Luận văn tình hình hội chứng rối loạn hô hấp và sinh sản ở đàn lợn trên địa bàn tỉnh bắc ninh và theo dõi một số chỉ tiêu sinh sản của đàn lợn nái sau dịch

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
-----

-----

NGUY N TH KIM H NG

TÌNH HÌNH H I CH NG R I LO N HÔ H P VÀ SINH S N
ðÀN L N TRÊN ð A BÀN T NH B C NINH VÀ THEO DÕI
M TS

CH TIÊU SINH S N C A ðÀN L N NÁI SAU D CH

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành : Thú y
Mã s
: 60.62.50

Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS. Trương Quang

Hµ Néi - 2011


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a tơi. Các s li u, k t
qu nêu trong Lu n văn là trung th c và chưa t ng đư c ai cơng b trong b t kì

cơng trình nào khác.
M i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này ñã ñư c c m ơn và các
thơng tin trích d n trong lu n văn đã ñư c ch rõ ngu n g c.
B c Ninh, tháng 9 năm 2009
Tác gi lu n văn

Nguy n Th Kim H ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

i


L I C M ƠN
ð hoàn thành Lu n văn này, trư c tiên tôi xin chân thành c m ơn và t
lịng kính tr ng đ n PGS.TS Trương Quang - ngư i th y đã t n tình, chu đáo
hư ng d n và giúp đ tơi trong q trình th c hi n Lu n văn.
Tơi xin bày t lòng c m ơn t i s quan tâm c a:
- Ban lãnh ñ o và cán b cơng nhân viên Vi n đào t o Sau đ i h c, Ban
ch nhi m Khoa Thú y, các Th y Cô giáo B môn Vi sinh v t - Truy n nhi m
Khoa Thú y, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i.
- Ban lãnh đ o, cán b cơng nhân viên Chi c c Thú y và Tr m thú y các
huy n c a t nh B c Ninh.
- Các ch Trang tr i chăn ni l n trên đ a bàn t nh B c Ninh.
Nhân d p hoàn thành Lu n văn tơi cũng xin bày t lịng bi t ơn sâu s c
t i gia đình, b n bè cùng ngư i thân ñã ñ ng viên và t o đi u ki n giúp đ tơi
trong th i gian h c t p và nghiên c u th c hi n ñ tài.
Hà N i, tháng 9 năm 2011
Tác gi lu n văn

Nguy n Th Kim H ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

ii


M CL C
Trang
L I CAM ðOAN.................................................................................................... i
L I C M ƠN ........................................................................................................ ii
M C L C............................................................................................................. iii
DANH M C B NG ............................................................................................. vi
DANH M C CÁC HÌNH ................................................................................... viii
DANH M C CH
1. M

VI T T T ............................................................................. ix

ð U ........................................................................................................... 1

1.1.

ð T V N ð ......................................................................................... 1

1.2.

M C ðÍCH C A ð TÀI....................................................................... 2

1.3.

Ý NGHĨA KHOA H C VÀ TH C TI N C A ð TÀI ........................ 2

2. T NG QUAN TÀI LI U ................................................................................. 3
2.1.

GI I THI U CHUNG V
VÀ SINH S N

2.2.

H I CH NG R I LO N HƠ H P

L N ..............................................................................3

TÌNH HÌNH H I CH NG R I LO N HÔ H P VÀ SINH S N
L N ..................................................................................................... 4

2.2.1.

Trên th gi i............................................................................................. 4

2.2.2.

Vi t Nam.............................................................................................. 6

2.3.

TÌNH HÌNH NGHIÊN C U V
H P VÀ SINH S N

H I CH NG R I LO N HƠ

L N ................................................................. 10

2.3.1.

Trong nư c............................................................................................. 10

2.3.2.

Ngồi nư c............................................................................................. 11

2.4.

H I CH NG R I LO N HÔ H P VÀ SINH S N

2.4.1

Virus h c PRRS ..................................................................................... 13

2.4.2.

D ch t h c............................................................................................. 18

2.4.3.

Tri u ch ng lâm sàng ............................................................................. 22

2.4.4.

B nh tích................................................................................................ 24

2.4.5.

Mi n d ch trong H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

2.4.6.

Ch n đốn .............................................................................................. 26

L N ................ 13

l n................. 25

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

iii


2.5.

KH NG CH H I CH NG R I LO N HÔ H P VÀ SINH S N
L N ................................................................................................... 27

3. N I DUNG, NGUYÊN LI U VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U......... 31
3.1.

N I DUNG NGHIÊN C U................................................................... 31

3.1.1.

Nghiên c u m t s ñ c ñi m d ch t H i ch ng r i lo n hơ h p và
sinh s n

3.1.2.

đàn l n ni trên ñ a bàn t nh B c Ninh trong năm 2010 ....... 31

Giám ñ nh virus gây H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

l n

b nh ....................................................................................................... 32
3.1.3.

M t s ch tiêu sinh s n

nh ng l n nái trong ñàn x y ra H i

ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

l n ñư c gi l i ni đ s n xu t

con gi ng ............................................................................................... 32
3.1.4.

Bi n pháp phòng ch ng PRRS t nh B c Ninh ñã tri n khai năm 2010.... 32

3.2.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U .......................................................... 32

3.2.1.

Nghiên c u tình hình H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

3.2.2.

Phương pháp theo dõi bi u hi n lâm sàng .............................................. 33

3.2.3.

Tìm hi u m t s ch tiêu sinh s n

3.2.4.

Giám ñ nh virus gây PRRS b ng phương pháp RT – PCR (Quy trình

l n......... 32

ñàn l n nái sau d ch ........................ 33

ch n đốn PRRS, Trung tâm ch n đốn thú y TW, 2008)....................... 34
4. K T QU VÀ TH O LU N ........................................................................ 37
4.1.

TÌNH HÌNH CHĂN NI TRƯ C KHI X Y RA PRRS TRÊN
ð A BÀN T NH B C NINH NĂM 2010 .............................................. 37

4.2.

TÌNH HÌNH H I CH NG R I LO N HÔ H P VÀ SINH S N
ðÀN L N NUÔI TRÊN ð A BÀN T NH B C NINH NĂM 2010 ...... 39

4.2.1.
4.2.2.

d ch ñ u tiên và di n bi n ................................................................... 39
T ng h p chung tình hình H i ch ng r i lo n hơ h p và sinh s n
đàn l n trên ñ a bàn t nh B c Ninh, năm 2010........................................ 40

4.2.3.

T l l n m c do H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

các ñ i

tư ng l n trên ñ a bàn t nh, năm 2010 .................................................... 44
4.2.4

T l l n m i m c do H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n trên ñ a
bàn t nh B c Ninh, năm 2010 ................................................................ 45

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

iv


4.2.5

T l l n ch t do H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n đ i v i đàn
l n ni trên ñ a bàn t nh B c Ninh, năm 2010 ...................................... 47

4.2.6.

