Luận văn nghiên cứu giải pháp tiếp cận thị trường của các chủ trang trại huyện hiệp hòa, tỉnh bắc giang

Bộ giáo dục và đào tạo
Trờng đại học nông nghiệp hà nội
-------------***-------------

Trần thu hờng

Nghiên cứu giải pháp tiếp cận thị trờng
Của các chủ trang trại huyện hiệp hoà,
tỉnh bắc giang

Luận văn thạc sĩ kinh tế

Chuyên ng nh: Kinh tế Nông nghiệp
MÃ số: 60.31.10

Ngời hớng dẫn khoa học: GS.TS. phạm vân đình

hà nội - 2011


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn này là
trung th c và chưa t ng ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tơi xin cam đoan m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này đã
đư c cám ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn này đã ñư c ghi rõ
ngu n g c.
Tác gi lu n văn

Tr n Thu Hư ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

i


L I C M ƠN
ð hoàn thành lu n văn này tơi đã nh n đư c s quan tâm, giúp đ t n
tình v nhi u m t c a các t ch c và cá nhân.
Trư c h t, cho phép tơi đư c bày t lịng c m ơn sâu s c ñ n:
Th y giáo, GS.TS Ph m Vân ðình, ngư i tr c ti p hư ng d n và giúp
đ tơi trong su t quá trình h c t p, nghiên c u và hồn thành lu n văn.
Ban lãnh đ o huy n Hi p Hịa, các phịng ban có liên quan, các ch
trang tr i ñã t o ñi u ki n cho tơi trong q trình thu th p các thơng tin có liên
quan đ n đ tài đ hồn thành lu n văn.
Ban Giám hi u trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i, Vi n ðào t o
sau ñ i h c, Khoa Kinh t &PTNT cùng tồn th q th y cơ giáo trong nhà
trư ng ñã t o m i ñi u ki n cho tôi h c t p, nghiên c u và hồn thành lu n
văn.
Cu i cùng tơi xin c m ơn b n bè, ngư i thân, ñ ng nghi p đã đ ng
viên, giúp đ tơi hồn thành lu n văn này.
Tác gi lu n văn

Tr n Thu Hư ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

ii


M CL C
L i cam ñoan…………………………………………………………………..i

L i c m ơn………………………………………………………………...….ii
M c l c…………………………………………………………………...….iii
Danh m c b ng………………………………………………………………..v
Danh m c hình và ñ th …………………………………………………....vii
Danh m c h p………………………………………………………………viii
Danh m c vi t t t………………………………………………………….....ix
1. ð T V N ð ............................................................................................ 1
1.1 Tính c p thi t c a đ tài nghiên c u ......................................................... 1
1.2 M c tiêu nghiên c u c a ñ tài ................................................................. 2
1.3 Câu h i nghiên c u................................................................................... 3
1.4 ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài............................................. 3
2. CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N V TI P C N TH TRƯ NG C A
CÁC CH TRANG TR I ............................................................................. 4
2.1 Cơ s lý lu n v gi i pháp ti p c n th trư ng c a các ch trang tr i ........ 4
2.1.1 Tìm hi u v trang tr i ............................................................................ 4
2.1.2 Xu hư ng phát tri n kinh t trang tr i .................................................... 9
2.1.3 Ti p c n th trư ng .............................................................................. 10
2.1.4 Các y u t

nh hư ng ñ n kh năng ti p c n th trư ng....................... 22

2.1.5 Các gi i pháp ti p c n th trư ng cho các ch trang tr i....................... 29
2.2 Cơ s th c ti n ....................................................................................... 32
2.2.1 Tình hình ti p c n th trư ng c a các ch trang tr i trên th gi i ......... 32
2.2.2 Tình hình ti p c n th trư ng nông s n c a các ch trang tr i

nư c ta ..........36

2.3 Các cơng trình nghiên c u có liên quan.................................................. 39
3. ð C ðI M ð A BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U................. 41

3.1 ð c ñi m t nhiên, kinh t - xã h i huy n Hi p Hịa t nh B c Giang...... 41
3.1.1 ð c đi m t nhiên ............................................................................... 41

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

iii


3.1.2 ð c ñi m kinh t - xã h i huy n Hi p Hòa, t nh B c Giang................. 42
3.2 Phương pháp nghiên c u ........................................................................ 51
3.2.1 Phương pháp ch n ñi m nghiên c u, ch n m u ñi u tra ...................... 51
3.2.2 Phương pháp thu th p s li u............................................................... 52
3.2.3 Phương pháp phân tích và x lý s li u ............................................... 53
3.2.4 Phương pháp so sánh ........................................................................... 54
3.2.5 Phương pháp t ng h p......................................................................... 55
3.3 H th ng các ch tiêu nghiên c u............................................................ 55
4. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N......................................... 57
4.1 Th c tr ng v gi i pháp ti p c n th trư ng c a các ch trang tr i

huy n

Hi p Hòa t nh B c Giang ............................................................................. 57
4.1.1 Tình hình phát tri n kinh t trang tr i huy n Hi p Hòa t nh B c Giang ... 57
4.1.2 Th c tr ng v nh ng gi i pháp c a nhà nư c ñ i v i vi c ti p c n th
trư ng c a các ch trang tr i ........................................................................ 67
4.1.3 Th c tr ng v nh ng gi i pháp c a b n thân ch trang tr i ñ i v i vi c
ti p c n th trư ng. ....................................................................................... 77
4.1.4 ðánh giá nh ng m t ñ t ñư c và chưa ñ t ñư c c a nh ng gi i pháp ñã
th c hi n ...................................................................................................... 99
4.2 Gi i pháp ti p c n th trư ng cho các ch trang tr i.............................. 101

4.2.1 Các căn c ñ ñưa ra gi i pháp .......................................................... 101
4.2.2 Phương hư ng ti p c n th trư ng c a các ch trang tr i ................... 101
4.2.3 Các gi i pháp ñ i v i Nhà nư c......................................................... 103
4.2.4 Gi i pháp ti p c n th trư ng ñ i v i ch trang tr i............................ 106
5. K T LU N............................................................................................ 113
5.1 K t lu n................................................................................................ 113
5.2 Ki n ngh .............................................................................................. 114
TÀI LI U THAM KH O........................................................................ 115
PH L C .................................................................................................. 117

