luận án tiến sĩ công cuộc xóa đói giảm nghèo ở huyện thạch thất, hà nội từ năm 1993 đến năm 2014

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM H NI

PHNG TH BCH HNG

CÔNG CUộC XóA ĐóI GIảM NGHèO
ở HUYệN THạCH THấT, Hà NộI Từ NĂM 1993 ĐếN
NĂM 2014
Chuyờn ngành: Lịch sử Việt Nam
Mã số: 9.22.90.13

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Vũ Thị Hòa


HÀ NỘI - 2021


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận án này là cơng trình nghiên
cứu của riêng cá nhân tơi, các số liệu kết quả nghiên cứu được
trình bày trong luận án là trung thực, chưa từng có bất cứ tác giả
nào nghiên cứu và công bố.
Hà Nội, ngày tháng năm 2021
Tác giả luận án

Phùng Thị Bích Hằng


MỤC LỤC

Tran
MỞ ĐẦU..........................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài............................................................................................1
2. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của luận án.................................................2
3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án..................................................3
4. Phương pháp luận, phương pháp nghiên cứu và nguồn tư liệu.....................4
5. Đóng góp của luận án....................................................................................5
6. Cấu trúc của luận án......................................................................................6
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CĨ LIÊN
QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN....................................................................7
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về các vấn đề liên quan đến đề
tài luận án.........................................................................................................7
1.1.1. Những cơng trình nghiên cứu của các cơ quan và tổ chức quốc tế
về xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam...............................................................7
1.1.2. Các cơng trình nghiên cứu của các tác giả Việt Nam về vấn đề
xóa đói giảm nghèo.....................................................................................11
1.1.3. Những nghiên cứu có liên quan đến huyện Thạch Thất và XĐGN
ở huyện Thạch Thất.....................................................................................24
1.2. Nhận xét về tình hình nghiên cứu.........................................................26
1.3. Những vấn đề đặt ra luận án tiếp tục giải quyết.................................28
CHƯƠNG 2: KHÁI QUÁT VỀ HUYỆN THẠCH THẤT VÀ CHỦ
TRƯƠNG CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM, ĐỊA PHƯƠNG VỀ
XÓA ĐÓI GIẢM NGHÈO (1993-2014)......................................................29
2.1. Khái quát về huyện Thạch Thất...........................................................29
2.1.1. Địa giới hành chính và tên gọi..........................................................29
2.1.2. Điều kiện tự nhiên.............................................................................30
2.1.3. Một vài nét về kinh tế, xã hội và văn hóa.........................................33

2.1.4. Tình hình đói nghèo ở huyện trước năm 1993..................................36
2.2. Chủ trương, chính sách của Đảng, địa phương về
xóa đói giảm nghèo..............................................................................39
2.2.1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về xóa đói giảm nghèo................................39
2.2.2. Chủ trương của Đảng Cộng sản Việt Nam về xóa đói giảm nghèo
thời kỳ đổi mới............................................................................................42
2.2.3. Các chính sách xóa đói giảm nghèo (1993-2014).............................48
2.2.4. Chuẩn nghèo ở Việt Nam..................................................................51
2.3. Huyện Thạch Thất cụ thể hóa chủ trương, chính sách xóa đói
giảm nghèo của Đảng....................................................................................52
2.3.1. Giai đoạn 1993-2007.........................................................................52
2.3.2. Giai đoạn 2008-2014.........................................................................59
Tiểu kết chương 2..........................................................................................64
CHƯƠNG 3: XÓA ĐÓI GIẢM NGHÈO Ở THẠCH THẤT GIAI
ĐOẠN 1993-2007...........................................................................................65
3.1. Huyện Thạch Thất thực hiện các giải pháp xóa đói giảm nghèo
(1993-2007).....................................................................................................65
3.1.1. Thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế gắn với xóa đói giảm nghèo.......65
3.1.2. Thực hiện huy động nguồn vốn cho xóa đói giảm nghèo......................73
3.1.3. Thực hiện giải quyết việc làm và đào tạo nghề cho người lao động.......83
3.1.4. Thực hiện chính sách xã hội đối với hộ đói nghèo................................86
3.2. Kết quả XĐGN giai đoạn 1993 - 2007..................................................88
3.2.1. Kết quả xóa đói giảm nghèo tồn huyện...........................................88
3.2.2. Kết quả xóa đói giảm nghèo ở các xã, thị trấn trong huyện Thạch Thất
.....................................................................................................................90
Tiểu kết chương 3..........................................................................................94
CHƯƠNG 4: GIẢM NGHÈO Ở HUYỆN THẠCH THẤT, HÀ NỘI
GIAI ĐOẠN 2008-2014.................................................................................96

4.1. Bối cảnh lịch sử mới và quá trình thực hiện giảm nghèo ở huyện
Thạch Thất (2008-2014)................................................................................96
4.1.1. Bối cảnh lịch sử mới (2008-2014)....................................................96
4.1.2. Đẩy mạnh thực hiện các giải pháp giảm nghèo (2008-2014)............99
4.1.3. Thực hiện tín dụng ưu đãi đối với hộ nghèo...................................108
4.1.4. Thực hiện chính sách dạy nghề, giải quyết việc làm.......................110
4.1.5. Thực hiện chính sách hỗ trợ y tế, giáo dục, nhà ở, trợ cấp xã hội
… đối với người nghèo..............................................................................111
4.2. Kết quả giảm nghèo giai đoạn 2008 - 2014.........................................112
4.2.1. Kết quả chung toàn huyện...............................................................112
4.2.2. Kết quả giảm nghèo ở các xã và thị trấn.........................................116
4.2.3. Hạn chế............................................................................................124
Tiểu kết chương 4........................................................................................128
CHƯƠNG 5: ĐẶC ĐIỂM VÀ TÁC ĐỘNG CỦA CÔNG CUỘC XÓA
ĐÓI GIẢM NGHÈO ĐẾN HUYỆN THẠCH THẤT HÀ NỘI 129TỪ
NĂM 1993 ĐẾN NĂM 2014.......................................................................129
5.1. Đặc điểm cơng cuộc xóa đói giảm nghèo (1993-2014).......................129
5.1.1. Đảng bộ huyện Thạch Thất đã quán triệt và vận dụng sáng tạo
chủ trương của Trung ương, của Thành phố Hà Nội, kịp thời xây dựng
các chương trình hành động, các nghị quyết, quyết định phù hợp với
đặc điểm và điều kiện cụ thể, tình hình thực tế của địa phương...............129
5.1.2. Công cuộc XĐGN ở huyện Thạch Thất (1993-2014) là một cuộc
vận động lớn, huy động được sự tham gia của cả hệ thống chính trị và
nhân dân trong huyện................................................................................130
5.1.3. Hoạt động xóa đói giảm nghèo ở huyện Thạch Thất được tổ chức
với nhiều hình thức và biện pháp phong phú, đa dạng..............................132
5.1.4. Công cuộc XĐGN (1993-2014) đã khai thác có hiệu quả các tiềm
năng, lợi thế, phát huy mọi nguồn lực tổng hợp và sử dụng hiệu quả các
nguồn lực để xóa đói giảm nghèo.............................................................133

