Sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần công dân với pháp luật cho học sinh trung học phổ thông huyện pác nặm, tỉnh bắc kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

MA THỊ PHƢƠNG THẢO

SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG
VÀO DẠY HỌC PHẦN “CƠNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT”
CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
HUYỆN PÁC NẶM, TỈNH BẮC KẠN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

MA THỊ PHƢƠNG THẢO

SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG
VÀO DẠY HỌC PHẦN “CƠNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT”
CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
HUYỆN PÁC NẶM, TỈNH BẮC KẠN
Ngành: LL & PPDH bộ môn Lý luận Chính trị
Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HOÀNG LAN

THÁI NGUYÊN - 2020


LỜI CAM ĐOAN
Luận văn tốt nghiệp của tôi được sự hướng dẫn của cơ giáo TS.
Nguyễn Thị Hồng Lan, tơi đã hồn thành luận văn tốt nghiệp của mình.
Tơi xin cam đoan luận văn này là kết quả nghiên cứu của riêng tơi
khơng trùng với bất kỳ cơng trình nghiên cứu nào của các tác giả khác, những
số liệu trong luận văn là trung thực.
Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020
Tác giả

Ma Thị Phƣơng Thảo

i


LỜI CẢM ƠN
Để luận văn hoàn thành và được phép bảo vệ tôi đã nhận được sự quan
tâm giúp đỡ của nhiều cá nhân và đơn vị.
Tôi xin được bày tỏ lịng biết ơn chân thành, sâu sắc đến:
Cơ giáo TS Nguyễn Thị Hoàng Lan - người đã dành nhiều thời gian
quý báu để hướng dẫn, góp ý, chia sẻ… giúp tơi có định hướng đúng trong
suốt thời gian thực hiện luận văn.
Các nhà khoa học trong Hội đồng đánh giá luận văn đã có nhiều góp ý
về mặt khoa học để tơi hồn thiện luận văn được tốt hơn.
Các thầy, cô giáo giảng dạy lớp cao học Lý luận và phương pháp dạy
học bộ mơn Lý luận chính trị - đã giúp tơi có nền tảng kiến thức để thực hiện
luận văn.
Trường THPT Bộc Bố, Trung tâm GDNN - GDTX huyện Pác Nặm,

tỉnh Bắc Kạn đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình
khảo sát và thực nghiệm làm luận văn.
Sau cùng, tơi xin gửi lời cảm ơn đến những người thân, những người
trong gia đình ln động viên, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi, giúp
tơi hồn thành luận văn.
Thái Ngun, tháng 9 năm 2020
Tác giả

Ma Thị Phƣơng Thảo

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii
MỤC LỤC ........................................................................................................ iii
BẢNG DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ..................................................... vi
DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ........................................................................ viii
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài ...................................................... 3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 4
4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 4
5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 4
6. Đóng góp của đề tài....................................................................................... 5
7. Kết cấu luận văn ............................................................................................ 6
PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................... 7
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC

TÌNH HUỐNG PHẦN “CƠNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT” TRONG
CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC CƠNG DÂN LỚP 12 ................................ 7
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ......................................................................... 7
1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngồi có liên quan đến đề tài ................... 7
1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở trong nước có liên quan đến đề tài ................... 9
1.2. Dạy học theo phương pháp tình huống phần “Cơng dân với pháp
luật” trong chương trình Giáo dục cơng dân lớp 12 ....................................... 11
1.2.1. Quan niệm về phương pháp và phương pháp dạy học.......................... 11
1.2.2. Sự cần thiết của việc dạy học theo tình huống phần “Cơng dân với
pháp luật” trong chương trình Giáo dục cơng dân lớp 12............................... 18

iii


1.3. Lý luận về môn học Giáo dục công dân lớp 12 ở trường phổ thông ....... 25
1.3.1. Nội dung phần “Công dân với pháp luật” ở trường Trung học phổ thông ... 25
1.3.2. Đặc điểm nhận thức của học sinh trường trung học phổ thông ............ 28
Kết luận chương 1 ........................................................................................... 31
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH SỬ DỤNG
PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG VÀO DẠY HỌC PHẦN “CÔNG
DÂN VỚI PHÁP LUẬT” CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ
THÔNG HUYỆN PÁC NẶM, TỈNH BẮC KẠN ....................................... 32
2.1. Thực trạng việc sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần
“Công dân với pháp luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác
Nặm, tỉnh Bắc Kạn .......................................................................................... 32
2.1.1. Khái quát về các trường Trung học phổ thông ở huyện Pác Nặm,
tỉnh Bắc Kạn .................................................................................................... 32
2.1.2. Những kết quả đạt được của việc sử dụng phương pháp tình
huống vào dạy học phần “Cơng dân với pháp luật” chương trình Giáo
dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác

