Gián án VIẾT VĂN NGHỊ LUẬN

A.Phần mở đầu.
I .Lí do chọn đề tài:
Nh chúng ta đã biết, phân môn làm văn trong chơng trình THPT ít nhiều cũng bị
xem nhẹ trong việc dạy và học. Chính vì vậy có rất nhiều em yêu thích văn chơng nhng khi
bắt tay vào làm bài văn lại rất lúng túng không biết bắt đầu từ đâu và làm cho các em ngày
càng xa lánh văn chơng.
Trên bớc đờng tìm tòi của các đồng nghiệp đi trớc tôi xin mạnh dạn đa ra một ý kiến nhỏ
về việc: Vận dụng kinh nghiệm cách viết của Bác Hồ trong việc làm một bài văn nghị luận.
Rất mong đợc các bạn đồng nghiệp góp ý, nhận xét và xây dựng để bản sáng kiến đ-
ợc hoàn thiện hơn.
II . .Mục đích nghiên cứu:
- GV và HS bám sát văn bản để tìm hiểu và khám phá.
- HS là chủ thể trong giờ học.
-Thu thập những phát hiện mới , độc đáo từ HS.
III.Ph ơng pháp nghiên cứu :
-Tìm đọc tài liệu.
- Kinh nghiệm trong quá trình dạy.
IV.Giới hạn phạm vi nghiên cứu:
- Đề tài tập trung vào cách viết của Bác Hồ để làm một bài văn nghị luận và thể nghiệm
qua một đề bài cụ thể.
- Nghiên cứu hệ thống những thao tác cần thiết phải làm đối với GVvà HS trong quá trình
làm văn.
B.Nội dung.
I . ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn
1.ý nghĩa khoa học:
- Kĩ năng làm bài văn nghị luận là một trong những yếu tố tạo thành năng lực văn
chơng của con ngời nói chung,đặc biệt quan trọng đối với học sinh trong việc khám phá cái
hay cái đẹp trong tác phẩm và thể hiện tâm hồn mình trong bài viết.
1
-Làm văn là môn học giúp học sinh hoàn thành và phát triển năng lực văn chơng.
2.ý nghĩa thực tiễn:

Trong những năm gần đây , xác định đợc tầm quan trọng của môn làm văn nên giáo viên
dạy văn đã quan tâm đến cách giúp học sinh rèn luyện kĩ năng thao tác làm văn .
Riêng tôi , tôi cảm thấy rất tâm đắc khi dạy và đọc bài Khái quát tác giả Nguyễn
ái Quốc Hồ Chí Minh vì lời dạy của ngời về kinh nghiệm viết báo , làm văn chơng .
Ngời nhắc rằng : Trớc khi cầm bút ngời viết cần đặt ra và trả lời thật sáng tỏ bốn câu
hỏi : Viết cho ai ? Viết để làm gì ? Viết cái gì ? Viết nh thế nào ? . ở vị trí
một giáo viên , khi giảng lí thuyết cũng nh thực hành môn làm văn tôi đã nhiều lần sử dụng
bốn câu hỏi trên để khảo sát trình độ nhận thức và kĩ năng làm văn của học sinh . Mỗi em
trả lời một cách - đúng , sai , mập mờ thật là thú vị .
Vậy từ cơ sở lí luận và thực tiễn trên bản thân tôi xin trao đổi về vấn đề này xung
quanh việc làm một bài văn nghị luận của học sinh phổ thông .
II . Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh
Về nhận thức , tôi hớng dẫn cho học sinh lần lợt giải đáp các câu hỏi :
1. Giáo viên hớng dẫn học sinh trả lời câu hỏi làm bài văn là Viết cho ai Viết để
ai đọc ?
Đa số các em trả lời : Viết cho thầy cô , để thầy cô giáo đọc
Vì xác định đối tợng đọc văn của mình nh thế , nên nội dung của bài vciết thờng nhắc lại
một cách máy móc bài giảng của thầy cô hoặc thông minh hơn một chút là uốn giọng
văn theo từng gu từng khẩu vị của thầy cô .Thật là một lầm lẫn tai hại !
ở trờng phổ thông , mỗi bài kiểm tra đều có đề bài với những yêu cầu và kiến thức kĩ năng
cụ thể . Vậy trớc khi làm bài tôi hớng dẫn các em trả lời câu hỏi viết cho ai ? một cách
chính xác là ta viết cho ngời ra đề , để thuyết phục tác giả của đề văn .
Đối tợng đọcbài văn của học sinh là bạn đọc giả tởng đứng trong nội dung , yêu cầu
của đề văn , chứ không phải thầy cô giáo . Cái đích mà văn chơng hớng tới là đề văn.
Chúng ta Những thầy cô giáo chỉ nên là huấn luyện viên đứng ngoài sân cỏ
để nhận xét rút kinh nghiệm và hớng dẫn học sinh đá bóng vào lới.
2 . Câu hỏi 2 : Viết để làm gì ?
2
Nhiều học sinh trả lời Viết để dành điểm cao , để thi đỗ . Từ nhận thức này , trớc
và trong khi làm bài các em đã lao đi tìm và chép lại các Bài văn mẫu Bài chọn lọc

