Văn học việt nam từ thế kỷ x đến thế kỷ xiv những vấn đề về thể loại, khuynh hướng văn học, tác giả tiêu biểu

Chí
Đại học Quốc gia
Thành phố Hồ Chí Minh

h

Mẫu R08
Ngày nhận hồ sơ
(Do CQ quản lý ghi)

BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI KH&CN

Tên đề tài:

VĂN HỌC VIỆT NAM TỪ THẾ KỶ X ĐẾN THẾ KỶ XIV:
NHỮNG VẤN ĐỀ VỀ THỂ LOẠI, KHUYNH HƯỚNG
VĂN HỌC, TÁC GIẢ TIÊU BIỂU
Mã số: B2011-18b-08
Quyết định số: 284/QĐ-ĐHQG-KHCN
ngày 19 tháng 4 năm 2011
Tham gia thực hiện
TT
1.

Học hàm, học vị, Họ và tên
PGS.TS. NGUYỄN CÔNG LÝ

Chịu trách
nhiệm
Chủ nhiệm

Điện thoại

Email

0905156830 nguyencongly54
@yahoo.com.vn

TP.HCM, tháng 10 năm 2013


Đại học Quốc gia
Thành Phố Hồ Chí Minh

Ch

BÁO CÁO TỔNG KẾT

Tên đề tài:

VĂN HỌC VIỆT NAM TỪ THẾ KỶ X ĐẾN THẾ KỶ XIV:
NHỮNG VẤN ĐỀ VỀ THỂ LOẠI, KHUYNH HƯỚNG
VĂN HỌC, TÁC GIẢ TIÊU BIỂU
Mã số: B2011-18b-08
Quyết định số: 284/QĐ-ĐHQG-KHCN
ngày 19 tháng 4 năm 2011

Ngày 30 tháng 11 năm 2013
Chủ tịch hội đồng nghiệm thu
(Họ tên, chữ ký)

Ngày 01 tháng 10 năm 2013
Chủ nhiệm
(Họ tên và chữ ký)

GS.TS. HUỲNH NHƯ PHƯƠNG

PGS.TS. NGUYỄN CÔNG LÝ

Ngày ... tháng ...... năm ....

Ngày ... tháng ...... năm ....
Cơ quan chủ trì
(Họ tên, chữ ký, đóng dấu)

Cơ quan chủ quản

TP.HCM, tháng 10 năm 2013


LỜI CẢM ƠN

Sau hai năm thực hiện (5/2011-5/2013), đến nay cơng trình đã được chúng tơi
hồn thành.
1. Để có kinh phí thực hiện cơng trình này, chúng tơi xin chân thành cám ơn đến
các tổ chức, đơn vị và cá nhân sau đây:
- Lãnh đạo Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh;
- Ban Khoa học Cơng nghệ - Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh;
- Lãnh đạo Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia
Thành phố Hồ Chí Minh;
- Phòng Quản lý Khoa học - Dự án, Trường ĐHKHXH&NV – ĐHQG HCM.

2. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn các nhà khoa học trong Hội đồng khoa học
đã góp nhiều ý kiến quý báu khi xét duyệt đề cương đề tài và lúc nghiệm thu
cơng trình để chúng tơi có điều kiện nâng cấp chất lượng của cơng trình.
Chúng tơi xin chân thành cám ơn tất cả.
TP.Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 9 năm 2013
Tác giả cơng trình,
PGS.TS. NGUYỄN CƠNG LÝ

BÁO CÁO TĨM TẮT
TÌNH HÌNH THỰC HIỆN ĐỀ TÀI KH&CN
(Đính kèm trong các báo cáo tồn văn của báo cáo định kỳ, báo cáo tổng kết hoặc xin gia hạn)


A. THÔNG TIN CHUNG
A1. Tên đề tài

-

Tên tiếng Việt: Văn

học Việt Nam từ thế kỷ X đến thế kỷ XIV: những vấn đề

về thể loại, khuynh hướng văn học, tác giả tiêu biểu
-

Tên tiếng Anh: Vietnamese

literature from the Xth century to the XIVth century:

the issues of genres, literary tendencies, authors typically

A2. Thuộc ngành/nhóm ngành
X Khoa học Xã hội

Tốn

Khoa học và Công nghệ Vật liệu

Khoa học Nhân văn

Vật lý

Năng lượng

Kinh tế, Luật

Hóa học và Cơng nghệ Hóa học

Cơ khí, Tự động hóa, Kỹ thuật Giao thơng

Quản lý

Sinh học và Cơng nghệ Sinh học

Điện – Điện tử

Khoa học Sức khỏe

Công nghệ Thông tin và Truyền thông

Khoa học Trái đất và Môi trường

Xây dựng
Khác:….

A3. Loại hình nghiên cứu
X Nghiên cứu cơ bản
X Nghiên cứu ứng dụng
Nghiên cứu triển khai
A4. Thời gian thực hiện
- Theo Hợp đồng đã ký kết: từ tháng 05/2011 đến tháng 05/2013
- Được gia hạn (nếu có):
A5. Kinh phí
Tổng kinh phí: 45 triệu đồng, gồm
- Kinh phí từ ĐHQG-HCM: 45 triệu đồng
Kinh phí cấp đợt 1: 22 triệu đồng theo QĐ số 284/QĐ-ĐHQG-KHCN ngày 19/4/2011.
Kinh phí cấp đợt 2: 23 triệu đồng theo QĐ số 191/QĐ-ĐHQG-KHCN ngày 22/3/2012.
- Kinh phí từ nguồn huy động (vốn tự có và vốn khác): 00 triệu đồng
A6. Chủ nhiệm
Học hàm, học vị, họ và tên: PGS.TS. NGUYỄN CÔNG LÝ
Ngày, tháng, năm sinh: 19/12/1954 Nam/ Nữ: Nam
Cơ quan: Khoa Văn học & Ngôn ngữ, Trường ĐHKHXH&NV-ĐHQG TP.HCM


Điện thoại: 0905156830 Email:
A7. Cơ quan chủ trì
Tên cơ quan: Trường ĐHKHXH&NV-ĐHQG TP.HCM
Họ và tên thủ trưởng: PGS.TS. VÕ VĂN SEN
Điện thoại: 0908168039 Fax: ..............................................................................
E-mail:
A8. Danh sách tham gia thực hiện

TT

Họ và tên

Đơn vị công tác

Nội dung công việc

1

Nguyễn Công Lý

Khoa Văn học

Xây dựng đề cương; Tổng hợp tư liệu văn học

& Ngôn ngữ

Hán Nôm (thế kỷ X-XIV); Dịch thuật văn bản
thơ văn chữ Hán (một số văn bản chưa được
dịch); Đối sánh các bản Việt dịch so với nguyên
tác; Viết các nội dung của đề tài; Minh chứng
các chứng từ Phụ lục sản phẩm chuyên môn và
Phụ lục quản lý; Làm thủ tục nghiệm thu đề tài.

B. BÁO CÁO
B1. Nội dung cơng việc
B1.1. Nội dung hồn thành theo tiến độ đăng ký
Nội dung đăng ký

Kết quả đạt được

Đề tài gồm Mở đầu, trọng tâm có 4

Hồn thành các nội dung

chương, Kết luận, Tài liệu tham

đã đăng ký, dù có trễ hạn

khảo, Phụ lục (chun mơn, hành

hơn 4 tháng.

TT

Mức độ hồn thành
nội dung đăng ký
Khá tốt

chính).
B1.2 Nội dung chưa hoàn thành theo tiến độ đăng ký
TT Nội dung chưa hồn thành

Ngun nhân

Biện pháp khắc phục

Khơng
B2. Sản phẩm nghiên cứu (kèm minh chứng)

B2.1 Ấn phẩm khoa học
- Hoàn thành một văn bản với dung lượng 390 trang A4 phần chính văn, chưa tính Phụ
lục (Phụ lục sản phẩm, Phụ lục quản lý).


