Gián án Đất Nước - Nguyễn Khoa Điềm

I. Tìm hiểu chung:
1. Tác giả:
- Sinh 1943, xã Phong Hoà,
huyện Phong Điền, Thừa Thiên
Huế.
- Xuất thân: trong gia đình có
truyền thống yêu nước và cách
mạng.

- 1964: tốt nghiệp Khoa Văn, trường Đại học
sư phạm Hà Nội  trở về miền Nam tham gia
chiến đấu và hoạt động văn nghệ đến 1975.
- Hiện nay: nghỉ hưu ở Huế, tiếp tục làm thơ.
I. Tìm hiểu chung:
1. Tác giả:

- Là một trong những cây bút tiêu biểu của thế
hệ thơ trẻ trong những năm chống Mĩ.
- Phong cách thơ: Giàu chất suy tư, xúc cảm
dồn nén, mang màu sắc chính luận.
I. Tìm hiểu chung:
1. Tác giả:

- Tác phẩm chính:
+ Đất ngoại ô (Tập thơ, 1972)
+ Mặt đường khát vọng
(trường ca, 1974)
+ Ngôi nhà có ngọn lửa ấm
(thơ, 1986)

+ Thơ Nguyễn Khoa Điềm
(tuyển chọn, 1990)
+ Cõi lặng (thơ, 2007)

2. Trường ca Mặt
đường khát vọng:
a. Hoàn cảnh sáng tác:

Năm 1971, ở giữa chiến
khu Trị - Thiên, hướng
về tuổi trẻ Việt Nam
trong những ngày sục
sôi đánh Mĩ, Nguyễn
Khoa Điềm viết "Mặt
đường khát vọng".
Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm trong kháng chiến chống Mỹ

b. Nội dung:
Viết về sự thức tỉnh của
tuổi trẻ đô thị vùng tạm
chiếm ở miền Nam trước
1975:
- Nhận thức rõ bộ mặt xâm
lược của đế quốc Mĩ
- Hướng về nhân dân, đất
nước
- Ý thức được sứ mệnh của
thế hệ mình trong cuộc đấu
tranh của toàn dân tộc.
Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm trong kháng chiến chống Mỹ

3. Đoạn trích:
a. Xuất xứ:
Phần đầu chương V của trường ca “Mặt đường khát
vọng”
b. Giá trị:
Được xem là đoạn thơ hay về đề tài quê hương đất
nước của thơ ca Việt Nam hiện đại.
c. Thể loại:
Trường ca (có sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình)
d. Bố cục: Gồm hai phần:
- Phần 1: Từ đầu đến “Làm nên đất nước muôn đời”
 Những cảm nhận mới mẻ của tác giả về đất nước.
- Phần 2: Còn lại
 Tư tưởng “Đất nước của Nhân dân”.

II. Đọc – hiểu văn bản:
1. Phần 1: Những cảm nhận mới mẻ của tác giả
về đất nước:
a. Cảm nhận về phương diện sinh thành và tồn
tại của Đất Nước (Đất Nước có tự bao giờ?):
Truyền thuyết Con Rồng Cháu Tiên

. Mở đầu bài thơ Quê hương Việt Nam, nhà
thơ Nguyễn Đình Thi có viết:
"Việt Nam đất nước ta ơi
Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn
Cánh cò bay lả dập dờn
Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều“
 Nguyễn Đình Thi cảm nhận đất nước ở

những đường nét hoành tráng
(Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn;
Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều)
. Mở đầu bài thơ Quê hương Việt Nam, nhà
thơ Nguyễn Đình Thi có viết:
"Việt Nam đất nước ta ơi
Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn
Cánh cò bay lả dập dờn
Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều“
 Nguyễn Đình Thi cảm nhận đất nước ở
những đường nét hoành tráng
(Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn;
Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều)

. Trong bài “Tổ Quốc bao giờ đẹp thế này
chăng?”, nhà thơ Chế Lan Viên viết:
"Hỡi sông Hồng tiếng hát bốn nghìn năm
Tổ Quốc bao giờ đẹp thế này chăng?
- Chưa đâu! Và ngay cả trong những ngày đẹp
nhất
Khi Nguyễn Trãi là thơ và đánh giặc
Nguyễn Du viết Kiều, đất nước hoá thành văn
Khi Nguyễn Huệ cỡi voi vào của Bắc
Hưng Đạo diệt quân Nguyên trong sóng Bạch
Đằng".
 Chế Lan Viên nhìn đất nước qua những trang
sử hào hùng
. Trong bài “Tổ Quốc bao giờ đẹp thế này
chăng?”, nhà thơ Chế Lan Viên viết:
"Hỡi sông Hồng tiếng hát bốn nghìn năm