,thậm chí cả những bài nghiên cứu , bình luận văn chơng đầy chất hàn lâm vì lầm tởng đấy
là những áng văn tuyệt hảo sẽ làm các thầy cô lóa mắt .Kết quả là các bài làm kiểu t
liệu ấy nh những phát súng bắn chỉ thiên , tiếng nổ thì vang trời nhng chẳng dọa đợc ai .vì
khi chấm bài các giáo viên dễ dàng nhận ra những dấu hiệu vay mợn , quay cóp .
Vì vậy , với câu hỏi này giáo viên hớng dẫn các em trả lời dứt khoát : để thể hiện
kién thức , tâm hồn , tình cảm cùng những kĩ năng cơ bản về văn chơng , về cuộc sống mà
mình đợc học theo yêu cầu kiểm tra của ng ời ra đề . Sau đó hãy nghĩ đến câu trả lời :
để đạt điểm cao Có nhận thức chính xác thông thoáng nh vậy ,các em mới có thể giải
thoát đợc những hào quang của những bài mẫu ,tài liệu , để tự mình đi tìm chân lí ,tự mình
chọn ý , động não để viết bài văn .
3 . Câu hỏi 3 : Viết cái gì ?
Câu hỏi 4 : Viết nh thế nào ?
Nếu đã trả lời đúng hai câu hỏi trớc , các em dễ dàng trả lời đợc hai câu hỏi này .
Khi làm bài , các em cần viết những gì mà đề văn yêu cầu , bằng cách vận dụng sáng tạo
những kiến thức đã đợc học , những kĩ năng đã đợc rèn luyện , viết bằng tất cả trí thông
minh bằng sự chân thành của một thanh niên báo cáo kết quả học tập và phấn đấu trong
những năm qua , để ngày mai bớc vào đời hoặc học lên một cách có hiệu quả nhất. III.
H ớng dãn thực nghiệm
Từ những nhận thức mang tính lí thuyết trên tôi hớng dẫn học sinh thực hiện vào
thực tiễn , trả lời bốn câu hỏi về cách viết trớc một đề văn cụ thể .
Anh ( chị ) hãy phân tích sức sống tiềm tàng của nhân vật Mị từ lúc bị bắt làm con
dâu gạt nợ nhà thống lí Pá Tra tới khi trốn khỏi Hồng Ngài trong truyện ngắn Vợ chồng
APhủ của nhà văn Tô Hoài ( Câu 2 - Đề thi chính thức tốt nghiệp PTTH năm 1999-2000)
1. Viết cho ai ?
Viết cho ngời ra đề, cho những ai đã từng đọc truyện ngắn Vợ chồng APhủ , từng
thú vị trớc hình tợng nhân vật cô Mị một sáng tạo thẩm mĩ , giàu ý nghĩa nhân văn của
3
nhà văn Tô Hoài ; cho cả những ngời cha đọc truyện mà mới chỉ nghe tên tác phẩm , từng
biết nhà văn Tô Hoài .
Viết để bạn đọc giả tởng kia hiểu giá trị của tác phẩm , hiểu vẻ đẹp của hình tợng