- Đã công bố 02 đầu sách in riêng và 01 đầu sách sách in chung (trước khi thực hiện đề
tài). Đã công bố 15 bài viết trên các tạp chí (trước và trong khi thực hiện đề tài). Đã
cơng bố 05 bài in trong Kỷ yếu Hội thảo Khoa học Quốc tế và 03 bài in trong Kỷ yếu
Hội thảo Khoa học trong nước.
- Với số lượng sản phẩm khoa học đã cơng bố như trên thì vượt q nhiều so với nội
dung Đề cương đã đăng ký ban đầu.
Sách xuất bản trong nước
TT

Tên sách

Nhà xuất bản

Năm

Tác giả/

xuất bản

đồng tác giả

Bút danh

1

Bản sắc dân tộc trong văn học VHTT, HN
Thiền thời Lý – Trần

1997

Tác giả

Nguyễn Công
Lý

2

Văn học Phật giáo thời Lý – Trần: ĐHQG Tp.
diện mạo và đặc điểm
HCM

2002,
2004

tb Tác giả

Nguyễn Công
Lý

3

Văn học, Phật giáo 1000 năm VHTT
Thăng Long. Bài “Phật giáo Lý Trần với bản sắc Đại Việt”

2010

Nhiều tác
Nguyễn Công
giả, Chủ biên Lý
PGS.TS.
Trần Hữu Tá

Bài báo đăng trên tạp chí quốc tế
TT

Tên tác giả, tên bài viết, tên tạp chí và số của tạp chí,

Số hiệu

trang đăng bài viết, năm xuất bản

ISSN

Điểm IF

Tác giả/
đồng tác giả

1
2
Bài báo đăng trên tạp chí trong nước
TT

Tên tác giả, tên bài viết, tên tạp chí và số của tạp chí,

Số hiệu

trang đăng bài viết, năm xuất bản

ISSN

Điểm IF

Tác giả/
đồng tác giả

1

Về bài Tựa sách Thiền tông chỉ nam của Trần Thái 8066-8639
Tông, Tạp chí Hán Nơm, số 2-1997

Tác giả

2

Đơi điều cần đính chính lại, Tạp chí Hán Nơm, số 3- 8066-8639
1997

Tác giả

3

Mấy đặc trưng thời đại Lý – Trần, Tạp chí Nghiên cứu
Phật học, số 3-2000

Tác giả

4

Mấy đặc điểm văn học Lý – Trần, Tạp chí Hán Nơm, số 8066-8639
2-2001

Tác giả


5

Tinh thần dung hợp Phật – Lão – Nho trong văn học 8066-8639
Phật giáo thời Lý – Trần, Tạp chí Hán Nơm, số 2-2002

Tác giả

6

Sự qn bình giữa Tâm và Trí trong Thiền học Lý – 1859-0403
Trần qua thuyết “Tam ban” của Ngộ Ấn thiền sư, Tạp
chí Nghiên cứu Tơn giáo, số 2-2002

Tác giả

7

Mấy ý kiến về vấn đề bản thể luận trong văn học Phật
giáo Lý – Trần, Tạp chí Nghiên cứu Phật học, số 5-2002

Tác giả

8

Mấy ý kiến về vấn đề giải thoát luận và những con
đường tu chứng trong văn học Phật giáo Lý – Trần, Tạp
chí Nghiên cứu Phật học, số 6-2002

Tác giả

9

Mấy nét đặc sắc về nghệ thuật văn học Phật giáo Lý – 8066-8639
Trần, Tạp chí Hán Nơm, số 2-2004.

Tác giả

10 Mấy ý kiến về việc dạy và học thơ trữ tình trung đại Việt 8066-8639
Nam, Thông báo Hán Nôm học, 2005.

Tác giả

Trần Nhân Tông với cảm hứng mùa xuân, Thông báo 8066-8639
Hán Nôm học, 2007.

Tác giả

11

Mấy ý kiến về phần văn học trung đại Việt Nam trong

12 hai bộ sách giáo khoa Ngữ văn cơ bản và nâng cao, Bình
luận văn học – Niên giám 2007, Nxb Văn hóa, Tp.
HCM, 2007

Tác giả

Thiền đạo và vẻ đẹp thi ca trong Ngữ lục của Thiền Lão
13 thiền sư, Tạp chí Nghiên cứu Phật học, số 5 (tháng 102011).

Tác giả

Thiền đạo và văn chương qua Kệ và Ngữ lục của Viên 1859-3720
14 Chiếu thiền sư, Tạp chí Khoa học Văn hóa và Du lịch,
số 2 (56), tháng 12-2011.

Tác giả

Diện mạo thơ sứ trình trung đại Việt Nam và thơ đi sứ 1859-3100
15 của Nguyễn Trung Ngạn, Tạp chí Khoa học, Trường
ĐHSP TP.HCM, số 49 (83) tháng 8/2013.

Tác giả

B2.2 Đăng ký sở hữu trí tuệ
Mơ tả sản phẩm/kết quả nghiên cứu (căn cứ đề cương được phê duyệt)
Đề tài Văn học Việt Nam từ thế kỷ X đến thế kỷ XIV: những vấn đề về thể loại,
khuynh hướng văn học, tác giả tiêu biểu được chúng tôi dàn dựng với cấu trúc như
sau:
- Mở đầu nêu những nội dung mang tính trường quy của một cơng trình khoa học với 7
mục cụ thể. Trong đó có giới thuyết mốc thời gian từ thế kỳ X đến thế kỷ XIV được

gọi là thời đại Lý – Trần.
- Trọng tâm của đề tài gồm 4 chương:


+ Chương 1. Tổng quan về thời đại lịch sử xã hội và văn học thời Lý – Trần. Chương
này có 3 nội dụng: Xã hội Đại Việt thời Lý – Trần; Đặc trưng thời đại Lý – Trần; Đặc
điểm văn học Lý – Trần.
+ Chương 2. Hệ thống thể loại văn học thời Lý – Trần. Đây là một trong ba chương
trọng tâm của đề tài. Trên cơ sở thống kê tất cả tác phẩm văn học thời Lý – Trần
chương này trình bày tất cả thể loại văn học của 5 thế kỷ văn học thời Lý – Trần qua
17 mục như sau: Sấm thi; Từ khúc; Kệ và Thơ Thiền; Thơ trữ tình (Hán – Nơm); Ngữ
lục; Niêm tụng kệ và Tụng cổ; Ca và Ngâm(Hán – Nôm); Phú (Hán – Nôm); Văn khắc
(Kim thạch văn: Minh, Bi ký); Tự và Bạt; Luận thuyết triết lý; Truyện ký; Chiếu;
Hịch; Văn chép sử; Văn phê bình; Thư ngoại giao.
+ Chương 3. Những khuynh hướng cảm hứng chủ yếu. Đây cũng là một trong ba
chương trọng tâm của đề tài. Chương này đi vào trình bày nội dung khuynh hướng và
cảm hứng của 3 chặng đường của văn học thời Lý – Trần: Văn học đời Ngô, Đinh,
Tiền Lê (thế kỷ X); Văn học đời Lý (thế kỷ XI-XII) với 2 nội dung khuynh hướng cảm
hứng: Văn học yêu nước và Văn học Phật giáo Thiền tông; Văn học đời Trần – Hồ
(thế kỷ XIII – XIV và 13 năm đầu thế kỷ XV) với hai nội dung khuynh hướng: Văn
học Nho gia thế tục và Văn học Phật giáo Thiền tông. Trong Văn học Nho gia thế tục,
đề tài trình bày 6 cảm hứng chính: u nước, u hịa bình; Thương dân; u phong
vị q hương đất nước; Tự hào về truyền thống văn hóa, lịch sử của dân tộc; Yêu thiên
nhiên.
+ Chương 4. Những tác gia tiêu biểu. Đây cũng là một trong ba chương trọng tâm của
đề tài. Về tác gia văn học thời Lý – Trần, nếu phân loại theo loại hình thì có thể chia
ra: kiểu tác gia hoàng đế; kiểu tác gia thiền sư; kiểu tác gia tướng lĩnh – quý tộc; kiểu
tác gia nho sĩ, v.v.. Nhưng cách phân loại này rất phức tạp, lại có sự nhập nhằng, bởi
cùng một tác gia lại có thể xếp ở nhiều kiểu khác nhau, có tác gia vừa là hồng đế, vừa
là thiền sư, lại vừa là thi nhân như Trần Thái Tông, Trần Thánh Tơng, Trần Nhân