Tình hình H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

l n các ñ i tư ng

nuôi trên ñ a bàn t nh B c Ninh, năm 2010............................................. 52
4.2.7.

K t qu giám ñ nh PRRSV

ñàn l n trong th i gian x y ra d ch trên

ñ a bàn t nh B c Ninh, năm 2010 ........................................................... 61
4.3.

K T QU

THEO DÕI TRI U CH NG LÂM SÀNG

L N B

H I CH NG R I LO N HÔ H P VÀ SINH S N TRÊN ð A
BÀN T NH B C NINH, NĂM 2010 ..................................................... 61
4.3.1.

Tri u ch ng lâm sàng

l n nái b H i ch ng r i lo n hô h p

và sinh s n.............................................................................................. 62
4.3.2.

Tri u ch ng lâm sàng

l n th t, l n con b H i ch ng r i lo n hô

h p và sinh s n ....................................................................................... 64
4.4.

M T S CH TIÊU SINH S N

ðÀN L N NÁI SAU D CH........... 66

4.4.1.

K t qu ñi u tra v th i gian ñ ng d c l i c a nh ng nái trong ñàn
x y ra H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n ñư c gi l i ni đ
ti p t c s n xu t con gi ng ..................................................................... 67

4.4.2.

K t qu ñi u tra v s l n ph i gi ng và t l th thai c a nh ng nái
trong ñàn x y ra H i ch ng r i lo n hơ h p và sinh s n đư c gi l i
ni đ ti p t c s n xu t con gi ng......................................................... 70

4.4.3.

K t qu ñi u tra v tình tr ng sinh s n c a nh ng nái trong ñàn x y
ra H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n đư c gi l i ni đ ti p t c
s n xu t con gi ng.................................................................................. 81

4.5.

BI N PHÁP PHÒNG CH NG H I CH NG R I LO N HÔ H P VÀ
SINH S N

L N TRÊN ð A BÀN T NH B C NINH, NĂM 2010 ........ 84

4.5.1.

Các bi n pháp ch ng d ch ...................................................................... 84

4.5.2.

Các bi n pháp phòng d ch ....................................................................... 86

5. K T LU N VÀ ð NGH ............................................................................. 89
5.1.

K T LU N............................................................................................ 89

5.2.

T N T I, ð NGH .............................................................................. 90

TÀI LI U THAM KH O .................................................................................... 91
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

v


DANH M C B NG
Trang
B ng 4.1:

Tình hình chăn ni l n trên ñ a bàn t nh B c Ninh...................... 38

B ng 4.2:

T ng h p tình hình H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n
đàn l n ni trên đ a bàn t nh B c Ninh, năm 2010 ...................... 41

B ng 4.3:

T l l n m c do H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

các

ñ i tư ng l n trên ñ a bàn t nh B c Ninh, năm 2010..................... 45
B ng 4.4:

S lư ng l n m i m c PRRS hàng tu n trong th i gian x y ra
d ch trên ñ a bàn t nh B c Ninh .................................................... 46

B ng 4.5:

T l l n ch t do H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n trên
ñ a bàn t nh B c Ninh, năm 2010.................................................. 48

B ng 4.6:

T l các ñ i tư ng l n b ch t do H i ch ng r i lo n hô h p
và sinh s n trên ñ a bàn t nh B c Ninh, năm 2010 ........................ 51

B ng 4.7:

Tình hình H i ch ng r i lo n hơ h p và sinh s n

ñàn l n th t

trên ñ a bàn t nh B c Ninh, năm 2010........................................... 52
B ng 4.8:

Tình hình H i ch ng r i lo n hơ h p và sinh s n

đàn l n nái

trên ñ a bàn t nh B c Ninh, năm 2010........................................... 55
B ng 4.9:

Tình hình H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

đàn l n con

theo m ni trên đ a bàn t nh B c Ninh, năm 2010 ..................... 59

B ng 4.10: K t qu xét nghi m m u b nh ph m xác ñ nh PRRSV

l n

trên ñ a bàn t nh B c Ninh, năm 2010........................................... 61
B ng 4.11: K t qu theo dõi tri u ch ng lâm sàng

l n nái b H i ch ng

r i lo n hô h p và sinh s n ........................................................... 62
B ng 4.12: K t qu theo dõi tri u ch ng lâm sàng

l n th t và l n con b

H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n. ......................................... 65
B ng 4.13: K t qu ñi u tra v th i gian ñ ng d c l i c a nh ng nái trong
ñàn x y ra H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n ñư c gi l i
nuôi ñ s n xu t con gi ng ........................................................... 68
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

vi


B ng 4.14 : K t qu ñi u tra v s l n ph i gi ng và t l th thai c a
nh ng nái trong ñàn x y ra H i ch ng r i lo n hơ h p và sinh
s n đư c gi l i s n xu t con gi ng .............................................. 71
B ng 4.15: K t qu ñi u tra v s l n ph i gi ng và t l th thai c a
nh ng l n nái h u b trong ñàn x y ra H i ch ng r i lo n hơ
h p và sinh s n đư c gi l i s n xu t con gi ng ........................... 73
B ng 4.16. K t qu ñi u tra v s l n ph i gi ng và t l th thai c a

nh ng l n nái mang thai trong ñàn x y ra H i ch ng r i lo n
hô h p và sinh s n ñư c gi l i s n xu t con gi ng ...................... 75
B ng 4.17. K t qu ñi u tra v s l n ph i gi ng và t l th thai c a
nh ng l n nái ni con trong đàn x y ra H i ch ng r i lo n hô
h p và sinh s n ñư c gi l i s n xu t con gi ng ........................... 78
B ng 4.18. K t qu ñi u tra v s l n ph i gi ng và t l th thai c a
nh ng nái ñã tách con ch ph i trong ñàn x y ra H i ch ng r i
lo n hơ h p và sinh s n đư c gi l i s n xu t con gi ng............... 80
B ng 4.19. K t qu đi u tra v tình tr ng sinh s n sau d ch c a nh ng nái
trong ñàn x y ra H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n đư c
gi l i ni đ s n xu t con gi ng ................................................ 83

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

vii


DANH M C CÁC HÌNH
Trang
Hình 4.1. T l l n nái c a các huy n so v i t ng đàn l n ni trên đ a bàn .. 39
Hình 4.2. T l l n th t c a các huy n so v i t ng ñàn l n ni trên đ a bàn.. 39
Hình 4.3. B n ñ d ch t th hi n s l n m c PRRS trên ñ a bàn t nh B c
Ninh năm 2010 ............................................................................... 42
Hình 4.4. T l l n m c b nh so v i t ng ñàn l n c a các ñ a phương trên
ñ a bàn qu n lý ............................................................................... 43
Hình 4.5. T l l n m c b nh xét theo các ñ i tư ng l n ............................... 45
Hình 4.6. T l l n m i m c PRRS hàng tu n trên ñ a bàn t nh B c Ninh...... 49
Hình 4.7. B n ñ d ch t th hi n s l n ch t ph i tiêu hu do m c PRRS ....... 49
Hình 4.8. T l l n ch t do H i ch ng r i lo n hơ h p và sinh s n trên đ a
bàn t nh B c Ninh năm 2010 .......................................................... 50

