Bài thuyết trình: Vấn đề sử dụng phương pháp dạy học Địa lý

ĐỀ TÀI: VẤN ĐỀ SỬ DỤNG
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
ĐỊA LÝ


NỘI DUNG CHÍNH:
1/ Cơ sở lí luận về phương pháp dạy học địa lý

2/ Quan điểm sử dụng các phương pháp

3/ Các cơ sở để lựa chọn phương pháp
4/ Các phương pháp cụ thể


1/ Cơ sở lí luận:
a. Khái niệm:
KN1: là cách thức GV hoạt động để truyền thụ kiến thức,
rèn luyện kĩ năng, giáo dục HS
hướng thụ động
KN2: có sự kết hợp các biện pháp, phương tiện của GV và
HS
hướng vừa thụ động và tích cực(vừa truyền thụ của GV
vừa có sự tìm hiểu, làm việc của HS từ các phương tiện)

KN3: là cách thức hướng dẫn và chỉ đạo của GV nhằm tổ
chức hoạt đọng nhận thức và thực hành của HS, giúp
HS lĩnh hội tri thức, hình thành thế giới quan và phát
triển các năng lực. Hướng tích cực


Căn cứ chỉ tiêu phân loại

Nhóm phân loại

Mục đích, nhiệm vụ dạy
học

-Nhóm pp bồi dưỡng và tự bồi dưỡng động cơ
học tập
-Nhóm tổ chức hoạt động nhận thức
-Nhóm kiểm tra kết quả học tập

Nội dung

-Nhóm DH kiến thức
-Nhóm rèn luyện kĩ năng
-Nhóm dạy DLTN
-Nhóm dạy DL KTXH

Mức độ nhận thức

-Nhóm giải thích, minh họa
-Nhóm tái hiện
-Nhóm nêu vấn đề
-Nhóm tìm tịi bộ phận
-Nhóm nghiên cứu

Hoạt động của GV và HS

-Nhóm lấy GV làm trung tâm
-Nhóm lấy HS làm trung tâm

Thời gian

-Nhóm truyền thống
-Nhóm mới, hiện đại

Nguồn tri thức

-nhóm pp dùng lời
-nhóm pp trực quan
-nhóm pp thực tiễn

Căn cứ vào hoạt động tích
cực của người học

-nhóm pp tích cực
-nhóm pp thụ động


c. Mối quan hệ giữa hình thức và phương pháp
dạy học

- Phương pháp và hình thức dạy học có mối quan hệ
tương tác, tác động qua lại, hỗ trợ cho nhau trong quá
trình dạy học.
- Đối với mỗi hình thức thì có phương pháp dạy học
khác nhau, tùy theo
cách giáo viên sử dụng hình thức mà sử dụng
phương pháp cho phù hợp.
- Mỗi hình thức dạy học cịn quy định cách sử dụng

phương pháp dạy học trong tiết học.


Ví dụ:
♦ Đối với hình thức dạy học theo nhóm thì giáo viên cần sử dụng
một số phương pháp sau:phương pháp thảo luận, đóng vai…
♦ Đối với hình thức dạy học cá nhân thì nên sử dụng các phương
pháp sau: phương pháp bài tập nhận thức, sử dụng bản đồ…
♦ Đối với hình thức dạy học cá nhân thì nên sử dụng các phương
pháp sau: phương pháp bài tập nhận thức, sử dụng bản đồ…

Đối với mỗi phương pháp thì cũng cần có
các hình thức dạy học cho hợp lý để từ đó nâng
cao hiệu quả trong dạy học.
Vậy mối quan hệ giữa hình thức và phương
pháp có liên quan mật thiết với nhau.
Tùy vào mỗi điều kiên mà cần có sự kết hợp cho
phù hợp để mang lại hiệu quả cao nhất.