Tơng; có tác gia vừa là q tộc, vừa là tướng lĩnh như Trần Quốc Tuấn, Trần Nguyên
Đán; lại có tác gia vừa là quý tộc, vừa là tướng lĩnh và vừa là thiền sư như Tuệ Trung
Thượng sĩ; có tác gia vốn là quý tộc hoặc nhà nho lại tu thiền như nhóm Bích Động thi
xã; lại có tác gia là nhà nho thi nhân… Chính vì thế, để thuận lợi, đề tài sẽ trình bày
từng tác gia cụ thể như sau: Trần Thái Tông, Tuệ Trung Thượng sĩ, Trần Thánh Tông,


Trần Quốc Tuấn, Trần Nhân Tông, Pháp Loa, Huyền Quang, Trần Anh Tông, Trần
Minh Tông, Trần Nguyên Đán, Chu An, Phạm Sư Mạnh, Lê Quát, Nguyễn Trung
Ngạn, Nguyễn Phi Khanh, Bích Động thi xã.

Cuối cùng là Tổng kết, Tài liệu tham khảo chính, Phụ lục sản phẩm chun mơn
(sách đã xuất bản, bài báo đã công bố, kết quả đào tạo), Phụ lục hành chính.
B2.3 Kết quả đào tạo (kèm minh chứng)
1. Cán bộ đã được đào tạo, nâng cao trình độ trong và ngồi nước thơng qua đề tài:
Trước đây và trong khi thực hiện đề tài (2011-2013), chủ nhiệm đề tài đã đào tạo 16
Cử nhân (tại ĐHKHXH&NV: 06; tại ĐH Văn Hiến: 10); 13 Thạc sĩ tại
ĐHKHXH&NV; 02 Tiến sĩ tại ĐHKHXH&NV và Học viện KHXH Hà Nội). Với số
lượng sản phẩm đã đào tạo như trên thì vượt quá nhiều so với nội dung Đề cương đã
đăng ký ban đầu (Có minh chứng kèm theo).
TT

Tên người được
đào tạo

Thời gian
bảo vệ

Địa điểm

1

Nguyễn Thị Phấn

6/2005

Trường
Cử nhân
ĐHHHXH&NV

2

Trần Thế Lâm

6/2007

Trường
Cử nhân
ĐHHHXH&NV

3

Vương Thị
Phương Thảo

6/2007

4

Lê Thị Thơm

6/2008

5

Hàn Thị Hà

6/2009

6

Lê Thị Quỳnh
Trâm

6/2010

7

Vũ Hồng Liên

6/2008

8

Bùi Vũ Hồng
Minh
Nguyễn Thị
Mộng Quyên
Nguyễn Văn
Phùng

9
10
11

Nguyễn Thị An

12

Nguyễn Thị Mỹ
Phượng
Nguyễn Thị Thu
Hà

13

6/2010
6/2010
6/2010
6/2011
6/2011
6/2011

Bậc đào tạo

Trường
Cử nhân tài
ĐHHHXH&NV năng
Trường
Cử nhân

ĐHHHXH&NV
Trường
Cử nhân
ĐHHHXH&NV
Trường
ĐHHHXH&NV
Trường Đại học
Văn Hiến
Trường Đại học
Văn Hiến
Trường Đại học
Văn Hiến
Trường Đại học
Văn Hiến
Trường Đại học
Văn Hiến
Trường Đại học
Văn Hiến
Trường Đại học
Văn Hiến

Cử nhân
Cử nhân
Cử nhân
Cử nhân
Cử nhân
Cử nhân
Cử nhân
Cử nhân

Tên đề tài/ luận văn tốt
nghiệp
Tìm hiểu thơ của Thiền sư
Huyền Quang
Thiên nhiên đất nước Đại
Việt qua thơ văn Nguyễn
Trung Ngạn
Cảm hứng thế sự trong thơ
văn Trần Nguyên Đán
Tìm hiểu cuộc đời và sự
nghiệp văn học của Chu An
Yếu tố kỳ ảo trong “Việt
điện u linh tập” và “Lĩnh
Nam chích qi lục”
Tìm hiểu thơ văn Phạm Sư
Mạnh
Tìm hiểu thơ Nguyễn Phi
Khanh
Tìm hiểu thơ Trần Quang
Triều
Giá trị thơ văn Trần
Nguyên Đán
Tìm hiểu thơ văn Phạm Sư
Mạnh
Tìm hiểu thơ Trần Minh
Tơng
Tìm hiểu thơ Trần Thánh
Tơng
Tìm hiểu thơ Trần Nhân
Tông

14
15

Đinh Thị Phương
Dung
Nguyễn Thị
Thanh Tâm

6/2012
6/2012

16

Phùng Thị Duyên

6/2012

17

Trần Thị Ánh
Hồng, 2004-2007

2007

18

Lê Ngọc Hân,
2006-2009

2009

19
20
21
22

Hoàng Gia Thành
2007-2010
Vũ Thị Cẩm Tú
2008 - 2011
Trần Kim Tiền
2008 - 2011
Nguyễn Thị Hồng
Thủy
2011-2013 đợt 1
Nguyễn Bảo
Thiên Thư
2011-2013 đợt 1

2010
4/2012
11/2011

Trường Đại học
Văn Hiến
Trường Đại học
Văn Hiến
Trường Đại học

Văn Hiến
Trường
ĐHHHXH&NV

Cử nhân
Cử nhân
Cử nhân
Thạc sĩ

Trường
Thạc sĩ
ĐHHHXH&NV
Trường
Thạc sĩ
ĐHHHXH&NV
Trường
Thạc sĩ
ĐHHHXH&NV
Trường
Thạc sĩ
ĐHHHXH&NV

4/2013

Trường
Thạc sĩ
ĐHHHXH&NV

12/2013

Trường
Thạc sĩ
ĐHHHXH&NV

Đặng Trần Minh
Hiếu, Văn hóa
học 2011-2013

10/2013

Trường
Thạc sĩ
ĐHHHXH&NV

Nguyễn Hữu
Thanh, 2011 2013 đợt 2

12/2013

Trường
Thạc sĩ
ĐHHHXH&NV

26

Nguyễn Văn Lộc,
2011 - 2013 đợt 2

9/2013

Trường
Thạc sĩ
ĐHHHXH&NV

27

Phan Thị Kim
Cúc, 2011-2013

12/2013

Trường
Thạc sĩ
ĐHHHXH&NV

28

Võ Thanh Minh,
2012-2014

Trường
Thạc sĩ
ĐHHHXH&NV

29

Nguyễn Quốc
Thái, 2012-2014

Trường

Thạc sĩ
ĐHHHXH&NV

30

Trần Lý Trai
(Thích Phước
Đạt, 2005-2008)