Tổ Quốc bao giờ đẹp thế này chăng?
- Chưa đâu! Và ngay cả trong những ngày đẹp
nhất
Khi Nguyễn Trãi là thơ và đánh giặc
Nguyễn Du viết Kiều, đất nước hoá thành văn
Khi Nguyễn Huệ cỡi voi vào của Bắc
Hưng Đạo diệt quân Nguyên trong sóng Bạch
Đằng".
 Chế Lan Viên nhìn đất nước qua những trang
sử hào hùng

- Theo tác giả, đất nước bắt nguồn từ những gì gần gũi
nhất, bình dị nhất trong đời sống vật chất và tâm hồn của
mỗi con người:
“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái "ngày xửa ngày xưa.." mẹ
thường hay kể
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc.
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó..”

+ Đất Nước có trong câu chuyện cổ tích “ngày xửa
ngày xưa mẹ thường hay kể”  khắc sâu những hình
ảnh về cuộc sống của cha ông trong quá khứ.

+ Đất Nước có trong hình ảnh "miếng trầu bây giờ bà

ăn"  gợi người đọc nhớ đến tục ăn trầu và truyện cổ
tích "Trầu Cau".


+ Đất Nước gắn liền với lịch sử đấu tranh của dân tộc: Truyền
thuyết "Thánh Gióng"  cho biết sự vươn mình, đánh dấu về sức
mạnh quật khởi của dân tộc trong sự nghiệp chiến đấu hi sinh bảo
vệ bờ cõi.

+ Đất Nước còn gắn với phong tục tập quán quen thuộc (Tóc mẹ
thì bới sau đầu) và đạo lí tốt đẹp lâu đời của dân tộc - tình nghĩa
thủy chung vợ chồng (Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối
mặn)

+ Đất Nước gắn với những vật dụng thân thuộc hàng ngày,
gắn với quá trình lao động cần cù, lam lũ của con người:
. Mỗi vật dụng đều có một cái tên riêng "Cái kèo cái cột
thành tên"  những cái tên có từ rất lâu, từ khi con người
biết "dựng nhà, dựng cửa".
Làng quê Việt Nam có luỹ tre xanh, có mái nhà tranh

. Đất Nước gắn với hạt gạo ta ăn hàng ngày, với nghề
. Đất Nước gắn với hạt gạo ta ăn hàng ngày, với nghề
trồng lúa nước lâu đời. Khi hạt gạo được sáng tạo
trồng lúa nước lâu đời. Khi hạt gạo được sáng tạo
nên bằng sự cần cù lam lũ của con người thì ngôn từ
nên bằng sự cần cù lam lũ của con người thì ngôn từ
"xay, giã, giần, sàng"
"xay, giã, giần, sàng"
cũng xuất hiện.

cũng xuất hiện.

- Lịch sử lâu đời của đất nước:
Được nhắc đến bằng:
+ câu chuyện cổ tích “Trầu cau”,
+ truyền thuyết Thánh Gióng,
+ phong tục tập quán,
+ nền văn minh lúa nước.
 Cảm nhận về sự sinh thành và tồn tại của Đất
nước, tác giả dùng một loạt hình ảnh và ngôn từ đậm
màu sắc dân gian: miếng trầu, các truyện kể dân
gian, thành ngữ "gừng cay muối mặn", "một nắng hai
sương"
 Đất Nước được cảm nhận từ chiều sâu văn
hoá và lịch sử.

b. Cảm nhận về phương diện không gian -
địa lí, thời gian - lịch sử của đất nước (Đất
Nước là gì?):

- Về phương diện không gian địa lí: Tác giả chia
tách khái niệm Đất Nước thành hai yếu tố Đất và
Nước để cảm nhận và suy tư về đất nước một
cách sâu sắc:
+ Đất Nước là không gian gần gũi, gắn bó với
mỗi người:

. Là nơi gắn với cuộc sống sinh hoạt hàng ngày:
Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm

. Là nơi gắn với kỉ niệm tình yêu đôi lứa:
Đất Nước là nơi ta hò hẹn
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm

+ Đất Nước bao gồm cả núi sông, rừng bể:
Đất là nơi "con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc"
Nước là nơi "con cá ngư ông móng nước biển khơi“
 những hình ảnh ca dao gợi không gian mênh mông
 niềm tự hào về đất nước trù phú, giàu đẹp, tài nguyên vô tận.