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

iv


DANH M C B NG
B ng 2.1: So sánh s khác nhau v m t s ñ c trưng cơ b n gi a kinh t trang
tr i và kinh t h t cung t c p ........................................................ 5
B ng 3.1 Cơ s v t ch t k thu t c a huy n năm 2009................................. 45
B ng 3.2 Di n tích các lo i đ t trên đ a bàn huy n năm 2009....................... 47
B ng 3.3 Tình hình s d ng ñ t c a huy n năm 2010 .................................. 48
B ng 3.4: Tình hình dân s c a huy n trong th i kỳ 2007- 2009.................. 49
B ng 3.5 Chuy n d ch cơ c u lao ñ ng c a huy n th i kỳ 2007-2009……...48
B ng 3.6 Ch t lư ng ngu n lao ñ ng c a huy n năm 2009 .......................... 50
B ng 4.1 Bi n ñ ng s lư ng trang tr i c a huy n qua các năm................... 57
B ng 4.2 S lư ng trang tr i trên ñ a bàn huy n năm 2010 .......................... 59
B ng 4.3 Xu t x ñ t canh tác c a các trang tr i trong huy n ...................... 61
B ng 4.4 Tu i tác c a các ch trang tr i năm 2010 ...................................... 62
B ng 4.5 Trình đ h c v n c a các ch trang tr i trong huy n năm 2010............... 63
B ng 4.6 Kh năng v kinh t c a các ch trang tr i trư c khi làm kinh t

trang tr i

huy n Hi p Hòa ñư c ñi u tra năm 2010 ................................... 64

B ng 4.7 Khó khăn trong q trình ti p c n th trư ng c a các ch trang tr i
năm 2010...................................................................................................... 65
B ng 4.8 K t qu vi c th c hi n chính sách đ t đai...................................... 69
B ng 4.9 ð nh hư ng s d ng ñ t c a huy n ñ n năm 2020 ........................ 71
B ng 4.10 Tình hình ti p c n các ngu n v n cho s n xu t c a trang tr i trong
huy n ........................................................................................................... 73
B ng 4.11 Các chương trình giúp ch trang tr i nâng cao trình ñ ............... 77
B ng 4.12 Tình hình ti p c n th trư ng v n c a các ch trang tr i trong
huy n năm 2010 ........................................................................................... 79
B ng 4.13 Cơ c u s d ng v n vay c a các ch trang tr i trong huy n năm
2010 ............................................................................................................. 80

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

v


B ng 4.14 Tình hình ti p c n th trư ng gi ng v t nuôi, cây tr ng c a các ch
trang tr i trong huy n năm 2010.................................................................. 82
B ng 4.15 Tình hình ti p c n th trư ng th c ăn chăn nuôi c a các ch trang
tr i theo quy mô ........................................................................................... 83
B ng 4.16 B ng giá con gi ng và tr ng ba ba .............................................. 85
B ng 4.17 Tình hình ti p c n th trư ng thu c thú y c a các ch trang tr i năm 2010
.................................................................................................................................. 85
B ng 4.18 Th i ñi m bán s n ph m c a các ch trang tr i trong huy n năm
2010 ............................................................................................................. 87

B ng 4.19 M c ñ h ch toán kinh t c a các ch trang tr i .......................... 89
B ng 4.20 Các phương ti n h tr ti p c n th trư ng c a các ch trang tr i
năm 2010...................................................................................................... 92
B ng 4.21 Tình hình c p nh t thông tin v th trư ng c a các ch trang tr i
năm 2010...................................................................................................... 93
B ng 4.22

ng d ng công ngh thông tin c a trang tr i trong huy n năm

2010 ............................................................................................................. 95
B ng 4.23 M t ñ t ñư c và chưa ñ t ñư c c a nh ng gi i pháp ñã th c hi n
.................................................................................................................... .99
B ng 4.24 ði m m nh, ñi m y u, cơ h i, thách th c chi ph i năng l c ti p
c n th trư ng c a các ch trang tr i........................................................... 100
B ng 4.25 Nhu c u nâng cao trình đ c a các ch trang tr i ........................... 105

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

vi


DANH M C HÌNH VÀ ð

TH

Hình 2.1 Chu trình tác ñ ng hi u ng c a h th ng th trư ng ..................... 16
Hình 2.2 Quy lu t lưu thơng c a đ u vào và đ u ra trong nông nghi p v i s
tham gia c a nơng dân. ................................................................ 19
ð th 4.1 Bi n đ ng s lư ng trang tr i c a huy n qua các năm ................. 57
ð th 4.2 Cơ c u ti p c n thu c thú y c a các ch trang tr i ....................... 86

ð th 4.1 Bi n ñ ng s lư ng trang tr i c a huy n qua các năm ................. 57
Hình 4.1 Kênh phân ph i s n ph m cây tr ng c a các trang tr i................... 96
Hình 4.2 Kênh phân ph i các s n ph m t chăn nuôi c a các trang tr i........ 97
Hình 4.3 Sơ đ quy ho ch t ng th khu nuôi tr ng th y s n c a trang tr i ông
Nguy n Văn Thu, xã ð c Th ng.................................................................. 98
Hình 4.4 K ho ch nâng cao trình đ c a m t s ch trang tr i .................... 98
Hình 4.5 Các hình th c cho vay v n........................................................... 104
Hình 4.6 S liên k t b n nhà trong s n xu t nơng nghi p........................... 106
Hình 4.7 L p phương án s n xu t kinh doanh cho các ch trang tr i .......... 107
Hình 4.8 Mơ hình trang tr i k t h p làm d ch v ........................................ 108
Hình 4.9 Mơ hình kinh doanh NN theo chu i giá tr ................................... 110
Hình 4.10 Sơ đ quy ho ch t ng th trang tr i ông Nguy n Văn Thu......... 124
Hình 4.11 H ni ba ba gi ng c a ch trang tr i Nguy n Văn Thu........... 124
Hình 4.12 H nuôi ba ba th t c a trang tr i ơng Bùi Văn Th ng ................. 125
Hình 4.13 Thùng p tr ng ba ba ................................................................. 125
Hình 4.14 Vư n bư i di n.......................................................................... 126
Hình 4.15 Vư n cam canh 5 năm tu i ........................................................ 126