nhân vật , từ đó mà hiểu thêm cuộc sống , yêu thêm văn chơng .
2. Viết để làm gì ?
Viết để trình bày những hiểu biết của mình về tác phẩm văn chơng về những kĩ năng
cơ bản làm một bài văn nghị luận theo yêu cầu của đề ra .
Đại thể trên cơ sở những hiểu biết tơng đối chắc chắn về truyện ngắn Vợ chồng Aphủ ,
chọn lựa , phân tích những chi tiết tiêu biểu để làm nổi bật sức sống tiềm tàng
( Tức là sức sống ẩn chứa bên trong ) của nhân vật Mị . Thấy đợc hai nét tởng nh đối lập ,
nhng lại rất thống nhất ở con ngời Mị : Có thời điểm cam chịu nhẫn nhục ,nhng thực chất ở
Mị vẫn tiềm tàng một sức sống : Sức sống ấy đợc bộc lộ qua những thời điểm chính Khi
tết đến Và Những đêm tình mùa xuân , khi cắt dây giải thoát cho Aphủ và cùng nhau
trốn khỏi Hồng Ngài
Về kĩ năng , phải tỏ ra biết cách phân tích một nhân vật trong truyện ngắn .Biết làm
một bài văn nghị luận văn học ,kết cấu chặt chẽ , bố cục rõ ràng.Diễn đạt tốt , không mắc
lỗi chính tả , dùng từ và ngữ pháp ( Trích H ớng dẫn chấm của bộ giáo dục và đào tạo)
Ngoài việc trình bày nội dung trên các em cần cho ngời đọc nhận rõ những rung cảm
của mình về một hình tợng thẩm mĩ , về những vẻ đẹp ngôn ngữ văn chơng Tô Hoài nói
riêng,vẻ đẹp trong sức sống con ngời nói chung .
3. Viết cái gì ?
Học sinh có thể trả lời : Dựa vào những chi tiết truyện , những lời kể , những cử chỉ ,
hành động tâm trạng của nhân vật Mị và một vài nhân vật có liên quan rồi phân tích ,
giảỉ mã , phán đoán , bình luận bằng các lí lẽ cụ thể , chính xác, chặt chẽ qua từ ngữ , câu
văn .GV hơngs dẫn tạp trung vào các luận đểm:
a . Mị và bi kịch đớn đau:
Từ một cô gái hồn nhiên, yêu đời hiếu thảo Mị bị bắt làm con dâu gạt nợ( do bố
mẹ vay nhà thống lí Pá Tra)với cuộc sống im lìm,tăm tối,cơ cựcnh kẻ nô lệ.Mị đau khổ
phản ứng quyết liệt và định ăn lá ngón tự tử,cố sống mà nh chết, cúi mặt buồn rời rợi ,
lùi lũi nh con rùa nuôi trong xó cửacó chồng mà cũng nh không.
4
b .Mị và diễn biễn tình cảm ý thức:
Từ khổ đau đến chịu đựng vì bị dày vò đày đọa về thể xác và áp chế về tinh thần,Mị

bị ràng buộc trong ý nghĩ mình bị bố con nhà thống lý Pá Tra cúng trình ma là ngời nhà nó
rồi thì chỉ còn biết ở cho đến lúc chết mất xác ở đây thôi,dẫn đến sự tê liệt tinh thần phản
kháng.Lúc nào Mị cũng nhìn ra ô cửa vuông bằng bàn tay ,chỉ thấy một màu mờ mờ trăng
trắng không rõ là sơng hay là nắng.Cô mất ý thức về sự sống,thậm chí không còn nghĩ đến
cáí chết nữa.Mị phó mặc cuộc sống cho định mệnh,cô không có ý thức về thời gian,không
nhớ làm dâu nhà Pá Tra bao nhiêu năm .Với Mị ,sự chuyển biến của thời khắc:sớm tối,ngày
tháng không có ý nghĩa gì,cuộc sống chỉ còn là một màn sơng mờ đục,không dĩ vãng,hiện
tại và không tơng lai.
c .Mị với sức sống tiềm tàng và sự hồi sinh kì diệu:
Bớc chuyển đầu tiên thể hiện sự trỗi dậy của Mị là lòng ham sống,là sự ý thức trở lại
về sự sống,thời gian ,về khát vọng tinh thần(mùa xuân về,những đêm tình mùa xuân,tiếng
sáo gọi bạn tình khiếnMị yêu đời,ham sống,Mị nhớ về ngày trớc,Mị uống rợu )Mị hành
đọng nh một con ngời tự do.Càng bị đè nén áp bức,sức sống trong con ngời Mị càng mãnh
liệt dâng trào:Mị phơi phới trở lại,trong lòng đột nhiên vui sớng nh những đêm tết ngày trớc
Mị trẻ lắm,Mị vẫn còn trẻ,Mị muốn đi chơi, từ những sục sôi trong tâm t đã biến thành
hành động Mị đến góc nhà lấy ống mỡ ,xắn một miếng bỏ vào đĩa đèn cho sáng.Có thể
xem đây là hành động thức tỉnh,tự mình thắp sáng ngọn lửa soi mình để thoát khỏi những
đêm dài tăm tối triền miên Cô quấn lại tóc ,rút cái váy hoa,sửa soạn đi chơi tết rồi bị A
Sử trói vào cột.
Bị trói Mị quên những đớn đau thể xác,quên mình đang bị trói,cô sống trong sự
giằng xé mãnh liệt giữa niềm khao khát hạnh phúc cháy bỏngvà sự thật tàn bạo lạnh lùng.
Hành động cuối cùng khi Mị cắt dây trói cứu A Phủ là hành động có ý nghĩa quan
trọng trong bớc ngoặt của đời cô để cứu ngời và cứu mình,tự giải phóng khỏi vòng nô lệ.Nó
chứng minh cho sức sống tiềm tàng dánh thức từng bớc ý thức và hành động nên sức sống
tâm hồn trong Mị là bất diệt.
4. Viết nh thế nào ?
Với câu hỏi này , giáo viên hớng dẫn học sinh : Viết nh một bài văn nghị luận văn
học mà mình đã đợc học , đợc rèn luyện .
5