Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Những vấn đề kinh tế xã hội nảy sinh trong đầu tư trực tiếp nước ngoài của một số nước Châu Á và giải pháp cho Việt Nam

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN

TR N QUANG TH NG

NH NG V N ð! KINH T XÃ H I N$Y SINH TRONG
ð U TƯ TR'C TI P NƯ)C NGOÀI C*A M T S
NƯ)C CHÂU Á VÀ GI$I PHÁP CHO VI,T NAM

LU.N ÁN TI N SĨ KINH T

Hà N1i 3 2012


B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN

TR N QUANG TH NG

NH NG V N ð! KINH T XÃ H I N$Y SINH TRONG
ð U TƯ TR'C TI P NƯ)C NGOÀI C*A M T S
NƯ)C CHÂU Á VÀ GI$I PHÁP CHO VI,T NAM
Chuyên ngành: Kinh t? th? gi@i và Quan hC kinh t? quFc t?
Mã sF: 62.31.07.01

LU.N ÁN TI N SĨ KINH T

NGƯ I HƯ)NG DNN KHOA H C:

1. GS.TS. ðO ðPc Bình
2. TS. Vũ Ti?n L1c

Hà N1i 3 2012


i

L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u khoa h c c a riêng tơi. Các
s li u và trích d$n đã s& d'ng trong Lu)n án là hồn tồn trung th*c, chính xác.
Các k,t qu. nghiên c u c a Lu)n án ñã đư0c tác gi. cơng b trên t2p chí khoa h c,
khơng trùng l5p v6i b7t kỳ cơng trình nào khác.
Tác giT LuUn án

Tr9n Quang Th;ng


ii

M CL C
L I CAM ðOAN ....................................................................................................... i
M C L C.................................................................................................................. ii
DANH M C TV VI T T T.................................................................................... v
DANH M C TV VI T T T.................................................................................... v
DANH M C CÁC B$NG ..................................................................................... viii
DANH M C CÁC BIWU ðX, HÌNH ..................................................................... ix
PH N M[ ð U ........................................................................................................ 1
CHƯƠNG 1. NH NG V N ð! KINH T XÃ H I N$Y SINH TRONG FDI ... 13
1.1. FDI và tính t_t y?u khách quan c`a nhang v_n ñc kinh t? xã h1i nTy sinh ....13
1.1.1. T>ng quan v? FDI...................................................................................13
1.1.2. Tác ñDng c a FDI đ i v6i nư6c ti,p nh)n..............................................16

1.1.3. Tính t7t y,u khách quan c a nhFng v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong FDI.....19
1.2. Nhang v_n ñc kinh t? xã h1i nTy sinh chung trong FDI g các nư@c.......21
1.2.1. T2o áp l*c c2nh tranh ñ i v6i các doanh nghi p c a nư6c ti,p nh)n
ñ9u tư ................................................................................................................21
1.2.2. T2o ra s* m7t cân ñ i v? cơ c7u kinh t, theo ngành, vùng c a nư6c
ti,p nh)n ñ9u tư ................................................................................................24
1.2.3. Xu7t hi n tình tr2ng chuyLn giá trong nDi bD các công ty xuyên qu c gia ...26
1.2.4. ChuyLn giao cơng ngh l2c h)u..............................................................29
1.2.5. Khơng đáp ng các ñi?u ki n sinh ho2t và làm vi c cho ngưOi lao đDng.....31
1.2.6. Gây ơ nhiQm mơi trưOng sinh thái..........................................................32
1.3. Nhang v_n ñc kinh t? xã h1i nTy sinh trong FDI mang tính đjc thù g
m1t sF nư@c..........................................................................................................32
1.3.1. Nguy cơ gây thâm h't thương m2i S nư6c ti,p nh)n ñ9u tư ..................32
1.3.2. Phát sinh các v7n ñ? tranh ch7p lao ñDng...............................................34
1.3.3. Các v7n ñ? xã hDi n.y sinh khác ............................................................35
1.4. Tác ñ1ng tiêu cmc c`a nhang v_n ñc kinh t? xã h1i nTy sinh ñFi v@i
các nư@c ñang phát trion....................................................................................36
1.4.1. Tác ñDng v? kinh t, ................................................................................37
1.4.2. Tác ñDng v? xã hDi, môi trưOng .............................................................40
CHƯƠNG 2: KINH NGHI,M Xp LÝ NH NG V N ð! KINH T XÃ
H I N$Y SINH TRONG FDI [ M T S NƯ)C CHÂU Á ............................ 42
2.1. Khái quát vc FDI g m1t sF nư@c châu Á ...................................................42


iii

2.1.1. Tình hình thu hút FDI S mDt s nư6c châu Á...........................................42
2.1.2. Chính sách thu hút FDI S mDt s nư6c châu Á ......................................50
2.2. Nhang v_n ñc kinh t? xã h1i nTy sinh chung trong FDI g m1t sF
nư@c châu Á.........................................................................................................60

2.2.1. T2o áp l*c c2nh tranh, nguy cơ làm phá s.n mDt s doanh nghi p trong nư6c....60
2.2.2. T2o ra m7t cân ñ i v? cơ c7u kinh t, theo ngành và vùng lãnh th> .......62
2.2.3. Xu7t hi n hi n tư0ng chuyLn giá trong các công ty xuyên và ña qu c gia...66
2.2.4. ChuyLn giao công ngh l2c h)u, tiêu t n nhi?u năng lư0ng, nhiên li u .......68
2.2.5. Gây ơ nhiQm mơi trưOng sinh thái..........................................................69
2.2.6. Khơng đáp ng v? ñi?u ki n sinh ho2t và làm vi c cho ngưOi lao ñDng..71
2.3. Nhang v_n ñc kinh t? xã h1i nTy sinh mang tính đjc thù trong FDI g
m1t sF nư@c châu Á ............................................................................................73
2.3.1. Phát sinh tranh ch7p, xung ñDt giFa ch s& d'ng lao ñDng và ngưOi lao ñDng.....73
2.3.2. Tác ñDng x7u t6i cán cân thanh toán ......................................................74
2.3.3. Các v7n ñ? xã hDi n.y sinh khác, ñ5c bi t là t tham nhũng ..................74
2.4. Kinh nghiCm giTi quy?t các v_n ñc kinh t? xã h1i nTy sinh trong FDI
g m1t sF nư@c châu Á và bài htc rút ra cho ViCt Nam ...................................76
2.4.1. NhFng bi n pháp gi.i quy,t các v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong
FDI S mDt s nư6c châu Á ...............................................................................76
2.4.2. Bài h c rút ra cho Vi t Nam...................................................................89
CHƯƠNG 3: NH NG V N ð! KINH T XÃ H I N$Y SINH TRONG
FDI T I VI,T NAM GIAI ðO N 2001 3 2010 ................................................... 95
3.1. Khái quát vc FDI tvi ViCt Nam...................................................................95
3.1.1. Chính sách thu hút FDI c a Vi t Nam ...................................................95
3.1.2. Tình hình thu hút v n FDI t2i Vi t Nam ..............................................102
3.1.3. ðánh giá nhFng đóng góp c a FDI ñ i v6i Vi t Nam .........................105
3.2. Nhang v_n ñc kinh t? xã h1i nTy sinh chung trong FDI tvi ViCt Nam .107
3.2.1. T2o s c ép c2nh tranh giFa doanh nghi p FDI v6i doanh nghi p trong nư6c .108
3.2.2. Làm m7t cân ñ i giFa các ngành, vùng kinh t,....................................109
3.2.3. Tình tr2ng chuyLn giá “lb gi. lãi th)t” .................................................113
3.2.4. Góp ph9n chuyLn giao cơng ngh l2c h)u...............................................120
3.2.5. NhFng b7t c)p v? ñi?u ki n sinh ho2t và làm vi c cho ngưOi lao đDng......122
3.2.6. Gây ơ nhiQm mơi trưOng sinh thái........................................................125
3.3. M1t sF v_n đc kinh t? xã h1i nTy sinh trong FDI mang tính đjc thù