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

vii


DANH M C H P
H p 4.1 Ý ki n c a các ngân hàng, qu tín d ng v vi c vay v n ñ i v i trang
tr i................................................................................................................ 76
H p 4.2 Ý ki n c a các ch trang tr i v th trư ng th c ăn chăn nuôi ......... 85
H p 4.3 Ý ki n c a các ch trang tr i v h ch toán thu chi .......................... 90
H p 4.4 Ti p c n và x lý thông tin c a các ch trang tr i ........................... 91

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

viii


KÝ HI U CÁC T

VI T T T

BVTV

B o v th c v t

CC

Cơ c u

CNH,HðH

Cơng nghi p hóa, hi n đ i hóa

ðBSCL

ð ng b ng sơng C u Long

ðH

ð ih c

HTX

H p tác xã

KTTT

Kinh t trang tr i

Lð

Lao ñ ng

NDVN

Nông dân Vi t Nam

PTNT

Phát tri n nông thôn

SL

S lư ng

TCTT

Ti p c n th trư ng

TTBQ

Tăng trư ng bình quân

TW

Trung ương

UBND
XD

y ban nhân dân
Xây d ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

ix


1. ð T V N ð

1.1 Tính c p thi t c a ñ tài nghiên c u
Kinh t trang tr i ñã, ñang và s phát tri n ñ i v i m t nư c nông nghi p
như nư c ta. Vi t Nam là m t nư c mà đ i tư ng nơng dân chi m trên 60% t ng
dân s v i hơn 53% l c lư ng lao ñ ng tr c ti p tham gia vào s n xu t nông
nghi p. Trong b i c nh n n nông nghi p phát tri n v i tình tr ng đơn l , chưa
hình thành đư c các khu v c s n xu t hàng hóa, thi u cơ s h t ng, thi u m t
m ng lư i ñ ng b và n ñ nh v h th ng cung- c u c a th trư ng.
Theo Báo cáo c a B Nơng Nghi p, đ n nay c nư c có kho ng
150.000 trang tr i v i di n tích đ t s d ng kho ng 900.000 ha. Kinh t trang
tr i phát tri n nhanh c s lư ng và ch t lư ng đã góp ph n chuy n d ch cơ
c u kinh t nông nghi p nông thôn. Các trang tr i chuyên tr ng cây nông
nghi p chi m 55,3%, chăn nuôi gia súc gia c m chi m 10,3 %, lâm nghi p

chi m 2,2%, nuôi tr ng thu s n chi m 27,3% và s n xu t kinh doanh t ng
h p chi m 4,9%.
Kinh t trang tr i hi n ñang n i lên, tr thành thành ph n ch l c phát
tri n kinh t nông thôn. Hàng hóa đư c các trang tr i s n xu t ngày càng
nhi u, phong phú, ña d ng ñáp ng nhu c u ñòi h i ngày càng cao v lương
th c, th c ph m c a nhân dân. S n ph m làm ra không nh ng ñáp ng th
trư ng trong nư c mà ñã xu t kh u v i kh i lư ng l n ra th trư ng th gi i
mang l i ngu n kim ng ch to l n.
Tuy nhiên, hi n t i các trang tr i

Vi t Nam đang g p khó khăn như là

quy mơ s n xu t chưa l n, tính đ ng b s n xu t trong dây chuy n chưa có,
chun mơn hoá chưa cao, các nhà máy ch bi n tiêu th nguyên li u có ngu n
l y t s n ph m trang tr i s n xu t có máy móc cịn l c h u, chưa có s đ u tư
hi u qu vì v y s n ph m làm ra chưa có s c c nh tranh trên th trư ng.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

1


Huy n Hi p Hịa có 500 trang tr i và gia tr i chi m t l l n tồn t nh,
có 250 trang tr i đư c c p gi y phép kinh doanh. Kinh t trang tr i đã khai
thác có hi u qu di n tích ñ t nông nghi p, ñ t lâm nghi p ñang s d ng kém
hi u qu . Vi c hình thành và phát tri n KTTT giúp nơng dân làm quen v i
kinh t th trư ng, thích ng v i nhi u lo i cây tr ng, con gia súc có u c u
k thu t cao, đưa nhanh ti n b khoa h c k thu t vào s n xu t, t o nhu c u
h p tác, quan h gi a các ch trang tr i và gi a trang tr i v i doanh nghi p,
cơ quan Nhà nư c, nhà khoa h c; t o thêm nhi u vi c làm, tăng thu nh p cho

ngư i lao ñ ng. ði m n i b t c a trang tr i th i gian qua là có s g n k t gi a
s n xu t v i ch bi n và tiêu th s n ph m. ðây cũng là l i th ñ ñưa kinh t
trang tr i c a ñ a phương phát tri n.
Tuy nhiên vi c ti p c n th trư ng các y u t ñ u vào, ñ u ra c a các
ch trang tr i còn kém hi u qu . C th như vi c ch n gi ng, quy trình s n
xu t, tiêu th s n ph m còn nhi u h n ch .
Nh n th c ñư c tính c p thi t c a vi c nghiên c u v n ñ ti p c n th
trư ng c a các ch trang tr i

huy n Hi p Hịa, tơi ti n hành nghiên c u đ

tài: “Nghiên c u gi i pháp ti p c n th trư ng c a các ch trang tr i huy n
Hi p Hòa, t nh B c Giang”.
1.2 M c tiêu nghiên c u c a ñ tài
M c tiêu chung: ðánh giá th c tr ng gi i pháp ti p c n th trư ng c a các
ch trang tr i

huy n Hi p Hòa t nh B c Giang t đó có nh ng gi i pháp nh m

nâng cao kh năng ti p c n th trư ng c a các ch trang tr i trong huy n.
M c tiêu c th :
- Góp ph n h th ng hóa nh ng v n đ lý lu n cơ b n và th c ti n v
gi i pháp ti p c n th trư ng c a các ch trang tr i.
- ðánh giá th c tr ng gi i pháp ti p c n th trư ng c a các ch trang
tr i

huy n Hi p Hòa t nh B c Giang.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

