Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn ở công ty

Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn ở Cty
XÂY DỰNG VÀ ÁP DỤNG TIÊU CHUẨN
Ở CÔNG TY
Các vấn đề chung về tiêu chuẩn hố
1. Các khái niệm cơ bản
1.1. Tiêu chuẩn
Có nhiều định nghĩa khác nhau, thay đổi theo thời gian, phản ánh quan điểm khác
nhau về tiêu chuẩn
Hiện tại, tổ chức Tiêu chuẩn hố quốc tế (ISO) đưa ra một định nghĩa tiêu chuẩn,
được nhiều quốc gia, tổ chức cơng nhận rộng rãi, định nghĩa này như sau:
Tiêu chuẩn là tài liệu được thiết lập bằng cách thoả thuận và do một cơ quan được
thừa nhận phê duyệt nhằm cung cấp những quy tắc, hướng dẫn hoặc đặc tính cho
các hoạt động hoặc kết quả hoạt động để sử dụng chung và lặp đi lặp lại nhằm đạt
được mức độ trật tự tối ưu trong một khung cảnh nhất định.
1.2. Tiêu chuẩn hố
Khác với tiêu chuẩn, định nghĩa về Tiêu chuẩn hố khơng thay đổi nhiều, về bản
chất Tiêu chuẩn hố là hoạt động bao gồm: đưa ra tiêu chuẩn và áp dụng tiêu
chuẩn.
Định nghĩa đầy đủ của ISO vê Tiêu chuẩn hố như sau:
Tiêu chuẩn hố là một hoạt động thiết lập các điều khoản để sử dụng chung và lặp
đi lặp lại đối với những vấn đề thực tế hoặc tiềm ẩn, nhằm đạt được mức độ trật tự
tối ưu trong một khung cảnh nhất định.
2. Mục đích của tiêu chuẩn hố
Mục đích của tiêu chuẩn hố đã được thể hiện trong định nghĩa của tiêu chuẩn hố
đó là "nhằm đạt tới một trật tự tối ưu trong một hồn cảnh nhất định". Cụ thể, các
mục đích đó là:
a. Tạo thuận lợi cho trao đổi thơng tin (thơng hiểu): Phục vụ cho mục đích này là
những tiêu chuẩn định nghĩa, các thuật ngữ, quy định các ký hiệu, dấu hiệu để dùng
Page 1 of 21
Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn ở Cty
chung. Ví dụ ký hiệu tốn học, ngun tố hố học, ký hiệu tượng trưng các bộ phận,

chi tiết trên bản vẽ, ký hiệu vật liệu...
b. Đơn giản hố, thống nhất hố tạo thuận lợi phân cơng, hợp tác sản xuất, tăng
năng suất lao động, thuận tiện khi sử dụng, sửa chũa (kinh tê):
Phục vụ cho mục đích này là các tiêu chuẩn về các chi tiết ngun vật liệu điển hình
như bu lơng, đai ốc, vít, đinh tán, thép định hình (I, U, L, T), động cơ, hộp đổi tốc,
bánh răng, đai truyền (curoa) các kích thước lắp ráp: bóng đèn - đui đèn, máy ảnh -
ống kính, độ bắt sáng của phim ảnh...
c. Đảm bảo vệ sinh, an tồn cho người sử dụng, người tiêu dùng
Phục vụ cho mục đích này là các tiêu chuẩn về mơi truờng nước, khơng khí, tiếng
ồn, các tiêu chuẩn vệ sinh thực phẩm, an tồn cho sản phẩm, thiết bị (bàn là, bếp
điện, máy giặt, thang máy, dụng cụ bảo hộ lao động: kính, găng, ủng, mặt nạ
phòng độc). Các tiêu chuẩn loại này thường là bắt buộc theo các văn bản pháp luật
tương ứng
d- Thúc đẩy thương mại tồn cầu
Việc hồ nhập tiêu chuẩn giữa các nước xuất khẩu và nhập khẩu tạo điều kiện
thuận lợi cho thương mại tồn cầu: trao đổi hàng hố sản phẩm, trao đổi thơng tin.
Trong nền kinh tế kế hoạch hố tập trung trước đây, người ta cho rằng, tiêu chuẩn
hố có những mục đích chính như sau:
- Thúc đẩy áp dụng kỹ thuật mới, nâng cao năng suất lao động xã hội
- ổn định và nâng cao chất lượng sản phẩm, cơng trình
- Góp phần hồn thiện tổ chức quản lý nền kinh tế quốc dân
- Sử dụng hợp lý tài ngun tiết kiệm ngun vật liệu
- Đảm bảo an tồn lao động, sức khoẻ con người
- Phục vụ tốt nhu cầu quốc phòng
- Phát triển hợp tác quốc tế khoa học kỹ thuật, đẩy mạnh xuất khẩu, hướng dẫn
nhập khẩu.
Để tránh khuynh hướng sai lầm trong tiêu chuẩn hố, cần nêu rõ một số nét khơng
phải là mục đích của tiêu chuẩn hố:
- Khơng làm cho mọi thứ giống hệt nhau một cách khơng cần thiết
Page 2 of 21

Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn ở Cty
- Khơng đưa ra khn mẫu để mọi người áp dụng máy móc mà khơng cần suy xét
- Khơng hạ thấp chất luợng tới mức tầm thường chỉ vì mục đích để tiêu chuẩn được
áp dụng rộng rãi
- Khơng ra lệnh hay cưỡng bức. Tiêu chuẩn chỉ là một tài liệu có thể sử dụng trong
hợp đồng hay trong văn bản pháp luật.
3. Đối tượng của tiêu chuẩn hố
Đối tượng của tiêu chuẩn hố là các chủ đề của tiêu chuẩn. Chủ đề tiêu chuẩn hố
có thể là sản phẩm (viên gạch, bu lơng, bánh răng, đường ống), ngun vật liệu
(than, sắt thép, xi măng, cát, sỏi...), máy móc thiết bị (động cơ ơ tơ, động cơ điện,
máy bơm, máy nén khí...).
Đối tượng của tiêu chuẩn có thể là một q trình (ví dụ: phương pháp xác định
nhiệt lượng của than đá...), cũng có thể là nhưng đối tượng khơng phải sản phẩm
như (đơn vị đo lường, ký hiệu các ngun tố hố học, ký hiệu tốn học, dấu hiệu chỉ
đường...)
Nội dung một tiêu chuẩn có thể quy định về một đối tượng, cũng có thể quy định
một vài khía cạnh của một đối tượng. Tên của tiêu chuẩn phản ảnh đối tượng của
tiêu chuẩn.
4. Các ngun tắc của tiêu chuẩn hố
Để hoạt động tiêu chuẩn hố được tiến hành một cách hiệu quả cần tn thủ một
số ngun tắc chính như sau:
Ngun tắc 1: Đơn giản hố
Tiêu chuẩn hố trước hết là đơn giản hố, có nghĩa là loại trừ những sự q đa dạng
khơng cần thiết. Trong sản xuất đó là việc loại bỏ các kiểu loại, kích cỡ khơng cần
thiết chỉ giữ lại những gì cần thiết và có lợi cho trước mắt và tương lai.
Ngun tắc 2: Thoả thuận
Tiêu chuẩn hố là một hoạt động đòi hỏi phải có sự tham gia, hợp tác bình đẳng của
tất cả các bên có liên quan.
Nói chung, khi tiến hành cơng tác tiêu chuẩn hố phải có một sự dung hồ quyền lợi
của các bên.

Ngun tắc 3: áp dụng
Page 3 of 21
Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn ở Cty
Tiêu chuẩn hố gồm hai mảng cơng việc chính là xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn vì
vậy phải làm sao cho các tiêu chuẩn áp dụng được, có như vậy tiêu chuần hố mới
đem lại hiệu quả.
Bất cứ một cơ quan, tổ chức tiêu chuẩn hố nào nếu chỉ chú ý đến việc ban hành
tiêu chuẩn mà khơng chú ý đến áp dụng tiêu chuẩn, thì hoạt động tiêu chuẩn hố sẽ
khơng đem lại hiệu quả mong muốn.
Ngun tắc 4: Quyết định, thống nhất
Việc xây dựng và ban hành tiêu chuẩn khơng phải lúc nào cũng đảm bảo được nó là
một giải pháp tuyệt đối ưu việt. Trong nhiều trường hợp các tiêu chuẩn được xuất
phát từ các u cầu thực tế, khơng thể chờ đợi có sự nhất trí tuyệt đối, hồn hảo.
Lúc đó giải pháp của tiêu chuẩn là giải pháp đưa ra các quyết định để thống nhất
thực hiện.
Ngun tắc 5: Đổi mới
Tiêu chuẩn hố là một giải pháp tối ưu trong một khung cảnh nhất định cho nên các
tiêu chuẩn phải ln ln được sốt xét lại cho phù hợp với khung cảnh ln ln
thay đổi.
Trong thực tế tiêu chuẩn phải được xem xét nghiên cứu và sốt xét lại một cách
định kỳ hay bất cứ lúc nào nếu thấy cần thiết.
Ngun tắc 6: Đồng bộ
Cơng tác tiêu chuẩn hố phải tiến hành một cách đồng bộ. Trong khi xây dựng tiêu
chuẩn cần xem xét sự đồng bộ giữa các loại tiêu chuẩn, các cấp tiêu chuẩn, các đối
tượng tiêu chuẩn có liên quan. Ngồi ra phải chú ý đến sự đồng bộ của khâu xây
dựng và áp dụng tiêu chuẩn.
Ngun tắc 7: Pháp lý
Tiêu chuẩn ban hành ra là để áp dụng, nhưng phương pháp đưa tiêu chuẩn vào thực
tế có khác nhau.
Nói chung ở các cấp, bộ, cơng ty, tiêu chuẩn hố được ban hành là dể bắt buộc áp