tvi ViCt Nam.......................................................................................................129


iv

3.3.1. Tranh ch7p lao ñDng giFa ch s& d'ng lao ñDng và ngưOi lao ñDng ...129
3.3.2. Nguy cơ góp ph9n t2o ra thâm h't thương m2i ....................................135
3.3.3. NhFng v7n ñ? xã hDi n.y sinh khác, ñ5c bi t là t tham nhũng ...........139
3.4. Nguyên nhân làm nTy sinh nhang v_n ñc kinh t? xã h1i trong FDI
tvi ViCt Nam.......................................................................................................141
CHƯƠNG 4: QUAN ðIWM VÀ GI$I PHÁP Xp LÝ NH NG V N ð! KINH
T XÃ H I N$Y SINH TRONG FDI T I VI,T NAM ð N NĂM 2020 .......... 144
4.1. Dm báo trion vtng FDI vào ViCt nam và nhang v_n ñc kinh t? xã h1i
nTy sinh trong FDI ñ?n năm 2020 ...................................................................144
4.2. Quan điom xz lý, phịng ng}a nhang v_n ñc kinh t? xã h1i nTy sinh
trong FDI tvi ViCt Nam ñ?n năm 2020............................................................146
4.2.1. Xây d*ng ñdnh hư6ng chi,n lư0c và lD trình gi.i quy,t, phịng ngfa
các v7n đ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong FDI .................................................146
4.2.2. Coi tr ng và t)p trung x& lý các v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong
FDI..................................................................................................................147
4.2.3. Ti,p thu có ch n l c kinh nghi m c a các nư6c trong vi c x& lý các
v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong FDI .......................................................147
4.2.4. Chú tr ng sàng l c các d* án FDI và ñ5t y,u t cơng ngh lên ưu
tiên hàng đ9u...................................................................................................148
4.3. Các giTi pháp xz lý và phịng ng}a nhang v_n đc kinh t? xã h1i nTy
sinh trong FDI tvi ViCt Nam ............................................................................149
4.3.1. Các gi.i pháp ñ i v6i nhFng v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh chung
trong FDI t2i Vi t Nam...................................................................................149
4.3.2. MDt s gi.i pháp ñ i v6i nhFng v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh mang
tính đ5c thù trong FDI t2i Vi t Nam...............................................................163

4.4. M1t sF ki?n ngh~ ñicu kiCn thmc hiCn các giTi pháp................................168
4.4.1. C9n có tư duy, nh)n th c ñúng, ñ9y ñ ñ i v6i vi c thu hút FDI và
x& lý các v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh tf FDI.............................................168
4.4.2. Nâng cao hi u l*c, hi u qu. qu.n lý nhà nư6c trong thu hút FDI và
gi.i quy,t các v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong FDI ................................169
K T LU.N ............................................................................................................ 171
DANH M C CÁC CƠNG TRÌNH KHOA H C C*A TÁC GI$ .................. 173
DANH M C TÀI LI,U THAM KH$O............................................................. 174


v

DANH M C TV VI T T T
Vi?t t€t
ASEAN

Ti?ng Anh
Association of South East Asian

Ti?ng ViCt
Hi p hDi các qu c gia ðơng Nam Á

Nations
APEC

AsianPacific Economic Con

DiQn đàn kinh t, Châu Á Thái

operation

Bình Dương

ASEM

Asean European Meeting

DiQn đàn h0p tác kinh t, Á n Âu

BOT

Built – Operating n Transfer

Xây d*ng n Kinh doanhnChuyLn
giao

BT

Built – Transfer

Xây d*ngnChuyLn giao

BTO

Built – Transfer n Operating

Xây d*ng n ChuyLn giao n Kinh doanh

CIEM

Central Institute of Economic

Vi n Nghiên c u qu.n lý Kinh t,

Management

Trung ương

Cost Insurance Freight

Giá hàng + b.o hiLm + cư6c phí

CIF
CNH

Cơng nghi p hóa

CNTT

Cơng ngh thơng tin

DT

D* án đ9u tư

DTAs

Double Taxation Agreement

ðTNN

Hi p đdnh tránh đánh thu, 2 l9n
ð9u tư nư6c ngồi

FDI

Foreign Direct Investment

ð9u tư tr*c ti,p nư6c ngoài

FOB

Free on Board

Giao hàng lên tàu

GDP

Gross Domestic Product

T>ng s.n phsm qu c nDi

GSO

T>ng c'c th ng kê

GTGT

Giá trd gia tăng

HðH

Hi n đ2i hóa

IFC

International Financial
Corporation

Cơng ty Tài chính Qu c t,


vi

IGAs

Investment Guaranted

Hi p ñdnh ñ.m b.o ñ9u tư

Agreements
IMF

International Moneytary Fund

Qut ti?n t qu c t,

JETRO

Japan External Trade

T> ch c Xúc ti,n thương m2i Nh)t

Organization

B.n

KCN

Khu Công nghi p

KCX

Khu Ch, xu7t

KTQT

Kinh t, Qu c t,

LHQ

Liên Hi p Qu c

M&A

Merger and Acquisitions

Sát nh)p và mua l2i

MIDA

Malaysian Industrial

C'c

Development Authority

Malaysia

Ministry of International Trade

BD Công nghi p và Thương m2i

and Industry Malaysia

Qu c t, Malaysia

MNCs

Multi national Corporations

Các Cơng ty đa qu c gia

MOFTEC

Ministry of Foreign Trade and

BD h0p tác kinh t, và m)u ddch ñ i

Economic Conoperation

ngo2i Trung Qu c

MITI

NDT
NEP

phát

triLn

Cơng

nghi p

Nhân dân t
New Economic Policy

NHTW

Chính sách kinh t, m6i
Ngân hàng Trung ương

ODA

Offical Development Assistance

V n hb tr0 phát triLn chính th c

OECD

Organisation of Economic

T> ch c h0p tác và phát triLn kinh

Cooperation and Development

t,

Penang Skill Development

Trung tâm phát triLn kt năng

Centre

Penang

PSDC

QLNH

Qu.n lý ngo2i h i

R&D

Reaseach and Development

Nghiên c u và Phát triLn

RM

Ringit Malaysia

Ringít


vii

SEZ

Special Economic Zone

Khu ñ5c khu kinh t,

TFP

Total Factors Productivity

Năng xu7t các nhân t t>ng h0p

TK
TNCs

Tài kho.n
Transnational Corporations

Các t)p đồn xun Qu c gia

TNDN

Thu nh)p doanh nghi p

TNHH

Trách nhi m hFu h2n

UNCTAD

USD

United Nations Conference on

T> ch c Liên H0p Qu c v?

Trade and Development

Thương m2i và Phát triLn

United State Dolla

ðơn vd ti?n t c a Mt

VCCI

Phịng Cơng nghi p và Thương
m2i Vi t Nam

VNCI

D* án sáng ki,n c2nh tranh Vi t
Nam

WB

World Bank

Ngân hàng th, gi6i

WFOE

Wholly foreignnowned

Doanh nghi p 100% nư6c ngoài

enterprises
WTO

World Trade Organisation

T> ch c thương m2i th, gi6i

XHCN

Xã hDi ch nghĩa

XNK

Xu7t nh)p khsu

viii

DANH M C CÁC B$NG
B.ng 2.1:

T>ng v n FDI trong giai đo2n 2001 n 2010 .......................................43

B.ng 2.2:

Nhóm 10 qu c gia ñ9u tư l6n nh7t vào Malaysia trong giai ño2n
2003 n 2007.........................................................................................47

B.ng 2.3:

Quy mô các v' M&A S Trung Qu c trong giai ño2n 1997 n 2005....61

B.ng 2.4:

Cơ c7u FDI theo ngành S Malaysia giai ño2n 2003 n 2007 ...............65

B.ng 2.5:

Lư0ng v n FDI vào Malaysia phân theo các bang giai ño2n 1990 – 1997......66

B.ng 3.1:

M c ưu ñãi thu, thu nh)p doanh nghi p............................................99