Hình 4.9. T l các ñ i tư ng l n b ch t do H i ch ng r i lo n hơ h p và
sinh s n trên đ a bàn t nh B c Ninh ................................................ 51
Hình 4.10. T l m c, ch t, t vong do H i ch ng r i lo n hô h p và sinh
s n

ñàn l n th t trên ñ a bàn t nh B c Ninh, năm 2010................ 53

Hình 4.11. T l m c, ch t, t vong do H i ch ng r i lo n hô h p và sinh
s n

ñàn l n nái trên ñ a bàn t nh B c Ninh, năm 2010 ................ 56

Hình 4.12. T l m c, ch t, t vong do H i ch ng r i lo n hô h p và sinh
s n

đàn l n con ni trên đ a bàn t nh B c Ninh, năm 2010 ........ 60

Hình 4.13. M t s hình nh minh ho tri u ch ng c a l n nái.......................... 63
Hình 4.14. M t s hình nh minh ho tri u ch ng c a l n th t và l n con........ 65

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

viii


DANH M C CH
Ch vi t t t

VI T T T

Ch vi t ñ y ñ

ARN

Axit ribonucleic

IF

Immunofluorescence

INF

Interferon

PRRS

Porcine respiratory and rerpoductive syndrome

PRRSV

Porcine respiratory and rerpoductive syndrome virus

PCR

Polymerase Chain Reaction

RT - PCR

Reverse transcription - polymerase chain reaction

OIE

World Organisation for Animal Health
Office International des Epizooties

ORF

open reading frame

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

ix


1. M

ð U

1.1. ð T V N ð
H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

l n (Porcine respiratory and

reproductive syndrome – PRRS) là m t b nh do virus gây ra, ñã tr thành m t
d ch b nh nguy hi m, gây thi t h i l n v kinh t cho ngư i chăn nuôi, làm nh
hư ng sâu s c ñ n ñ i s ng xã h i c a m t b ph n không nh ngư i dân nư c
ta. Có th nói PRRS đã tr thành ñ i d ch kh ng khi p nh t trong nh ng năm
qua

nư c ta.

T i Vi t Nam, l n ñư c l y huy t thanh phát hi n kháng th dương tính

v i PRRSV l n ñ u tiên vào năm 1997. Sau ñó, các k t qu ñi u tra huy t thanh
h c t i m t s tr i l n gi ng phía Nam cho th y có s lưu hành c a PRRSV ñ c
l c th p, nhưng ñ n tháng 3/2007 PRRS bùng phát thành d ch và gây t n th t
ñáng báo ñ ng cho ngành chăn nuôi l n và các năm ti p theo trên ñ a bàn c
nư c PRRS ñã bùng phát thành nhi u ñ t d ch l n.
T i t nh B c Ninh, vào tháng 3 năm 2007 PRRS xu t hi n và gây t n th t
n ng n đ i v i ngành chăn ni c a t nh, ñ n tháng 4 năm 2010, d ch b nh xu t
hi n tr l i và lây lan trên di n r ng. ðây là m t b nh mà các t ch c qu c t
(FAO, OIE) và các nhà khoa h c

nhi u qu c gia v n ñang ti p t c nghiên c u

đ tìm ra các bi n pháp m i v ch n đốn và phịng ch ng b nh có hi u qu hơn,
nh m kh ng ch b nh.
Vì v y vi c nghiên c u, tìm hi u v H i ch ng r i lo n hơ h p và sinh s n
l n trên đ a bàn t nh B c Ninh thông qua vi c nghiên c u ñ c ñi m d ch t ,
phân tích tình hình, nh ng h u qu trong và sau khi b d ch b nh ñ i v i ñàn
l n, ñ c bi t nh ng di ch ng ñ l i ñ i v i ñàn l n nái trong ñàn x y ra d ch
đư c gi l i ni đ s n xu t con gi ng là m t vi c làm r t c n thi t nh m ñưa

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

1


ra nh ng bi n pháp ki m soát d ch b nh trên ñ a bàn t nh và đ có k ho ch
phịng ch ng t t.
Xu t phát t yêu c u trên c a th c ti n, chúng tôi ti n hành th c hi n đ tài:

“Tình hình H i ch ng r i lo n hơ h p và sinh s n

đàn l n trên ñ a bàn

t nh B c Ninh và theo dõi m t s ch tiêu sinh s n c a ñàn l n nái sau d ch”.
1.2. M C ðÍCH C A ð TÀI
Nghiên c u, đánh giá tình hình d ch t H i ch ng r i lo n hô h p và sinh
s n

l n ni trên đ a bàn t nh B c Ninh, năm 2010.
Tìm hi u nh hư ng c a PRRS ñ n s c s n xu t c a nh ng l n nái trong

ñàn x y ra PRRS ñư c gi l i nuôi ñ s n xu t con gi ng.
Ch n đốn phát hi n virus gây b nh t các d ch.
Tìm hi u các bi n pháp phịng ch ng b nh đã tri n khai trên ñ a bàn t nh
B c Ninh.
Trên cơ s k t qu nghiên c u ñ xu t bi n pháp k thu t, phương án
phòng ch ng b nh.
1.3. Ý NGHĨA KHOA H C VÀ TH C TI N C A ð TÀI
T nh ng k t qu nghiên c u thu đư c, góp ph n b xung và làm rõ ñ c
ñi m d ch t h c c a H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n
đàn l n ni

l n xu t hi n trên

Vi t Nam nói chung và trên đ a bàn t nh B c Ninh nói riêng.

Thơng qua vi c tìm hi u v b nh và các bi n pháp phịng ch ng b nh đã
tri n khai trên đ a bàn t nh B c Ninh, ñ xu t các bi n pháp phòng ch ng d ch
trong tương lai.