31

Lê Dương Khắc
Minh, 2012-2015

23

24

25

12/8/2008

Tiến sĩ đã
Trường
Bảo vệ cấp
ĐHHHXH&NV
Nhà nước
Học viện
KHXH Việt
Tiến sĩ

Nam,
Hà Nội

Tìm hiểu thơ văn Trương
Hán Siêu
Tìm hiểu thơ Trần Anh
Tơng
Tìm hiểu thơ Nguyễn
Sưởng
Tìm hiểu nhóm Bích Động
thi xã
Truyện truyền kỳ Việt Nam
từ khởi thuỷ đến “Truyền
kỳ mạn lục”
Thiền và Lão - Trang trong
thơ thời vãn Trần
Thơ bát cú Đường luật
trong văn học đời Trần
Thơ tứ tuyệt trong văn học
đời Trần
Truyện ký thời Lý - Trần
trong mối quan hệ với văn
hóa dân gian
Thiền và Lão - Trang trong
thơ các vị hoàng đế thời
thịnh Trần
Phật giáo thời Lý - Trần
trong mối quan hệ với văn
hóa và tín ngưỡng dân gian
bản địa

Khảo sát thể loại phú thời
Trần – Hồ
Tìm hiểu “Giới Hiên thi
tập” của Nguyễn Trung
Ngạn
Khảo sát từ ngữ dụ trong
tác phẩm ‘Khóa hư lục’
của Trần Thái Tơng
Thi, Kệ, Ngữ lục của Tuệ
Trung Thượng sĩ
Tư tưởng và phong cách
nghệ thuật thơ Trần
Nguyên Đán, Nguyễn Phi
Khanh
Giá trị văn học trong tác
phẩm Thiền phái TrúcLâm,
Truyện truyền kỳ Việt Nam
thời trung đại: diện mạo và
đặc trưng nghệ thuật


2. Cán bộ được cử đi trao đổi HTQT về KH&CN (Hội nghị, hội thảo, tập huấn
ngắn hạn) thông qua đề tài
Tên người
Nội dung
Kết quả thu được
TT
Thời gian
Địa điểm
trao đổi

được cử đi
3. Giải thưởng KH&CN đã được nhận (có liên quan đến đề tài nghiên cứu)
TT
1

Tên giải thưởng
02 Giải thưởng Văn học Nghệ
thuật

Nội dung giải thưởng

Nơi cấp

Văn học Phật giáo thời
Lý – Trần: diện mạo và
đặc điểm, Nxb ĐHQG
TP.HCM, 2002; được
nhận 2 giải thưởng

- Ủy ban Toàn
quốc LHVHNT
Việt Nam
- UBND tỉnh
Khánh Hịa

Năm
cấp
2003

2003

B3. Hội nghị, hội thảo trong và ngồi nước đã được tổ chức, tham gia
Thời
Tên hội thảo, hội
Kết quả
Địa điểm
TT
gian
nghị (chủ đề)
1
8/2007 HTQT “Việt Nam
Viện Nghiên cứu Phật Bài viết: Phật giáo Việt Nam
trong truyền thống
học Việt Nam tổ chức
trong mối quan hệ với Phật
Phật giáo Đông Á” tại Tp. HCM
giáo Ấn Độ, Phật giáo Trung
Quốc và tín ngưỡng dân gian
2 12/2008 HTQT Việt Nam
Viện KHXH Việt Nam Bài viết: Phật giáo Việt Nam
học lần 3 “Việt
& ĐHQG Hà Nội tổ
thời Lý – Trần trong mối
Nam hội nhập và
chức tại Hà Nội
quan hệ với Phật giáo Ấn
phát triển”
Độ, Phật giáo Trung Quốc và
văn hóa - tín ngưỡng dân
gian bản địa

3
3/2011 HTQT “Kỷ niệm
ĐHQG Hà Nội và Học Bài viết: Khuông Việt Thái
1000 năm Quốc sư viện PGVN tại Hà Nội sư với vương triều Đinh - Lê
Khuông Việt”
tổ chức tại Hà Nội
4
3/2011 HTQT “Kỷ niệm
ĐHQG Hà Nội và Học Bài viết: Ý chỉ đoạn Ngữ lục
1000 năm Quốc sư viện PGVN tại Hà Nội và bài Kệ Thị tịch của
Khuông Việt”
tổ chức tại Hà Nội
Khuông Việt thiền sư
5
9/2011 HTQT “Quan hệ
Trường
Bài viết: Thơ sứ trình trung
văn hóa – văn học
ĐHKHXH&NVđại Việt Nam viết về Hồ
Việt Nam – Trung
ĐHQG TP.HCM và
Nam (Trung Quốc) và
Quốc
Trường ĐHSP Hồ Nam trường hợp Nguyễn Trung
– Trung Quốc tổ chức
Ngạn
tại Tp. HCM
6
8/2010 HT “Văn học, Phật Hội Nghiên cứu và
Bài viết: Phật giáo Lý – Trần

giáo 1000 năm
Giảng dạy Văn học
với bản sắc dân tộc Đại Việt
Thăng Long”
Tp.HCM – Học viện
PGVN tại Tp.HCM, tổ
chức tại Thuận An,


Bình Dương
HT Hoằng pháp
Giáo hội PGVN tổ
tồn quốc năm 2011 chức tại Thủ Dầu Một,
Bình Dương

Bài viết: Khng Việt thiền
sư với đất nước, Phật giáo và
văn học trong buổi đầu độc
lập tự chủ
8
5/2012 HT “Giáo dục Phật Giáo hội PGVN tổ
Bài viết: Dạy và học các
giáo: định hướng và chức tại Hà Nội
môn Văn học Phật giáo Việt
phát triển”
Nam tại các Học viện Phật
giáo
Cán bộ được cử đi trao đổi HTQT về KH&CN (Hội nghị, hội thảo, tập huấn ngắn hạn)
7

3/2011

thông qua đề tài/dự án
TT

Tên người
được cử đi

Thời gian

Địa điểm

Nội dung trao đổi

Kết quả thu được

B4. Tình hình sử dụng kinh phí
Kinh phí

Số tiền (triệu đồng)

Kinh phí đề tài đề nghị ĐHQG-HCM cấp

45

Kinh phí cấp đến thời điểm báo cáo

45

Kinh phí sử dụng đến thời điểm báo cáo (Ghi rõ từng

nội dung cụ thể như th khốn chun mơn, mua sắm
trang thiết bị, photo, in ấn,…)

45

Tên nội dung đã quyết toán

TT
1

Ghi chú

Chứng từ thanh toán đợt 1 năm 2012: 22 triệu
đồng.

2

Chứng từ thanh toán đợt 2 năm 2013: 23 triệu
đồng.

Kinh phí đề nghị cấp tiếp

B5. Nhận xét và đánh giá kết quả đạt được so với yêu cầu
B5.1 Về nội dung
- Đề tài đã hoàn thành những nội dung của Đề cương đã được phê duyệt.
- Tự nhận thấy công trình được thực hiện nghiêm túc, cơng phu, có chất lượng khoa
học, có nhiều thơng tin mới nhờ có cập nhật những tư liệu mới.


- Tự đánh giá đạt mức độ khá tốt.