5.1.5. Kết quả xóa đói giảm nghèo 1993-2014 thu hẹp bức tranh nghèo
đói ở huyện, góp phần giảm nghèo bền vững...........................................136
5.1.6. Nguyên nhân nghèo thay đổi, tập trung vào các đối tượng nghèo
bị ốm đau, người nghèo mắc trọng bệnh, phụ nữ đơn thân.......................137
5.1.7. Sự nỗ lực phấn đấu vươn lên của chính người nghèo là một trong
những nhân tố quan trọng, đóng vai trị quyết định trong thực hiện mục
tiêu giảm nghèo.........................................................................................138
5.2. Tác động của công cuộc XĐGN đến kinh tế, xã hội và quốc
phòng-an ninh của huyện Thạch Thất......................................................139
5.2.1. Về kinh tế........................................................................................139
5.2.2. Về xã hội.........................................................................................141
Tiểu kết chương 5........................................................................................147
KẾT LUẬN..................................................................................................148
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ
ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN.........................................151
TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................152
PHỤ LỤC


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Chữ

viết Nghĩa

tắt
DTTS
CNH
HĐH

UBND
QĐ
NQ
NTM
XĐGN
CNXH
CSXH
KT - XH

Dân tộc thiểu số
Cơng nghiệp hóa
Hiện đại hóa
Ủy ban nhân dân
Quyết định
Nghị quyết
Nơng thơn mới
Xóa
đói
giảm
nghèo
Chủ nghĩa xã hội
Chính sách xã hội
Kinh tế - Xã hội


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1.

Các ngành nghề tiểu thủ công nghiệp ở huyện Thạch Thất........33

Bảng 3.1.

Năng suất, sản lượng lúa, bình quân lương thực đầu người,
sản lượng hoa màu quy thóc của huyện Thạch Thất trong một
số năm.........................................................................................66

Bảng 3.2.

Giá trị ngành sản xuất nông nghiệp của huyện Thạch Thất
một số năm..................................................................................68

Bảng 3.3.

Một số làng nghề tiêu biểu (2003)..............................................70

Bảng 3.4.

Giá trị các ngành kinh tế huyện Thạch Thất một số năm............71

Bảng 3.5.

Số liệu hộ đói nghèo và tỉ lệ hộ đói nghèo huyện Thạch Thất
giai đoạn 1993-1997....................................................................90

Bảng 3.6.

Tổng hợp tỉ lệ đói nghèo các xã, thị trấn trong huyện Thạch
Thất một số năm..........................................................................90

Bảng 4.1.

Tổng giá trị sản xuất một số năm..............................................107

Bảng 4.2.

Tổng hợp hộ nghèo huyện Thạch Thất 7 năm (2008-2014)
...................................................................................................112

Bảng 4.3.

Tỉ lệ hộ nghèo các xã từ năm 2009 đến năm 2014....................114

Bảng 4.4.

Tỉ lệ hộ nghèo các huyện ngoại thành Hà Nội một số năm......115

Bảng 4.5.

Tỉ lệ hộ nghèo các tỉnh thành trên cả nước một số năm............115

Bảng 4.6.

Tình hình hộ nghèo các xã, thị trấn huyện Thạch Thất năm 2009
...................................................................................................116

Bảng 4.7.

Tình hình hộ nghèo các xã, thị trấn huyện Thạch Thất năm 2011
...................................................................................................117

Bảng 4.8.

Tình hình hộ nghèo các xã, thị trấn huyện Thạch Thất năm 2014......120

Bảng 4.9.

Tổng hợp tình hình hộ nghèo các xã, thị trấn từ năm 2009
đến năm 2014............................................................................122

Bảng 4.10. Bảng tổng hợp hộ cận nghèo huyện Thạch Thất một số năm.........123


Bảng 5.1.

Nguyên nhân nghèo các năm....................................................137

Biểu đồ 4.1. Biểu tăng, giảm số hộ nghèo và tỉ lệ hộ nghèo huyện Thạch Thất
5 năm (2009 - 2014)