2


- ð xu t các gi i pháp ch y u giúp các ch trang tr i huy n Hi p
Hòa ti p c n th trư ng m t cách t t hơn.
1.3 Câu h i nghiên c u
i) Tình hình phát tri n kinh t trang tr i

huy n Hi p Hòa t nh B c

Giang như th nào?
ii) Kh năng ti p c n th trư ng c a các ch trang tr i huy n Hi p Hịa
t nh B c Giang như th nào? Chính quy n ñ a phương và b n thân ch trang
tr i đã có nh ng gi i pháp nào ti p c n th trư ng chưa? Gi i pháp đ y có phù
h p khơng?
iii) Nh ng bi n pháp nào ñ nâng cao năng l c ti p c n th trư ng c a
các ch trang tr i?
1.4 ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài
- ð i tư ng nghiên c u là các gi i pháp ti p c n th trư ng c a ch
trang tr i v i ch th là các ch trang tr i

huy n Hi p Hòa t nh B c Giang.

- Ph m vi nghiên c u:
i) V khơng gian: đ tài nghiên c u trên ñ a bàn huy n Hi p Hòa t nh
B c Giang.
ii) V th i gian: các s li u thu th p ñ nghiên c u ñ tài ñư c l y t
năm 2007 ñ n năm 2009, các s li u kh o sát cho năm 2010, s li u d ki n
cho giai ño n 2011 – 2015.
iii) V n i dung: ñ tài t p trung ch y u vào gi i pháp ti p c n th

trư ng tiêu th s n ph m c a các trang tr i chăn nuôi, trang tr i nuôi tr ng
th y s n, trang tr i t ng h p trên ñ a bàn huy n Hi p Hòa t nh B c Giang.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

3


2. CƠ S

LÝ LU N VÀ TH C TI N V TI P C N TH
TRƯ NG C A CÁC CH TRANG TR I

2.1 Cơ s lý lu n v gi i pháp ti p c n th trư ng c a các ch trang tr i
2.1.1 Tìm hi u v trang tr i
2.1.1.1 Khái ni m trang tr i
Theo Nguy n Th Nhã,1999, Phát tri n kinh t trang tr i

Vi t Nam

th c tr ng và gi i pháp, H i th o trư ng ð i h c Nông Nghi p I, Hà N i cho
r ng:“ Trang tr i là m t lo i hình t ch c s n xu t cơ s trong nông, lâm, th y
s n, có m c đích chính là s n xu t hàng hóa, có tư li u s n xu t thu c quy n
s h u ho c quy n s d ng c a m t ch ñ c l p, s n xu t ñư c ti n hành trên
quy mô ru ng ñ t và các y u t s n xu t ti n b và trình đ k thu t cao, ho t
đ ng t ch và ln g n v i th trư ng”.[9]
Ngh quy t TW s 06/NQ-TW ngày 10/11/1998 cũng ñã xác ñ nh: “...
trang tr i gia ñình th c ch t là kinh t h s n xu t hàng hóa v i quy mơ l n
hơn, s d ng lao ñ ng, ti n v n c a gia đình là ch y u đ s n xu t kinh
doanh có hi u qu ”.[10]

Như v y, kinh t trang tr i là t ng th các y u t s n xu t kinh doanh
và các m i quan h kinh t n y sinh trong ho t ñ ng c a trang tr i, còn trang
tr i là nơi di n ra các ho t đ ng và các quan h đó. Nghiên c u v kinh t
trang tr i là ñ c p ñ n các m t kinh t , xã h i và môi trư ng c a m t mơ hình
s n xu t trong nơng nghi p, trong ñó kinh t là m t cơ b n ch a ñ ng nh ng
n i dung c t lõi c a trang tr i.
2.1.1.2 Nh ng ñ c trưng và tiêu chí nh n d ng kinh t trang tr i
Kinh t trang tr i và kinh t h ñư c phân bi t b i m t s ñ c trưng cơ
b n

b ng so sánh dư i ñây.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

4


B ng 2.1: So sánh s khác nhau v m t s ñ c trưng cơ b n gi a kinh t
trang tr i và kinh t h t cung t c p
TT

Tiêu th c

Kinh t trang tr i

Kinh t h

1

M c đích s n xu t

S n xu t hàng hố đ bán

Ch y u s n xu t ra ñ

là ch y u

ñáp ng nhu c u tiêu dùng
c a b n thân h s n xu t

2

Quy mơ di n tích

T p trung đ l n

Manh mún phân tán

3

Quy mơ v n

u c u tích lu v n l n

u c u v n ít

4

Trình đ s n xu t

Cao, có kh năng áp d ng

Th p, mang n ng tính th

ti n đ khoa h c cơng

cơng

ngh vào s n xu t
5

Kh năng tích lu

Nhi u

Ít

V a s d ng lao ñ ng gia

Lao ñ ng gia đình là ch

đình v a s d ng lao

y u

s n xu t
6

Lao đ ng

đ ng th ngồi
Ngu n: T ng h p t các nghiên c u trư c
Tiêu chí nh n d ng trang tr i:
i) Ph i ch a ñ ng nh ng ñ c trưng cơ b n c a trang tr i;
ii) ðơn gi n hoá và d v n d ng khi nh n d ng trang tr i;
iii) Ph n ánh ñư c tính ch t phong phú c a các lo i hình trang tr i và
s bi n đ ng c a nó qua các th i kỳ.
D a trên các đ c tính c a kinh t trang tr i chúng ta xác nh n, nh n
d ng trang tr i v hai m t, đ nh tính và ñ nh lư ng.
i) V ñ nh tính: ð c trưng cơ b n c a trang tr i là s n xu t s n ph m
hàng hoá, tiêu chí này có s th ng nh t

t t c các nư c có kinh t trang tr i.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

