¶ lêi.. hiền huynh- đệ. - Đối với những tướng giặc có học vấn lại ở vị trí quan trọng như Vương Thông:  Mục đích: thuyết phục, giảng hòa.  Bút pháp: tác động mạnh vào nhận thức, trí tuệ; cách xưng hô tôn trọng (gọi rõ chức tước: kính đạt ngài Tổng binh đại nhân,...). - §èi víi ngôy qu©n, ngôy quyÒn lÇm ®­êng theo giÆc:  Mục đích: đánh vào lòng tự trọng và lương tâm để họ nhận ra lẽ phải- trái để trở về con đường chÝnh nghÜa.  Cách viết: vừa tình cảm, bày tỏ thiệt hơn đồng thêi vÉn tá ra nghiªm kh¾c nÕu hä ko biÕt c¶i tµ quy chÝnh. + KÕt cÊu chÆt chÏ, lËp luËn s¾c bÐn: Nghệ thuật lập luận: tam đoạn luận (P1- tiền đề; P2- soi vµo thùc tiÔn; P3- kÕt luËn) 3. NguyÔn Tr·i- nhµ th¬ tr÷ t×nh s©u s¾c: - C¸c tËp th¬ tiªu biÓu: + øc Trai thi tËp- 105 bµi th¬ ch÷ H¸n. + Quèc ©m thi tËp- 254 bµi th¬ ch÷ N«m.  Ch©n dung t©m hån cña NguyÔn Tr·i: * Người anh hùng vĩ đại: - Lí tưởng cao cả: nhân nghĩa, yêu nước, thương d©n. “ViÖc nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n Quân điếu phạt trước lo trừ bạo.” “Bui cã mét lßng ­u ¸i cò Đêm ngày cuồn cuộn nước triều đông.” “Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng Dân giàu đủ khắp đòi phương”... - VÝ m×nh nh­ c©y tróc, c©y mai, c©y tïng cøng cái, thanh cao, trong tr¾ng- nh÷ng phÈm chÊt cao quý của người quân tử- dành để giúp nước và “trợ d©n”. * Con người trần thế: - Đau nỗi đau của con người: nỗi đau trước thói đời đen bạc, con người chưa hoàn thiện khát khao sự hoàn thiện của con người: +“Ngoài chưng mọi chốn đều ko hết Bui một lòng người cực hiểm thay.” + “MiÖng thÕ nhän h¬n ch«ng m¸c nhän Lòng người quanh tựa nước non quanh.” + “DÔ hay ruét bÓ s©u c¹n,. 202 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Không biết lòng người vắn dài.” + “Phượng những tiếc cao, diều hãy liệng, Hoa thường hay héo, cỏ thường tươi.” - Yêu tình yêu của con người: + T×nh yªu thiªn nhiªn:  Phát hiện vẻ đẹp nhiều mặt của thiên nhiên: Thiªn nhiªn hoµnh tr¸ng, k× vÜ: “K×nh ng¹c b¨m vằm non mấy khúc/ Giáo gươm chìm gãy bãi bao tÇng”,... Thiªn nhiªn mÜ lÖ, th¬ méng, ph¶ng phÊt phong vị Đường thi: “Nước biếc non xanh thuyền gối bãi/ §ªm thanh, nguyÖt b¹c, kh¸ch lªn lÇu”, “Kho thu phong nguyÖt ®Çy qua nãc/ ThuyÒn chë yªn hµ nÆng v¹y then”,... Thiªn nhiªn b×nh dÞ, d©n d·: “Ao c¹n vít bÌo cÊy muèng/ §×a thanh ph¸t cá ­¬ng sen”,...  Coi thiªn nhiªn lµ bÇu b¹n cña m×nh: “L¸ng giÒng mét ¸ng m©y næi/ Kh¸ch khøa hai ngµn nói xanh”,...  Giao c¶m víi thiªn nhiªn võa m·nh liÖt, nång nàn vừa tinh tế, nhạy cảm, trang trọng trước vẻ đẹp của thiên nhiên: “Hé cửa đêm chờ hương quế lät/ QuÐt hiªn ngµy lÖ bãng hoa tan” + Tình yêu quê hương. + T×nh nghÜa vua- t«i, t×nh cha- con: “Qu©n th©n ch­a b¸o lßng canh c¸nh, T×nh phô c¬m trêi, ¸o cha” “Nu«i con míi biÕt lßng cha mÑ, Đời loạn thì hay đời Thuấn Nghiêu”. + T×nh b¹n ch©n thµnh: “L¸ng giÒng mét ¸ng m©y næi, Kh¸ch khøa hai ngµn nói xanh Cã thuë biÕng th¨m b¹n cò Lßng th¬ ngµn dÆm nguyÖt ba canh”... + Tình yêu đôi lứa: Hơn một lần hình bóng giai nh©n xuÊt hiÖn trong th¬ «ng: “§ªm thanh nguyÖt b¹c kh¸ch lªn lÇu” “Loàn đơn ướm hỏi khách lầu hồng Đầm ấm thì thương kẻ lạnh lùng. Ngoµi Êy dÇu cßn manh ¸o lÎ, Cả lòng mượn đắp lấy hơi cùng” (Th¬ tiÕc c¶nh- Bµi 10) III. KÕt luËn: 1. Néi dung: Th¬ v¨n NguyÔn Tr·i héi tô 2 nguån c¶m høng. 203 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> lớn của VH dân tộc: yêu nước và nhân đạo. 2. NghÖ thuËt: - ThÓ lo¹i: + Lµ nhµ v¨n chÝnh luËn kiÖt xuÊt. + Là người khai sáng VH tiếng Việt, sáng tạo thơ ? §¸nh gi¸ kh¸i qu¸t nh÷ng gi¸ §­êng luËt b»ng ch÷ N«m. trÞ c¬ b¶n vÒ néi dung vµ nghÖ - Ng«n ng÷: sö dông thuÇn thôc, lµm giµu cho ch÷ N«m- ng«n ng÷ d©n téc. thuËt cña th¬ v¨n NguyÔn Tr·i?  VÞ trÝ, tÇm vãc:NguyÔn Tr·i – t¸c gi¶ VH lín Hs tr¶ lêi. cña VH d©n téc, nhµ v¨n chÝnh luËn kiÖt xuÊt, nhµ th¬ khai s¸ng VH tiÕng ViÖt.. ? Nªu vÞ trÝ, tÇm vãc cña NguyÔn Tr·i trong lÞch sö d©n téc? Hs tr¶ lêi. 4. Cñng cè – NhËn xÐt: - HÖ thèng néi dung: Theo yªu c©u bµi häc. - NhËn xÐt chung. 5. DÆn dß: Yªu cÇu hs:- ¤n l¹i kiÕn thøc bµi häc. - §äc thªm vÒ th¬ v¨n NguyÔn Tr·i. - Soạn Bình Ngô đại cáo.. 204 Lop10.com.

<span class='text_page_counter'>(7)</span>