114


1

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Kỷ nguyên cách mạng khoa học cơng nghệ 4.0 đã đem lại cho lồi
người những thay đổi to lớn. Nhiều nước giàu lên nhờ cuộc cách mạng này.
Tuy vậy, ở một số nước, nhất là các nước thuộc địa cũ và các nước đang phát
triển, đói nghèo vẫn diễn ra và trở thành nỗi ám ảnh thường xuyên, cản trở sự

tiến bộ xã hội.
Việt Nam là quốc gia đang phát triển, trải qua hàng trăm năm chiến
tranh bị đế quốc ngoại bang thống trị, khát vọng ngàn đời của người dân Việt
Nam vẫn là “Ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành” (Hồ Chí
Minh). Chính vì vậy, ngay sau khi cách mạng Tháng 8 năm 1945 thành công,
Đảng và Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa đã xác định một trong ba kẻ
thù uy hiếp sự tồn vong của của chế độ mới là “giặc đói”. Từ năm 1975, khi
đất nước thống nhất, chính phủ cũng nêu việc cần làm là chăm lo và ổn định
đời sống của nhân dân, nhất là nhân dân các dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng
xa, vùng căn cứ cách mạng cũ. Tuy nhiên, do nhiều lý do chủ quan và khách
quan, đói nghèo vẫn là kẻ thù khó tiêu diệt và ln hiện diện mọi lúc, mọi nơi,
trở thành căn nguyên của sự bất ổn định về chính trị xã hội, đơi khi còn bị kẻ
thù lợi dụng để chống đối chế độ, phá hoại công cuộc xây dựng, bảo vệ tổ
quốc của nhân dân ta. Chính vì vậy, trong thời kỳ đổi mới đất nước, xóa đói
giảm nghèo đã trở thành một chủ trương lớn, một hệ thống quan điểm xuyên
suốt của Đảng và Chính phủ Việt Nam.
Từ năm 1986, năm bắt đầu cơng cuộc đổi mới cho đến nay, xóa đói
giảm nghèo đã thu được những kết quả quan trọng. Đời sống của nhân dân
không ngừng được cải thiện, nâng cao về vật chất và văn hóa tinh thần. Theo
đánh giá của một số tổ chức thống kê thế giới, Việt Nam là một trong những
quốc gia có tốc độ phát triển kinh tế nhanh, bình quân GDP tăng từ 6-8% năm
và là một trong những quốc gia có tốc độ giảm nghèo tốt nhất thế giới. Công
tác XĐGN ngày càng được xã hội hóa hơn. Cùng với thời gian những nhận


2

thức mới về đói nghèo, cách thức, biện pháp và kinh nghiệm XĐGN đã được
tổng kết. Nhiều hội nghị hội thảo về vấn đề này được tổ chức. Tuy nhiên, trên
thực tế, công tác XĐGN ở một số địa phương, nhất là các vùng nông thôn, các

huyện miền núi, vùng sâu vùng xa vẫn cịn nhiều khó khăn, thu nhập bình
qn đầu người cịn thấp, tỉ lệ người nghèo, cận nghèo và tái nghèo cịn cao.
Đói nghèo vẫn hiện hữu ở đâu đó trong một bộ phận dân cư nước ta, cho dù
họ sống ở đồng bằng, trung du, miền núi, biên giới hay hải đảo, là nông dân,
công nhân, thợ thủ công, người buôn bán nhỏ hay làm nghề tự do.
Thạch Thất là huyện ở ngoại thành Hà Nội, thuộc khu vực đồng bằng
Bắc bộ, là nơi trung chuyển giữa đồng bằng và trung du, miền núi nên có
thuận lợi nhất định trong xây dựng và phát triển kinh tế, xã hội song cũng cịn
nhiều khó khăn, thách thức. Giai đoạn 1993-2014, cơng cuộc xóa đói giảm
nghèo của huyện đã có những thành tích tốt, nhưng cịn nhiều khó khăn, hạn
chế cần đi sâu nghiên cứu toàn diện, hệ thống để rút kinh nghiệm cho việc
thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về cơng tác XĐGN
trong giai đoạn tiếp theo.
Cơng cuộc xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam và thế giới
đang có những địi hỏi ngày một cao hơn. Tiêu chí nghèo đã
ngày càng thay đổi, việc tổng kết chặng đường XĐGN trong
những năm đổi mới càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết
nhằm tìm ra những hạn chế, những cản trở để khắc phục,
đồng thời phát huy những thành tựu đã đạt được để đưa Việt
Nam lên một bước cao hơn, vững chắc hơn.
Xuất phát từ những lý do trên, tác giả đã chọn đề
tài :“Cơng cuộc xóa đói giảm nghèo ở huyện Thạch Thất, Hà Nội từ năm
1993 đến năm 2014” làm đề tài luận án tiến sĩ lịch sử.
2. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của luận án
Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là công cuộc XĐGN ở huyện Thạch Thất từ năm


3

1993 đến năm 2014, bao gồm các yếu tố liên quan đến suốt q trình thực
hiện cơng cuộc XĐGN như: chủ trương, chính sách XĐGN, q trình triển
khai, kết quả thực hiện, tác động của quá trình XĐGN lên các lĩnh vực của
huyện Thạch Thất.
Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nội dung:
Về thời gian, luận án thực hiện nghiên cứu từ năm 1993 đến năm 2014.
Mốc năm 1993 là mốc thời gian Quốc hội Việt Nam có nghị quyết về XĐGN,
Ban chỉ đạo xóa đói giảm nghèo cũng được thành lập ở Thạch Thất, từ đó
phong trào XĐGN diễn ra sơi nổi trên tồn quốc trong đó có Thạch Thất. Tuy
nhiên để làm rõ hơn công cuộc XĐGN của huyện từ năm 1993 đến năm 2014,
tác giả có đề cập đến thời gian cận kề như trước năm 1993 và sau năm 2014.
Về không gian, giai đoạn 1993-2007, phạm vi nghiên cứu của luận án là
19 xã và 01 thị trấn Liên Quan (thị trấn Liên Quan và 22 xã: Bình Phú, Bình
Yên, Canh Nậu, Cẩm Yên, Cần Kiệm, Chàng Sơn, Dị Nậu, Đại Đồng, Đồng
Trúc, Hạ Bằng, Hương Ngải, Hữu Bằng, Kim Quan, Lại Thượng, Phú Kim,
Phùng xá, Tân Xã, Thạch Hoà, Thạch Xá)
Giai đoạn 2008
-2014, phạm vi nghiên cứu của luận án thêm 3 xã Tiến Xuân, Yên Bình,
Yên Trung, gồm 23 đơn vị hành chính (thị trấn Liên Quan và 22 xã).
3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
3.1. Mục tiêu của luận án là
Thứ nhất, thơng qua việc tìm hiểu cơng cuộc xóa đói giảm nghèo ở huyện
Thạch Thất (1993-2014) góp phần làm rõ đóng góp của huyện đối với cơng cuộc
đổi mới của Việt Nam (1993-2014)
Thứ hai, góp phần bổ sung thêm một nội dung quan trọng cho nghiên
cứu các vấn đề xã hội thời kỳ đổi mới. Qua đó, làm rõ hơn bức tranh
XĐGN của Việt Nam, một trong những thành tựu lớn nhất của Việt Nam