B.ng 3.2:

ThOi gian miQn ti?n thuê đ7t.............................................................101

B.ng 3.3:

V n đ9u tư nư6c ngồi theo hình th c lũy k, (ch• tính d* án cịn
hi u l*c ñ,n ngày 23/6/2011)...........................................................105

B.ng 3.4:

K,t qu. ñi?u tra v? s c ép c2nh tranh ñ i v6i doanh nghi p ...........108

B.ng 3.5:

K,t qu. kh.o sát doanh nghi p FDI trong giai ño2n 1996 n 2001 ...115

B.ng 3.6 :

S doanh nghi p thua lb giai ño2n 2006 – 2008 ..............................116

B.ng 3.7:

T„ su7t l0i nhu)n c a doanh nghi p phân theo hình th c sS hFu....117

B.ng 3.8:

Năng su7t gia tăng c a v n FDI trong giai ño2n 2001 n 2008 .........122

B.ng 3.9:

Ư6c tính kh i lư0ng ch7t th.i r;n tf các KCN phía Nam năm 2008126

B.ng 3.10:

Thu nh)p bình qn c a ngưOi lao ñDng trong các KCN S Hà NDi.130

B.ng 3.11:

Thu nh)p c a công nhân theo kh.o sát năm 2009 ...........................131

B.ng 3.12:

Cán cân thương m2i c a khu v*c FDI giai ño2n 2000 n 2010 .........136

B.ng 3.13:

T c ñD tăng trưSng nh)p khsu c a doanh nghi p trong nư6c và
doanh nghi p FDI trong giai ño2n 2001 n 2008 ...............................137


ix

DANH M C CÁC BIWU ðX, HÌNH
BiLu đ† 2.1: Lư0ng v n FDI th*c hi n c a Trung Qu c giai đo2n 1979 n 2008 ...42
BiLu đ† 2.2: Dịng v n FDI vào Malaysia trong giai ño2n 1971 n 1996 ...............44
BiLu đ† 2.3: Dịng v n FDI vào Malaysia trong giai ño2n 1997 n 2009 ...............45
BiLu ñ† 2.4: V n FDI th*c hi n c a 10 qu c gia ñ9u tư l6n nh7t vào Trung
Qu c năm 2009 ..................................................................................46
BiLu ñ† 2.5: T„ tr ng v n FDI th*c hi n theo khu v*c ñda lý trong giai ño2n
1985 – 2009 ........................................................................................63

BiLu ñ† 2.6: T„ l v n FDI vào các ngành giai ño2n 1971 n 1987 ........................64
BiLu ñ† 3.1: V n ñăng ký và v n th*c hi n FDI c a Vi t Nam trong giai ño2n
1988 n 2010.......................................................................................103
BiLu ñ† 3.2. Cơ c7u s d* án và v n ñăng ký c a các d* án FDI t2i Vi t Nam
phân theo ngành kinh t, tính đ,n tháng 6/2011 (d* án cịn hi u l*c)110
BiLu đ† 3.3: Tình hình kê khai và nDp thu, TNDN c a doanh nghi p FDI năm
2006 n 2010.......................................................................................118
BiLu ñ† 3.4. S lư0ng các v' đình cơng phân theo lo2i hình doanh nghi p giai
ño2n 1995 n 2010..............................................................................132
BiLu ñ† 3.5. T„ l các v' đình cơng phân theo lo2i hình doanh nghi p giai ño2n
1995 – 2010 ......................................................................................133
BiLu ñ† 3.6: Cơ c7u đ9u tư theo đ i tác tính đ,n 23/6/2011 (ch• tính nhFng d*
án cịn hi u l*c) ................................................................................138
Hình 1.1:

NhFng v7n ñ? KTXH n.y sinh trong FDI..........................................22


1

PH N M[ ð U
1. Sm c•n thi?t c`a đc tài nghiên cPu
Sau 25 năm ñsy m2nh thu hút FDI, Vi t Nam ñ2t ñư0c nhFng thành t*u nh7t
ñdnh v? v n, cơng ngh hi n đ2i, kinh nghi m qu.n lý tiên ti,n và vi c làm… Qua
đó, FDI khˆng đdnh vai trị khơng thL thi,u đ i v6i n?n kinh t, Vi t Nam. Trư6c h,t,
ñây là ngu†n v n b> sung quan tr ng vào t>ng v n đ9u tư c a tồn xã hDi, làm tăng
kh. năng s.n xu7t, ñsy m2nh xu7t khsu, t2o vi c làm và tăng thu nh)p cho ngưOi
lao ñDng…
Theo BD K, ho2ch và đ9u tư tính đ,n h,t năm 2010, VN thu hút ñư0c 12.213
d* án FDI, v6i t>ng s v n đăng ký c a các d* án cịn hi u l*c là 192,9 t„ USD và

v n th*c hi n là 61,5 t„ USD. Trong đó, đ9u tư vào lĩnh v*c cơng nghi p ch, bi,n
và ch, t2o có t„ tr ng l6n nh7t, v6i 7.305 d* án, t>ng v n ñăng ký 93,97 t„ USD,
chi,m 49% v n ñăng ký t2i Vi t Nam. ð9u tư vào kinh doanh b7t ñDng s.n ñ ng
th hai, v6i 348 d* án, t>ng v n ñăng ký 47,99 t„ USD, chi,m 25% t>ng v n ñăng
ký. Ti,p theo là các lĩnh v*c xây d*ng, ddch v' lưu trú và ăn u ng, s.n xu7t, phân
ph i đi n, nư6c, khí, đi?u hòa…, t2o vi c làm cho hơn 1,9 tri u lao ñDng tr*c ti,p
chưa kL lao ñDng gián ti,p.
Bên c2nh nhFng k,t qu. ñ2t ñư0c, FDI ñã và ñang làm n.y sinh nhFng v7n
đ? có .nh hưSng tiêu c*c đ,n s* phát triLn kinh t, xã hDi c a ñ7t nư6c, c' thL như:
T2o s c ép c2nh tranh ñ i v6i các doanh nghi p trong nư6c; gây ra tình tr2ng m7t
cân đ i v? cơ c7u ngành, vùng kinh t,; công ngh chuyLn giao l2c h)u; gây ô nhiQm
môi trưOng sinh thái; xu7t hi n hi n tư0ng chuyLn giá; phát sinh xung ñDt trong
quan h ch n th0; và nhFng b7t c)p v? ñi?u ki n sinh ho2t, làm vi c c a ngưOi lao
ñDng… ðây là v7n đ? mà khơng ít nư6c g5p ph.i trong q trình thu hút FDI.
Do v)y, nghiên c u mDt cách tồn di n q trình thu hút và s& d'ng v n FDI
vào Vi t Nam thOi gian qua, trên cơ sS t>ng k,t kinh nghi m mDt s nư6c châu Á,
đL ch• ra, phân tích và đánh giá mDt cách khách quan, có h th ng nhFng v7n đ?
kinh t, xã hDi n.y sinh có ý nghĩa r7t l6n, nhŠm khai thác có hi u qu. ngu†n v n