K t qu c a ñ tài là cơ s khoa h c giúp cho các nhà qu n lý, thú y viên,
ngư i chăn nuôi hi u rõ v b nh và đưa ra các bi n pháp phịng ch ng d ch có
hi u qu , giúp các cơ s s n xu t con gi ng th y vi c nên hay không nên gi l i
nh ng l n nái trong ñàn x y ra H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n ti p t c
ni đ s n xu t con gi ng.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

2


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. GI I THI U CHUNG V H I CH NG R I LO N HÔ H P VÀ
SINH S N

L N

H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

l n (Porcine respiratory and

reproductive syndrome - PRRS), còn g i là b nh Tai xanh, là b nh truy n nhi m
nguy hi m, lây lan nhanh và có th ghép v i các lo i m m b nh khác, do đó làm
m, ch t nhi u l n nhi m b nh.
H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n có th x y ra
nhưng t p trung ch y u

l n m i l a tu i

l n nái mang thai và l n con theo m . ð c trưng c a

PRRS là s y thai, thai ch t lưu

l n nái ch a giai ño n cu i. L n m có tri u

ch ng đi n hình như s t cao trên 40 - 410C, viêm ph i n ng, ñ c bi t là

l n

con cai s a (C c thú y, 2007)[6].
B nh có t c đ lây lan nhanh, trong vịng 3-5 ngày c đàn có th b nhi m
b nh, th i gian nung b nh kho ng 5-20 ngày. L n b nh thư ng b k phát các
b nh: D ch t l n, Phó thương hàn, T huy t trùng, E.coli, Streptococcus suis,
Mycoplasma ssp, Salmonella... (Trung tâm Khuy n nông Qu c gia, 2007)[23].
H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n
mô t

và thông báo

M

vào năm 1987 (Keffaber, 1989)[51]; (Loula,

1991)[53]. v i bi u hi n tri u ch ng
b nh tăng t l s y thai

l n l n ñ u tiên ñư c phát hi n,

cơ quan sinh s n và hơ h p. L n nái m c

giai đo n ch a kỳ cu i, ñ non, ñ ra l n con y u ho c

ch t, t l ñ th p, sau đó ch m đ ng d c tr l i. T l ch t cao

l n con và l n

con sau cai s a. L n con ñang bú s a ho c l n con ñã cai s a có bi u hi n tri u
ch ng hô h p r t nghiêm tr ng. Sau ñó cũng vào năm 1987 các d u hi u b nh
trên xu t hi n

Canada, Hà Lan…Ti p theo là Châu Á d ch ñã xu t hi n vào

năm 1988 t i Nh t B n. Châu Âu b nh xu t hi n năm 1990

ð c, sau ñó lan ra

r ng kh p th gi i (Shimizu và cs, 1994) [57].
Vào năm 1991 khi b nh lây ra nhi u nư c trên th gi i v i tri u ch ng hô
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

3


h p và sinh s n ñ c trưng, nên U ban Châu Âu, b nh có tên chính th c là “
“Porcine respiratory and reproductive syndrome ” - vi t t t là PRRS, Lúc ñ u
do căn nguyên chưa ñư c bi t nên h i ch ng ñư c ñ t tên là “b nh th n bí
l n” Mistery swine Disease (MSD). V sau, b nh lan trên tồn th gi i và đư c
g i b ng nhi u tên khác nhau: H i ch ng hô h p và vô sinh c a l n (Swine
infertility and respiratory disease – SIRS); B nh th n bí c a l n đư c dùng
nhi u

M .

Châu Âu, ph bi n dùng tên: “H i ch ng hô h p và s y thai

l n (Porcine Endemic abortion and Respiratory syndrome – PEARS); “H i
ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

l n” (Porcine respiratory and reproductive

syndrome- PRRS) và “b nh tai xanh c a l n” (Blue Ear disease) (Zimmermen
và cs, 1999) [72]. Năm 1992 T ch c thú y th gi i, nh ng ngư i tham gia h i
ngh qu c t v h i ch ng này t i St. Paul, Minnesota (M ) ñã nh t trí s d ng
tên g i H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

l n (Porcine respiratory and

reproductive syndrome - PRRS) c a H i ñ ng Châu Âu ñưa ra. T ch c D ch t
th gi i (OIE) cũng công nh n tên g i này (William T.Christianson, 2001)[33].
Ngày nay tên PRRS ñã ñư c s d ng r ng rãi trên tồn th gi i.
2.2. TÌNH HÌNH H I CH NG R I LO N HÔ H P VÀ SINH S N

L N

2.2.1. Trên th gi i
H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n
vào năm 1987

M . Cũng năm 1987

l n l n ñ u tiên ñư c phát hi n

Canada xu t hi n h i ch ng tương t

T i Châu Á, năm 1989 b nh xu t hi n

Nh t B n (Hirose và cs, 1995)[46]; ti p

theo vào năm 1991 b nh xu t hi n

Tây Ban Nha, Pháp, Anh, B , Hà Lan

(Baron và cs, 1992)[35], ðài Loan (Chang và cs, 1993)[39]; và ðan M ch, Hà
Lan năm 1992.
T năm 1992 d ch lan tràn thành các d ch l n nhi u nơi trên th gi i gây
t n th t l n cho ngh chăn nuôi l n.
T tháng 7 ñ n tháng 12 năm 2005 d ch l i xu t hi n

ð c, Hà Lan; B

ðào Nha d ch x y ra t tháng 1 ñ n 6 năm 2005.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

4


T tháng 7 ñ n tháng 12 Năm 2006 d ch xu t hi n

Canada, Colombia,

Costarica, Pháp, Ireland, Nh t B n, Hàn Qu c, Philippines; Tây Ban Nha t
tháng 1 - 12 năm 2006; Anh t tháng 1 - 6 năm 2006; M t tháng 7 - 12 năm
2006. Hàng năm M t n th t kho ng 560 tri u USD do PRRS gây ra.
PRRS cũng ñư c thơng báo

Thái Lan t các năm 2000 đ n năm 2007;

H ng Kơng, PRRS đã xu t hi n khá lâu, t nh ng năm 1991 do c 2 ch ng virus
Châu Âu và B c M .
Trung Qu c xu t hi n PRRS t

năm 1995, gây ch t hàng lo t l n. Tháng

6 năm 2006 PRRS l i hồnh hành t i đây, trong vịng 3 tháng, làm trên 2 tri u
l n m c b nh, 400 nghìn con ch t. B nh có t c ñ lây lan nhanh, ch sau 3 - 5
ngày b nh có th lây ra tồn đàn, v i bi u hi n s t cao 40 - 420C.Trong ñ t d ch
này ñàn l n t i các tr i chăn nuôi v a và nh t i Trung Qu c ñã b
nghiêm tr ng b i: “H i ch ng s t cao

nh hư ng

l n do nhi u nguyên nhân”, v i bi u

hi n s t cao và t l t vong cao (50%) trong vòng 5-7 ngày k t khi xu t hi n
tri u ch ng lâm sàng b nh. H i ch ng s t cao th y

l n các l a tu i nhưng

l n con b nh n ng hơn (Kegong Tian và cs, 2007)[52], nên năm 2006 b nh này
còn có tên là “B nh s t cao”. Năm 2007 d ch l i bùng phát