4

thời kỳ đổi mới.
3.2. Nhiệm vụ
Thứ nhất, luận án khảo sát, trình bày có hệ thống các chủ trương
chính sách của Đảng, địa phương về xóa đói giảm nghèo giai đoạn 19932014. Làm rõ quá trình huyện Thạch Thất triển khai cơng cuộc xóa đói
giảm nghèo giai đoạn 1993-2014.
Thứ hai, luận án rút ra đặc điểm, tác động của công cuộc xóa đói
giảm nghèo đến kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng huyện Thạch Thất giai
đoạn 1993-2014.
Thứ ba, luận án khẳng định những đóng góp của cơng cuộc xóa đói
giảm nghèo đối với huyện Thạch Thất và Việt Nam giai đoạn 1993-2014.
Thứ tư, trên cơ sở những đóng góp của huyện Thạch Thất trong cơng
cuộc xóa đói giảm nghèo, luận án chứng minh rằng, ở bất kỳ hoàn cảnh nào
của lịch sử dân tộc, xóa đói giảm nghèo ln là một nhiệm vụ chính trị
quan trọng, hàng đầu của dân tộc Việt Nam.
4. Phương pháp luận, phương pháp nghiên cứu và nguồn tư liệu
4.1. Phương pháp luận
Luận án dựa trên các cơ sở khoa học sau:
Nắm vững, vận dụng quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử
của Chủ nghĩa Mác - Lênin.
Những quan điểm có ý nghĩa phương pháp luận của Hồ Chí Minh, đặc
biệt là triết lý đói nghèo trong tư tưởng Hồ Chí Minh.
Chủ trương, chính sách và q trình chỉ đạo xóa đói giảm nghèo của
Đảng Cộng sản Việt Nam trong thời kỳ 1993-2014.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài thuộc ngành khoa học lịch sử, để thực hiện tác giả sử dụng các
phương pháp sau:
- Phương pháp lịch sử, phương pháp logic và sự kết hợp giữa 2 phương

5

pháp đó.
- Phương pháp phân tích, tổng hợp.
- Phương pháp thống kê, so sánh.
- Ngoài ra phương pháp điền dã, đặc biệt là phỏng vấn các nhân
chứng đã thoát nghèo giai đoạn 2008-2014.
4.3. Nguồn tư liệu
Trong quá trình nghiên cứu, tác giả khai thác và sử dụng các tư liệu
chính sau:
Nguồn tư liệu lưu trữ tại các trung tâm lưu trữ quốc gia, từ trung tâm
lưu trữ huyện Thạch Thất.
Nguồn tư liệu lưu trữ từ Cục thống kê, Bộ lao động và thương binh xã
hội Việt Nam, Hà Nội, phòng Lao động và thương binh huyện Thạch Thất.
Nguồn tư liệu từ Hồ Chí Minh tồn tập
Nguồn tư liệu từ Văn kiện Đảng toàn tập.
Nguồn tư liệu từ các sách, các cơng trình nghiên cứu khoa học, các
bài viết đăng trên các báo, tạp chí có liên quan đến đề tài nghiên cứu của
luận án.
Ngồi ra, luận án cịn sử dụng những tư liệu thu thập được qua các
đợt điền dã, phỏng vấn các nhân chứng lịch sử.
5. Đóng góp của luận án
Luận án đã góp phần làm sáng tỏ, minh chứng cho những chủ trương
đúng đắn, phù hợp của Đảng đối với cơng cuộc xóa đói giảm nghèo, mặt
khác, luận án cũng góp phần làm căn cứ khoa học cho việc hoạch định đường
lối, mục tiêu, giải pháp giảm nghèo của Đảng bộ huyện Thạch Thất trong thời
gian tới.
Luận án đã phục dựng lại một cách chân thực bức tranh về q trình
xóa đói giảm nghèo ở huyện Thạch Thất (1993-2014).

Luận án làm cơ sở để vận dụng, đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả công


6

cuộc giảm nghèo của huyện Thạch Thất.
Kết quả nghiên cứu của luận án còn là nguồn tư liệu tham khảo cho
nghiên cứu XĐGN ở nông thôn Việt Nam, cho các tiết dạy lịch sử địa
phương, giáo dục truyền thống các cấp học ở huyện Thạch Thất.
6. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, và tài liệu tham khảo, nội dung của luận
án được trình bày trong 5 chương:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án.
Chương 2: Khái quát về huyện Thạch Thất và chủ trương, chính sách
của Đảng, địa phương về xóa đói giảm nghèo (1993-2014)
Chương 3: Xóa đói giảm nghèo ở huyện Thạch Thất giai đoạn (1993-2007)
Chương 4: Giảm nghèo ở huyện Thạch Thất, Hà Nội giai đoạn (2008-2014)
Chương 5: Đặc điểm và tác động của công cuộc xóa đói giảm nghèo
đến huyện Thạch Thất (1993 đến năm 2014)