2

này và h2n ch, nhFng chi phí x& lý chúng trong tương lai. ði?u đó, địi h‹i ph.i có
nhFng cơng trình nghiên c u có h th ng v? FDI và ñ? xu7t gi.i pháp hFu hi u
nhŠm x& lý, phịng ngfa nhFng v7n đ? kinh t, xã hDi n.y sinh. Vì v)y, đ? tài
“Nh ng v n đ kinh t xã h i n y sinh trong ñ u tư tr c ti p nư c ngoài c a m t
s" nư c châu Á và gi i pháp cho Vi't Nam” ñư0c ch n ñL nghiên c u.
2. Tƒng quan các nghiên cPu liên quan ñ?n ñc tài
Cho ñ,n nay, có khá nhi?u nghiên c u trong và ngồi nư6c th*c hi n đánh
giá tác đDng c a FDI t6i kinh t, n xã hDi nư6c ti,p nh)n đ9u tư. MDt s nghiên c u

trong đó đã ít nhi?u ñ? c)p t6i tác ñDng hai m5t c a ho2t ñDng này.
V? m5t lý thuy,t, FDI nhi?u khi ñư0c xem như nhân t hb tr0 và b.o v
các nư6c ñang phát triLn và là cách duy nh7t ñL thoát ra kh‹i vịng lusn qusn đói
nghèo. Tuy nhiên, trên th*c t, thì k,t qu. khơng l2c quan như v)y, mà là bên
c2nh vi c FDI đem l2i nhFng l0i ích, thì nó cũng có nhFng m7t mát, thi t h2i
nh7t ñdnh ñ i v6i nư6c ti,p nh)n ñ9u tư. Vì v)y, tác ñDng c a FDI ñ,n các nư6c
ñang phát triLn có thL là khơng có l0i trong m i trưOng h0p và trong m i thOi ñiLm
(Imad A. Moosa, 2002).
2.1. Tác ñ ng c a FDI v m0t kinh t
2.1.1. Cung c p ngu n v n ñ u tư phát tri n
Các nư6c đang phát triLn ln có kho.ng chênh l ch giFa ñ9u tư và ti,t
ki m. Do đó, FDI đư0c cho là có vai trị bù ñ;p và thu h•p kho.ng chênh này.
ð9u tư tr*c ti,p nư6c ngoài làm tăng lư0ng ti?n và tài s.n trong n?n kinh t,
c a nư6c ti,p nh)n, do đó t2o kh. năng khai thác có hi u qu. các ngu†n l*c phát
triLn, ñ5c bi t là ngu†n tài nguyên thiên nhiên, ngu†n nhân l*c và thd trưOng…
Mơ hình hai kho.ng cách (The twongap) trong kinh t, h c phát triLn cho th7y
các nư6c ñang phát triLn thưOng g5p ph.i v7n ñ? (i) chênh l c giFa ti,t ki m và ñ9u
tư (tăng ti,t ki m ñL ñáp ng nhu c9u ñ9u tư) và (ii) chênh l ch giFa xu7t khsu và
nh)p khsu (tăng xu7t khsu đL có ngo2i t nh)p khsu). NgưOi ta cho rŠng, FDI góp
ph9n thu h•p 2 kho.ng cách này, khơng ch• bSi vì các cơng ty ña qu c gia có cơ hDi
ti,p c)n t t hơn v6i thd trưOng tài chính, mà cịn bSi vì: (i) FDI c a mDt cơng ty đa
qu c gia ñ5c bi t th*c hi n 1 d* án ñ5c bi t có thL thúc đsy các cơng ty đa qu c gia


3

khác tham gia d* án tương t*. (ii) khuy,n khích dịng hb tr0 phát triLn chính th c tf
nư6c c a ch ñ9u tư và (iii) t2o cơ hDi thu hút ñ9u tư nDi ñda.
Song, trong nghiên c u c a mình, Lall và Streenten (1977) l2i đ5t nghi
v7n v? kh. năng c a FDI th*c hi n ch c năng cung c7p v n ít nh7t là bSi 3 lý do

sau: MDt là, ñ9u tư tr*c ti,p là ngu†n v n nư6c ngồi khá đ;t đ‹. Th hai, dịng
v n FDI th*c t, đư0c cung c7p bSi các cơng ty đa qu c gia có thL là khơng l6n
(do v n FDI có thL đư0c vay mư0n tf nư6c ti,p nh)n). Th ba, v n góp c a các
cơng ty đa qu c gia có thL hình thành nên máy móc ho5c tài s.n vơ hình. Ví d'
như, bí quy,t cơng ngh , s* tín nhi m c a khách hàng. V6i lý do này, FDI cung
c7p v n ít và khá ñ;t ñ‹.
2.1.2. FDI v i s n lư ng và tăng trư"ng kinh t$
MDt trong nhFng khía c2nh quan tr ng c a FDI là tác ñDng t6i s.n lư0ng (t c
hi u qu. c a nó trên đ9u ra) và do đó thúc đsy tăng trưSng kinh t, t2i nư6c ti,p
nh)n ñ9u tư.
Tác ñDng c a FDI v? s* tăng trưSng s.n lư0ng S nư6c sS t2i cũng ph' thuDc
nhi?u vào chính sách kinh t, vĩ mơ c a nư6c này. Nói chung, FDI có thL gây .nh
hưSng ñ,n s.n lư0ng c a nư6c sS t2i n,u nó có thL h7p th' các ngu†n tài nguyên dư
thfa ho5c c.i thi n chúng mDt cách có hi u qu. thơng qua vi c thay đ>i vi c phân
b> các l*a ch n (Imad A. Moosa, 2002).
Borensztein và các cDng s* (1995) th& nghi m tác ñDng c a FDI vào tăng
trưSng kinh t, bŠng phương pháp h†i quy, s& d'ng dF li u FDI ch.y tf các nư6c
cơng nghi p đ,n 69 nư6c đang phát triLn qua hơn hai th)p k„ qua và ñã ñưa ra k,t
lu)n, FDI là mDt phương ti n quan tr ng ñ i v6i vi c chuyLn giao cơng ngh , đóng
góp cho tăng trưSng kinh t, nhi?u hơn so v6i ñ9u tư trong nư6c. Song, đL s.n xu7t
có năng su7t cao hơn ñ9u tư trong nư6c, nư6c ti,p nh)n FDI ph.i có đ ngưŽng t i
thiLu v? v n con ngưOi. ðây là lý lu)n ñưa ra v7n ñ? b> sung giFa FDI và v n con
ngưOi trong quá trình tăng trưSng kinh t,.
Các nghiên c u c a Grossman và Helpman (1991), Barro và SalaninMartin
(1995), Hermes và Lensink (2003) ñ?u ch• ra rŠng FDI đóng vai trị quan tr ng
trong vi c hi n đ2i hóa n?n kinh t, và thúc ñsy tăng trưSng kinh t, S các nư6c ti,p


4

nh)n ñ9u tư. Andreas Johnson (2005) sau khi nghiên c u tác ñDng c a FDI ñ,n tăng
trưSng kinh t, cũng cho th7y, FDI tác ñDng ñ,n nư6c nh)n ñ9u tư (ñ5c bi t là các
nư6c ñang phát triLn) qua hai kênh cơ b.n đó là v n v)t ch7t và cơng ngh , trong đó
cơng ngh là y,u t ch y,u. Girma (2005), Li và Liu (2005) còn cho th7y, FDI gây
ra nhFng tác ñDng tràn làm tăng s.n lư0ng S trong các doanh nghi p nơi đda c a
nư6c ti,p nh)n, tf đó làm tăng năng l*c c a c. n?n kinh t, các nư6c này.
Ngoài ra, S Vi t Nam, nhFng v7n ñ? chung v? FDI ñã ñư0c khá nhi?u nhà
nghiên c u ñ? c)p. Tuy nhiên, ch• có mDt s nghiên c u đi sâu xem xét tác ñDng c a
FDI mà ch y,u là t6i tăng trưSng kinh t,. Tf vi c nghiên c u t>ng qt ho2t đDng
đ9u tư tr*c ti,p nư6c ngồi t2i Vi t Nam trên cơ sS s& d'ng phương pháp ñdnh tính
và d*a vào s li u th ng kê, các nghiên c u c a NguyQn Thd Phương Hoa (2001),
Freeman (2002), NguyQn M2i (2003) ñ?u ñưa ra k,t lu)n rŠng FDI có tác đDng tích
c*c t6i tăng trưSng kinh t, thơng qua kênh đ9u tư và c.i thi n ngu†n nhân l*c.
BŠng cách ti,p c)n h•p, d*a vào khung kh> phân tích đã đư0c v)n d'ng trên
th, gi6i, Lê Xn Bá (2006) phân tích tác đDng c a FDI t6i tăng trưSng kinh t,
thông qua hai kênh quan tr ng nh7t là v n ñ9u tư và các tác ñDng tràn. K,t qu. có
ñư0c tf vi c k,t h0p c. hai phương pháp phân tích đdnh tính và đdnh lư0ng đã
khˆng đdnh FDI đóng góp tích c*c vào tăng trưSng kinh t, S Vi t Nam. Tuy nhiên,
tác ñDng tràn xu7t hi n r7t h2n ch, và ch• thơng qua hai kênh liên k,t s.n xu7t và
c2nh tranh, ñ†ng thOi ch• thL hi n rõ S Doanh nghi p tư nhân mà không rõ S Doanh
nghi p Nhà nư6c trong ngành ch, bi,n th*c phsm.
Tuy nhiên, Lall và Streeten (1977) l)p lu)n rŠng s* th ng trd c a MNC trong
mDt n?n kinh t, đang phát triLn có thL gây b7t l0i cho tăng trưSng và phát triLn kinh
t,, ít nh7t bSi ba lý do: Th nh7t, ho2t ñDng c a MNC có thL d$n đ,n t„ l tích lũy
trong nư6c th7p hơn, bSi vì mDt ph9n l0i nhu)n ñư0c t2o ra bSi ho2t ñDng này
thưOng ñư0c chuyLn v? nư6c ñ9u tư hơn là ñã ñ9u tư vào nư6c sS t2i. Th hai, s*
hi n di n c a MNC có thL d$n đ,n mDt s b7t l0i cho s* phát triLn, chˆng h2n như
s* tác đDng khơng mong mu n x.y ra trong quá trình th*c hi n (ví d' hi n tư0ng
chuyLn giá), ho5c làm suy y,u quy?n đi?u hành chính sách kinh t, c a Chính ph .