Trung Qu c, t i

26/33 t nh v i 257.000 con m c, ch t hơn 68.000 con, tiêu hu 175.000 con.
T i Trung Qu c, ñã phân l p t b nh ph m c a l n b b nh ñư c c ch ng virus
ñ c l c th p và ñ c l c cao thu c dòng B c M .
Philippines PRRS xu t hi n t năm 2006; Tháng 7 năm 2007 Philippines
là nư c th 3 (sau Trung Qu c và Vi t Nam) báo cáo PRRS do ch ng virus ñ c
l c cao gây ra, v i 18

d ch, 13.542 con l n m c, ch t 1.743 con. Sau đó d ch

lan ra c nư c, làm m và ch t nhi u l n nái và l n con theo m (C c Thú y,
2008 [6]).
Tháng 9/2007, Nga báo cáo chính th c có PRRS do virus th ñ c l c cao
gây ra.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

5


T năm 2005 tr l i ñây, 25 nư c và vùng lãnh th thu c t t c các châu
l c trên th gi i đ u có PRRS lưu hành (tr châu Úc và Newzeland). Có th
kh ng ñ nh r ng PRRS là nguyên nhân gây t n th t kinh t cho ngành chăn nuôi
l n

nhi u qu c gia trên th gi i (trích theo Nguy n Bá Hiên, 2007) [12].
Hi n nay, H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

ñ a phương

l n ñã tr thành d ch

nhi u nư c trên th gi i, k c các nư c có ngành chăn ni l n

phát tri n như M , Hà Lan, ðan M ch, Anh, Pháp, ð c… và ñã gây ra nh ng
t n th t r t l n v kinh t cho ngư i chăn ni lên đ n hàng trăm tri u đơ la. H i
ch ng r i lo n hơ h p và sinh s n

l n có tính tr m tr ng, kéo dài, k t h p tri u

ch ng sinh s n, hô h p và chưa bi t ñư c nh ng trư ng h p

th

n tính (OIE,

2005)[60]. Hàng năm M ph i ch u t n th t do H i ch ng r i lo n hô h p và
sinh s n

l n gây ra kho ng 560 tri u USD. Các nư c trong khu v c có t l

l n b H i ch ng r i lo n hô h p và sinh s n lưu hành r t cao, ví d

Trung

Qu c là 80%, ðài Loan 94,7-96,4%, Philippine 90%, Thái Lan 97%, Malaysia
94%, Hàn Qu c 67,4-73,1%. (C c thú y, 2008)[6].
2.2.2.

Vi t Nam
Năm 1997, PRRSV ñư c phát hi n

ñàn l n gi ng ngo i nh p v t M

vào các t nh mi n Nam. Sau khi ki m tra, có 10 con trong s 51 con có huy t
thanh dương tính v i PRRSV. Tồn b s l n này ñã ñư c x lý. T i m t s tr i
l n gi ng phía Nam đã phát hi n có s lưu hành PRRSV do ch ng virus c ñi n
ñ c l c th p gây ra. Trong 3.402 m u huy t thanh xét nghi m có 596 m u có
kháng th kháng PRRSV (Nguy n Lương Hi n và cs, 2000) [13] Như v y có th
th y PRRSV đã xu t hi n và lưu hành

nư c ta t năm 1997.

ð n nay, d ch tai xanh ñã xu t hi n thành t ng ñ t t i 3 mi n B c, Trung và
Nam gây thi t h i đáng k cho chăn ni l n, đ c bi t là nh hư ng ñ n phát
tri n đàn gi ng. Trong các

d ch, ngồi PRRSV đã ñư c xác ñ nh là nguyên

nhân chính, và hàng lo t các lo i m m b nh khác như: D ch t l n, PCV2, T

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

6


huy t trùng, Phó thương hàn, Liên c u khu n, Suy n l n... cũng có m t và ñây
chính là nguyên nhân d n ñ n ch t nhi u l n m c b nh (Trung tâm Khuy n

nông Qu c gia, 2007)[23].
Theo báo cáo c a C c Thú y, t tháng 3 năm 2007 ñ n tháng 12 năm
2010, trên c nư c PRRS ñã bùng phát thành nhi u ñ t d ch l n:
+ ð t d ch th nh t t ngày 12/03/2007 ñ n 15/5/2007
ðây là l n ñ u tiên PRRS bùng phát

ñàn l n c a nư c ta. B t

đ u t i H i Dương sau đó ñã lây lan nhanh ra 146 xã, phư ng thu c 25 huy n,
th xã c a 07 t nh đ ng b ng Sơng H ng, đó là H i Dương, Hưng Yên, Qu ng
Ninh, Thái Bình, B c Ninh, B c Giang và H i Phòng. S l n m c b nh 31.750
con, s l n ch t và x lý 7.296 con.
+ ð t d ch th hai t ngày 25/06/2007 ñ n 11/12/2007
D ch b t ñ u xu t hi n t i t nh Qu ng Nam, t ñây lây lan ra 178 xã,
phư ng c a 40 huy n, th xã thu c 14 t nh, thành ph , là Cà Mau, Long An, Bà
R a - Vũng Tàu, Khánh Hịa, Bình ð nh, Qu ng Ngãi, Qu ng Nam, ðà N ng,
Th a Thiên Hu , Qu ng Tr , L ng Sơn, Hà N i, Thái Bình, H i Dương. T ng
s l n m 38.827 con, s ñã ch t và x lý 13.070 con.
+ ð t d ch th ba t ngày 28/03/2008 ñ n 20/5/2008
D ch xu t hi n

nhi u xã thu c 10 t nh mi n b c, trung b : Hà Tĩnh,

Lâm ð ng, Qu ng Nam, Th a Thiên Hu , Ngh An, Thanh Hóa, Ninh Bình,
Nam ð nh, Thái Bình và Thái Nguyên. 821 xã, phư ng c a 59 huy n, th v i
t ng s l n m c b nh 271.439 con, s ch t và ph i tiêu h y 270.393 con.
+ ð t d ch th tư t ngày 04/6/2008 ñ n ngày 22/8/2008
Trong ñ t này, d ch b nh x y ra l t

128 xã

38 huy n th c a 17

t nh thành thu c c ba mi n B c, Trung, Nam nhưng v i v i quy mô nh hơn
so v i các đ t trư c đó. S l n m 37.247 con, trong đó s l n ch t và tiêu
hu 29.383 con.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

7


+ ð t d ch th năm t ngày 14 tháng 2 năm 2009.
Ngày 14 tháng 2 năm 2009 d ch xu t hi n t i Qu ng Ninh, sau đó t i các
t nh Hưng n, B c Giang, Qu ng Nam, Gia Lai, B c Liêu, Bà R a - Vũng T u
và ð k L k, d ch x y ra