7

CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
CĨ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về các vấn đề liên quan đến đề tài
luận án
Vấn đề xóa đói giảm nghèo ln được sự quan tâm, chú ý của các nhà

lãnh đạo, quản lý cũng như các nhà nghiên cứu khoa học trong và ngồi nước.
Có rất nhiều các cơng trình nghiên cứu về XĐGN ở các mức độ, lĩnh vực
khác nhau được công bố. Trong đó, nổi bật là những cơng trình khoa học, đề
tài, bài viết liên quan tới vấn đề đói nghèo và XĐGN của Việt Nam. Có thể
chia theo các nhóm cơng trình như:
1.1.1. Những cơng trình nghiên cứu của các cơ quan và tổ chức quốc tế về
xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam
Ngày 22/12/1992, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc thơng qua Nghị quyết
47/196, chính thức tun bố ngày 17/10 hàng năm là Ngày quốc tế xóa đói
giảm nghèo và kêu gọi tất cả các quốc gia cùng kỷ niệm. Nghị quyết của Liên
Hợp Quốc cũng mời gọi các tổ chức liên chính phủ và phi chính phủ giúp đỡ
các nước tổ chức các hoạt động quốc gia để đánh dấu ngày kỷ niệm. Nghị
quyết yêu cầu Tổng thư ký có những biện pháp cần thiết, trong phạm vi
nguồn lực sẵn có, bảo đảm sự thành cơng của các hoạt động do Liên Hợp
Quốc thực hiện nhân dịp Ngày quốc tế xóa đói giảm nghèo.
Kể từ đó, nhiều cơng trình nghiên cứu về XĐGN trên thế giới được
triển khai và cơng bố. Các cơng trình nghiên cứu tập trung vào các nội dung
như: nguyên nhân đói nghèo, giải pháp XĐGN, các chính sách giảm nghèo,
cảnh báo các yếu tố tác động đến đói nghèo, phân tích và đưa ra bức tranh
tồn cảnh về đói nghèo, rung hồi chng báo động về tình trạng đói nghèo
trên thế giới, kêu gọi các tổ chức quốc tế, chính phủ các quốc gia chung tay
trong cuộc chiến chống đói nghèo trên tồn cầu.


8

Những năm 90 của thế kỷ XX, đi đầu trong cuộc chiến chống đói
nghèo là các tổ chức như: Ngân hàng thế giới (WB),Viện nghiên cứu phát
triển xã hội (UNRID), cơ quan phát triển lương thực (FAO) của Liên Hiệp
quốc, Ủy ban giảm nghèo của Hiệp hội hợp tác khu vực Nam Á (SAARC),

Viện nghiên cứu của chính phủ Indonesia (IBIRD), Ủy ban kế hoạch của
Trung Quốc và Ấn Độ, Hiệp hội phát triển dân số và cộng đồng Thái Lan
(CDA)…..đã thực hiện nhiều cơng trình về xóa đói giảm nghèo trên thế giới
và Việt Nam.
Năm 1995, Cơ quan hợp tác phát triển quốc tế Thụy Điển (SIDA) có
đề cập trong cuốn “Vấn đề nghèo ở Việt Nam” một định nghĩa rất rộng về cái
nghèo, đi sâu phân tích tình hình nghèo của các nhóm nghèo ở Việt Nam,
đánh giá những tác động của công cuộc đổi mới đến người nghèo gắn liền với
các vấn đề về y tế, giáo dục, tín dụng….đưa ra một số vấn đề có ý nghĩa chiến
lược cần xem xét để nâng cao hiệu quả giảm nghèo ở Việt Nam.
Công ty Aduki trong tác phẩm “Vấn đề nghèo ở Việt Nam” xuất bản
năm 1996 [1] (NXB Chính trị Quốc gia) phân tích thực trạng các nhóm nghèo
ở Việt Nam, đánh giá kết quả thực hiện chính sách giảm nghèo của Đảng và
nhà nước, trên cơ sở đó nêu lên một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả
thực hiện giảm nghèo ở Việt Nam.
Bản báo cáo“Việt Nam vượt lên thử thách” của Ngân hàng thế giới
1998 [119] tác động từ cuộc khủng hoảng kinh tế đối với vấn đề xóa đói giảm
nghèo ở Việt Nam. Bản báo cáo xây dựng kiến nghị cho Việt Nam. Chương 1
của bản báo cáo mở đầu bằng việc xem xét tình hình hiện nay của kinh tế Việt
Nam. Chương 2, báo cáo đánh giá những đối sách hiện tại, nhận định về tiến
bộ đạt được trong một số lĩnh vực và đề xuất hành động nhanh chóng hơn
trong các lĩnh vực khác. Chương 3 và 4, báo cáo thực hiện phân tích chính
sách trong hai lĩnh vực trọng yếu của Việt Nam là nông thôn và hạ tầng cơ sở.
Cuối cùng, báo cáo tìm hiểu triển vọng tương lai, xác định các nhu cầu về tài


9

chính và xây dựng kiến nghị về số lượng cũng như chất lượng của sự trợ giúp
của các nước ngồi.

Cơng trình nghiên cứu “Cơ sở hạ tầng và xóa đói giảm nghèo” năm
2005 của Pierre Jacquet (Tạp chí Lao động và xã hội) đánh giá những lợi ích
của thực hiện chính sách hỗ trợ xây dựng cơ sở hạ tầng đối với xóa đói, giảm
nghèo, trong đó khẳng định rằng các hộ gia đình ở nơng thơn Việt Nam khi cư
trú ở địa bàn có đường nhựa thì có thêm cơ hội để thốt nghèo cũng như tại
các vùng có hệ thống thủy lợi thì đói nghèo ít trầm trọng hơn. Việc đầu tư của
Nhà nước được đánh giá là có tính phân phối lại cao nhất về mặt xã hội.
Cuốn sách của Liên Hợp Quốc “Compendium of rural development
assistance in Vietnam – Hà Nội: UNDP”. [120] Nxb Chính trị Quốc gia,
gồm 130 trang, xuất bản năm 2000. Tên sách dịch ra tiếng Việt: Trích yếu về
sự trợ giúp phát triển nông thôn ở Việt Nam. Nội dung cuốn sách đề cập đến
các khái niệm Dự án, dự án phát triển nông thôn ở Việt Nam, phát triển nông
thôn nghèo khổ ở Việt Nam. Định hướng của Chính phủ Việt Nam về phát
triển nông thôn và giảm bớt sự nghèo khổ ở Việt Nam. Bộ khung chính sách
phát triển nơng thôn. Bộ khung thiết chế cho sự phát triển nông thơn. Phi tập
trung hóa và phát triển nơng thơn. Khi trình bày về nội dung Nơng nghiệp,
ngư nghiệp và lâm nghiệp: cuốn sách làm rõ cơ sở của đời sống nông thôn
Việt Nam. Kinh tế nông thôn. Giáo dục nông thôn. Tổ chức ODA ở khu vực
nông thôn Việt Nam. ODA về nước sạch ở khu vực nơng thơn. Có thể thấy
cuốn sách đã trình bày khá đầy đủ, chi tiết về đặc điểm kinh tế, xã hội nông
thôn Việt Nam. Về các chính sách và giải pháp cho sự phát triển nơng thơn
nghèo khổ nói riêng và nơng thơn Việt Nam nói chung.
Cơng trình “Poverty and inequality in Vietnam: spatial pattenrns and
geographic determinants”(dịch sang tiếng Việt: Nghèo đói và bất bình đẳng ở
Việt Nam: các yếu tố về địa lý và không gian) (Dự án này được Cơ quan phát
triển quốc tế New Zealand tài trợ; các chuyên gia của ngân hàng thế