5

Th ba, các MNC có thL .nh hưSng khơng t t ñ,n c7u trúc thd trưOng và làm gi.m
kh. năng c2nh tranh.
Thêm vào đó, nghiên c u c a Aiken và Harrison’s (1999) s& d'ng s li u tf
Venezuela trong phân tích tác đDng c a FDI t6i tăng trưSng kinh t, l2i khơng th7y
d7u hi u tích c*c nào c a tràn cơng ngh . Th)m trí k,t qu. nghiên c u còn cho th7y
FDI làm tăng s.n lư0ng S các doanh nghi p có v n đ9u tư nư6c ngồi, nhưng l2i
làm gi.m s.n lư0ng đ i v6i các doanh nghi p trong nư6c. K,t qu. này ñã tfng ñư0c
khˆng ñdnh bSi Haddad và Harrison’s (1993) khi s& d'ng s li u c a Morrocco rŠng
.nh hưSng lan truy?n c a FDI t6i s.n lư0ng là r7t nh‹.
2.1.3. FDI v i ti&n lương và vi(c làm
ð9u tư nư6c ngồi góp ph9n gi.i quy,t vi c làm và nâng cao tay ngh? cho
ngưOi lao đDng. Khơng ch• S nhFng nư6c ñang phát triLn, ngay c. S nhFng nư6c
phát triLn thì v7n đ? t2o vi c làm cho ngưOi lao ñDng luôn là yêu c9u c7p thi,t và là
mDt trong nhFng m'c tiêu hàng ñ9u trong chi,n lư0c phát triLn kinh t, xã hDi c a
mbi qu c gia.
Nghiên c u c a Pugel (1985), Baldwin (1995) khˆng ñdnh rŠng FDI có kh.
năng tăng vi c làm mDt cách tr*c ti,p thông qua vi c thi,t l)p các nhà máy m6i
ho5c gián ti,p thông qua s* phân ph i.
MDt bD ph)n l6n lao ñDng khi ñư0c nh)n vào làm vi c t2i khu v*c kinh t, có
v n đ9u tư nư6c ngồi đã đư0c đào t2o l2i, nâng cao tay ngh? thơng qua các kho.n
tr0 giúp tài chính ho5c mS các l6p đào t2o, khóa hu7n luy n. ‘ đó, ngưOi lao ñDng
ñư0c trang bd nhFng ki,n th c v? khoa h c công ngh , ki,n th c và kh. năng tư
duy, kt năng ngh? nghi p, ti,p c)n v6i trình đD kt thu)t và qu.n lý tiên ti,n…Như
v)y, FDI khơng ch• gi.i quy,t đư0c vi c làm cho mDt bD ph)n đáng kL ngưOi lao
đDng mà cịn góp ph9n quan tr ng trong phát triLn, nâng cao ch7t lư0ng ngu†n nhân
l*c c a nư6c ch nhà.
Tuy nhiên, không ph.i S đâu và lúc nào FDI cũng có tác ñDng t t như v)y.

Nghiên c u c a Vaitsos (1976) l2i k,t lu)n rŠng, tác ñDng c a FDI ñ,n vi c làm là
th7p. Vaitsos ñã phân tích nhFng .nh hưSng v? vi c làm c a MNCs bŠng cách tham


6

chi,u đ,n b n đ5c điLm: quy mơ, s* t)p trung, y,u t nư6c ngồi, và s* chuyLn ddch
ngơn ngF. Ơng đưa ra bŠng ch ng đL ch• ra rŠng toàn bD nhFng .nh hưSng v? vi c
làm c a MNCs S nư6c sS t2i là tương ñ i nh‹. Thêm vào đó, Tambunlertchai
(1976) đánh giá s* đóng góp c a các cơng ty nư6c ngồi đ i v6i nư6c sS t2i bŠng
vi c tham chi,u ñ,n b n tiêu chí: (i) đóng góp cho thu nh)p qu c dân; (ii) t2o vi c
làm; (iii) s& d'ng tài nguyên trong nư6c, và (iv) các kho.n thu nh)p và ti,t ki m
ngo2i h i. BŠng ch ng th*c nghi m c a ơng cho rŠng, FDI khơng thL t2o nên s*
đóng góp đáng kL cho nư6c ch nhà v? các tiêu chí này, vì cưOng đD v n cao và s*
l thuDc c a qu c gia v? nh)p khsu.
MDt v7n ñ? khác có liên quan ñó là tác ñDng c a FDI ñ,n ti?n lương tương
ñ i. Feenstra và Hanson (1995) ñã xem xét m c tăng lương tương ñ i c a cơng
nhân có tay ngh? cao t2i Mexico trong nhFng năm 1980. H k,t n i các m c ti?n
lương tăng lên khác nhau S Mexico ñ i v6i các lu†ng v n, mà .nh hưSng c a chúng
là ñL chuyLn hư6ng s.n xu7t t2i Mexico theo hư6ng t2o ra các hàng hóa c9n nhi?u
kt năng tương đ i, do đó làm tăng nhu c9u tương đ i v? lao đDng có tay ngh? cao.
H cũng kiLm tra tác ñDng c a FDI ñ i v6i ph9n ti?n lương c a lao đDng có tay
ngh? trong t>ng s ti?n lương t2i Mexico trong kho.ng thOi gian 1975 n 1988. K,t
qu. h thu ñư0c cho th7y, tăng trưSng FDI là có tương quan tích c*c v6i các nhu
c9u tương ñ i v? lao ñDng có tay ngh? cao.
2.1.4. FDI v i cán cân thanh toán
“nh hưSng c a FDI t6i cán cân thanh tốn đ i v6i các nư6c ñang phát
triLn r7t quan tr ng. ð9u tư tr*c ti,p nư6c ngoài làm tăng lư0ng ti?n và tài s.n
nư6c ngoài trong n?n kinh t,, do đó c.i thi n cán cân v? v n nói riêng và cán cân
thanh tốn nói chung. Ho2t đDng FDI cịn giúp >n đdnh cán cân thanh tốn thơng

qua ho2t đDng xu7t khsu. Tăng cưOng xu7t khsu s” làm tăng dòng ti?n ngo2i t
vào cho đ7t nư6c.
Theo Vaitsos (1976) thì cán cân thanh tốn c a các nư6c đang phát triLn đ2t
đư0c l0i ích tf FDI, nhưng không ph.i là trong s.n xu7t. ð9u tư s.n xu7t dưOng
như đã có tác đDng b7t l0i lên cán cân thanh tốn c a các nư6c đang phát triLn vì có