49 xã thu c 14 huy n c a 8 t nh, thành ph . ð n ngày

15 tháng 7 năm 2009, th ng kê ñã có 5.044 l n m c b nh và 4.363 l n bu c ph i
tiêu hu . Trong ñ t này, d ch x y ra l n nh t và dai d ng nh t t i Qu ng Nam.
Nhìn chung tình hình d ch năm 2009 khơng nghiêm tr ng so v i năm 2008 c v
ph m vi, quy mô và s lư ng gia súc m, ch t, tiêu hu (C c Thú y, 2009)[7].
+ ð t d ch th sáu t ngày 23/3/2010 ñ n ngày 30/6/2010.
D ch x y ra t ngày 23/3/2010 t i H i Dương. Tính đ n h t tháng 6/2010,
toàn qu c ghi nh n các

d ch tai xanh t i 461 xã, phư ng, th tr n c a 71 qu n,

huy n thu c 16 t nh, thành ph , g m H i Dương, Hưng n, H i Phịng, Thái

Bình, B c Ninh, B c Giang, Thái Nguyên, L ng Sơn, Hà N i, Nam ð nh, Hà
Nam, Ngh An, Qu ng Ninh, Hịa Bình, Cao B ng, Sơn La. T ng s l n m c
b nh 146.051 con trong đó s tiêu h y 65.911 con.
Trong ñ t này, d ch t i B c Ninh và H i Dương

di n r ng nh t. T i

Ngh An, Qu ng Ninh, L ng Sơn, Thái Nguyên và H i Phòng d ch phân tán, r i
rác. V m c ñ , d ch

B c Ninh tr m tr ng nh t, ti p ñ n là Hưng Yên, H i

Dương và Hà N i. M t s t nh phát hi n d ch s m, tích c c ch ng d ch nên
ph m vi d ch h p, như các t nh Nam ð nh, Hà Nam, Hịa Bình, Sơn La (C c
Thú y, 2010)[8].
+ ð t d ch th b y t ngày 11/6/2010.
ð t d ch này b t ñ u t ngày 11/6/2010 t i Sóc Trăng. Sau ñó d ch xu t
hi n t i Ti n Giang (ngày 19/6), Bình Dương (ngày 27/6), Qu ng Tr (01/7), Lào
Cai (11/7), Long An (ngày 15/7).
Trong ñ t d ch th 7 này, toàn qu c ghi nh n các

d ch t i 42.080 h

chăn nuôi c a 1.610 xã, phư ng, th tr n thu c 220 qu n, huy n c a 36 t nh,

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

8

thành ph là Sóc Trăng, Qu ng Tr , Ti n Giang, Lào Cai, Long An, Bình
Dương, B c Liêu, Qu ng Nam, ð ng Nai, Bình Phư c, ðà N ng, Vĩnh Long,
Khánh Hòa, ð c L c, H u Giang, Bà R a Vũng Tàu, Lâm ð ng, Tây Ninh,
ð ng Tháp, An Giang, C n Thơ, Kiên Giang, B n Tre, Cà Mau, Kon Tum, ð c
Nông, Gia Lai, Trà Vinh, Bình Thu n, Qu ng Ninh, Ninh Thu n, Phú Yên, Sơn
La, Nam ð nh, Thanh Hóa, Hà Tĩnh. T ng s l n m c b nh 717.830 con, trong
đó s ch t, tiêu h y 413.540 con.
Trong ñ t d ch này, t i Sóc Trăng, Ti n Giang, Long An, Bình Dương,
Bình Phư c, ð c L c, Tây Ninh, ð ng Tháp, An Giang và Kiên Giang lây lan
di n r t r ng. D ch t i Ti n Giang, ð c L c, Qu ng Nam, Tây Ninh, Lâm ð ng,
Long An, Sóc Trăng di n bi n tr m tr ng.
Như v y, trong năm 2010, d ch tai xanh phát ra t i 2.081 xã, phư ng, th
tr n thu c 291 huy n, th c a 49 t nh, thành ph làm 863.881/1.025.031 l n m c
b nh, s ch t và tiêu h y 479.451 con (C c Thú y, 2010)[8].
K t qu th ng kê qua các ñ t d ch cho th y: (1) L n m i l a tu i ñ u
m c, nhưng l n nái và l n con theo m chi m ña s ; (2) T l l n m c H i
ch ng r i lo n hô h p và sinh s n

l n t i Vi t Nam cao hơn so v i nh ng ñánh

giá c a qu c t ; (3) D ch lây lan nhanh do khơng qu n lý đư c vi c v n chuy n
buôn bán l n m, do vi c gi t m l n b nh t i đ a phương khơng ki m sốt
đư c, do ngư i dân thi u ki n th c v PRRS nên không khai báo d ch ho c bán
tháo bán ch y…, (4) T i

d ch, ngoài PRRSV là ngun nhân chính, cịn xác

đ nh đư c r t nhi u vi khu n, virus k phát, c ng phát khác có th gây ch t l n.
Hi n nay, virus lưu hành r ng rãi

ñàn l n m c b nh ñã kh i v tri u

ch ng lâm sàng và ti p t c ñư c bài th i, phát tán ra môi trư ng. Do chăn nuôi
nh l , phân tán, không áp d ng các bi n pháp an toàn sinh h c, chưa qu n lý t t
vi c v n chuy n, buôn bán l n nên nguy cơ d ch tái phát
nào,

b t c ñ a phương

b t c th i ñi m nào là r t l n, ñ c bi t khi th i ti t thay ñ i t o thu n l i

cho virus gây b nh tai xanh và các m m b nh khác phát tri n gây b nh.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

9


2.3. TÌNH HÌNH NGHIÊN C U V H I CH NG R I LO N HÔ H P
VÀ SINH S N

L N

2.3.1. Trong nư c
Năm 1997 Vi t Nam nh p 51 con l n gi ng t M vào mi n Nam, khi l y
m u ki m tra có 10/51 m u huy t thanh dương tính v i PRRSV. T năm 1997
đ n đ n nay có nhi u tác gi trong nư c nghiên c u v PRRS.
Tr n Th Bích Liên và Tr n Th Dân (2003)[16], trong các năm 2003 ñ n
2005 b ng k thu t ELISA, kh o sát 1.082 m u huy t thanh c a l n thu nh n t
21 tr i nuôi công nghi p và h chăn nuôi c a các t nh thành thu c mi n ðông
Nam B , cho th y: 85,71% s cơ s chăn ni phát hi n có l n nhi m PRRSV

và 36,78% s m u huy t thanh dương tính. L n h u b và l n th t lúc gi t m có
t l nhi m cao nh t: 51,24% và 49,25%. Khu v c chăn nuôi t p trung có t l
nhi m (59,72%) cao hơn so v i khu v c chăn ni gia đình (29,98%). Trong
130 m u huy t thanh dương tính có 59,23% s m u nhi m ch ng B c M ,
36,92% s m u nhi m c hai ch ng B c M và Châu Âu, ch có 3,8% s m u
nhi m ch ng Châu Âu.
Nguy n Lương Hi n và cs (2001)[13], đi u tra tình hình H i ch ng r i
lo n hô h p và sinh s n

đàn l n ni trên đ a bàn Thành ph H Chí Minh và

các t nh lân c n cho th y trong s 2.036 m u huy t thanh c a l n ñư c ki m tra
có 596 m u có kháng th kháng PRRSV, chi m t l 29,27%; 5 trong s 15 tr i
l n ñư c l y m u xét nghi m có l n b nhi m PRRSV, chi m t l 33%.
Lê Th Th o Hương (2004)[15], ñã ghi nh n t l dương tính v i PRRSV
cao nh t

nái l a 2.