5


ii) V m t đ nh lư ng: Thơng qua các ch s c th nh m ñ nh
d ng và phân bi t ñâu là trang tr i và đâu khơng ph i là trang tr i t đó
phân lo i quy mô gi a các trang tr i.
Thi hành Ngh quy t v kinh t trang tr i, ngày 26/06/2000. Liên B
Nông nghi p và T ng c c Th ng kê đã ban hành thơng tư liên t ch s
69/2000/TTLT/BNN-TCTK hư ng d n tiêu chí đ xác đ nh kinh t trang tr i.
Theo tiêu chí này thì m t h s n xu t nơng nghi p, lâm nghi p, nuôi tr ng
thu s n ñư c xác ñ nh là trang tr i ph i đ t đư c c hai tiêu chí sau:
- Giá tr s n lư ng hàng hoá và d ch v bình quân m t năm c a trang tr i
i) ð i v i các t nh phía B c và Duyên H i mi n Trung : Giá tr s n
lư ng hàng hóa, d ch v ph i đ t bình qn đ t 40 tri u ñ ng/ năm tr lên.

ii) ð i v i các t nh phía Nam và Tây Nguyên: Giá tr s n lư ng hàng
hóa, d ch v ph i ñ t bình quân 50 tri u ñ ng/ năm tr lên.
- Quy mô s n xu t
i) ð i v i trang tr i tr ng tr t:
Trang tr i tr ng cây hàng năm:
+ T 2 ha tr lên đ i v i các t nh phía B c và Duyên H i Mi n Trung.
+ T 3 ha tr lên ñ i v i các t nh phía Nam và Tây Nguyên.
Trang tr i tr ng cây lâu năm:
+ T 5 ha tr lên ñ i v i các t nh phía Nam và Tây Nguyên.
+ Trang tr i tiêu 0,5 ha tr lên.
Trang tr i lâm nghi p t 10 ha tr lên ñ i v i t t c các vùng trong nư c.
ii) ð i v i trang tr i chăn nuôi:
Chăn nuôi gia súc: Trâu, bò
- Sinh s n l y s a : 10 con tr lên.
- L y th t

: 50 con tr lên.

Chăn nuôi gia súc : L n, dê…
- L n sinh s n 20 con, dê sinh s n 100 con tr lên.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

6


- L n th t 100 con, dê 200 con tr lên.
Chăn nuôi gia c m các lo i t 2000 con tr lên.
iii) ð i v i trang tr i ni tr ng th y s n: có di n tích t 2 ha tr lên (
ð i v i nuôi tôm th t theo công nghi p t 1 ha tr lên).

iv) ð i v i các trang tr i ñ c thù như: Tr ng hoa, cây c nh đ c s n thì
tiêu chí xác đ nh d a vào giá tr s n xu t.
Có th th y cơ s khoa h c c a tiêu chí cũng như con s chưa đư c
làm rõ và đơi khi chưa phù h p v i các ñ a phương, ch ng h n gi a quy mơ
di n tích và giá tr s n ph m hàng hố, Vì v y, th c ti n tìm đư c h th ng
tiêu chí hồn thi n, b o đ m tính khoa h c trong vi c xác ñ nh lo i trang tr i
là vi c làm c n thi t và phù h p hơn v i t ng vùng, t ng ñ a phương và t ng
ngành c th . Do đó đ th ng nh t các tiêu chí m t cách hồn thi n hơn, ngày
20/5/2003 Chính ph , B nơng nghi p và PTNT, T ng c c Th ng kê ñã th ng
nh t b sung tiêu chí trang tr i cho phù h p v i th c ti n, đáp ng đư c địi
h i c a các ngành, các ñ a phương, nh t là ñ i v i ch trang tr i. Tiêu chí
đ nh lư ng ñư c b sung ñ xác ñ nh kinh t trang tr i là: m t h s n xu t
nông nghi p, nuôi tr ng thu s n… ñư c xác ñ nh là trang tr i ch c n ñ t
ñư c m t trong hai tiêu chí v giá tr s n lư ng hàng hố, d ch v bình quân
m t năm, ho c v quy mô s n xu t c a trang tr i. Như v y tiêu chí này đư c
b sung s là ñi u ki n thu n l i cho các trang tr i phát tri n.
Hi n nay có nhi u cách phân lo i khác nhau đ i v i trang tr i, m i tác
gi d a vào nh ng tiêu chí khác nhau đ phân lo i và tùy vào ñ c ñi m, ñi u
ki n c th t ng ñ a phương mà trang tr i chia thành các lo i khác nhau. Nhìn
chung trang tr i đư c chia thành các lo i sau:
- Theo quy mơ đ t đai: bao g m trang tr i quy mô nh (2-5 ha), trang
tr i quy mô v a (5-10 ha), trang tr i quy mô l n (10-30 ha) và trang tr i có
quy mơ vư t h n đi n l n hơn 30 ha.
- Theo cơ c u s n xu t các lo i trang tr i:

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

7

i) Trang tr i chun mơn hóa: là lo i trang tr i ch t o ra m t ho c hai
s n ph m chính như: trang tr i chuyên tr ng cây hàng năm như mía, s n,...
trang tr i chuyên tr ng cây lâu năm như cao su, qu , v i, nhãn, cam,..., trang
tr i chuyên chăn nuôi như l n th t, l n sinh s n, bò sinh s n, gà, v t..., trang
tr i chuyên tr ng cây lâm nghi p như lu ng, keo, b ch đàn..., trang tr i
chun ni tr ng th y s n như tôm, cá...
ii) Trang tr i s n xu t kinh doanh t ng h p: là lo i trang tr i k t h p
gi a m t trong ba ngành nông nghi p, lâm nghi p, th y s n, v i nhau ho c
v i ti u th công nghi p. Tuy nhiên, ñ th ng nh t theo hư ng d n c a T ng
C c Th ng kê và B nông nghi p &PTNT, trong nghiên c u c a ñ tài trang
tr i SXKD t ng h p là lo i hình ch k t h p gi a tr ng tr t v i chăn nuôi
ho c nuôi tr ng th y s n v i ngành ngh khác... khi mà nó khơng đ t đư c
m t trong các tiêu chí v trang tr i chuyên mơn hóa.
- Phân theo hình th c qu n lý:
i) Trang tr i gia đình: là trang tr i đ c l p s n xu t kinh doanh do ch
h ñ ng ra qu n lý, thư ng m t trang tr i là c a m t h gia đình.
ii) Trang tr i liên doanh: do 2-3 trang tr i gia đình k t h p l i thành
m t trang tr i có quy mơ và năng l c s n xu t l n, ñ s c c nh tranh v i trang
tr i khác.
iii) Trang tr i h p doanh: ñư c t ch c theo nguyên t c như công ty
c ph n ho t ñ ng trong các lĩnh v c s n xu t, ch bi n, tiêu th nông s n.
Lo i này thư ng có quy mơ l n, th c hi n chun mơn hóa s n xu t,
s d ng lao ñ ng làm thuê là ch y u.
- Phân theo cơ c u thu nh p:
i) Trang tr i thu n nông, ngu n thu nh p ch y u hoàn toàn hay ph n
l n t nơng nghi p. S trang tr i này đang có xu hư ng gi m đi

các nư c

cơng nghi p phát tri n.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

8


ii) Trang tr i có thu nh p ch y u ngồi nơng nghi p, lo i này t p
trung ch y u

nh ng nư c có n n cơng nghi p phát tri n.

- Phân lo i theo hình th c s h u tư li u s n xu t:
i) Ch trang tr i s h u toàn b tư li u s n xu t t ñ t đai, cơng c ,
máy móc, chu ng tr i, kho bãi.
ii) Ch trang tr i ch s h u m t ph n tư li u s n xu t, m t ph n ph i
đi th bên ngồi (có đ t đai nhưng ph i th máy móc, cơng c , kho tàng,...)
iii) Ch trang tr i hồn tồn khơng có tư li u s n xu t mà ph i đi th
tồn b t đ t đai, máy móc, thi t b , kho tàng...
- Phân lo i theo phương th c ñi u hành s n xu t:
i) Ch trang tr i s ng cùng gia đình

nơng thơn, tr c ti p đi u hành

s n xu t và tr c ti p lao ñ ng.
ii) Trang tr i y thác: y nhi m cho anh em h hàng, b n bè... ñ canh tác.
Ch trang tr i y nhi m cho ngư i thân quen làm m t ho c nhi u
công vi c như làm đ t, gieo tr ng, chăm sóc, thu ho ch trên m t ph n ho c
toàn b ru ng đ t c a mình trong th i gian nh t ñ nh theo giá th a thu n.
2.1.2 Xu hư ng phát tri n kinh t trang tr i
Các trang tr i nư c ta đư c hình thành t các hư ng ch y u sau:

i) Các h nơng dân đi xây d ng vùng kinh t m i ho c các h t i ñ a
phương ñư c giao ñ t s n xu t nông nghi p, lâm nghi p và ngư nghi p v i
quy mơ đ l n đ l p trang tr i tr ng cây ăn qu , tr ng r ng, chăn ni đ i gia
súc, ni tr ng thu s n.
ii) Các h nông dân l p trang tr i trên cơ s t p trung ru ng ñ t thông
qua nh n chuy n như ng, chuy n ñ i ru ng ñ t cho nhau ñ có quy mơ ru ng
đ t đ l n và t p trung.
iii) M t s h nơng dân th đ t c a HTX hay chính quy n dư i hình
th c nh n th u di n tích ru ng ñ t, m t nư c ñ s n xu t và l p trang tr i.
iv) M t s cơng nhân, viên ch c, b đ i, cơng an v hưu hay ph c viên

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

9


chuy n v đ a phương có đi u ki n v v n và kh năng t ch c s n xu t xin
nh n ñ t hay chuy n như ng ru ng ñ t ñ l p trang tr i.
v) M t s ngư i

thành th v nơng thơn nh n chuy n như ng hay

th đ t l p trang tr i.
Hư ng hình thành trang tr i di n ra khơng đ u gi a các vùng trong c
nư c là do các vùng có ñi u ki n khác nhau v ñ t ñai, v n, dân s , cơ c u
s n su t đang hình thành và s phát tri n k t c u h t ng…
2.1.3 Ti p c n th trư ng
* Khái ni m th trư ng
Th trư ng là m t trong nh ng y u t quan tr ng cơ b n trong chi n
lư c sinh k c a h u h t các h nông dân, b t k giàu hay nghèo. Th trư ng

là nơi mà ngư i s n xu t nói chung và các ch trang tr i nói riêng mua các
lo i v t tư ñ u vào và bán ra s n ph m cây tr ng, v t ni h s n xu t đư c.
Th trư ng cũng là nơi mà ngư i tiêu dùng mua lương th c, th c ph m thi t
y u và các lo i hàng hóa khác ph c v cho cu c s ng c a gia đình. Riêng
trong nơng nghi p, m c tiêu c a s n ph m nơng s n đư c s n xu t ra là ñ n
ñư c tay ngư i tiêu dùng thơng qua thương m i hóa. Và như v y th trư ng
ñư c xem như m t bư c ñi trung gian, ñ chuy n t i hàng hóa t nhà s n xu t
( đây là nơng dân), tr c ti p ho c gián ti p, t i ngư i tiêu dùng cu i cùng. Vì
v y r t nhi u ch trang tr i ñã nh n ra r ng m t trong nh ng nguyên nhân làm
cho b n thân trang tr i khó có th c i thi n và nâng cao m c s ng đó là h
ph i đ i m t v i m t đi u c c kỳ khó khăn: ti p c n th trư ng.
Th trư ng là m t ph m trù c a kinh t hàng hố, đư c nhi u nhà kinh
t đ nh nghĩa khác nhau.
- Th nh t, th trư ng là t ng h p các l c lư ng và các đi u ki n trong
đó ngư i mua và ngư i bán th c hi n các quy t ñ nh chuy n hàng hoá d ch v
t ngư i bán sang ngư i mua.
- Theo David Begg: " Th trư ng là t p h p các s tho thu n mà thông qua