dụng.
ở cấp quốc tế và khu vực nói chung, tiêu chuẩn là để khuyến khích áp dụng nhưng
nó sẽ trở thành pháp lý khi các bên thoả thuận với nhau hoặc đưọc chấp nhận thành
tiêu chuẩn bắt buộc ở cấp quốc gia hay các cấp khác.
ở cấp quốc gia việc qui định tiêu chuẩn là bắt buộc hay chỉ khuyến khích phụ thuộc
vào nhiều yếu tố.
Page 4 of 21
Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn ở Cty
Cấp, loại, hình thức hiệu lực của tiêu chuẩn
1 .Cấp tiêu chuẩn
Tuỳ theo quy mơ, phạm vi hoạt động của cơ quan, tổ chức cơng bố (ban hành) tiêu
chuẩn mà người ta chia tiêu chuẩn thành ra các cấp sau đây:
Cấp quốc tế: Tiêu chuẩn do các tổ chức tiêu chuẩn có phạm vi hoạt động tồn cầu
cơng bố: ISO, IEC, CAC, ITU, ...
- Cấp khu vực: Tiêu chuẩn do các tổ chức tiêu chuẩn hố khu vực cơng bố: EN (tiêu
chuẩn Châu Âu), ENELEC (tiêu chuẩn điện Châu Âu)...
Cấp quốc gia: Tiêu chuẩn do các tổ chức tiêu chuẩn quốc gia cơng bố: DIN (Đức),
ANSI (Mỹ), BSI (Anh), TCVN (Việt Nam).
- Cấp ngành hay hội: Tiêu chuẩn do các tổ chức tiêu chuẩn ngành hay hội (liên kết
nhiều cơng ty) cơng bố: ngành chế tạo ơ tơ, hội thử nghiệm vật liệu...
Cấp cơng ty: Tiêu chuẩn do một cơng ty cơng bố, ví dụ tiêu chuẩn hãng Philíp, tiêu
chuẩn cơng ty Siemen...
Khi nói về "cấp tiêu chuẩn" người ta chỉ đơn giản nói về "cỡ" của tổ chức cơng bố
tiêu chuẩn (cơng ty, quốc gia hay quốc tế) và mức độ phạm vi tham gia đơng đảo
của tập thể xây dựng tiêu chuẩn.
Cấp tiêu chuẩn khơng nói về tính "cao thấp" của "chất lượng" tiêu chuẩn cũng như
khơng phản ánh mức độ áp dụng rộng rãi của tiêu chuần. Một tiêu chuẩn của một
ngành hay hội có thể được áp dụng rộng rãi trong nhiều quốc gia, khu vực, thậm chí
áp dụng rộng rãi trên tồn thế giới. Trong khi đó thì một tiêu chuẩn quốc gia có khi
chỉ áp dụng trong một vài tổ chức hay cá nhân nào đó.