Nặm, tỉnh Bắc Kạn ......................................................................................... 38
2.1.3. Những hạn chế của việc sử dụng phương pháp tình huống vào dạy
học phần “Cơng dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp
12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ........... 40
2.2. Đề xuất quy trình sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học
phần “Cơng dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp 12
cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ................ 45
2.2.1. Các nguyên tắc cần đảm bảo khi sử dụng phương pháp tình huống vào
dạy học phần “Cơng dân với pháp luật” chương trình Giáo dục cơng dân lớp
12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn .................. 45
2.2.2. Quy trình thiết kế bài giảng................................................................... 49
2.2.3. Quy trình thực hiện bài giảng................................................................ 51
Kết luận chương 2 ........................................................................................... 60

iv


Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM VÀ ĐỀ XUẤT MỘT SỐ
GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ VIỆC SỬ DỤNG
PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG VÀO DẠY HỌC PHẦN “CƠNG
DÂN VỚI PHÁP LUẬT” CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ
THÔNG HUYỆN PÁC NẶM, TỈNH BẮC KẠN ....................................... 61
3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm phương pháp tình huống trong dạy
học phần “Cơng dân với pháp luật” chương trình Giáo dục cơng dân lớp
12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ........... 61
3.1.1. Giả thuyết thực nghiệm ......................................................................... 61
3.1.2. Mục đích thực nghiệm .......................................................................... 62
3.1.3. Địa điểm và thời gian tiến hành thực nghiệm ....................................... 62
3.2. Các bước tiến hành và phân tích kết quả thực nghiệm ............................ 62
3.2.1. Các bước tiến hành thực nghiệm........................................................... 62

3.2.2. Phân tích kết quả thực nghiệm .............................................................. 85
3.3. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc sử dụng phương pháp
tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” trong chương
trình Giáo dục cơng dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện
Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ..................................................................................... 92
3.3.1. Nhóm giải pháp đối với các nhà quản lý giáo dục ................................ 92
3.3.2. Nhóm giải pháp đối với đội ngũ giáo viên............................................ 96
3.3.3. Nhóm giải pháp đối với học sinh ........................................................ 101
Kết luận chương 3 ......................................................................................... 105
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 106
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 108
PHỤ LỤC ..................................................................................................... 110

v


BẢNG DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT

Từ, ngữ đầy đủ

Từ viết tắt

1

GDCD

Giáo dục công dân

2

GDNN - GDTX

Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên

3

GV

Giáo viên

4

HS

Học sinh

5

NXB

Nhà xuất bản

6

THPT

Trung học phổ thông

vi


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Quy mô học sinh ở các trường THPT trên địa bàn huyện Pác
Nặm, tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2014 - 2019 .................................... 33
Bảng 2.2. Cơ sở vật chất của các trường THPT huyện Pác Nặm, tỉnh
Bắc Kạn năm học 2019 - 2020 ...................................................... 34
Bảng 2.3. Kết quả học tập học kỳ I năm học 2019 - 2020 của học sinh
khối 12 các trường THPT huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ............ 36
Bảng 2.4. Mức độ hứng thú của HS lớp 12 các trường THPT trên địa
bàn huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn đối với việc học mơn
GDCD (trước q trình thực nghiệm) ........................................... 39
Bảng 2.5. Mức độ hứng thú của HS lớp 12 các trường THPT trên địa
bàn huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn đối với việc học mơn
GDCD (sau q trình thực nghiệm) .............................................. 39
Bảng 2.6. Kết quả điều tra về mức độ sử dụng phương pháp tình huống
và các phương pháp dạy học khác ................................................ 41
Bảng 2.7. Kết quả tìm hiểu những khó khăn khi dạy học theo tình huống
mơn GDCD chương trình lớp 12 .................................................. 42
Bảng 3.1. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và
lớp đối chứng ở trường THPT Bộc Bố ......................................... 85
Bảng 3.2. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD ở lớp thực nghiệm và đối
chứng ở trung tâm GDNN - GDTX .............................................. 86
Bảng 3.3. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm (12A1) và lớp đối
chiếu (12A3) ở trường THPT Bộc Bố........................................... 87
Bảng 3.4. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm (12A2) và lớp đối
chiếu (12A4) ở trường THPT Bộc Bố........................................... 88
Bảng 3.5. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở
trung tâm GDNN - GDTX ............................................................ 89

Bảng 3.6. Thái độ của học sinh đối với giờ học dạy học theo phương
pháp tình huống ............................................................................. 89

vii


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm (12A1) và lớp
đối chiếu (12A3) ở trường THPT Bộc Bố ................................ 87
Biểu đồ 3.2. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm (12A2) và lớp
đối chiếu (12A4) ở trường THPT Bộc Bố ................................ 88

viii


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, cả dân tộc ta đang
nỗ lực thực hiện một nhiệm vụ hết sức quan trọng là “phấn đấu đến năm 2020
nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại” [5, tr. 103].
Tại Đại hội XII của Đảng đã xác định đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào
tạo; phát triển nguồn nhân lực là một trong mười ba định hướng lớn để hiện thực
hóa mục tiêu phấn đấu sớm đưa nước ta cơ bản trở thành nước theo hướng hiện
đại. Đại hội XII khẳng định: “Giáo dục là quốc sách hàng đầu. Phát triển giáo
dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”.
Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh tồn cầu hóa đặt ra những
u cầu mới cho sự nghiệp giáo dục là đào tạo đổi mới căn bản, toàn diện
giáo dục, đào tạo phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ mới
đang đặt ra ngày càng cấp thiết. Một trong những định hướng cơ bản của việc
đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, kinh viện, xa

rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực và
phẩm chất của người học, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Vì
vậy, việc vận dụng và tổ chức có hiệu quả q trình dạy học trong nhà trường
phổ thơng thì các phương pháp giảng dạy là một thành tố vô cùng quan trọng,
vì việc vận dụng hợp lý các phương pháp dạy học là nhằm phát huy tính tích
cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực làm việc cộng
tác của người học. Đó cũng là những xu hướng quốc tế trong cải cách phương
pháp dạy học ở nhà trường phổ thông.
Giáo dục công dân là một bộ mơn có vai trị quan trọng đối với việc
giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh. Nó giúp học sinh có những kiến
thức, kỹ năng để ứng xử phù hợp trong cuộc sống. Việc dạy học có hiệu quả
môn Giáo dục công dân sẽ giúp giảm thiểu những tệ nạn xã hội đang hàng
ngày hàng giờ diễn ra trong xã hội. Xây dựng mơi trường văn hóa học đường
1


lành mạnh, khơng cịn lối ứng xử thiếu văn hóa, khơng cịn tình trạng bạo lực
trong giáo dục. Các tri thức khoa học trong môn Giáo dục công dân là tri thức
về triết học, chủ nghĩa xã hội khoa học, kinh tế chính trị học, đạo đức học,
pháp luật học, đường lối chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam. Học sinh ở
mỗi cấp học được làm quen với nhiều mảng kiến thức khác nhau, mỗi nội
dung đều góp phần hình thành nhân cách cho các em, đặc biệt hình thành kỹ
năng sống, thói quen sống khoa học đúng đắn. Trong chương trình Giáo dục
cơng dân lớp 12 với chủ đề cơ bản “Công dân với pháp luật” nhằm giáo dục
những kiến thức về pháp luật cho học sinh lớp 12. Đây là những kiến thức cơ
bản nhằm giúp học sinh có những hiểu biết nhất định trong việc định hướng
về mặt nhận thức cũng như hành động, biết sống tuân thủ pháp luật, biết phát
huy quyền công dân, biết phê phán và đấu tranh với lối sống xem thường
pháp luật nhằm góp phần vào sự nghiệp xây dựng đất nước.
Trước yêu cầu đổi mới về chất lượng của giáo dục đào tạo nói chung,

chất lượng giáo dục đối với học sinh trung học phổ thơng nói riêng trong giai
đoạn hiện nay thì mơn Giáo dục cơng dân càng có vị trí quan trọng. Giáo dục
cơng dân trước đây vốn được gắn liền với quan niệm là môn phụ nên học sinh
cũng ít để tâm đến và khơng xem trọng nó. Trong những năm gần đây hiện
tượng học sinh vi phạm pháp luật ngày càng có chiều hướng gia tăng với mức
độ ngày càng nghiêm trọng. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng đó là do sự xuống
cấp về đạo đức và sự thiếu hiểu biết về pháp luật của một bộ phận khơng nhỏ
học sinh. Do đó vấn đề giáo dục pháp luật có vai trị hết sức quan trọng. Tuy đã
có phương tiện dạy học hiện đại song phương pháp giảng dạy vẫn còn hạn chế,
chủ yếu vẫn được diễn ra theo lối truyền thống truyền thụ thụ động, một chiều,
thầy giảng trị ghi chép. Qua nhiều q trình tìm tịi và thực nghiệm người
nghiên cứu nhận thấy phương pháp dạy học tình huống là một phương pháp
tích cực có nhiều ưu điểm nổi trội, giúp việc dạy học mang lại hiệu quả cao,
làm tăng tính thực tiễn của mơn học, giúp học sinh hình thành năng lực giải
quyết các vấn đề thực tiễn và hứng thú học tập với môn học.
2


Các trường Trung học phổ thông trên địa bàn huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc
Kạn là trường thuộc khu vực miền núi phía bắc, chất lượng đầu vào cịn chưa
cao, đa số các em học sinh học lực ở mức trung bình và trung bình khá do đó
việc nhận thức của học sinh cịn nhiều hạn chế. Chính vì vậy việc đổi mới
phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục được nhà trường
hết sức quan tâm. Thực tế cho thấy muốn dạy và học có hiệu quả mơn Giáo
dục cơng dân thì khơng thể chỉ chú trọng đổi mới nội dung mà còn phải chú
trọng đổi mới phương pháp. Việc áp dụng phương pháp tình huống vào giảng
dạy chương trình Giáo dục cơng dân lớp 12 là cần thiết, góp phần đáng kể
nhằm đạt được hiệu quả và mục đích của hoạt động giáo dục pháp luật.
Từ những lý do trên, tôi đã lựa chọn đề tài: “Sử dụng phương pháp
tình huống vào dạy học phần “Cơng dân với pháp luật” cho học sinh

Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn” làm luận văn thạc sĩ,
chuyên ngành Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Lý luận chính trị.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
2.1. Mục đích nghiên cứu đề tài
Trên cơ sở tìm hiểu lý luận, thực trạng sử dụng phương pháp dạy học
theo tình huống, đề tài xây dựng quy trình thực hiện dạy học theo tình huống
vào giảng dạy học phần “Cơng dân với pháp luật”, góp phần nâng cao chất
lượng dạy và học môn Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ
thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
Để đạt được mục đích đề ra, đề tài tập trung thực hiện những vấn đề cơ
bản sau:
- Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc dạy học theo phương pháp tình huống;
- Nghiên cứu thực trạng dạy học mơn Giáo dục công dân lớp 12 cho
học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn;
3