DH truyền thống theo
hướng đổi mới

DH hiện đại theo
hướng đổi mới

Phương pháp được sử
dụng chủ yếu

Không thuần túy mô
tả, giải thích, minh họa
tri thức mà kết hợp
giữa truyền thụ với đặt
ra nhiệm vụ thông qua
câu hỏi, bài tập…

Thảo luận, báo cáo,
khảo sát điều tra, đàm
thoại gợi mở, nêu vấn
đề, sử dụng bản đồ
theo hướng hướng
dẫn HS tự khai thác tri
thức,…

Hình thức sử dụng chủ
yếu

Trên lớp và tồn lớp

Nhóm và cá nhân

Hoạt đông nhận thức
của HS

Lắng nghe, thông hiểu,
ghi chép, ghi nhớ, tự
tái hiện tri thức

Tranh luận, thảo luận

với nhau để tìm ra tri
thức mới

Hiệu quả DH

Ít phát huy tính tích
cực, chủ động của HS

Phát huy tính tích cực,
sáng tạo của HS, đề
cao vai trò chủ thể
nhận thứuc


3/ Cơ sở
để lựa
chọn PP
dạy học


Dựa vào chủ trương và nguyên tắc biên soạn
SGK của Bộ Giáo dục và Đào tạo

- Giảm dần việc thông báo những kiến thức có
sẵn, những kiến thức kết luận → khuyến khích HS
tự tìm ra những kiến thức đó từ các tài liệu và
phương tiện
- Hướng dẫn HS thu thập thông tin qua quan
sát các hiện tượng, các phương tiện, làm thí
nghiệm, nghiên cứu các tư liệu, nghe

giảng,xem phim, nghe bạn trình bày,...


Dựa vào phương tiện dạy
học:

Phương tiện đó là hệ thống kênh hình và kênh chữ
- Kênh chữ: hệ thống đọan văn, câu hỏi, bài tập,...
-Kênh hình gồm: các sơ đồ, biểu đồ, bản đồ,
lược đồ, tranh ảnh, các mơ hình, hình vẽ, lát
cắt, tháp tuổi,...để bổ sung cho kênh chữ và
vừa làm nguồn tri thức như kênh hình.
Kênh hình là được sử dụng theo nhiều
chức năng, mục đích như: thực hành, minh
họa, kiểm tra kiến thức, rèn luyện kĩ n


Dựa vào nội dung bài học địa lý:
với 3 lớp thì có 3 nội dung địa lý khác nhau
+ lớp 10: địa lý đại cương
+ lớp 11: địa lý kinh tế xã hội thế giới
+ lớp 12: địa lý Việt Nam

Dựa vào đặc điểm đối tượng HS:
-Đối tượng HS rất đa dạng, mỗi HS có nhu cầu, hứng
thú, thói quen học tập khác nhau.
+ theo vùng miền: HS miền núi, đồng bằng, nơng thơn,
thành thị,...
+ theo trình độ: giỏi, khá, yếu,...
+ theo hồn cảnh gia đình: giàu nghèo, ba mẹ, anh chị

em,..
+ theo hoàn cảnh xã hội: mỗi HS sẽ có mỗi hồn cảnh
khác nhau
→ Khơng thể có bài giảng địa lý thành công nếu GV
xác định phương pháp dạy học chưa phù hợp với đối
tượng các em HS.


Ngoài ra việc áp dụng các phương pháp dạy học còn dựa
trên nhiều cơ sở khác như năng lực, sở trường của mỗi GV,
kinh nghiệm sư phạm của từng GV, cơ sở vật chất hiện có
của nhà trường phổ thơng,... để có thể áp dụng từng phương
pháp phù hợp


4/ Các phương pháp cụ thể
Đàm thoại gợi mở
Bài tập nhận thức
Thảo luận
Sử dụng bản đồ
Nêu vấn đề
Dạy bài thực hành trên
lớp
Khảo sát, điều tra
Đóng vai