T i C n Thơ, La Tu n Cư ng (2005)[9], cho bi t k t qu xét nghi m, t
l nhi m PRRSV c a ñàn l n ni trên đ a bàn là 66,86%.
Nguy n Ng c H i và cs (2007)[11] cho r ng, khơng có s tương đ ng
gi a s hi n di n c a kháng th kháng PRRSV trong huy t thanh v i s hi n
di n c a virus trong máu c a l n ho c trong tinh d ch l n có kháng th .
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

10


Ph m Ng c Th ch và cs (2007) [21] nghiên c u m t s ch tiêu lâm sàng,

ch tiêu máu

l n m c PRRS t i H i Dương và Hưng Yên ñã th y: th i gian

nung b nh 3 - 7 ngày, t n s hô h p, tim m ch, thân nhi t ñ u tăng cao so v i
bình thư ng. Ch tiêu sinh lý, sinh hố máu đ u thay đ i, đ c bi t là s lư ng
b ch c u, ñ d tr ki m tăng r t cao trong khi đó hàm lư ng đư ng huy t
gi m, protein t ng s c a l n b nh l i gi m nhi u so v i sinh lý bình thư ng.
Lê Văn Năm (2007) [19], khi kh o sát các bi u hi n lâm sàng và b nh tích
đ i th

l n m c PRRS t i m t s ñ a phương thu c ð ng b ng B c B nh n

th y các bi u hi n lâm sàng và b nh tích ñ i th c a l n m c PRRS tương t
như các tài li u trong và ngoài nư c cơng b . Nhưng đi m khác đó là t l tiêu
ch y, l c gi ng c a l n con theo m cũng như t l l n b táo bón l n hơn.
Tơ Long Thành, Nguy n Văn Long và cs (2008) [28], ñã cho bi t năm
2008 s lư ng b nh ph m l n m c PRRS g i ñ n Trung tâm Ch n đốn thú y
Trung ương nhi u hơn năm 2007, kh ng ñ nh nh ng m u b nh ph m dương tính
v i PRRSV có s b i nhi m vi khu n. Ch ng virus ñ c l c cao phân l p t l n
b nh cuaVi t Nam có s tương đ ng v c u trúc gen v i ch ng virus ñ c l c cao
c a Trung Qu c ñ n 99%. Khi s d ng PRRSV gây b nh t i Vi t Nam cơng cho
l n thí nghi m l n không ch t, huy n d ch b nh ph m l y t i d ch c a Vi t Nam
gây ch t 100% l n trong 72h. ði u này cho th y vai trò c a vi khu n b i nhi m.
2.3.2. Ngoài nư c
Vào năm 1987 PRRS ñư c phát hi n

B c M , cho đ n nay đã có r t

nhi u cơng trình nghiên c u v PRRS:

Wensvoort (1991) [68], (Collins,1990) [42], áp d ng ñ nh ñ Koch ñã
kh ng ñ nh nguyên nhân c a PRRS là do virus, kh ng đ nh có hai dịng virus
ngun m u là dòng Châu Âu và dòng B c M gây ra. Tác gi ñã ñ t tên cho
virus gây ra PRRS

Châu Âu là Lelystad.

Benfield (1992) [37], (Cozelman, 1993) [43], (Dea, 1992) [44], (Saito,
1996) [63], ñã kh ng ñ nh virus gây PRRS có quan h h hàng g n v i virus
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

11


viêm ñ ng m ch ng a, virus tăng enzyme lactate dehydrogenase
gây s t xu t huy t

chu t, virus

kh và đưa ra nh ng đ c tính quan tr ng c a h

Arteriviridae, b Nidovirales.
Benfield, (1992) [37], đã mơ t virus gây b nh

B c M VR-2332 và ñ c

tính c a PRRSV . Tác gi kh ng đ nh PRRSV thích h p

pH t 6,5 - 7,5.

Mengeling và cs, (1996a) [55], (Mengeling và cs, 1998) [56], nghiên c u
v vacxin ch ng l i PRRS. Kh ng ñ nh virus vacxin kích thích đáp ng mi n
d ch ch m, virus vacxin có th truy n qua nhau thai t con m sang con con.
Zimmermen và cs, (1999) [71] ñã nghiên c u m t cách ñ y ñ và sâu s c
v H i ch ng r i lo n sinh s n và hô h p

l n. Các tác gi đã gi i thích v

ngu n g c tên g i PRRS, cũng như cung c p cho ñ c gi m t b ng danh sách
tên g i trư c khi có tên PRRS.
Qua phân tích trình t nucleotid và amino acid c a 2 prototyp VR-2332
và virus Lelystad c a m t s tác gi cho th y các virus đang ti n hố do ñ t bi n
ng u nhiên và tái t h p trong gen (Meng, 1995)[54]; (Kapur, 1996)[50].
S nhi m b nh c a l n m n c m v i các phân l p PRRSV có đ c l c cao d n
t i th i gian nhi m virus huy t dài hơn, m c ñ nghiêm tr ng c a tri u ch ng lâm
sàng và t l ch t tăng lên lư ng virus trong máu và mô bào nhi u hơn so v i các
ch ng có đ c l c th p ho c các ch ng thích ng t bào.
Khi nhi m PRRSV s làm tăng tính m n c m c a l n ñ i v i Streptococcus
suis typ 2 và tăng m c ñ nghiêm tr ng khi nhi m Salmonella choleraesuis.
S d ng ph n ng khu ch ñ i gen (PCR) RNA c a PRRSV ñã ñư c phát
hi n

l n h u b cho t i 120 ngày sau khi gây nhi m (Batista, 2002)[36] và s

bài th i virus sang thú ch báo m n c m ñư c (Bierk, 2001)[38] báo cáo là ñ n
86 ngày.
V s t n t i dai d ng c a PRRSV

m c ñ qu n th trong m t kho ng

th i gian nh t ñ nh, PRRSV ñã ñư c phát hi n trong 100% trong s 60 l n 3
tu n tu i ñư c gây b nh th c nghi m cho ñ n 63 ngày sau khi gây nhi m và 90%