B5.2 Về sản phẩm
Kết quả của sản phẩm sẽ là một bộ giáo trình mới về Văn học Việt Nam thời Lý –
Trần (thế kỷ X-thế kỷ XIV) đào tạo Cử nhân ngành Văn học và là tài liệu tham khảo
cho học viên Cao học và NCS chuyên ngành Văn học Việt Nam.
B5.3 Về tiến độ thực hiện
Đã hoàn thành những nội dung của đề tài, nhưng so với tiến độ thời gian ghi trong kế
hoạch thì đề tài này trễ hạn đến 4 tháng.
B5.4 Kiến nghị
Không
Ngày 30 tháng 9 năm 2013
Chủ nhiệm
(Ký và ghi rõ họ tên)

PGS.TS. NGUYỄN CÔNG LÝ


MỤC LỤC

TÓM TẮT ........................................................................................................ 1
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 3
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ THỜI ĐẠI XÃ HỘI VÀ VĂN HỌC LÝ – TRẦN
(THẾ KỶ X – THẾ KỶ XIV)

.......................................................................... 10

........................................................... 10
1.1. XÃ HỘI ĐẠI VIỆT THỜI LÝ – TRẦN
1.2. ĐẶC TRƯNG THỜI ĐẠI LÝ - TRẦN ............................................................ 14
1.3. ĐẶC ĐIỂM VĂN HỌC THỜI LÝ - TRẦN ..................................................... 22

........... 38

CHƯƠNG 2: HỆ THỐNG THỂ LOẠI VĂN HỌC THỜI LÝ – TRẦN
2.1. SẤM THI ......................................................................................................... 42
2.2. TỪ KHÚC .......................................................................................................45
2.3. KỆ và THƠ THIỀN ......................................................................................... 47
2.4. THƠ ................................................................................................................. 59
2.5. NGỮ LỤC .......................................................................................................77
2.6. NIÊM TỤNG KỆ và TỤNG CỔ ......................................................................80
2.7. CA và NGÂM ..................................................................................................84
2.8. PHÚ ................................................................................................................. 85
2.9. MINH và BI KÝ .............................................................................................. 94
2.10. TỰ và BẠT ....................................................................................................96
2.11. LUẬN THUYẾT TÔN GIÁO ........................................................................ 98
2.12. TRUYỆN KÝ............................................................................................... 101
2.13. CHIẾU ......................................................................................................... 115
2.14. HỊCH ........................................................................................................... 119
2.15. VĂN CHÉP SỬ ........................................................................................... 120
2.16. VĂN PHÊ BÌNH .......................................................................................... 125
2.17. VĂN THƯ NGOẠI GIAO ........................................................................... 136
CHƯƠNG 3: NHỮNG KHUYNH HƯỚNG CẢM HỨNG CHỦ YẾU CỦA VĂN
HỌC THỜI LÝ – TRẦN .............................................................................. 143
....................................... 144
3.1. VĂN HỌC ĐỜI NGÔ, ĐINH, TIỀN LÊ (thế kỷ X)
............................................................ 161
3.2. VĂN HỌC ĐỜI LÝ (thế kỷ XI - XII)
.................................................. 176
3.3. VĂN HỌC ĐỜI TRẦN - HỒ - HẬU TRẦN
CHƯƠNG 4. NHỮNG TÁC GIA VĂN HỌC TIÊU BIỂU ............................ 224
4.1. TRẦN THÁI TÔNG ...................................................................................... 224

4.2. TUỆ TRUNG THƯỢNG SĨ ........................................................................... 241
4.3. TRẦN QUỐC TUẤN..................................................................................... 251
4.4. TRẦN THÁNH TÔNG .................................................................................. 256
4.5. TRẦN NHÂN TÔNG .................................................................................... 264
.................................................................................................... 276
4.6. PHÁP LOA


4.7. HUYỀN QUANG

.......................................................................................... 280

............................................................................ 285
4.8. NGUYỄN TRUNG NGẠN
4.9. BÍCH ĐỘNG THI XÃ ................................................................................... 307
4.10. CHU VĂN AN ............................................................................................. 332
4.11. PHẠM SƯ MẠNH....................................................................................... 335
4.12. LÊ QUÁT .................................................................................................... 337
................................................................................ 338
4.13. TRẦN NGUYÊN ĐÁN
.............................................................................. 349
4.14. NGUYỄN PHI KHANH
TỔNG KẾT.................................................................................................. 359
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 363
PHỤ LỤC..................................................................................................... 375


1

TÓM TẮT

Đề tài Văn học Việt Nam từ thế kỷ X đến thế kỷ XIV: những vấn đề về thể
loại, khuynh hướng văn học, tác giả tiêu biểu được chúng tôi dàn dựng với cấu
trúc như sau:
- Phần Mở đầu giới thiệu những vấn đề chung, trong đó có giới thuyết mốc thời
gian từ thế kỷ X đến thế kỷ XIV được giới khoa học gọi là thời đại Lý – Trần.
- Trọng tâm của đề tài có 4 chương:
+ Chương 1. Tổng quan về thời đại lịch sử xã hội và văn học thời Lý – Trần.
Chương này có 3 nội dung: Xã hội Đại Việt thời Lý – Trần; Đặc trưng thời đại
Lý – Trần; Đặc điểm văn học Lý – Trần.
+ Chương 2. Hệ thống thể loại văn học thời Lý – Trần. Đây là một trong ba
chương trọng tâm của đề tài. Trên cơ sở thống kê tất cả tác phẩm văn học thời
Lý – Trần, chương này trình bày tất cả thể loại văn học của 5 thế kỷ văn học thời
Lý – Trần qua 17 mục như sau: Sấm thi; Từ khúc; Kệ và Thơ Thiền; Thơ trữ
tình (Hán – Nơm); Ngữ lục; Niêm tụng kệ và Tụng cổ; Ca và Ngâm (Hán –
Nôm); Phú (Hán – Nôm); Văn khắc (Kim thạch văn: Minh, Bi ký); Tự và Bạt;
Luận thuyết triết lý; Truyện ký; Chiếu; Hịch; Văn chép sử; Văn phê bình; Thư
ngoại giao.
+ Chương 3. Những khuynh hướng cảm hứng chủ yếu. Đây cũng là một trong
ba chương trọng tâm của đề tài. Chương này đi vào trình bày nội dung khuynh
hướng và cảm hứng của 3 chặng đường của văn học thời Lý – Trần: Văn học đời
Ngô, Đinh, Tiền Lê (thế kỷ X); Văn học đời Lý (thế kỷ XI-XII) với 2 nội dung
khuynh hướng cảm hứng: Văn học yêu nước và Văn học Phật giáo Thiền tông;
Văn học đời Trần – Hồ (thế kỷ XIII – XIV và 13 năm đầu thế kỷ XV) với hai
nội dung khuynh hướng: Văn học Nho gia thế tục và Văn học Phật giáo Thiền
tông. Trong Văn học Nho gia thế tục, đề tài trình bày 6 cảm hứng chính: u
nước, u hịa bình; Thương dân; Yêu phong vị quê hương đất nước; Tự hào về
truyền thống văn hóa, lịch sử của dân tộc; Yêu thiên nhiên.
+ Chương 4. Những tác gia tiêu biểu. Đây cũng là một trong ba chương trọng
tâm của đề tài. Về tác gia văn học thời Lý – Trần, đề tài sẽ giới thiệu một số tác

gia tiêu biểu như sau: Trần Thái Tông, Tuệ Trung Thượng sĩ, Trần Thánh Tông,
Trần Quốc Tuấn, Trần Quang Khải, Trần Nhân Tông, Pháp Loa, Huyền Quang,
Trần Anh Tông, Trần Minh Tông, Trần Nguyên Đán, Chu An, Phạm Sư Mạnh,
Lê Quát, Trương Hán Siêu, Nguyễn Trung Ngạn, Nguyễn Phi Khanh, Bích
Động thi xã.
Cuối cùng là Tổng kết, Tài liệu tham khảo chính, Phụ lục sản phẩm chuyên môn
(sách đã xuất bản, bài báo đã công bố, kết quả đào tạo), Phụ lục quản lý.