1. PP đàm thoại gợi mở
- Là pp GV xây dựng và nêu câu hỏi cho HS trên cơ sở tri
thức cũ học sinh tìm ra tri thức mới

- Được sử dụng chủ yếu trong cả 3 lớp
- Các pp thường dùng đó là: gợi mở→ phát hiện
vấn đáp→ tái hiện, ôn tập, củng cố
- PP này thường được sử dụng với hình thức: tồn lớp, cá nhân
-Tác dụng:
+Phát huy tính tích cực, tìm tịi, sáng tạo của
học sinh
+ Củng cố kiến thức


* Lưu ý khi sử dụng pp:
- Khi đặt câu hỏi:
+ Câu hỏi đúng ND chính, phù hợp đối tượng HS
+ Khơng hỏi dạng đúng sai, có khơng
+ Câu hỏi phải rõ ràng, không chung chung
- Khi đọc câu hỏi:
+ Trước khi đọc câu hỏi nên có câu dẫn, hoặc câu nói kiểu tổ chức
kiểu tổ chức dạy học
- Khi gọi HS trả lời:
+ Có độ dừng sau khi đặt câu hỏi
+ Gọi HS khơng dơ tay là chính để phát huy tính tích cực của
HS, khó thì gọi HS giỏi, câu hỏi đúng sai thì hỏi cả lớp
- Khi nhận xét:
+ Không nên chê ý kiến đúng sai mà hãy động viên
+ Khen ý kiến đúng
+ Phê bình những hành động vi phạm
+ Có thể cho HS tự nhận xét


Ví dụ:

• Sau khi HS đã học xong bài 2 Vị trí địa lý phạm vi lãnh
thổ mơn địa lý tự nhiên Việt Nam lớp 12. Sau đó GV có
thể xây dựng câu hỏi: Dựa vào vị trí địa lý, phạm vi
lãnh thổ của nước ta. Em hãy rút ra ý nghĩa về mặt tự
nhiên ,kinh tế văn hóa xã hội và quốc phịng.
• HS đứng dậy trả lời GV nhận xét củng cố chuẩn kiến
thức cho HS.


2. PP bài tập nhận thức
-Là pp GV xây dựng các câu hỏi, bài tập cho các phần nội
dung bài học, HS thực hiện công tác độc lập để tự nhận tri
thức mới.
- Được sử dụng chủ yếu: cả 3 lớp
- Các dạng bài tập:Truyền thống, Bài tập test, Sơ đồ, Bảng kiến thức
- Thường được sử dụng với hình thức: cá nhân, tồn lớp

-Tác dụng:
+ Phát huy tốt tính tính cực của HS
+ Phù hợp với xu hướng dạy học mới theo hướng tích cực
hóa hoạt động học tập của HS.
+ Tạo hứng thú học tập cho HS
+ Giúp GV thấy được năng lực trí tuệ cùa HS.
•Lưu ý:
+ Nên sử dụng dưới dang sơ đồ, bảng kiến thức
+ Câu hỏi, bài tập đặt ra rõ ràng, dễ hiểu
+ Đáp án chính xác, ngắn gọn


Ví dụ

• Trong bài 11 khu vực Đơng Nam Á. Chương trình
lớp 11. Sau khi học sinh đã tìm hiểu xong phần
nội dung cơ bản của vị trí địa lý và phạm vi lãnh
thổ của khu vực.
Bước 1 GV có thể xây dựng câu hỏi để HS tìm tịi
nhận thức tri thức mới như sau: Em hãy nêu
những thuận lợi và khó khăn của vị trí địa lý và
lãnh thổ đối với việc phát triển kinh tế - xã hội
của khu vực Đông Nam Á.
Bước 2 GV gọi HS đứng dậy trả lời sau đó GV
củng cố kiến thức.