2. Phân loại tiêu chuẩn
Có nhiều cách phân loại tiêu chuẩn, người ta có thể phân loại tiêu chuẩn theo đối
tượng của tiêu chuẩn, tức là theo những vấn đề mà tiêu chuẩn đề cập đến, cũng có
thể phân loại theo mục đích của tiêu chuẩn, phân loại theo vị trí pháp lý của tiêu
chuẩn.
2.1. Phân loại tiêu chuẩn theo đối tượng
Theo đối tượng, tiêu chuẩn được phân thành 3 loại:
Page 5 of 21
Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn ở Cty
Tiêu chuẩn cơ bản: - Là những tiêu chuẩn sử dụng chung cho nhiều ngành, nhiều
lĩnh vực. Ví dụ: đơn vị đo lường, hằng số vật lý, ký hiệu tốn học... các tiêu chuẩn
về số ưu tiên, cách trình bày tiêu chuẩn.
- Tiêu chuẩn về sản phẩm hàng hố: - Là các tiêu chuẩn về các vật thể hữu hình
như ngun vật liệu: than, sắt, thép..., các thi tiết, cụm chi tiết: bu lơng, trục, động
cơ..., các máy móc thiết bị: ơ tơ, máy kéo...
- Tiêu chuẩn về các q trình: - Là tiêu chuẩn quy định các u cầu mà một q
trình sản xuất thử nghiệm hay dịch vụ phải thoả mãn. Ví dụ các phương pháp lấy
mẫu, phân tích...
2.2. Phân loại theo mục đích
- Các tiêu chuẩn nhằm mục đích thơng hiểu: thuật ngữ định nghĩa, dấu hiệu, ký
hiệu quy ước...
- Các tiêu chuẩn nhằm giảm bớt sự đa dạng và đổi lẫn sản phẩm: các tiêu chuẩn về
kích thước, các mối lắp ghép...
- Các tiêu chuẩn nhằm mục đích chất lượng: quy định các chỉ tiêu chất lượng mà
một sản phẩm hay ngun vật liệu phải đạt được.
- Các tiêu chuẩn nhằm bảo vệ an tồn vệ sinh: quy định riêng về các chỉ tiêu an
tồn hay vệ sinh mà sản phẩm phải đạt, đây là những chỉ tiêu tối thiểu mà sản
phẩm phải thoả mãn, nhằm bảo vệ người tiêu dùng.
2.3. Phân loại theo vai trò pháp lý của tiêu chuẩn
Theo vai trò pháp lý, người ta chia tiêu chuẩn ra làm 2 loại: tiêu chuẩn bắt buộc và

tiêu chuẩn tự nguyện.
Tiêu chuẩn bắt buộc: là tiêu chuẩn mà những người có liên quan có nghĩa vụ thực
hiện
Tiêu chuẩn tự nguyện : là tiêu chuẩn có sẵn, ai thấy ích lợi thì dùng.
Hầu hết các tiêu chuẩn khi cơng bố là tự nguyện, các cơ quan của chính phủ, các tổ
chức kinh tế, xã hội... theo quyền hạn của mình ban hành các văn bản pháp luật
trong đó có "tham chiếu" các tiêu chuẩn, khi ấy nó trở thành bắt buộc.
3. Hiệu lực của tiêu chuẩn
Như trên đã trình bày, xét về tính chất pháp lý, người ta chia tiêu chuẩn ra làm 2
loại: tiêu chuẩn bắt buộc (mandatory standard) và tiêu chuẩn tự nguyện (voluntory
standard), đơi khi người ta cũng gọi đó là "hình thức hiệu lực" của tiêu chuẩn và gọi
Page 6 of 21
Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn ở Cty
bằng tên khác là "chính thức" và "khuyến khích". Hình thức hiệu lực của một tiêu
chuẩn chỉ ra rằng, việc áp dụng tiêu chuẩn đó là bắt buộc hay tự nguyện.
ở các nước cơng nghiệp phát triển hầu như tồn bộ tiêu chuẩn (100%) là tự nguyện.
ở nước ta trước đây, cũng như các nước XHCN khác, hầu hết tiêu chuẩn (trên 90%)
là bắt buộc.
Thực ra điều ấy cũng chỉ là "hình thức", nó khơng phản ảnh thực chất của việc áp
dụng tiêu chuẩn. ở các nước cơng nghiệp, tổ chức Tiêu chuẩn hố quốc gia thường
khơng phải là một cơ quan của Chính phủ vì vậy họ thường chỉ cơng bố tiêu chuẩn
tự nguyện. Nếu các cơ quan của Chính phủ thấy cần thiết phải quy định bắt buộc sử
dụng một tiêu chuẩn nào đó thì họ đưa tiêu chuẩn đó vào nội dung của một văn bản
pháp luật. Trong thực tế, một tỷ lệ khá lớn các tiêu chuẩn đã trở thành "bắt buộc"
theo cách này.
ở các nước đang phát triển, đặc biệt là các nước quản lý kinh tế kế hoạch hố tập
trung, tổ chức Tiêu chuẩn hố quốc gia thường là một cơ quan Chính phủ (thậm chí
tiêu chuẩn do một bộ trưởng ký ban hành) nên họ có quyền quy định tất cả tiêu
chuẩn là bắt buộc. Trong thực tế, điều đó có thực hiện được khơng lại là một vấn đề
khác.