2

ABSTRACT
Topic “Vietnamese literature from the Xth century to the XIVth century: the issues
of genres, literary tendencies, typical authors” we represent are staged with the
following structure:
- The opening section introduces the general issues, including the timeline
theory from the Xth century to the XIVth century is the era of science called Ly –
Tran.
- Our topic is arranged into 4 chapters.
+ Chapter 1. An overview of the historical and litery society Ly – Tran. This
chapter has 3 contents: The Vietnamese Social Ly – Tran; The charateristic time
Ly – Tran; The literary characteristics Ly – Tran.
+ Chapter 2. System literary genre Ly – Tran. This is one of the threee chapters
focus on the topic. On the basis of the statistical literature Ly – Tran and
classification, this chapter presents all topics literary genre of literaure 5 th
century during the Ly – Tran over 17 items as follows: Sam thi; Tu khuc; Ke
and Tho Thien (Giatha and Zen poetry); Tho tru tinh (Lyrical poetry); Ngu luc;
Niem tung ke and Tung co; Ca and Ngam; Phu; Van khac (Epigraphy); Tu and
Bat (Preface and Epilogue/The last word list); Luan thuyet triet ly (Philosophical
treatise); Chieu; Hich; Van chep su (Historiography); Van phe binh (Critics);

Thu ngoai giao (Letter diplomacy).
+ Chapter 3. The main tendences inspiration. This is one of the threee chapters
focus on the topic. This chapter presents the content into tendences and inspired
by three literary journeys of the Ly – Tran: Literature of the Ngo, Dinh, Tien Le
dynasties (Xth century); Literature of the Ly dynasty (Xth – XIth century) with 2
inspirational content tendencies: the Patriotic literature and the Zen Buddhist
literature; Literature of the Tran – Ho dynaties (XIII th - XIV th and 13 years of
early XV th century) with 2 content tendencies: Literary secular Confucian
school and Zen Buddhist literature. In Confucian literature secular themes
presented 6 main inpirations: Patriots; Peace; Civilians; Love of country flavor;
Proud culural tradition and history of nation; Love nature.
+ Chapter 4. The typical authors. This is one of the three chapters focus on the
topic. About the authors literature Ly - Tran, subjects will introduce a number of
authors represented as follows: Tran Thai Tong, Tue Trung Thuong Si, Tran
Thanh Tong, Tran Quoc Tuan, Tran Quang Khai Tran Nhan Tong, Phap Loa,
Huyen Quang, Tran Anh Tong, Tran Minh Tong, Tran Nguyen Dan, Chu An,
Pham Su Manh, Le Quat, Truong Han Sieu, Nguyen Trung Ngan, Nguyen Phi
Khanh and Bich Dong commune competition.
- Finally, Summary, Key References, Appendix professional products
(published books, published articles, training results), Appendix manager.


3

MỞ ĐẦU

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Từ sau đổi mới đến nay, trong tình hình tư liệu mới tìm thêm, cùng với nhận
thức mới và tư duy mới, thiết tưởng cần phải gấp rút biên soạn lại một bộ văn học
sử mới theo quan điểm mới, cách nhìn nhận mới. Việc này các nhà nghiên cứu đã

và đang tiến hành, cụ thể như ở ngoài Bắc, các nhà giáo của khoa Ngữ văn trường
Đại học Sư phạm Hà Nội đã biên soạn lại và xuất bản từ 1989-1990 như hai bộ
giáo trình của Bùi Văn Nguyên (chủ biên) và Đặng Thanh Lê (chủ biên). Dù vậy
hai bộ giáo trình này vẫn viết theo cách phân kỳ cũ và tư liệu mới cũng chưa cập
nhật được là bao.
Gần đây, bộ Văn học trung đại Việt Nam X – XIX, hai tập, do Nguyễn Đăng
Na (chủ biên) là giáo trình dành cho hệ đào tạo giáo viên Trung học cơ sở theo dự
án giáo dục Việt - Bỉ. Một bộ giáo trình khác cũng của Khoa Ngữ văn Trường Đại
học Sư phạm Hà Nội do Tổ bộ môn Văn học Việt Nam 1 biên soạn, Lã Nhâm
Thìn (chủ biên), nhưng chỉ mới xuất bản tập 1: Văn học trung đại Việt Nam, tập 1,
Nxb GD HN, 2011. Ở trong Nam, năm 2008 khoa Ngữ văn trường Đại học Sư
phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã cho xuất bản giáo trình Văn học trung đại Việt
Nam X – XIX. Những cơng trình vừa nêu tuy có nhiều cố gắng cập nhật như phân
kỳ theo quan điểm mới nhưng vẫn chưa cập nhật những thành tựu tư liệu mới phát
hiện và vẫn còn biên soạn theo nếp cũ như các bộ giáo trình văn học sử trước đây.
Đặc biệt, hai cơng trình của Khoa Văn Trường Đại học Khoa học Xã hội &
Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội đã cho xuất bản theo dạng văn học sử: Một
bộ do Trần Ngọc Vương chủ biên: Văn học Việt Nam thế kỷ X – XIX: những vấn
đề lý luận và lịch sử, Nxb GD, HN, 2007, 912 trang, khổ 16 x 24; và một bộ của
Trần Nho Thìn: Văn học Việt Nam từ thế kỷ X đến hết thế kỷ XIX, Nxb GD HN,
2012, 700 trang, khổ 16 x 24. Hai công trình này đã biên soạn theo cách nhìn mới,
nêu những vấn đề lý luận của văn học trung đại, cập nhật thành tựu nghiên cứu
mới, biên soạn theo quan niệm phân kỳ văn học mới và theo thể loại văn học.


4

Riêng cơng trình của Trần Nho Thìn thì nghiên cứu theo loại hình tác giả và nêu
quan điểm mới về phân kỳ văn học, cơng trình đề nghị chia văn học trung đại Việt
Nam thành hai giai đoạn: thượng kỳ trung đại (thế kỷ X-XVII) và hạ kỳ trung đại

(thế kỷ XVIII-XIX).
Hiện tại, được biết các nhà nghiên cứu của Viện Văn học – Viện Hàn lâm
Khoa học Xã hội Việt Nam đang thực hiện một bộ lịch sử văn học Việt Nam
mới.
Riêng ở Khoa Văn học và Ngôn ngữ, trường Đại học Khoa học Xã hội và
Nhân văn - Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh đang có kế hoạch biên
soạn một bộ giáo trình Lịch sử văn học Việt Nam mới, với mong ước sao cho có
một giáo trình tương đối tốt nhất để làm tài liệu học tập chính thức cho sinh viên
đại học, cho học viên sau đại học và là tài liệu tham khảo cho những ai quan
tâm, mà bộ giáo trình này vừa viết theo tiến trình lịch sử, với những thành tựu
chủ yếu của từng tác giả tác phẩm theo từng giai đoạn, vừa viết theo quy luật
vận động và phát triển của văn học Việt Nam, lại vừa viết theo sự phát triển
của từng thể loại và theo từng khuynh hướng cảm hứng chính của văn học.
Để thực hiện dự định trên, bộ môn Văn học Việt Nam của khoa Văn học và
Ngôn ngữ, Trường ĐHKHXH&NV-ĐHQG TP.HCM đã tiến hành thực hiện
một loạt đề tài nghiên cứu về những thành tựu nghiên mới về văn học Việt Nam
theo từng giai đoạn cụ thể. Đó là những đề tài: 1. Nghiên cứu mới về văn học
Việt Nam thế kỷ X-XIV; 2. Nghiên cứu mới về văn học Việt Nam thế kỷ XV-XVII
(đã nghiệm thu 2009); 3. Nghiên cứu mới về văn học Việt Nam thế kỷ XVIII-giữa
thế kỷ XIX (đã nghiệm thu 2010); 4. Nghiên cứu mới về văn học Việt Nam nửa
cuối thế kỷ XIX (đã nghiệm thu 2009); 5. Nghiên cứu mới về văn học Việt Nam
đầu thế kỷ XX-1930; 6. Nghiên cứu mới về văn học Việt Nam giai đoạn 19301945 (đã nghiệm thu 2010); 7. Nghiên cứu mới về văn học Việt Nam giai đoạn
1945-1975 (đã nghiệm thu 2009). Dự định của bộ môn và của Hội đồng Khoa
học của Khoa là hệ thống đề tài trên sẽ tổng thuật lại những thành tựu nghiên
cứu đã có từ trước cho đến trước thời kỳ đổi mới (1985), từ đó, trọng tâm của đề