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

10


ñó ngư i mua và ngư i bán ti p xúc v i nhau đ trao đ i hàng hố d ch v ." [3]
- Th trư ng là nơi mua bán hàng hố, là m t q trình trong đó ngư i
mua và bán m t th hàng hố tác ñ ng qua l i nhau ñ xác ñ nh giá c và s
lư ng hàng hóa, là nơi di n ra các ho t ñ ng mua bán b ng ti n trong m t
th i gian và khơng gian nh t đ nh."
- Theo Ngân hàng PT Châu Á: Th trư ng là m t th ch (hay là t p
h p các nguyên t c) t n t i ñ ph c v vi c trao ñ i; ñó là, chúng t n t i ñ

gi m giá thành c a vi c th c hi n giao d ch. M t th trư ng v n hành t t s
gi m giá giao d ch gi a ngư i mua và ngư i bán ñ n m c th p nh t. M t th
trư ng làm vi c g m có 4 thành ph n, bao g m:
i) M t n n t ng th ch , g m lu t, quy t c, quy ñ nh và năng l c b t
bu c ñi u ch nh t o nên và gi v ng th trư ng.
ii) T ch c d ch v cung c p d ch v trung gian cho ng ng ngư i tham
gia và ñi u khi n th trư ng: nh ng d ch v này bao g m t nh ng d ch v cơ
b n ñ n vi c nghiên c u v th trư ng.
iii) Ngư i tiêu dùng là nh ng ngư i mu n mua s n ph m và d ch v và
có ti n đ làm vi c đó.
iv)Ngư i s n xu t là ngư i cung c p s n ph m và d ch v trong TT:
m c dù cơ c u th trư ng v s lư ng, quy mơ, và lo i hình t ch c r t ña
d ng trong các lĩnh v c th trư ng d a vào l ch s , giai ño n tăng trư ng và
các rào c n ñ ñi vào lĩnh v c ñó. [12]
- Theo Cramer, 1997: Th trư ng g m có ngư i mua và ngư i bán v i
nh ng ñi u ki n b o đ m đ có th giao thi p ñư c v i nhau. Th trư ng
không nh t thi t ph i có m t đ a đi m c th , cho dù m t s ngư i v n hi u
th trư ng theo khía c nh này, nghĩa là ph i có th trư ng hàng hố. Th
trư ng có th là

t m đ a phương, khu v c, qu c gia hay qu c t . M t yêu

c u duy nh t v s t n t i c a th trư ng là ph i có lu ng cung và c u ñ xác
ñ nh giá th trư ng thông qua giao ti p gi a ngư i mua và ngư i bán. [2]

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

11

Như v y, th trư ng khái quát 3 y u t :
+ Có ch th tham gia: ngư i mua, ngư i bán
+ Có đ i tư ng trao đ i: hàng hố, d ch v
+ Có đi u ki n đ th c hi n q trình trao ñ i: kh năng thanh toán c a
ngư i mua, th i gian, không gian, pháp lu t...
* Phân lo i th trư ng :
Căn c vào công d ng c a hàng hóa ta chia ra:
i) Th trư ng các y u t đ u vào: ðó là nh ng s n ph m dùng ñ s n
xu t, là nh ng tư li u s n xu t như các lo i máy móc, thi t b , nguyên v t
li u, hoá ch t, d ng c …Trong s n xu t nông nghi p như: gi ng, phân bón,
th c ăn, thu c, ngu n v n…
ii) Th trư ng các y u t ñ u ra (hàng tư li u tiêu dùng) : là nh ng s n
ph m ph c v tiêu dùng cá nhân c a con ngư i như: lương th c, th c ph m,
qu n áo…
- Căn c vào ngu n g c s n xu t ra hàng hoá:
i) Th trư ng hàng công nghi p: là các s n ph m do các xí nghi p
cơng nghi p khai thác, ch bi n s n xu t ra.
ii) Th trư ng hàng nông nghi p (nông, lâm, th y, h i s n) : là nh ng
hàng hoá có ngu n g c t sinh v t.
* Ti p c n th trư ng
Có nhi u khái ni m khác nhau v ti p c n th trư ng:
Theo Robert W.Bly trong “ Hư ng d n hoàn h o phương pháp ti p
c n th trư ng” ti p c n th trư ng là m t q trình tìm ki m, phát hi n và
đánh giá nh ng nhu c u c u c a th trư ng. T đó lên k ho ch s n xu t kinh
doanh, l a ch n th trư ng m c tiêu, xâm nh p th trư ng, ti p c n khách
hàng ñ ñ t m c tiêu c a quá trình s n xu t kinh doanh là tiêu th s n ph m.
Bao g m thu th p thông tin, phân khúc th trư ng, ti p c n th trư ng m c
tiêu, ti p c n th trư ng m i.[12]