10

giới( WB), cơ quan Hợp tác phát triển Thụy Sĩ (SDC), Viện nghiên cứu chính
sách lương thực quốc tế IFPRI), Viện nghiên cứu phát triển (IDS), Bộ kế
hoạch và Đầu tư, Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, Bộ Lao động Thương binh và xã hội, Bộ Tài chính, Tổng cục thống kê hỗ trợ, hoàn thành
ngày 2-10-2003) làm rõ, ở Việt Nam tỉ lệ đói nghèo cao nhất là vùng sâu,
vùng xa của Tây Bắc, Đông Bắc bộ và bắc Tây Nguyên. Thấp nhất là ở thành
phố Hồ Chí Minh, thành phố Hà Nội và vùng Đơng Nam Bộ. Báo cáo cũng
chỉ ra bất bình đẳng trong chi tiêu bình quân đầu người là tương đối thấp. Bất
bình đẳng thấp nhất ở đồng bằng sông Hồng, tiếp theo là đồng bằng sơng Cửu
Long, khoảng 2/3 sự bất bình đẳng là chênh lệch trong các huyện với nhau.
Các số liệu trong báo cáo tương đối chính xác và khách quan có thể tham
khảo.
Trên trang web UNDP1 Việt Nam, ngày 28-03-2014, tổ chức Oxfam2
đưa ra nhận định Some of the poverty reduction policies are not relevant (Tạm
dịch: Nhiều chính sách giảm nghèo đã khơng cịn phù hợp) Oxfam cho rằng,
Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng kể trong công cuộc XĐGN khi tỉ
lệ giảm nghèo giảm từ 58% năm 1992 xuống còn 7,6 cuối năm 2013. Tuy
nhiên, nhiều chính sách giảm nghèo khơng cịn phù hợp, xuất hiện những bất
cập cần phải thay đổi để đảm bảo người nghèo thoát nghèo bền vững.
Oxfamcũng đưa ra số liệu minh chứng như: tính đến hết tháng 3-2014, tổng
số văn bản liên quan đến chính sách giảm nghèo là 501, trong đó có 188 văn
bản liên quan trực tiếp đến người nghèo còn hiệu lực và 313 văn bản liên
quan gián tiếp. Nhiều chính sách trùng lặp gây khó khăn cho các địa phương
1 (Tiếng Anh: United Nations Development Programme, viết tắt UNDP). Trọng tâm của UNDP tại Việt Nam là giúp Việt
Nam xây dựng và chia sẻ giải pháp cho các thách thức như: Quản lý theo nguyên tắc dân chủ. Xố đói giảm nghèo. Ngăn
chặn khủng hoảng và phục hồi sau khủng hoảng. Năng lượng và môi trường. Công nghệ thơng tin và viễn thơng. Phịng
chống HIV/AIDSKhuyến khích bảo vệ quyền con người và vị thế người phụ nữ trong xã hội.
2 Oxfam là một liên minh quốc tế gồm 20 tổ chức cùng phối hợp hoạt động tại trên 90 quốc gia trên thế
giới. Tổ chức này là một phần của phong trào toàn cầu nhằm đem lại tác động lớn hơn trong nỗ lực xóa
đói giảm nghèo và đấu tranh cho bình đẳng.Tại Việt Nam, Oxfam là một trong những tổ chức phi chính phủ quốc
tế hàng đầu hoạt động trong các lĩnh vực phát triển nông thôn, hỗ trợ nhân đạo và giảm thiểu rủi ro thiên tai, phát triển xã

hội dân sự và cộng đồng thiểu số, nâng cao vị thế phụ nữ.


11

trong việc triển khai, thực hiện. Một số chính sách nặng tính bao cấp, hỗ trợ
cho khơng tạo tâm lý khơng muốn thốt nghèo của người dân. Từ đó tổ chức
này cũng khuyến nghị Chính phủ cần được tư vấn cải cách chính sách dựa
trên bằng chứng chính xác, trong đó, những kết quả của nghiên cứu này cũng
là tài liệu cần thiết cho cho các cơ quan quản lý hoạch định chính sách giảm
nghèo trong thời gian tới tham khảo và sử dụng.
1.1.2. Các cơng trình nghiên cứu của các tác giả Việt Nam về vấn đề xóa
đói giảm nghèo
*Các cơng trình viết về xóa đói giảm nghèo
“Vấn đề xóa đói, giảm nghèo ở nơng thơn nước ta hiện nay” (1997) tác
giả Nguyễn Thị Hằng [70] đã nêu lên tính tất yếu khách quan của việc
XĐGN, đánh giá khá đầy đủ về thực trạng nghèo đói ở Việt Nam ở nông thôn,
nhất là khi chuyển sang kinh tế thị trường, đồng thời đưa ra một số biện pháp
XĐGN ở nông thôn Việt Nam đến năm 2000.
Lê Xuân Bá (cùng tập thể tác giả) “Nghèo đói và xóa đói, giảm nghèo
ở Việt Nam”, [3] Nxb Nông nghiệp, 2001, đã phản ánh tổng quan về nghèo
đói trên thế giới, đưa ra các phương pháp đánh giá về nghèo đói hiện nay,
nghèo đói ở Việt Nam và nghiên cứu thực tiễn về nghèo đói ở tỉnh Quảng
Bình, qua đó đưa ra một số quan điểm, giải pháp chung về XĐGN ở Việt
Nam.
Cuốn sách của tác giả Nguyễn Thị Hằng “Vấn đề giảm nghèo trong nền
kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay” [71] Nxb Thống kê, 2001, đề cập đến
các quan niệm về nghèo và giảm nghèo cũng như các chuẩn mực đánh giá
nghèo ở Việt Nam hiện nay; phân tích và đánh giá thực trạng, nguyên nhân
của sự nghèo đói, điểm qua một số kết quả đạt được trong xóa đói giảm nghèo