7

s* tăng nh)p khsu trong ñ9u tư, cũng như cơ ch, ñdnh giá chuyLn như0ng trong các
ty ña qu c gia.
2.1.5. FDI v i công ngh(
Các nghiên c u c a Nelson và Phelps (1966); Jovanovic và Rob (1989);
Segerstrom (1991) đ?u ch• ra rŠng chuyLn giao Cơng ngh đóng mDt vai trị chính
trong ti,n trình phát triLn kinh t,. S* tương tác giFa FDI và cơng ngh đư0c coi là
vơ cùng quan tr ng trong các cuDc th.o lu)n v? FDI. Th)t v)y, vi c chuyLn giao
cơng ngh có l” trS thành v7n đ? chính xung quanh các cuDc th.o lu)n c a MNCs
và các v7n ñ? c a h v6i các nư6c ñang phát triLn. V7n ñ? quan tr ng là làm th, nào
đL cơng ngh nư6c ngồi đư0c chuyLn giao và nư6c ch nhà có thL ti,p nh)n ñư0c,
cũng như .nh hưSng c a nó th, nào ñ,n n?n kinh t, c a ñ7t nư6c.
Johnson (1970) ñã coi chuyLn giao công ngh là y,u t then ch t c a ti,n
trình FDI. B7t kỳ cơng ngh m6i nào cũng t2o ra l0i th, cho ch sS hFu, ch ñ9u tư
ban ñ9u trong R & D. V6i các s.n phsm m6i, l0i th, đi kèm v6i hình th c ñDc
quy?n. Ch sS hFu c a mDt lo2i công ngh ñ5c bi t có s* l*a ch n trong vi c bán
công ngh , c7p phép, ho5c khai thác tr*c ti,p trong s.n xu7t. Trong đó, c7p phép
đư0c coi là mDt hình th c thích h0p chuyLn giao cho các cơng ty S nư6c sS t2i,
nhưng nó có thL bd gi6i h2n vì nhu c9u c a ch sS hFu đL duy trì kiLm sốt bí m)t
kinh doanh, bŠng sáng ch, và quy?n thương hi u.
Thu hút FDI tf MNCs ñư0c coi là mDt kênh quan tr ng ñ i v6i các nư6c
đang phát triLn đL ti,p c)n v6i cơng ngh tiên ti,n. Ngồi tác đDng c a nó t6i ti,n

bD cơng ngh , FDI góp ph9n vào tăng trưSng kinh t, nhO có s* tích lũy v n ngày
càng tăng S nư6c sS t2i. Ki,n th c chuyLn giao tf MNCs t6i các cơng ty con c a nó
có thL bd rị r• ra nư6c ch nhà, t2o s* hiLu bi,t thêm ñư0c g i là tác ñDng tràn tf
FDI. Các kênh khác nhau đL lan to. cơng ngh bao g†m: S* ddch chuyLn nhân công
tf MNCs t6i các cơng ty đda phương; hb tr0 kt thu)t và hb tr0 cho nhà cung c7p và
khách hàng; và s* l*a ch n cơng ngh , ho2t đDng xu7t khsu, và th*c t, qu.n lý c a
các cơng ty đda phương.


8

Tuy nhiên, nghiên c u c a Imad A. Moosa (2002) l2i cho rŠng, nhFng l0i ích
tương ng c a cơng ngh nư6c ngồi đưa vào nư6c sS t2i có thL khơng đáng kL
ho5c th)m chí là khơng có. ði?u này mDt ph9n là do nư6c sS t2i khơng có kh. năng
ti,p nh)n đư0c cơng ngh nư6c ngồi mDt cách chính xác.
2.1.6. FDI v i chuy n d3ch cơ c u kinh t$
Nghiên c u c a Imad A. Moosa (2002) cho th7y, V n FDI di chuyLn vào các
ngành góp ph9n phát triLn các ngành có l0i th, so sánh, các ngành có l0i nhu)n cao
và các ngành có kh. năng c2nh tranh cao. ðây là cơ sS ñL nâng cao hi u qu. s&
d'ng các ngu†n l*c phát triLn trong nư6c.
Giai đo2n đ9u c a q trình cơng nghi p hóa, các nư6c đang phát triLn
thưOng thu hút FDI vào các ngành s& d'ng nhi?u lao ñDng. Song, thOi gian g9n đây
khu v*c cơng nghi p và ddch v' có xu hư6ng thu hút FDI nhi?u hơn khu v*c nơng
nghi p. ði?u đó góp ph9n làm chuyLn ddch cơ c7u kinh t, theo hư6ng phù h0p hơn
trong quá trình cơng nghi p hóa. ð†ng thOi, làm chuyLn ddch cơ c7u lao đDng tf
khu v*c nơng nghi p sang khu v*c công nghi p và ddch v'. Tuy nhiên, tf đây, n,u
chính ph các nư6c khơng có đdnh hư6ng t t dQ gây m7t cân ñ i v? ngành kinh t,.
2.2. Tác ñ ng c a FDI v m0t xã h i
FDI .nh hưSng ñ,n n?n kinh t, c a các nư6c ti,p nh)n S t7t c. các lĩnh v*c
kinh t,, văn hố và xã hDi, ch khơng ch• v6i tăng trưSng kinh t,. Các nhân t xã

hDi ñư0c cho là r7t quan tr ng khi ñánh giá tác ñDng c a FDI t6i tăng trưSng kinh t,
(Xuan Vinh Vo, Jonathan A, Batten, 2006).
MDt s ngưOi nhìn nh)n tồn c9u hố đang đe do2 “tr)t t* b?n vFng c a th,
gi6i” vì s* gi.m sút v? chusn m*c mơi trưOng và xã hDi (Scherer & Smid, 2000).
Trong khi đó, s khác l2i cho rŠng tồn c9u hố và FDI mang l2i l0i ích cho nhi?u
nư6c thơng qua dịng ch.y c a v n, ki,n th c và vi c làm. NhFng tác đDng này là
khơng rõ ràng và ph' thuDc vào tình hình c' thL c a tfng nư6c (Lee, 1995).
Trong khi h9u h,t các nghiên c u t)p trung vào các khía c2nh trên, có mDt
s v7n đ? v? ñ2o ñ c dưOng như chưa bao giO tách rOi q trình ho2t đDng c a
các Cơng ty đa qu c gia trong n?n kinh t, toàn c9u. V7n ñ? tham nhũng h i lD,
vi c làm và nhân s* .nh hưSng ñ,n n?n kinh t, và s* phát triLn c a nư6c ti,p


9

nh)n đ9u tư. KL c. nhFng tác đDng v? mơi trưOng sinh thái cũng là mDt trong các
v7n ñ? này (Donaldson, 1989). Trong đó, các Cơng ty đa qu c gia ho2t đDng S
nư6c ngồi bd coi là đ i tư0ng có .nh hưSng l6n đ,n mơi trưOng c a nư6c ch
nhà (Longworth, 1998).
ThuDc lĩnh v*c này, nghiên c u c a Katherina Glac (2006) đã đi phân tích,
kiLm ch ng v? tác ñDng c a FDI ñ,n chusn m*c ñ2o ñ c thông qua các quy t;c
chusn ñã ñư0c xác đdnh và đưa ra k,t lu)n rŠng FDI có .nh hưSng t6i các chusn
m*c ñ2o ñ c c a nư6c ti,p nh)n đ9u tư, khi có s* giao thoa c a các n?n văn hố
khác nhau.
Ngồi các nghiên c u trên ñây, nghiên c u c a ðb ð c Bình, NguyQn
ThưOng L2ng (2006) là mDt trong s ít và có thL là duy nh7t cho t6i hi n nay đ5t
v7n đ? phân tích mDt s hi n tư0ng kinh t, xã hDi n.y sinh trong FDI t2i Vi t Nam.
Tuy nhiên, nghiên c u này m6i ch• đ? c)p đ,n (mang tính g0i mS) mDt s r7t ít v7n
ñ? kinh t, n xã hDi n.y sinh trong quá trình thu hút FDI t2i Vi t Nam giai đo2n trư6c
gia nh)p WTO.