5

tài là hệ thống và thuật lại những thành tựu nghiên cứu mới về văn học theo từng

giai đoạn từ thời đổi mới (1986) cho đến nay (2010), nhất là trong hơn mươi
năm trở lại đây, đồng thời đề xuất những hướng nghiên cứu mới hoặc hệ thống
và khẳng định lại những vấn đề mới đã đạt được theo từng giai đoạn văn học,
từng tác gia tiêu biểu, từng thể loại tác phẩm tiêu biểu. Đây là bước đầu với mục
đích tạo tiền đề nền tảng đề tiến hành biên soạn bộ giáo trình Văn học Việt Nam
theo tinh thần đổi mới như vừa nêu trên.
Đề tài khoa học Văn học Việt Nam từ thế kỷ X đến thế kỷ XIV: những vấn
đề về thể loại, khuynh hướng, tác giả tiêu biểu là đề tài nằm trong hệ thống đề
tài như trên, nó có quy mơ như một giáo trình đại học được biên soạn theo nhận
thức mới, nhằm đổi mới nghiên cứu khoa học và phương pháp giảng dạy theo
định hướng mới của nhà trường và của Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí
Minh là “trường đại học không chỉ đào tạo nguồn nhân lực cho xã hội mà
cịn phải là đại học nghiên cứu”.
2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ
Từ khi bộ Việt Nam văn học sử yếu của nhà giáo – học giả Dương Quảng
Hàm viết xong vào năm 1941 và nhà xuất bản Đông Pháp ấn hành vào năm
1943 cho đến nay trong Nam ngoài Bắc đã có đến hơn một chục bộ văn học sử
của nhiều tác giả đã ra mắt công chúng độc giả. Ở những bộ văn học sử Việt
Nam đã được xuất bản đó, riêng về văn học viết Việt Nam thời trung đại, nhất là
văn học giai đoạn thế kỷ X – XIV, các tác giả đã có những đóng góp đáng kể.
Trong các bộ văn học sử đó, đáng kể nhất, có đóng góp nhiều nhất vẫn là bộ
sách Lịch sử văn học Việt Nam của khoa Ngữ văn, trường Đại học Sư phạm HN
và bộ sách Văn học Việt Nam của khoa Ngữ văn trường Đại học Tổng hợp HN
(nay là trường Đại học khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà
Nội). Trải qua một nửa thế kỷ, hai bộ sách này là giáo trình chính thống ở nước
ta dùng để giảng dạy trong các truờng Cao đẳng và Đại học đào tạo ngành Ngữ
văn. Và cũng nhờ hai bộ giáo trình văn học sử Việt Nam này mà nửa thế kỷ qua,


6

nền giáo dục nước ta đã đào tạo được nhiều nhà nghiên cứu văn học có uy tín,
có tên tuổi không chỉ nổi tiếng ở trong nước mà cả ở nước ngồi nữa.
Tuy vậy, những bộ giáo trình văn học sử nêu trên cịn có những vấn đề cần
trao đổi, bàn bạc thêm, cần được nhìn nhận lại, viết lại theo nhận thức mới, nhất
là trong tình hình tư liệu mới tìm thấy hiện nay. Đây là lý do cần phải có một bộ
giáo trình mới viết về văn học trung đại Việt Nam, trong đó có văn học thời Lý
– Trần (thế kỷ X – thế kỷ XIV).
Nếu trước cách mạng tháng Tám (1945) ở miền Bắc có hai cơng trình: Việt
Nam cổ văn học sử của Nguyễn Đổng Chi (Hàn Thuyên, 1942) và Việt Nam văn
học sử yếu của Dương Quảng Hàm (Nha Giáo dục Đông Pháp, 1943) thì từ sau
Cách mạng tháng Tám 1945, nhất là sau 1954 đã có những bộ văn học sử Việt
Nam từ thế kỷ X đến thế kỷ XIX như sau:
1. Nhóm Lê Quý Đôn, Lược thảo lịch sử văn học Việt Nam, 3 tập, Nxb Xây
dựng, HN, 1957-1958.
2. Nhóm Văn Sử Địa, Sơ thảo lịch sử văn học Việt Nam, 5 quyển, Nxb Văn
Sử Địa, HN, 1958-1959. Đến 1964, xuất bản tiếp quyển 6 (giai đoạn nửa cuối
thế kỷ XIX).
3. Bùi Văn Nguyên (chủ biên), Lịch sử văn học Việt Nam, tập 2, Nxb GD,
HN, 1962.
4. Lê Trí Viễn (chủ biên), Lịch sử văn học Việt Nam, tập 3; và Lịch sử văn
học Việt Nam, tập 4 A, Nxb GD, HN, 1962.
5. Đinh Gia Khánh (chủ biên), Văn học cổ Việt Nam, 2 tập, Nxb Gd, HN,
1964.
6. Đinh Gia Khánh (chủ biên), Văn học Việt Nam từ thế kỷ X đến nửa đầu
thế kỷ XVIII, 2 tập, Nxb ĐH&THCN, HN, 1978-1979; Từ năm 2000 về sau,
Nxb GD HN, tb, in thành 1 tập.
7. Nguyễn Lộc, Văn học Việt Nam từ giữa thế kỷ XVIII đến nửa đầu thế kỷ
XIX, 2 tập, Nxb Nxb ĐH&THCN, HN, 1976; và Văn học Việt Nam nửa cuối thế

7

kỷ XIX, Nxb Nxb ĐH&THCN, HN, 1977; Từ năm 2000 về sau, Nxb GD HN, tb,
in thành 1 tập.
8. Viện Văn học, Lịch sử văn học Việt Nam, tập 1, Nxb KHXH, HN, 1980.
8. Bùi Văn Nguyên (chủ biên), Văn học Việt Nam từ thế kỷ X đến giữa thế
kỷ XVIII, Nxb GD, HN, 1989.
9. Đặng Thanh Lê (chủ biên), Văn học Việt Nam từ giữa thế kỷ XVIII đến
nửa đầu thế kỷ XIX, Nxb GD, HN, 1990.
10. Lê Trí Viễn (chủ biên), Văn học trung đại Việt Nam, Lưu hành nội bộ,
Trường ĐHSP TP.HCM, 1995.
11. Nguyễn Đăng Na (chủ biên), Văn học trung đại Việt Nam, 2 tập, Nxb
ĐHSP HN, 2005-2006.
12. Đoàn Thị Thu Vân (chủ biên), Văn học trung đại Việt Nam (thế kỷ X –
thế kỷ XIX), Nxb GD tại TP.HCM 2008.
13. Trần Ngọc Vương (chủ biên), Văn học Việt Nam thế kỷ X – XIX: những
vấn đề lý luận và lịch sử, Nxb GD HN 2007.
14. Lã Nhâm Thìn (chủ biên), Văn học trung đại Việt Nam, tập 1 (thế kỷ XXVII), Nxb GD HN, 2011.
15. Trần Nho Thìn, Văn học Việt Nam từ thế kỷ X đến hết thế kỷ XIX, Nxb
GDVN, HN, 2012.
Ở miền Nam trước năm 1975, đã có một số bộ văn học sử được xuất bản như:
1. Lê Văn Siêu, Việt Nam văn học sử, 1956.
2. Phạm Thế Ngũ, Việt Nam văn học sử giàn ước tân biên, 3 tập, Quốc học
tùng thư, Phạm Thế xuất bản 1961-1965; Nxb Đồng Tháp tái bản 1996-1997.
v.v..
3. MỤC TIÊU, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
- Tổng kết những thành tựu đã có về văn bản học và nghiên cứu về văn học
Việt Nam thế kỷ X – thế kỷ XIV, từ trước cho đến cho đến nay (2013).