- Xác lập quy trình và các giải pháp có hiệu quả việc sử dụng phương
pháp tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh
Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn;
- Tiến hành thực nghiệm dạy học theo phương pháp tình huống phần
“Công dân với pháp luật” ở trường Trung học phổ thông huyện Pác Nặm,
tỉnh Bắc Kạn.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Đề tài nghiên cứu quy trình thực hiện dạy học theo phương pháp tình
huống phần “Cơng dân với pháp luật” trong chương trình Giáo dục cơng dân
lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn.
3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài

- Phạm vi về khơng gian: nghiên cứu thực trạng sử dụng phương pháp
tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” trong chương trình
Giáo dục cơng dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông trên địa bàn
huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn.
- Phạm vi về thời gian: Năm học 2019 - 2020
4. Giả thuyết khoa học
Việc dạy học theo phương pháp tình huống phần “Cơng dân với pháp
luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn đã đạt
được những kết quả nhất định, song việc vận dụng cịn thiếu tính hệ thống,
đồng bộ do giáo viên chưa đưa ra được hệ thống những tình huống hồn
chỉnh. Nếu các quy trình và giải pháp mà luận văn đưa ra được áp dụng sẽ
góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện, nâng cao hiệu quả trong dạy
học phần “Công dân với pháp luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác
Nặm, tỉnh Bắc Kạn.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Trên cơ sở xác định mục đích, đối tượng nghiên cứu của đề tài, tác giả
đã sử dụng một số nhóm phương pháp nghiên cứu sau:

4


Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết:
+ Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu: Trên cơ sở tổng hợp các
tài liệu khoa học từ các cơng trình nghiên cứu của các nhà khoa học, kết hợp
với việc phân tích kết quả thực nghiệm việc dạy học theo phương pháp tình
huống phần “Cơng dân với pháp luật” cho học sinh Trung học phổ thông
huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn.
+ Phương pháp lịch sử và logic: Trên cơ sở nghiên cứu các cơng trình
khoa học về dạy học nói chung và dạy học theo phương pháp tình huống nói
riêng, tác giả vận dụng để xây dựng hệ thống lý thuyết về dạy học theo

phương pháp tình huống phần “Cơng dân với pháp luật” phục vụ cho công tác
nghiên cứu của đề tài
Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
+ Phương pháp điều tra điều tra xã học: Sử dụng bảng ankét với các
câu hỏi đóng và mở để phát cho giáo viên và học sinh được chọn khảo sát
nhằm thu thập được ý kiến đánh giá, nhìn nhận của học sinh, giáo viên đối với
phương pháp dạy học tình huống
+ Phương pháp thực nghiệm sư phạm: tiến hành thực nghiệm sư phạm
để khẳng định được quy trình đưa ra đã phù hợp chưa và đề xuất các giải pháp
nhằm nâng cao hiệu quả dạy học theo phương pháp tình huống
Phương pháp bổ trợ: Sử dụng toán thống kê để xử lý kết quả nghiên cứu.
6. Đóng góp của đề tài
- Đề tài góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc dạy
học theo phương pháp tình huống phần “Công dân với pháp luật” cho học
sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn.
- Đề tài đề xuất được quy trình và các giải pháp nhằm nâng cao hiệu
quả việc dạy học theo phương pháp tình huống phần “Công dân với pháp
luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn.
5


- Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần đổi mới phương pháp dạy
học theo tình huống, góp phần hỗ trợ cho giáo viên dạy học và học sinh học
tập phần “Cơng dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp 12
cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn.
- Luận văn có thể được sử dụng là tài liệu tham khảo để giáo viên có
thêm phương pháp dạy học mơn Giáo dục cơng dân có hiệu quả hơn.
7. Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo,
luận văn gồm 3 chương, 8 tiết.

6


PHẦN NỘI DUNG
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC TÌNH HUỐNG
PHẦN “CƠNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT” TRONG CHƢƠNG TRÌNH
GIÁO DỤC CƠNG DÂN LỚP 12
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Trong những năm gần đây, lý luận về phương pháp dạy học và đổi mới
phương pháp dạy học là vấn đề được nhiều nhà khoa học quan tâm và nghiên
cứu. Có khơng ít cơng trình bàn luận trực tiếp đến phương pháp dạy học và
đổi mới phương pháp dạy học. Trong đó dạy học tình huống là hướng nghiên
cứu khá phổ biến nhất là trong lĩnh vực giáo dục pháp luật.
1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngồi có liên quan đến đề tài
Trong lịch sử phát triển của giáo dục, tình huống đã được sử dụng từ
lâu trong lịch sử giáo dục thế giới, thậm chí từ thời cổ đại.
Ở phương Đơng, phương pháp xử lí tình huống đã được đề cập đến trong
nhiều kinh sách, văn học cổ qua các thời đại của Trung Quốc mà tiêu biểu là
Khổng Tử (551 - 487 TCN), với nhiều tình huống theo hướng nêu vấn đề đặc
sắc, cá thể hóa tiếp nhận, phương pháp xử lí tình huống là những bài học quý
báu về răn dạy con người, được xem là tấm gương về phương pháp giáo dục
tích cực cho thế hệ sau. Nhật Bản cũng đã thực hiện phương pháp tình huống
trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt trong ngành quản lý, du lịch. Bí quyết thành cơng
trong xử lí tình huống của người Nhật Bản bao gồm bốn bước: Tình huống Phân tích - Tổng hợp - Hành động [12, tr 34]. Với Hàn Quốc, để hướng tới một
nền giáo dục hiện đại phục vụ cho việc phát triển đất nước, họ đã rất quan tâm
đến việc giúp cho người học có năng lực giải quyết vấn đề.
Ở phương Tây, Mĩ là nước sớm nghiên cứu và áp dụng tình huống
trong giáo dục và đào tạo. Năm 1870, giáo sư Christopher Columbus Langdell