Tóm l2i, đ,n nay chưa có nghiên c u chuyên sâu v? nhFng v7n ñ? kinh t,
xã hDi n.y sinh trong FDI và các tác ñDng tiêu c*c c a nó. Trong đó ch• ra mDt
cách đ9y đ , tồn di n nhFng v7n đ? chung và đ5c thù v? kinh t, xã hDi n.y sinh
trong FDI.
ðây chính là lý do mà ñ? tài “Nh5ng v n ñ& kinh t$ xã h8i n y sinh trong
ñ u tư tr9c ti$p nư c ngoài c:a m8t s nư c châu á và gi i pháp cho Vi(t Nam”
ñư0c ch n ñL nghiên c u, v6i kỳ v ng ñưa ra đư0c mDt nghiên c u m6i có tính k,
thfa và phát triLn trong lĩnh v*c này, trên cơ sS phân tích, đánh giá đ9y đ , có h
th ng nhFng tác ñDng tiêu c*c c a FDI S các lĩnh v*c kinh t, xã hDi t2i Vi t Nam.
Tf ñó ki,n nghd các gi.i pháp hFu hi u trong vi c x& lý chúng nhŠm t i đa hố l0i
ích mà FDI đem l2i.
3. M„c tiêu nghiên cPu
n H th ng hóa và làm rõ nhFng v7n đ? kinh t, xã hDi ch y,u thưOng n.y
sinh trong FDI.


10

n Nghiên c u hi n tr2ng các v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong FDI S
mDt s nư6c châu Á; ch• ra các chính sách, bi n pháp các nư6c này ñã áp d'ng
ñL gi.i quy,t các v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh và rút ra bài h c kinh nghi m
cho Vi t Nam.
n Nghiên c u, phân tích th*c tr2ng nhFng v7n đ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong
FDI S Vi t Nam, rút ra mDt s nh)n xét, ñánh giá làm cơ sS cho các ñ? xu7t gi.i
pháp, ki,n nghd S chương 4 c a lu)n án.
n ð? xu7t mDt s quan ñiLm, gi.i pháp và ki,n nghd trên cơ sS v)n d'ng kinh
nghi m c a mDt s nư6c châu Á nhŠm x& lý và phịng ngfa có hi u qu. các v7n ñ?
kinh t, xã hDi n.y sinh trong FDI t2i Vi t Nam ñ,n năm 2020.
4. ðFi tư…ng và phvm vi nghiên cPu
+ ð i tư0ng nghiên c u:

ð i tư0ng nghiên c u c a lu)n án là nhFng v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong đ9u
tư tr*c ti,p nư6c ngồi (FDI).
+ Ph2m vi nghiên c u:
n NhFng v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong FDI S mDt s nư6c châu Á, ch
y,u là Trung Qu c và Malaysia, ñ†ng thOi tham chi,u ñ,n Vi t Nam. ðây là hai
nư6c có mDt s ñiLm tương ñ†ng v6i Vi t Nam. Trong thu hút FDI, c. hai nư6c này
ñ?u ñ2t ñư0c nhFng thành t*u ñáng kL. Bên c2nh ñó, Trung Qu c và Malaysia cũng
g5p ph.i khá nhi?u v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong FDI so v6i mDt s nư6c
khác S châu Á. Vì v)y, nghiên c u kinh nghi m thu hút và gi.i quy,t nhFng v7n ñ?
kinh t, xã hDi n.y sinh c a hai nư6c này là r7t thi,t th*c và hFu ích cho Vi t Nam.
n Ch• ñi sâu nghiên c u nhFng v7n ñ? kinh t, xã hDi chung nh7t, ñ5c thù nh7t
n.y sinh trong FDI.
n ThOi gian nghiên c u tf 2001 n 2010; ñưa ra các gi.i pháp, ki,n nghd x& lý
nhFng v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong FDI S Vi t Nam ñ,n năm 2020.
5. Phương pháp nghiên cPu
n Trong quá trình nghiên c u, lu)n án s& d'ng các phương pháp nghiên c u
truy?n th ng ñL nghiên c u, phân tích các v7n đ?, nDi dung đ5t ra. Phương pháp


11

nghiên c u cơ b.n và xuyên su t quá trình nghiên c u là phương pháp duy v=t bi(n
ch?ng và duy v=t l3ch s@. D*a vào s li u th ng kê quá kh v? FDI, nhFng b7t c)p
n.y sinh trong FDI đL làm cơ sS phân tích, nh)n xét khái quát th*c tr2ng FDI và
nhFng v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong FDI.
A Phương pháp nghiên c?u văn b n
Phương pháp nghiên c u truy?n th ng, quen thuDc ñư0c tác gi. s& d'ng nhi?u
hơn c. v$n là nghiên c u, phân tích tài li u văn b.n thu th)p ñư0c, nhŠm phân lo2i,
s;p x,p, ñánh giá và l*a ch n các thông tin trong tài li u cho phù h0p v6i m'c tiêu,
ñ i tư0ng và ph2m vi nghiên c u.

n Phương pháp phân tích và tEng h p
Tf vi c phân tích tfng nDi dung c' thL, lu)n án ñánh giá khái quát các k,t qu.
và nhFng b7p c)p n.y sinh trong FDI; t>ng k,t kinh nghi m x& lý nhFng v7n ñ?
kinh t, xã hDi n.y sinh c a mDt s nư6c ñang phát triLn châu Á.
n Phương pháp th ng kê, so sánh
Lu)n án s& d'ng các s li u th ng kê, các s li u tf các báo cáo chính th c,
các k,t qu. nghiên c u đdnh lư0ng có liên quan đL phân tích th*c tr2ng FDI, nhFng
v7n đ? kinh t, xã hDi n.y sinh; so sánh, ñ i chi,u các v7n ñ? này qua các giai ño2n
và xem xét kinh nghi m x& lý các v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh giFa các nư6c.
n Phương pháp logic
Tf vi c h th ng hóa lý lu)n v? ñ9u tư tr*c ti,p nư6c ngoài và nhFng v7n ñ?
kinh t, xã hDi n.y sinh, lu)n án nghiên c u kinh nghi m c a mDt s nư6c châu Á
trong x& lý các v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh ; trên cơ sS đó đ? xu7t quan điLm và
gi.i pháp x& lý nhFng v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong FDI t2i Vi t Nam trong
thOi gian t6i.
n Phương pháp chuyên gia
Xác ñdnh rõ, chuyên gia là nhFng ngưOi am hiLu sâu v7n ñ? liên quan ñ? tài
ñang nghiên c u, có kh. năng và cách th c trình bày s* am hiLu c a mình. ðL ñ2t
ñư0c m'c tiêu nghiên c u, tác gi. g5p gŽ mDt s chuyên gia thuDc lĩnh v*c này ñL
ti,p nh)n ý ki,n, hb tr0 trong nghiên c u và x& lý dF li u.


12

n Phương pháp nghiên c?u đi n hình
Lu)n án s& d'ng mDt s trưOng h0p điLn hình đL phân tích nhŠm làm rõ thêm
v7n đ? nghiên c u.
6. ðóng góp m@i c`a luUn án
MDt là, nêu đư0c tính t7t y,u khách quan c a nhFng v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y
sinh trong FDI.