ở Việt Nam, đề xuất phương hướng và giải pháp chủ yếu giảm nghèo ở Việt
Nam, đó là việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, phát triển các loại hình dịch vụ
hồn thiện hệ thống phúc lợi…


12

Báo cáo cập nhật nghèo 2006: Nghèo và giảm nghèo ở Việt Nam giai
đoạn 1993-2004 của Viện Khoa học xã hội Việt Nam đã sử dụng những số
liệu của kết quả nghiên cứu được cập nhật đáng tin cậy qua các cuộc điều tra
xã hội học: Nghiên cứu khảo sát mức sống dân cư năm 1993, 1998 và khảo
sát mức sống hộ gia đình các năm 2002, 2004 ở các vùng, miền trên lãnh thổ
Việt Nam. Qua phân tích các số liệu về tiêu dùng dân cư, tỉ lệ đi học đúng tuổi
ở các cấp, đưa ra bức tranh về toàn cảnh về động thái nghèo và giảm nghèo,
các nguyên nhân nghèo đói để trên cơ sở đề xuất các định hướng giải pháp
nhằm giảm nghèo đói và phát triển bền vững ở Việt Nam.
Tác giả Trần Văn Chử [46] trong “Cơng cuộc xóa đói giảm nghèo ở
Việt Nam 60 năm nhìn lại” năm 2007 (Tạp chí Lao động và xã hội) nêu lên
quan điểm của Hồ Chí Minh, Đảng, Nhà nước về xóa đói giảm nghèo, đánh
giá kết quả thực hiện, từ đó rút ra bài học sau hơn 60 năm thực hiện xóa đói,
giảm nghèo ở Việt Nam.
Tác giả Nguyễn Thu Hà [67] trong “Xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam,
một vài kinh nghiệm” của Tạp chí Kinh tế Châu Á-TBD số 59/2008 khuyến
nghị các giải pháp thúc đẩy thực hiện chính sách xóa đói giảm nghèo, phối
hợp chính sách xóa đói giảm nghèo với chính sách an sinh xã hội. Nhân rộng
mơ hình giảm nghèo có hiệu quả như mơ hình tiết kiệm tín dụng của Hội phụ
nữ, mơ hình hướng dẫn cách làm ăn cho đồng bào dân tộc ít người, mơ hình
khám chữa bệnh và làm nhà tình thương cho người nghèo ở thành phố Hồ Chí
Minh, Hà Nội…Giải pháp về quản lý, tổ chức, tăng cường công tác kiểm tra
đối với thực hiện các chính sách giảm nghèo trong thực tiễn.

Cuốn sách “Xóa đói giảm nghèo ở Malaixia và Thái Lan bài học kinh
nghiệm cho Việt Nam” (Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội 2010) của tác giả Võ
Thị Thu Nguyệt [127] đã nêu lên các chiến lược XĐGN của Malaixia và Thái
Lan. Từ đó, tác giả đưa ra một số bài học kinh nghiệm cho Việt Nam về
XĐGN cho khu vực nông thôn cũng như khắc phục tình trạng bất bình đẳng


13

về lãnh thổ.
Năm 2010, Chương trình phát triển Liên hợp quốc thực hiện: “Đánh
giá nghèo đô thị” ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. [172] Báo cáo được
trình bày với hai phần chính, đặc biệt báo cáo có một phân tích tình trạng
nghèo với cách tiếp cận mới là tiếp cận nghèo đa chiều. Đồng thời báo cáo
dành riêng một mục để phân tích về tình trạng sống của dân cư hai thành phố
theo nhóm dân di cư và dân thường trú. Cuối cùng báo cáo cũng đưa ra một
số gợi ý chính sách cho cơng tác giảm nghèo đô thị của hai thành phố.
“Giảm nghèo ở Việt Nam: Thành tựu và thách thức”, Nxb Thế giới,
2011, do Viện khoa học xã hội Việt Nam [241] biên soạn trình bày những xu
hướng trong cơng cuộc XĐGN ở Việt Nam với nhận định về thành tựu ấn
tượng song tiến độ không đồng đều, đưa ra quan niệm về động thái nghèo, các
hàm ý chính sách về giảm nghèo. Trong chương II, các tác giả trình bày về
tình hình giảm nghèo trong bối cảnh kinh tế mới trong giai đoạn sau khi Việt
Nam gia nhập tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), đồng thời chỉ ra những
thách thức cần giải quyết ở phía trước.
Bài báo “Bước ngoặt mới trong nỗ lực xóa đói giảm nghèo ” của
Nguyễn Thị Kim Ngân [124] (Tạp chí Cộng sản điện tử ngày 6-4-2011) nêu
lên những kết quả XĐGN ở Việt Nam như tỷ lệ hộ nghèo cả nước giảm nhanh
từ 22% (2005) xuống còn 11,3% (2009) và cịn 9,45% (2010), bình qn mỗi
năm giảm từ 2% đến 3%. Vì vậy thành tựu giảm nghèo ở Việt Nam được cộng