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

12


trên cùng đàn l n nói trên lúc 105 ngày sau khi gây nhi m (Horter, 2002)[47]. Theo
Otake (2002)[61], s t n t i kéo dài c a PRRSV trong t ng cá th dao ñ ng trong
kho ng th i gian t 154 – 157 ngày sau khi nhi m.
2.4. H I CH NG R I LO N HÔ H P VÀ SINH S N

L N

2.4.1 Virus h c PRRS
2.4.1.1. Ngu n g c
Khi d ch x y ra, các nhà khoa h c lúc ñ u cho r ng m t s virus như:
Parvovirus, virus gây b nh gi d i (Pseudorabies), virus cúm l n (Porcine entero
virus), ñ c bi t virus gây viêm cơ tim (Encephalomyo carditis) gây nên... Tuy
nhiên, m i s nh m l n này ñư c gi i ñáp vào tháng 6/1991 t i Vi n Thú y
Lelystad, Hà Lan.
Các nhà khoa h c

Vi n Thú y Lelystad (Hà Lan) sau khi s d ng d ch

l c b nh ph m c a l n ngồi th c đ a, ti n hành gây nhi m cho l n thí nghi m.
ð nghi nh nơi ñ u tiên phân l p ñư c virus, các tác gi Hà Lan ñ t tên virus
gây b nh là virus Lelystad (Wensvoort và cs, 1991) [68]. Năm 1992 t i M các
nhà khoa h c cũng phân l p ñư c m t lo i virus gây PRRS và ñ t tên là virus

VR-2332 (Benfield và cs, 1992) [37]. V m t di truy n h c và đ c tính kháng
ngun, hai ch ng virus này hoàn toàn khác nhau, ngư i ta cho r ng n u chúng
xu t phát t m t t tiên thì chúng đã đư c ti n hoá theo hai hư ng khác nhau.
Hai virus Lelystad và VR-2332 đã tr thành hai dịng virus ngun m u, dòng
Châu Âu (virus Lelystad) và dòng B c M (VR-2332) (Tô Long Thành, 2007)
[27], (Jun han và cs, 2006) [48].
2.4.1.2. Phân lo i
PRRSV là m t virus ARN chu i ñơn, có màng b c, thu c gi ng
Arterivirus, h Arteriviridae, b Nidovirales. Hi n nay có 2 ki u gen chính đư c
cơng nh n là:
Nhóm I: Các virus thu c dòng Châu Âu v i tên g i ph thông là virus
Lelystad (Meulenberg và cs, 1993)[57].
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

13


Nhóm II: Các virus thu c dịng B c M mà tiêu bi u là ch ng virus VR2332 (Nelsen và cs, 1999)[58].
Khi so sánh v di truy n th y s khác nhau rõ r t (kho ng 40%) gi a 2
ki u gen này (Han, Wang, 2006)[45], do ñó nh hư ng ñ n ñáp ng mi n d ch
b o h chéo gi a 2 ch ng.
Nh ng nghiên c u g n đây cịn cho th y có s khác bi t v tính di truy n
trong các virus phân l p ñư c t các vùng ñ a lý khác nhau. B n thân các virus
trong cùng m t nhóm cũng có s thay đ i v nucleotit khá cao (ñ n 20%), ñ c
bi t là các ch ng virus thu c dòng B c M .
K t qu nghiên c u gi i mã gen c a virus t i M , Trung Qu c cho th y, các
m u virus gây PRRS t i Vi t Nam có m c tương đ ng v amino acid t 99 -99,7%
so v i ch ng virus gây b nh th ñ c l c cao

Trung Qu c và ñ u b m t 30 axít

amin. ði u này cho th y, ch ng virus gây PRRS nư c ta hi n nay thu c dịng B c
M , có đ c l c cao gi ng ch ng virus phân l p t i Trung Qu c (C c thú y, 2008)[5].
2.4.1.3.Hình thái và c u trúc c a PRRSV
PRRS virus có c u trúc hình c u, ch a nucleocapsid cùng kích thư c, có c u
trúc 20 m t đ i x ng, đư ng kính h t virion c a virus vào kho ng 45 - 55 nm,
th m chí lên đ n 80 nm. Nhân Nucleocapsid có đư ng kính 25 - 35 nm, đư c
bao b c bên ngồi b i m t l p v b c dính ch t v i c u trúc b m t gi ng như t
ong, trên b

m t có nhi u gai nhơ ra r t rõ, v

có ch a lipid (William

T.Christianson và Han Soo Joo (2001)[33].

Hình 2.1: Hình nh v hình thái, c u trúc h t c a PRRS virus

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

14


* Acid Nucleic:
PRRSV ch a duy nh t h gen ARN s i đơn dương, có nh ng đ c đi m
chung c a nhóm Arterivirus, có kích thư c t 13- 15kb. S i ARN c a virus có ñ u
5’ và ñ u 3’. Gen ARN polymeraza chi m kho ng 75% ñ u 5’ c a b gen, gen này
mã hoá cho các protein c u trúc c a virus n m

đ u 3’. có 9 ORF (open reading

frame) mã hoá cho 9 protein c u trúc. Tuy nhiên, có 6 phân t protein chính có
kh năng trung hoà kháng th bao g m 4 phân t glycoprotein, 1 phân t protein
xuyên màng (M) và 1 protein nucleocapsit (N) (Tô Long Thành, 2007)[27].
* Protein :
PRRSV bao g m các protein c u trúc:
+ Protein nucleocapsid (N, ORF 7) kho ng 14 - 15kDa, ñây là protein v
b c nhân.
+ Protein màng (M, ORF 6) kho ng 18 - 19 kDa là protein liên k t v b c.
+ Glycoprotein v (E , ORF 5) t 24-25 kDa là protein liên k t v b c k t
h p glycogen.
Ngồi ra cịn có 3 lo i glycoprotein c u trúc ít th y hơn và đư c kí hi u là
ORF 2, 3 và 4.
Trong các t bào b nhi m, PRRSV sinh ra 6 ARNm. T t c 6 ARNm có
trình t s p x p chung

đ u 5' c a h gen ARN và t t c chúng đ u có đi 3'

polyA. Muelenberg k t lu n r ng d a trên chu i nucleotit, t ch c h gen, cũng
như cách nhân lên c a virus thì có th x p chúng vào nhóm virus ñ ng m ch
(Arterivirus) m i (Meulenberg và cs, 1993)[57].
2.4.1.4. ð c tính sinh h c c a virus
Virus r t thích h p v i đ i th c bào, ñ c bi t là ñ i th c bào ho t ñ ng
vùng ph i. Virus nhân lên ngay bên trong ñ i th c bào, sau ñó phá hu và gi t
ch t ñ i th c bào (t i 40%). ð i th c bào b gi t ch t nên s c ñ kháng c a l n
m c b nh b suy gi m nghiêm tr ng. Do v y l n b b nh thư ng d b nhi m
khu n th phát (C c Thú y, 2008)[6].
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ........................................

15