3. PP thảo luận
-Là pp GV cấu tạo nội dung bài học hay 1 phần nội dung bài
học dưới dạng bt nhận thức, GV nêu lên để HS trao đổi với
nhau, trình bày ý kiến cá nhân hay đại diện của nhóm trình
bày trước lớp.
- Được sử dụng ở các lớp
- Có 2 dạng:Tồn lớp, theo nhóm
- Hình thức chủ yếu là nhóm
- Tác dụng: Hình thành, rèn luyện kỹ năng tổ chức, hoạt
động nhóm, năng lực nhận thức tri thức, tư duy cho HS.
•Lưu ý:
+ Ln phải có nhóm trưởng
+ Nêu yêu cầu, hướng dẫn cụ thể
+ Nêu thời gian thảo luận
+ Khi các nhóm HS đang thảo luận GV phải xuống lớp đọng viên,
nhắc nhở, hướng dẫn thêm cho HS nhưng không được kết luận

ngay


Ví dụ

• Đối với bài 30: Vấn đề phát triển ngành giao
thơng vận tải và thơng tin liên lạc
• Mục I giao thông vận tải chúng ta chia lớp
thành 4 nhóm: Mỗi nhóm thực hiện 1 phần nội
dung. Cụ thể: Nhóm 1 - đường sơng
Nhóm 2 - đường biển
Nhóm 3 - đường ống
Nhóm 4 - đường hàng khơng
GV hướng dẫn HS thảo luận trong vòng 5 phút.
Hết thời gian đại diện nhóm lên trình bày. GV
nhận xét, chuẩn kiến thức.


4. PP sử dụng bản đồ
-Là PP sử dụng các bản đồ Giáo khoa trong DH địa lý để
trang bị kiến thức và rèn luyện kỹ năng địa lý chop HS
- Được sử dụng chủ yếu ở cả 3 lớp
- Hình thức sử dụng chủ yếu là: nhóm
- Tác dụng:
+ Rèn luyện cho HS được các kĩ năng làm việc với bản đồ
+ GV không tốn nhiều thời gian khi trình bày nội dung bài
học
+ Tạo được hứng thú, tính tích cực học tập cho HS
-Lưu ý:
+ Xác định vị trí treo bản đồ trên bảng: trái của bảng

+ Dùng thước để chỉ dài khoảng 50cm
+ Chỉ đúng hướng vấn động của đối tượng


Ví dụ

• Trong bài 11 khu vực Đơng Nam Á. Trong phần I.Tự
nhiên. Giảng về nội dung vị trí địa lý và phạm vi lãnh
thổ.
• Bước 1 GV treo bản đồ Châu Á lên bảng. Sau đó yêu
cầu HS xác định vị trí Địa lý của ĐNÁ trên bản đồ. ( tọa
độ; tiếp giáp biển đại dương,quốc gia nào; nằm trong
khu vực nào cả Châu Á )
• Bước 2 GV nhận xét, củng cố cho HS


5. PP dạy học nêu vấn đề
- Là PP GV đưa ra trước HS 1 vấn đề có chứa đựng mâu
thuẫn giữa kiến thức đã biết và kiến thức chưa biết. GV
chuyển HS vào tình huống có vấn đề, kích thích hoạt động tư
duy của HS trong việc giải quyết vấn đề
-Được sử dụng chủ yếu ở lớp 11 và 12
- Hình thức được sử dụng chủ yếu là cá nhân
-Tác dụng:
+ Kích thích hoạt động tư duy của HS
+ HS tự nhận ra tri thức mới giúp ghi nhớ sâu hơn
-Lưu ý:
+ Vấn đề đặt ra nên có mâu thuẫn giữa kiến thức đã biết và kiến
thức chưa biết
+ Khơng bài nào cũng có thể sử dụng PP này

Ví dụ

• Trong phần tiết học Nhật Bản lớp 11. GV có thể mở bài
bằng cách đưa ra trước HS 1 vấn đề có tính mâu thuẫn:
Hơm nay chúng ta sẽ tìm hiểu về 1 quốc gia Đất
nước mặt trời mọc, đất nước của sự phát triển. Nhưng
tại sao là 1 quốc gia khó khăn về tự nhiên, nghèo
nguồn tài nguyên nhưng lại có nền kinh tế phát triển
đến như vậy. Muốn biết thì hơm nay thầy và các em sẽ
vào bài Nhật Bản