8

- Trên cơ sở tư liệu mới tìm thêm và trên tinh thần tư duy nhận thức mới, viết
lại lịch sử văn học giai đoạn X – XIV (Văn học thời Lý – Trần) theo hướng nghiên
cứu mới.
- Cơng trình sẽ là giáo trình giảng dạy cho sinh viên ngành Văn học hệ Cử
nhân và là tài liệu tham khảo cho học viên Cao học và Nghiên cứu sinh chuyên
ngành Văn học Việt Nam, cùng cho những ai quan tâm, nhằm đáp ứng yêu cầu
học tập và nghiên cứu hiện nay.
4. HƯỚNG TIẾP CẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
+ Hướng tiếp cận tư liệu
- Từ các bộ chính sử của triều Lê: Đại Việt sử ký toàn thư, của triều Nguyễn:
Khâm định Việt sử thông giám cương mục; Đại Nam thực lục chính biên; của
Phan Huy Chú: Lịch triều hiến chương loại chí.
- Từ nguyên tác văn bản chữ Hán trong các bộ Hợp tuyển thơ văn của Phan
Phu Tiên, Hoàng Đức Lương, Dương Đức Nhan, Hoàng Tuỵ (Sằn) Phu, Lê Q
Đơn, Bùi Huy Bích.
- Từ các bộ Hợp tuyển thơ văn, Tổng tập văn học hiện nay. Cụ thể: Hợp tuyển
thơ văn Việt Nam thế kỷ X – XVII của Đinh Gia Khánh, Bùi Văn Nguyên,
Nguyễn Ngọc San, Nxb Văn hoá, HN, 1962; Thơ văn Lý – Trần, 3 tập của Viện
Văn học, Nxb KHXH, HN, 1977, 1979, 1988; Tinh tuyển văn học Việt Nam, tập 3
(thế kỷ X – XIV) của Nguyễn Đăng Na chủ biên, Nxb KHXH, HN, 2004; Tổng
tập Văn học Việt Nam, tập 1 do Văn Tân, tập 2 và tập 3 do Trần Lê Sáng chủ biên,
Nxb KHXH, HN, 1997-2000.
+ Các phương pháp nghiên cứu
Để triển khai đề tài, chúng tôi đã áp dụng các phương pháp nghiên cứu sau
đây: Phương pháp văn học sử, Phương pháp phân tích; Phương pháp tổng hợp,
Phương pháp loại hình (tư tưởng, thể loại, ngơn ngữ), Phương pháp so sánh,
Phương pháp thống kê phân loại.

9

5. ĐĨNG GĨP MỚI CỦA ĐỀ TÀI
5.1. Tổng kết có hệ thống, rút ra ba đặc trưng thời đại Lý – Trần và nêu lên ba
đặc điểm văn học Lý – Trần.
5.2. Trình bày có hệ thống thể loại văn học thời Lý – Trần.
5.3. Trình bày những nội dung khuynh hướng cảm hứng chủ yếu của thơ ca
thời Lý – Trần qua các triều đại: Văn học đời Ngô, Đinh, Tiền Lê (thế kỷ X); Văn
học đời Lý (thế kỷ XI, XII); Văn học đời Trần, Hồ, Hậu Trần (thế kỷ XIII, XIV,
và 13 năm đầu thế kỷ XV).
5.4. Giới thiệu những tác gia tiêu biểu của văn học thời Lý – Trần.
6. ỨNG DỤNG CỦA ĐỀ TÀI
Cơng trình sẽ là giáo trình giảng dạy cho sinh viên ngành Văn học và là tài
liệu tham khảo cho sinh viên ngành Hán Nôm, Ngôn ngữ, học viên Cao học và
Nghiên cứu sinh chuyên ngành Văn học cùng những ai quan tâm, nhằm đáp ứng
yêu cầu học tập và nghiên cứu hiện nay.
7. GIỚI THIỆU CẤU TRÚC CỦA ĐỀ TÀI
Ngoài phần Mở đầu trình bày những giới thuyết chung, trọng tâm của cơng
trình được dàn dựng thành 4 chương như sau:
Chương 1. Tổng quan về thời đại xã hội và văn học thời Lý - Trần
Chương 2. Hệ thống thể loại văn học thời Lý - Trần
Chương 3. Những khuynh hướng cảm hứng chủ yếu trong văn học thời Lý Trần
Chương 4. Những tác gia văn học tiêu biểu thời Lý - Trần
Cuối cùng là Kết luận; Tài liệu tham khảo; Danh mục các cơng trình của tác
giả đã cơng bố có liên quan đến đề tài; Danh mục các khố luận, luận văn, luận án
mà chủ nhiệm đề tài đã hướng dẫn có liên quan đến đề tài.

10

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ THỜI ĐẠI XÃ HỘI VÀ VĂN HỌC
LÝ – TRẦN (THẾ KỶ X – THẾ KỶ XIV)

KHÁI NIỆM “THỜI LÝ – TRẦN”
Lý – Trần là một thuật ngữ mà giới nghiên cứu đã dùng để chỉ một giai
đoạn lịch sử kéo dài gần 500 năm, tính từ khi Ngô Quyền lãnh đạo nhân dân
chiến đấu và đại thắng giặc xâm lược Nam Hán trên dòng Bạch Đằng vào mùa
đông năm 938, để mùa xuân năm sau (939) lên ngôi xưng vương lập nên triều
đại nhà Ngô, mở ra một thời đại mới của dân tộc: thời đại độc lập dân tộc, thống
nhất đất nước, phục hưng những giá trị văn hoá truyền thống, sau hơn ngàn năm
Bắc thuộc. Từ mốc lịch sử này, tiếp đến là các vương triều phong kiến kế tục
nhà Ngô là: Đinh (968-979), Tiền Lê (980-1009), Lý (1009-1225), Trần (12251400), Hồ (1400-1407), Hậu Trần (1407-1413), trong đó hai triều đại nhà Lý và
nhà Trần là hai triều đại tiêu biểu, tồn tại dài lâu, phục hưng những giá trị văn
hoá truyền thống, đất nước phát triển tồn diện và hình thành nền văn hố Thăng
Long rực rỡ một đi khơng trở lại của lịch sử văn hóa – tư tưởng của dân tộc.
chính vì thế, giới khoa học đã dùng khái niệm “thời Lý – Trần” để định danh
cho một giai đoạn lịch sử mở đầu cho kỷ nguyên độc lập tự chủ của dân tộc.
1.1. XÃ HỘI ĐẠI VIỆT THỜI LÝ – TRẦN
Thời Lý - Trần, nước ta là một nước thuần nông nghiệp, với nền kinh tế tự
cung tự cấp tự túc là chủ yếu. Giao thương buôn bán diễn ra trong nội địa là
chính. Ngoại thương tuy đã có nhưng cịn nhỏ lẻ, hạn hẹp chỉ với số ít quốc gia
trong khu vực Đông Nam Á, Đông Á, Nam Á là chủ yếu, thông qua con đường
tơ lụa, hương liệu, hồ tiêu, các gia vị khác. Các ngành nghề tiểu thủ công nghiệp
truyền thống với các làng nghề được chú trọng và có phát triển. Lĩnh vực kiến
trúc điêu khắc đã có những thành tựu đáng kể. Chế độ thái ấp điền trang là đặc
trưng của thời Lý - Trần.