đồng quốc tế ghi nhận : là một trong những câu chuyện thành công nhất trong
phát triển kinh tế. Bên cạnh đó tác giả cũng nhấn mạnh kết quả giảm nghèo
chưa bền vững, tỷ lệ hộ tái nghèo cịn cao….từ đó tác giả đề ra định hướng
giảm nghèo nhanh và bền vững là: Thứ nhất, chính phủ cần rà sốt, đánh giá,
hệ thống lại các chính sách giảm nghèo. Thứ hai, tiếp tục thực hiện chương
trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2011-2015. Thứ ba,
thực hiện cơ chế phân cấp, trao quyền hỗ trợ trọn gói có mục tiêu cho địa
phương đi đôi với năng cao năng lực và tăng cường sự tham gia của người


14

dân. Thứ tư, phấn đấu giảm tỉ lệ hộ nghèo bình quân 2% năm theo chuẩn mới,
riêng 62 huyện nghèo các xã đặc biệt khó khăn giảm bình qn 4%/năm.
Sách “Phân hóa giàu nghèo ở Việt Nam hiện nay - Một số vấn đề lý
luận và thực tiễn”của Bùi Thị Hồn [79] (Nxb Chính trị - Hành chính, Hà Nội
2013) trình bày khái niệm phân hóa giàu nghèo, những tác động của nó đến
đối với sự phát triển xã hội. Tác giả cũng tập trung phân tích thực trạng,
nguyên nhân, xu hướng vận động và những vấn đề đặt ra đối với sự phân hóa
giàu nghèo trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam. Tác giả cũng nêu ra và
tập trung vào hai giải pháp chính là giải pháp nhằm thu hẹp khoảng cách giàu
- nghèo và giải pháp hạn chế sự làm giàu khơng chính đáng. Có thể nói, cuốn
sách đã làm rõ được một số vấn đề về thực trạng, nguyên nhân, xu hướng vận
động của sự phân hóa giàu - nghèo và những giải pháp nhằm thu hẹp khoảng
cách giàu - nghèo trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam.
Bài báo “Phát triển kinh tế - xã hội và xóa đói giảm nghèo vùng dân tộc
thiểu số trong sự nghiệp cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” của tác giả
Nguyễn Lâm Thành [159] (Tạp chí Cộng sản số 848, tháng 6 năm 2013) nhận
định XĐGN ở vùng đồng bào DTTS đạt được một số kết quả nhất định là do sự
phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của đất nước. Song đây mới chỉ là kết quả

bước đầu, còn nhiều vấn đề cần tập trung giải quyết như vấn đề quan hệ dân tộc,
trong đó có quan hệ văn hóa giữa yếu tố truyền thống và hiện đại, vấn đề bảo
đảm quyền làm chủ gắn với việc xây dựng ý thức nỗ lực vươn lên của người
nghèo… xử lý tác động của xu thế tồn cầu hóa về kinh tế đối với vùng dân tộc.
Bài báo “Bị đe mất chức nếu cả làng …giàu lên” của tác giả Nguyễn
Thu Hằng [69] đăng trên báo Thanh niên số 114(6697) 24/04/2014. Tác giả
tập hợp những câu chuyện thực tế về một số xã, thôn, cá nhân khơng muốn
thốt nghèo để được hưởng chính sách của nhà nước. Những bất cập trong
việc thực thi chính sách giảm nghèo ở vùng có đồng bào dân tộc thiểu số sinh
sống. Chỉ ra những hạn chế cần phải khắc phục trong việc thực hiện các


15

chương trình giảm nghèo.
Bài báo “Cần một cách nhìn mới xóa đói giảm nghèo cho đồng bào
dân tộc” của tác giả Dũng Hiếu [74] đăng trên báo Kinh tế Việt Nam số 115,
14/05/2014 nhận định để phát huy hiệu quả các chính sách ưu tiên của nhà
nước đối với cơng cuộc xóa đói giảm nghèo cho các đồng bào dân tộc rất cần
một cách tư duy mới. Tùy từng địa phương cụ thể để có chính sách phù hợp,
khơng chồng chéo với nhau, có như thế mới đạt hiệu quả cao.
*Các cơng trình nghiên cứu về chủ trương, chính sách XĐGN của
Đảng và Nhà nước Việt Nam
“Chương trình quốc gia xóa đói, giảm nghèo - một nhân tố mới trong
quản lý của Nhà nước ta” của Phạm Di, năm 2005 [53] (Tạp chí Lý luận
chính trị) phân tích những điểm mới của Chương trình mục tiêu quốc gia xóa
đói, giảm nghèo của Chính phủ, trong đó cho rằng tầm quản lý và điều chỉnh
chương trình ở cấp độ vĩ mơ cho phép thực hiện những đầu tư lớn đa dạng
hơn về các nguồn lực. Chương trình có những điểm nhấn ưu tiên, quan điểm
tiếp cận chính xác và được chia sẻ rộng rãi hơn, đặc biệt là quan điểm về sự

tham gia của người dân và cộng đồng.
Bài viết của Nguyễn Đình Tấn “Nhận thức của Đảng ta về vấn đề xóa
đói, giảm nghèo”, năm 2005 [153] (Tạp chí Lịch sử Đảng) làm rõ quá trình
nhận thức của Đảng về xóa đói giảm nghèo trong những năm đổi mới, trong
đó khẳng định nhận thức của Đảng về vấn đề xóa đói giảm nghèo ngày càng
trở nên hồn thiện, sâu sắc và sát với thực tiễn khách quan.
Bài báo “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về xóa đói giảm nghèo theo
hướng bền vững” (Tạp chí Lý luận chính trị, số 3, năm 2007) cuả Nguyễn
Hữu Dũng [51]viết, xóa đói giảm nghèo theo hướng bền vững là phát triển
vốn nhân lực của chính người nghèo, tạo mơi trường và điều kiện cho người
nghèo có cơ hội thốt nghèo, vươn lên ấm no. Hơn nữa chính sách xóa đói
giảm nghèo theo hướng bền vững còn phải gắn với phát triển và chăm lo xây
dựng một xã hội mà mọi người có cuộc sống ấm no hạnh phúc và xã hội phải