đã khởi xướng phương pháp dạy học tình huống cho khoa Luật của trường
7


Đại học Kinh doanh Havard và đã được chấp nhận một vài năm sau đó. Năm
1919, Trường Đại học Western Ontario của Canada cũng đã bắt đầu áp dụng
phương pháp tình huống trong dạy học kinh doanh nhờ sự dũng cảm tiên
phong của W. Sherwood For - Trưởng khoa Cơ bản, và K.P.R Neville Trưởng phòng Giáo dục. Đến nay, trường Kinh doanh Richard Ille của Đại
học Western Ontarion đã trở thành cơ sở uy tín số một ở Canada trong việc áp
dụng phương pháp tình huống vào giảng dạy.
Tại Pháp, ngay đầu thế kỉ XX, phương pháp tình huống cũng đã được
áp dụng rộng rãi nhưng tình huống đưa ra bấy giờ phần nhiều là giả định nên
ít có sức thuyết phục. Từ những năm 1960, Gaston de Vilard đã xây dựng một
giáo trình lý luận mà nội dung là những tình huống có thật, trong đó thầy giáo
xác định một số vấn đề lý thuyết ngắn gọn, nêu tình huống cụ thể cho học
sinh tranh luận với nhau, cuối cùng thầy là người đưa ra kết luận. Phương
pháp này đã gây được tiếng vang trong toàn nước Pháp và sau đó được nghiên
cứu, áp dụng trong nhiều ngành học khác nhau.
Dạy học tình huống cũng được các nhà khoa học Liên Xô (cũ) và Ba
Lan quan tâm. Tài liệu lí luận về dạy học của họ đã được dịch và phổ biến ở
Việt Nam từ cuối những năm 60 của thể kỉ XX, điển hình như: T.V.
Cudriaxep (1967); A.M. Machiiuskin (1972); ngồi ra cịn có I.F. Khalarmơp,
M.I. Kluglac, V.N. Nhikitrencô, E.N. Orlôva, O.A. Abbunhinna,… đặc biệt
không thể không nhắc đến hai nhà nghiên cứu là V. Okôn (1967) và I.Ia.
Lecne (1977). Nhìn chung kiểu dạy học sử dụng tình huống được các tác giả
đề cập đến là dạy học nêu vấn đề và dạy học giải quyết vấn đề. Những kinh
nghiệm sử dụng tình huống được nhấn mạnh vào mối quan hệ tương tác giữa
giáo viên và học sinh, trong đó hoạt động của giáo viên được chú ý. Tình
huống có vấn đề trong dạy học này khơng chỉ đơn thuần là những tình huống
có thật trong thực tế cuộc sống mà cịn bao gồm cả những tình huống có tính

lí luận nảy sinh trong q trình nhận thức tài liệu học tập. Từ dạng dạy học
này, ứng dụng của phương pháp tình huống trong các ngành nghề, trong các

8


lĩnh vực quản lí, trong hoạt động sản xuất, trong hoạt động nghiên cứu khoa
học và trong đào tạo nghề ngiệp dần dần được đặt ra. Nhiều tuyển tập, sách
giáo khoa của các ngành học khác nhau được biên soạn nhằm phục vụ cho các
giờ học có vận dụng tình huống.
Từ cuối những năm 60 cho đến đầu những năm 80 của thế kỉ XX, một
nhóm các nhà nghiên cứu khác lại đi sâu vào tìm hiểu các tình huống có vấn
đề diễn ra trong giao tiếp sư phạm, trong giáo dục học sinh đó là tình huống
sư phạm. T.N. Bônđarepxcaia với “Sự khéo léo đối xử sư phạm” (1969) nhấn
mạnh một trong những biểu hiện rõ nét nhất của sự khéo léo đó là giải quyết
các tình huống giáo dục. Tiếp sau đó là một loạt các cơng trình nghiên cứu
của L.Ph. Xpirin, M.A. Xtrepinxki, M.L. Phrumxki (1974); N.E. Xalnhicơva
(1975); B.D. Vunphơp (1983)… có tác giả đi sâu vào tình huống trong giáo
dục gia đình, đó là E.I. Xecmaicơ.
Như vậy, cho dù ở khía cạnh nào chúng ta đều dễ dàng nhận thấy rằng
phương pháp tình huống đã có một chỗ đứng và ngày càng thể hiện được ưu
thế của mình so với các phương pháp giáo dục khác.
1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở trong nước có liên quan đến đề tài
Ở nước ta, từ một số năm trở lại đây, phương pháp dạy học tình huống
đã được nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu và đưa vào áp dụng trong giảng
dạy ở nhiều lĩnh vực.
Trong giáo dục, phương pháp tình huống đã trở thành một phương pháp
dạy học tích cực bên cạnh các phương pháp hiện đại khác như: thảo luận
nhóm, nêu vấn đề, dạy học dự án, dạy học trải nghiệm… Tiêu biểu có thể kể
đến một số cơng trình sau:

Một là, những cơng trình về vận dụng tình huống trong dạy học
“Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và sách giáo khoa”, của
Trần Bá Hồnh (2007), Nhà xuất bản Đại học Sư phạm.
Trần Văn Hà, “Lý thuyết tình huống và phương pháp xử lý tình huống
trong hoạt động dạy học, nghiên cứu, quản lý, lãnh đạo”, Tạp chí Đại học và
Giáo dục chuyên nghiệp, số 6/1996.
9


Nguyễn Thị Doan, “Vận dụng phương pháp tình huống trong giảng
dạy đại học”, Tạp chí Đại học và Giáo dục chuyên nghiệp, số 5, 1994.
Vũ Văn Tảo, Trần Văn Hà, Đặng Quốc Bảo, Dạy học giải quyết vấn
đề, một hướng mới trong công tác giáo dục đào tạo, huấn luyện, Trường Cán
bộ quản lý và đào tạo, Hà Nội, năm 1996.
Phan Văn Tỵ, Vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học mơn
Giáo dục học ở học viện Chính trị Quân sự, Luận văn thạc sĩ Giáo dục học,
Hà Nội, 2002.
Đinh Tuấn Dũng, “Đổi mới phương pháp dạy học theo tình huống”,
Kỷ yếu hội thảo nâng cao chất lượng đào tạo toàn quốc lần thứ III, Hà Nội,
Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2020.
Phan Thế Sủng - Lưu Xuân Mới, Tình huống và cách ứng xử tình huống
trong quản lý giáo dục và đào tạo, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội, 2000.
Hai là, những cơng trình nghiên cứu về tình huống trong dạy học mơn
giáo dục cơng dân ở trường trung học phổ thông:
Trần Thị Mai Phương, Dạy học giáo dục cơng dân theo phương pháp
tích cực, Hà Nội, 2007.
Hồ Thanh Diện, Vũ Xuân Vinh, Bài tập tình huống Giáo dục công dân
10, Nxb giáo dục, Hà Nội, 2007.
Dương Thị Thúy Nga, Sử dụng tình huống trong dạy học môn Giáo dục
công dân ở trường trung học phổ thông, Bản tin giáo dục công dân số 3 tháng

7/2007, Diễn đàn của khoa giáo dục chính trị, Trường Đại học Sư phạm, Hà Nội.
Thái Duy Tuyên, Phương pháp dạy học - truyền thống và đổi mới, Nhà
xuất bản giáo dục Việt Nam, 2010.
“Sử dụng phương pháp tình huống kết hợp với phương pháp đóng vai
trong dạy học mơn giáo dục công dân lớp 12 (Qua khảo sát tại trường trung
học phổ thông Lê Viết Thuật, thành phố Vinh”, Luận văn thạc sĩ khoa học
giáo dục của Đào Thị Hường (2011), Nghệ An.

10


“Kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp sử dụng tình
huống trong dạy học mơn pháp luật ở trường Cao đẳng Y tế Thái Nguyên”,
Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục của Vũ Thị Hương Trà (2016), Trường
Đại học Sư phạm Thái Nguyên.
1.2. Dạy học theo phƣơng pháp tình huống phần “Cơng dân với pháp
luật” trong chƣơng trình Giáo dục công dân lớp 12
1.2.1. Quan niệm về phương pháp và phương pháp dạy học
1.2.1.1. Quan niệm về phương pháp
Phương pháp là một phạm trù hết sức quan trọng, có tính chất quyết
định đối với mọi hoạt động. Phương pháp có thể được hiểu theo nhiều nghĩa
khác nhau tùy theo quan niệm của mỗi người.
Về mặt thuật ngữ, từ “phương pháp” bắt nguồn từ tiếng Hi Lạp là
“methodos” có nghĩa là con đường, cách thức hoạt động nhằm đạt được mục
đích nhất định. Vì vậy phương pháp là hệ thống những hành động tự giác,
tuần tự nhằm đạt được những kết quả phù hợp với mục đích đã định.
Từ khái niệm trên ta thấy, phương pháp có cấu trúc phức tạp, bao gồm
mục đích được đề ra, hệ thống những hành động (hoạt động), những phương
tiện cần thiết (phương tiện vật chất, phương tiện thực hành, phương tiện trí
tuệ), quá trình làm biến đổi đối tượng, kết quả sử dụng phương pháp (mục

đích đạt được).
Theo nghĩa khác, có thể hiểu phương pháp là cách thức, thủ đoạn
được chủ thể sử dụng thực hiện mục đích đề ra. Cịn theo nghĩa khoa học,
phương pháp là hệ thống những nguyên tắc được rút ra từ tri thức về các
quy luật khách quan để điều chỉnh hoạt động nhận thức và hoạt động thực
tiễn của con người.
Trong từ điển Tiếng Việt, thuật ngữ phương pháp được hiểu “là cách
thức để làm một việc gì sau khi nghiên cứu kỹ: làm việc có phương pháp”
[15, tr. 24]. Còn trong từ điển Triết học, phương pháp được quan niệm là cách
thức đạt tới mục tiêu, là hoạt động được sắp xếp theo một trình tự nhất định.