Hai là, lu)n án h th ng hóa và làm rõ 9 v7n đ? kinh t, xã hDi n.y sinh mang
tính chung nh7t, đ5c thù nh7t trong FDI, đ†ng thOi ch• ra tác đDng tiêu c*c c a các
v7n ñ? này ñ i v6i qu c gia ti,p nh)n.
Ba là, nghiên c u có h th ng chính sách, bi n pháp x& lý nhFng v7n đ? kinh
t, xã hDi n.y sinh trong FDI S mDt s nư6c châu Á ñL rút ra bài h c hFu ích cho
Vi t Nam.
B n là, làm rõ nhFng v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong FDI t2i Vi t Nam
giai đo2n 2001 n 2010 và ch• ra nhFng ngun nhân làm n.y sinh các v7n đ? đó.
Năm là, ñ? xu7t và lu)n gi.i quan ñiLm, gi.i pháp x& lý, phịng ngfa nhFng
v7n đ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong FDI t2i Vi t Nam ñ,n năm 2020.
7. K?t c_u c`a luUn án
Ngồi lOi mS đ9u, k,t lu)n, danh m'c các b.ng biLu, sơ ñ†, danh m'c tài li u
tham kh.o và ph' l'c, lu)n án ñư0c trình bày trong b n chương:
Chương 1: NhFng v7n đ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong FDI
Chương 2: Kinh nghi m x& lý nhFng v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong
FDI S mDt s nư6c châu Á
Chương 3: NhFng v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y sinh trong FDI t2i Vi t Nam
giai ño2n 2001 n 2010
Chương 4: Quan ñiLm và gi.i pháp x& lý nhFng v7n ñ? kinh t, xã hDi n.y
sinh trong FDI t2i Vi t Nam ñ,n năm 2020


13

CHƯƠNG 1. NH NG V N ð! KINH T XÃ H I
N$Y SINH TRONG FDI
1.1. FDI và tính t_t y?u khách quan c`a nhang v_n ñc kinh t? xã h1i nTy sinh
1.1.1. T1ng quan v FDI
Hi n nay có khá nhi?u quan ni m v? FDI.
Theo IMF, FDI là kho.n ñ9u tư ñư0c th*c hi n nhŠm thu l0i lâu dài trong doanh

nghi p ho2t ñDng S mDt s n?n kinh t, khác v6i n?n kinh t, thuDc nư6c c a ch đ9u tư.
Ngồi ra, nhà đ9u tư cịn mong mu n giành ñư0c quy?n qu.n lý doanh nghi p ñó
[107].
Theo UNCTAD (1999), FDI là ho2t ñDng ñ9u tư có m i liên h dài h2n, ph.n
ánh l0i ích và s* kiLm sốt lâu dài c a nhà đ9u tư nư6c ngồi ho5c cơng ty m• đ i
v6i doanh nghi p c a mình S mDt n?n kinh t, khác [33].
Trong hai khái ni m trên, ho2t ñDng FDI g;n li?n v6i m'c đích l0i nhu)n và
quy?n kiLm sốt c a nhà đ9u tư nư6c ngồi.
OECD (1999) cho rŠng, FDI ph.n ánh l0i ích lâu dài mà mDt th*c thL trong
mDt n?n kinh t, (nhà ñ9u tư tr*c ti,p) ñ2t ñư0c thông qua mDt cơ sS kinh t, t2i mDt
n?n kinh t, khác v6i n?n kinh t, thuDc nư6c c a nhà ñ9u tư (doanh nghi p ñ9u tư
tr*c ti,p). L0i ích lâu dài này thL hi n các m i quan h giFa nhà ñ9u tư và doanh
nghi p ñ9u tư tr*c ti,p, trong ñó nhà ñ9u tư giành ñư0c s* .nh hưSng quan tr ng và
có hi u qu. trong qu.n lý doanh nghi p. ð9u tư tr*c ti,p bao hàm các giao ddch ñ9u
tiên, ti,p ñ,n là các giao ddch v? v n giFa hai th*c thL ñư0c liên k,t ch5t ch”. Trong
ñó, nhà ñ9u tư tr*c ti,p đư0c hiLu là ngưOi n;m quy?n kiLm sốt tf 10% v n c a
mDt doanh nghi p trS lên [124]. Theo khái ni m này, có thL th7y đDng cơ ch y,u
c a nhà ñ9u tư tr*c ti,p nư6c ngồi là thơng qua ph9n v n đư0c s& d'ng S nư6c
ngồi, nhà đ9u tư nư6c ngồi giành quy?n kiLm sốt ho5c .nh hưSng nh7t đdnh
trong vi c qu.n lý doanh nghi p.
MDt s nhà kinh t, Trung Qu c coi FDI là s* sS hFu tư b.n t2i nư6c ti,p
nh)n đ9u tư bŠng cách mua ho5c kiLm sốt mDt th*c thL kinh t, c a nư6c đó.


14

Kho.n ñ9u tư này ph.i ñ2t t„ l c> ph9n ñ l6n ñL t2o .nh hưSng quy,t ñdnh, chi
ph i ñ i v6i th*c thL kinh t, ñó. Theo khái ni m này, Trung Qu c ñã chú tr ng t6i
t„ l v n ñ9u tư ph.i ñ l6n ñL n;m giF quy?n chi ph i, kiLm soát doanh nghi p.
Theo Lu)t ñ9u tư c a Vi t Nam năm 2005 (đi?u 3), đ9u tư nư6c ngồi là vi c

nhà ñ9u tư nư6c ngoài ñưa vào Vi t Nam v n bŠng ti?n và các tài s.n h0p pháp
khác ñL ti,n hành ho2t ñDng ñ9u tư theo quy ñdnh c a Lu)t [56]. Khái ni m nêu
trong Lu)t ñ9u tư c a Vi t Nam ch y,u ñ? c)p ñ,n xu7t x c a ngu†n v n.
M5c dù có nhFng ñiLm ñánh giá khác nhau v? FDI, nhưng có thL hiLu khái
quát: ð u tư tr9c ti$p nư c ngoài là m8t loIi hình đ u tư qu c t$, trong đó nhà đ u
tư c:a m8t n&n kinh t$ ñóng góp m8t s v n hoLc tài s n l n vào m8t n&n kinh t$
khác ñ s" h5u hoLc đi&u hành, ki m sốt đ i tư ng hM bN v n đ u tư nhOm mPc
đích l i nhu=n hoLc các l i ích kinh t$ khác.
FDI là ho2t đDng t7t y,u và khơng thL thi,u đ i v6i m i qu c gia, ñư0c lu)n
gi.i bSi nhi?u lý thuy,t khác nhau c a các nhà kinh t, h c. Có thL d$n ra mDt s lý
thuy,t ch y,u như lý thuy,t chi,t trung (J.H.Dunning) ñưa ra ba y,u t là l0i th, v?
sS hFu (Ownership), l0i th, v? vd trí (Location) là y,u t quy,t đdnh ñda ñiLm s.n
xu7t và l0i th, v? g;n k,t nDi bD (Internalizatinon) c a doanh nghi p ñL tr. lOi cho
ba câu h‹i “t2i sao MNEs mu n ñ9u tư ra nư6c ngồi, đda điLm nào đư0c MNEs l*a
ch n ñ9u tư và MNEs th*c hi n ñ9u tư như th, nào?”. Các y,u t này là căn c ñL
nhà ñ9u tư quy,t ñdnh ñ9u tư [97]. Tuy nhiên, lý thuy,t này bd coi là quá c9u toàn.
Lý thuy,t năng su7t biên c a Mc.Dougall n Kemp gi.i thích s* di chuyLn v n
là do khác nhau v? năng su7t biên và ñi?u t7t y,u là v n di chuyLn tf nơi có năng
su7t biên th7p sang nơi có năng su7t biên cao hơn. Tuy nhiên, lý thuy,t này chưa
gi.i thích đư0c lý do đ i v6i mDt qu c gia vì sao có dịng v n di chuyLn ra và c.
dòng v n di chuyLn vào. Th*c th, cho th7y Mt vfa là qu c gia giàu v n, vfa là
qu c gia thu hút mDt kh i lư0ng v n ñ9u tư hàng ñ9u th, gi6i [7].
Lý thuy,t chu kỳ s ng qu c t, c a s.n phsm (Vernon, 1966) xem xét ñ9u tư
qu c t, là s* ph.n ng c a các nhà đ9u tư thích ng v6i thay đ>i tr2ng thái s.n phsm.
ðL duy trì s* t†n t2i và phát triLn s.n phsm, các nhà ñ9u tư di chuyLn v n ra thd
trưOng nư6c ngoài [7].