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

12


Ti p c n th trư ng là m t ho t đ ng nh m đưa hàng hóa và d ch v
c n thi t ñ n tay ngư i tiêu dùng,

nơi ch n và th i ñi m thích h p, v i giá

c phù h p, v i s h tr c a các phương ti n truy n thơng hay các chương
trình khuy n mãi thích h p.
Theo t ch c FAO năm 1989 thì: “Ti p c n th trư ng bao g m vi c
tìm hi u xem các khách hàng c a b n c n gì và cung c p cái đó cho h mà
v n có lãi” (Globefish, 1997). [5]
Theo Nutilus Consultants, năm 1987 thì: Ti p c n th trư ng là các ho t
ñ ng thương m i liên quan ñ n vi c chuy n s n ph m t ngư i s n xu t t i
ngư i tiêu dùng ho c ngư i s d ng cu i cùng
Ngồi ra theo Globefish, năm 1997 cịn m t s khái ni m khác v ti p
c n th trư ng như:
- “Ti p c n th trư ng là m t quá trình ho c m t h th ng, m t lo t các
ho t ñ ng và s vi c có liên quan móc xích, và toàn b nh m mang l i s th a
mãn cho khách hàng”
- “Ti p c n th trư ng là vi c xác ñ nh nhu c u c a khách hàng và cung
c p m t ho c nhi u s n ph m th a mãn các nhu c u đó v i giá c có th ch p
nh n ñư c ñ i v i khách hàng mà ñ ng th i ngư i bán v n có lãi”
- “Ti p c n th trư ng là m t h th ng các ho t ñ ng và phân h

nh

hư ng l n nhau và ăn kh p vào nhau ñư c thi t k và v n hành nh m m c

đích mang l i s th a mãn cho khách hàng”
Ti p c n th trư ng là vi c các ch trang tr i có đ y đ thơng tin, ti m
l c xã h i, tài chính, v t ch t ñ mua v t tư ñ u vào và bán s n ph m nông
nghi p làm ra

các khu v c có l i cho h . Nghĩa là ngư i nơng dân có đ

ngu n l c đ có th giao thi p v i ngư i bán v t tư đ u vào ph c v cho q
trình s n xu t c a nơng h , đ ng th i h cũng có đ kh năng đ ti p c n và
ñàm phán v i các nhà cơ s thu mua ñ bán s n ph m h làm ra

m tm c

có l i (Kleih, 1999).[5] ði u này cho th y ñi u ki n cơ b n nh t ñ ti p c n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

13


th trư ng nơng nghi p là có s t n t i c a c u cho các lo i s n ph m ti m
năng t khu v c nông thôn.
Như v y, Ti p c n th trư ng là m t khái ni m r t r ng, nó bao g m
nh ng ho t đ ng ch y u sau:
+ Xác ñ nh th trư ng và th ph n mong ñ i
+ Phát tri n ý tư ng v các s n ph m bán ho c d ch v cung c p
+ Tìm ki m, l a ch n và ph i h p các y u t ñ u vào cho s n xu t s n ph m.
+ Tìm ra nh ng ñ i th c nh tranh ñang ho t ñ ng
+ Quy t ñ nh các phương pháp ñóng gói và phân ph i
+ B o đ m ngu n cung c p s n ph m

+ ð nh giá
+ Nh n ñơn hàng
+ Giao s n ph m cho ngư i tiêu dùng
+ ð m b o công vi c kinh doanh trong tương lai
* V nh n th c th trư ng:
Nh n th c ñư c th trư ng là n m ñư c n i dung và ñ c trưng c a t ng
lo i th trư ng, các quy lu t v n ñ ng c a th trư ng hàng hố nơng s n. Bi t
r ng trên th trư ng tâm lý ngư i bán hàng mu n bán hàng hoá v i giá cao,
còn mua l i mu n mua hàng hoá v i giá th p. Tuy nhiên, ngư i kinh doanh
không th theo ý mu n ch quan c a ngư i mua hay ngư i bán mà ph i do quy
lu t cung c u quy t ñ nh. Trên th trư ng, ngư i ñưa ra s n ph m m i, s m nh t
s có l i nhu n cao và càng v sau l i nhu n càng gi m, như th thì quy lu t c nh
tranh m i phát huy h t tác d ng.
* V vi c n m ch c thông tin - th c tr ng v th trư ng:
Ngư i qu n lý h s n xu t c n ph i n m ch c tình hình cung - c u v s
lư ng, ch t lư ng, hình th c, m u mã, ch ng lo i s n ph m và giá c (v i tính
ph c t p c a m i lo i s n ph m

hi n t i và trong tương lai, ñ ñ nh hư ng

và m r ng quy mô s n xu t d ch v ho c ñi u ch nh, thay ñ i, c i ti n s n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

14


ph m cho phù h p v i yêu c u c a th trư ng. Maketing Nông – Lâm - Ngư
nghi p ngày nay ñã ch ra r ng, ch s n xu t nh ng s n ph m mà th trư ng có
nhu c u ch khơng ñưa ra th trư ng cái có s n mà th trư ng khơng c n.

V vi c d đốn xu hư ng phát tri n và thay ñ i c a th trư ng, trên cơ
s xây d ng chi n lư c ñ i v i khách hàng, chi n lư c s n ph m Nông- LâmNgư nghi p và chi n lư c ñ i v i nh ng ñ i th c nh tranh. ði u đó đư c coi
là ba chi n lư c trong kinh doanh c a n n kinh t th trư ng.
Như v y h u qu ñem l i c a vi c thi u kh năng ti p c n th trư ng là
lư ng s n ph m giao d ch mua vào và bán ra th p, khơng đúng đ i tư ng mà
các ch trang tr i c n mua ho c bán, t đó s d n ñ n:
- Năng su t và s n lư ng cây tr ng v t nuôi th p
- Thu nh p nơng h th p
- Nghèo đói, thi u an toàn lương th c và kh năng ti p c n v i các
d ch v như y t , giáo d c.
nh ng vùng nông thôn dân cư thưa th t, vùng sâu, vùng xa cho th y
nh ng khó khăn v cơ s v t ch t đ các ch trang tr i có th ti p c n ñư c th
trư ng. Nh ng tr ng i v phương ti n lưu thông, phương ti n liên l c, h th ng
thông tin th trư ng, phát tri n t phát, gi i h n trong kinh doanh và k năng
thương lư ng, thi u m t t ch c đ có th nâng cao s c m nh thương lư ng,
m c c ñã h n ch kh năng ti p c n th trư ng c a nông dân Vi t Nam.
Trong th c t m i quan h gi a các ch trang tr i v i ngư i kinh
doanh, ngư i tiêu dùng, nhà nư c có m i quan h nhân qu . M i quan h này
ñư c th hi n dư i hình v sau:

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i - Lu n văn th c sĩ khoa h c kinh t ……………………….

15