11


Như vậy, dù hiểu theo nghĩa nào đi chăng nữa, nói đến phương pháp là
người ta nói đến phương thức hay cách thức đặt ra để thực hiện một mục tiêu
nào đó nhằm đạt đến một mục đích nhất định.
1.2.1.2. Quan niệm về phương pháp dạy học
Trong các lĩnh vực, để thành công con người cũng phải xây dựng một
hệ thống các phương pháp. Trong dạy học cũng vậy, xác định được phương
pháp dạy học đúng thì giáo viên mới đạt được mục tiêu dạy học. Cùng một
nội dung nhưng học sinh có hứng thú hay khơng, kết quả bài giảng đạt hiệu
quả như thế nào, phần lớn phụ thuộc nhiều vào phương pháp dạy học của giáo
viên. Do vậy, phương pháp dạy học là một trong những yếu tố quan trọng của
quá trình dạy học.
Xung quanh khái niệm phương pháp dạy học, hiện nay còn tồn tại
nhiều ý kiến khác nhau. Có thể điểm qua một số quan niệm dưới đây:
Tác giả Đinh Văn Đức - Dương Thị Thúy Nga cho rằng: “Phương
pháp dạy học là cách thức làm việc của thầy và trò trong sự phối hợp thống
nhất dưới sự chỉ đạo của thầy nhằm làm cho trò tự giác, tích cực tự lực đạt

tới mục đích dạy học” [7, tr.45]. Theo quan niệm này, GV sử dụng phương
pháp dạy học nhằm thực hiện phương pháp dạy học nhằm thực hiện mục
đích trang bị tri thức cho HS, giúp HS lĩnh hội tri thức, hình thành kỹ năng
nghề nghiệp tương ứng.
Tác giả Phan Hồng Vinh quan niệm “phương pháp dạy học là cách thức
hoạt động phối hợp thống nhất của GV và HS trong quá trình dạy học được
tiến hành dưới vai trò chủ đạo của GV nhằm thực hiện tối ưu mục tiêu và các
nhiệm vụ dạy học’ [24, tr.204]. Với cách tiếp cận này, phương pháp dạy học
được quan niệm là phương thức phối hợp giữa hoạt động dạy của GV và hoạt
động của HS. Trong đó, GV đóng vai trị chủ đạo, định hướng, dẫn dắt hoạt
động nhận thức của HS.
12


Tác giả Phạm Việt Vượng cho rằng: “phương pháp dạy học là tổng hợp
các cách thức hoạt động phối hợp của giáo viên và học sinh, trong đó phương
pháp dạy chỉ đạo phương pháp học, nhằm giúp học sinh chiếm lĩnh hệ thống
kiến thức khoa học và hình thành hệ thống kỹ năng, kỹ xảo thực hành sáng
tạo” [26, tr.102].
Như vậy, có thể thấy, khi định nghĩa về phương pháp dạy học, các nhà
nghiên cứu đã xem xét nó trên nhiều mặt khác nhau của q trình dạy học, có
tác giả chú trọng đến cách thức tương tác giữa giáo viên và học sinh, có tác
giả lại xét về mặt điều khiển học… Tuy nhiên, các tác giả đều chỉ ra những
đấu hiệu đặc trưng của phương pháp dạy học. Các dấu hiệu đó là:
+ Phương pháp dạy học phản ánh sự vận động của nội dung học vấn đã
được nhà trường quy định.
+ Phương pháp dạy học phản ánh sự vận động của quá trình nhận thức
của HS nhằm đạt được mục đích đề ra.
+ Phương pháp dạy học phản ánh cách thức trao đổi thông tin giữa
thầy và trò.

+ Phương pháp dạy học phản ánh cách thức điều khiển nhận thức, kích
thích và xây dựng động cơ, tổ chức hoạt động nhận thức, kiểm tra, đánh giá
kết quả hoạt động.
Như vậy, theo cách hiểu chung nhất, phần lớn các ý kiến đều hiểu phương
pháp dạy học là cách thức tương tác hay giao tiếp giữa thầy và trò để giải quyết
các nhiệm vụ dạy học, giúp HS lĩnh hội tri thức và phát triển năng lực.
1.2.1.3. Quan niệm về phương pháp dạy học tình huống
* Quan niệm tình huống
Trong điều kiện cạnh tranh ngày càng gay gắt và sự thay đổi nhanh
chóng của khoa học, kĩ thuật và công nghệ. Những yêu cầu về kinh nghiệm,
kỹ năng sống đối với học sinh là một thách thức đối với việc giáo dục đào
tạo tại nhà trường. Hiện nay tư duy dạy và học cũng đã có nhiều thay đổi,
chúng ta đang trên đường hội nhập với những chuẩn mực giảng dạy mới,
13