Về ngun tắc, hầu hết các tiêu chuẩn của một cơng ty là tiêu chuẩn bắt buộc (tất
nhiên trong phạm vi cơng ty đó); tiêu chuẩn ngành (hội) quốc gia, khu vực hay
quốc tế đều là tự nguyện
Q trình xây dựng tiêu chuẩn
Để thực hiện các ngun tắc của tiêu chuẩn hố, đặc biệt là ngun tắc "thoả
thuận" người ta thực hiện xây dựng tiêu chuẩn theo "phương pháp ban kỹ thuật" tức
là lập một Ban kỹ thuật tập hợp tất cả các bên quan tâm tới đối tượng tiêu chuẩn
(đề mục tiêu chuẩn) để soạn ra tiêu chuẩn đó. Về đại thể, việc xây dựng tiêu chuẩn
ở tất cả các cấp (quốc tế, quốc gia, hội, cơng ty...) tất cả các ngành, các lĩnh vực
chun mơn đều theo những nét lớn giống nhau, chỉ khác nhau ở những chi tiết cụ
thể.
1. Ban kỹ thuật
1.1. Ban kỹ thuật là gì ?
Ban kỹ thuật là một tổ chức tập hợp những người thay mặt cho các bên quan tâm
tới đối tượng tiêu chuẩn hay một nhóm tiêu chuẩn về một sản phẩm hay một lĩnh
vực chun mơn nhất định để soạn thảo tiêu chuẩn cho sản phẩm hay lĩnh vực
chun mơn đó.
Bên dưới Ban kỹ thuật là Tiểu ban và Nhóm cơng tác.
Page 7 of 21
Xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn ở Cty
1.2. Thành phần ban kỹ thuật
Thành phần Ban kỹ thuật gồm tất cả các bên quan tâm tới đối tượng tiêu chuẩn. Đối
với tiêu chuẩn của sản phẩm thường có các nhóm quan tâm sau đây:
- Nhà sản xuất sản phẩm
- Người tiêu thụ hay tiêu dùng sản phẩm
- Các cơ quan tổ chức hay nghiên cứu khoa học
- Các cơ quan của chính phủ
Mỗi Ban kỹ thuật thường có từ 9 đến 20 thành viên, trong ban kỹ thuật có 1 uỷ viên
thư ký là người của cơ quan Tiêu chuẩn hố.
Ban ky thuật của tổ chức ISO tập hợp tất cả các đại diện của tất cả các quốc gia

quan tâm đến đề mục tiêu chuẩn, khơng loại trừ một quốc gia nào, miễn là họ thực
hiện đầy đủ nghĩa vụ thành viên ban kỹ thuật (đi họp, góp ý kiến, biểu quyết đầy
đủ).
Tổ chức ISO đã thành lập khoảng 220 ban kỹ thuật, trong đó có gần 200 ban đang
còn hoạt động.
Mỗi tổ chức Tiêu chuẩn hố quốc gia có chừng vài chục tới vài trăm ban kỹ thuật,
tập hợp chừng vài trăm tới vài ngàn cán bộ bên ngồi cơ quan Tiêu chuẩn hố tham
gia vào hoạt động xây dựng tiêu chuẩn.
1.3. Nhiệm vụ của ban kỹ thuật
Nhiệm vụ chủ yếu của ban kỹ thuật là xây dựng tiêu chuẩn, ngồi ra còn một số
nhiệm vụ khác.
- Sốt xét (sửa đổi, thay thế) tiêu chuẩn
- Đề nghị kế hoạch xây dựng, sốt xét tiêu chuẩn
- Góp ý cho các dự thảo tiêu chuẩn của các ban kỹ thuật khác có liên quan.
- Tham gia hoạt động của các ban kỹ thuật cấp trên hoặc cấp dưới.
2. Q trình xây dựng tiêu chuẩn
Q trình xây dựng tiêu chuẩn gồm những bước chủ yếu sau đây (nhưng khơng chỉ
giới hạn trong những bước này):
- Đề nghị đề mục tiêu chuẩn
Page 8 of 21