trong đó tập trung vào việc nâng cao kỹ năng và nhận thức của người học, sự
chủ động và sáng tạo trong suy nghĩ của người học. Những yêu cầu về kinh
nghiệm thực tiễn và kỹ năng thực hành đối với học sinh là một thách thức
với việc giáo dục đào tạo hiện nay và trong tương lai. Phương pháp dạy học
tình huống đã chứng tỏ là một phương pháp rất hiệu quả trong việc đáp ứng
những đòi hỏi của thực tiễn. Nếu tình huống được xây dựng chất lượng và
giáo viên có kỹ năng tốt trong việc giảng dạy bằng phương pháp tình huống
thì sẽ tạo ra những cơ hội giúp học sinh có được những kinh nghiệm thực tế,
trau dồi và phát triển được các kỹ năng thực hành cần thiết trong những hoàn
cảnh cụ thể khi ra trường.
Tùy từng góc độ tiếp cận khác nhau, có những quan niệm khác nhau về
tình huống. Điều này cho thấy tính chất phong phú, đa dạng và linh hoạt khi
vận dụng tình huống trong dạy học.
Theo quan điểm Triết học, tình huống được nghiên cứu như là một tổ

hợp các mối quan hệ xã hội cụ thể, mà đến một thời điểm nhất định liên kết
con người với môi trường, biến con người thành một chủ thể của một hoạt
động có đối tượng nhằm đạt được một mục tiêu nhất định.
Theo Từ điển Tiếng Việt do Viện Khoa học xã hội xuất bản năm
1992 đã định nghĩa: “Tình huống là sự diễn biến tình hình về mặt cần
đối phó” [20, tr. 1082].
Tình huống cũng có thể được hiểu là sự mơ tả hay trình bày một trường
hợp có thật trong thực tế hoặc mô phỏng nhằm đưa ra một vấn đề chưa được
giải quyết và qua đó địi hỏi người học (người nghe) phải giải quyết vấn đề đó.
Trong cuốn “Phương pháp luận nghiên cứu khoa học” tác giả Phạm Viết
Vượng cho rằng: “Tình huống: Tình trạng và cảnh huống” [24, tr. 1129].
Theo tác giả Trần Văn Hà: “Tình huống - sự kiện cần được nghiên cứu
xử lý, cũng có thể tình huống là những mâu thuẫn diễn ra trong một hay nhiều
yếu tố của hệ sinh thái xã hội hoặc của hệ sinh thái nhân văn” [8, tr. 8].

14


Theo tác giả Đặng Văn Đức, Nguyễn Thu Hằng: “Tình huống học tập
là trạng thái tâm lý khi học sinh gặp phải mâu thuẫn giữa điều đã biết và điều
chưa biết nhưng muốn biết” [7, tr. 102].
Ở góc độ tiếp cận tình huống có vấn đề, M.I.Makhơnutốp, “tình huống
có vấn đề là trạng thái tâm lý của sự khó khăn về mặt trí tuệ nảy sinh ở con
người trong những tình huống khách quan khi cần giải thích một sự kiện bằng
tri thức đã có hoặc bằng cách thức hoạt động đã biết trước đây mà phải tìm tri
thức hoặc tìm cách thức hoạt động mới” [11, tr. 208].
“Tình huống là một sự kiện có thực trong đời sống xã hội với những
đặc trưng vật lý, sinh lý, tâm lý và xã hội” [13, tr. 29]. Con người luôn luôn
sống trong những tình huống nhất định, thường xuyên phải đối mặt và chịu sự
tác động của những tình huống đó. Có những tình huống đơn giản xảy ra

trong sinh hoạt, trong giao tiếp hằng ngày và có những tình huống phức tạp
trong hoạt động nghề nghiệp, hoạt động nghiên cứu khoa học.
Mặc dù có nhiều quan niệm khác nhau về tình huống nhưng nhìn chung
các định nghĩa đều thống nhất quan điểm khi cho rằng, tình huống là một sự
kiện, một vấn đề chứa đựng những mâu thuẫn cần phải giải quyết.
* Quan niệm phương pháp dạy học tình huống
Xét về mặt khách quan tình huống dạy học là tổ hợp những mối quan
hệ cụ thể được hình thành trong quá trình dạy học, khi mà người học đã trở
thành chủ thể hoạt động của đối tượng nhận thức trong mơi trường dạy học,
nhằm một mục đích dạy học cụ thể. Xét về mặt chủ quan, tình huống dạy học
chính là trạng thái bên trong được sinh ra do sự tương tác giữa chủ thể với đối
tượng nhận thức.
Một tình huống thơng thường chưa phải là một tình huống dạy học. Nó chỉ
trở thành tình huống dạy học khi người giáo viên đưa những nội dung cần truyền
thụ vào trong các sự kiện tình huống và cấu trúc các sự kiện sao cho phù hợp với
logic sư phạm, để khi người học giải quyết nó sẽ đạt được mục tiêu dạy học.

15