Thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần lịch sử lớp 4 ở trường tiểu học huỳnh ngọc huệ thành phố đà nẵng

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM – ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC


KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
ĐỀ TÀI: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC HOẠT

ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC
PHẦN LỊCH SỬ LỚP 4 Ở TRƯỜNG TIỂU
HỌC HUỲNH NGỌC HUỆ THÀNH PHỐ ĐÀ
NẴNG
Giảng viên hướng dẫn : Th.S Nguyễn Phan Lâm Quyên
Sinh viên thực hiện

: Lê Thị Thanh Tuyền

Lớp

: 15 STH

Đà Nẵng, 2019

1


LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành đề tài khóa luận này, chúng tôi đã nhận được sự giúp đỡ của rất
nhiều thầy cô và bạn bè.
Chúng tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của Ban Giám hiệu trường Đại học
Sư phạm – Đại học Đà Nẵng, các thầy cô giáo trong khoa Giáo dục Tiểu học đã tạo
mọi điều kiện giúp đỡ để chúng tôi học tập, nghiên cứu và hồn thành đề tài.

Chúng tơi xin bày tỏ lịng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến cơ Nguyễn Phan
Lâm Quyên người đã tận tình chỉ bảo và giúp đỡ chúng tơi trong suốt q trình nghiên
cứu để hồn thành đề tài này.
Chúng tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo đã giảng dạy chúng tôi trong
suốt khóa học, giúp chúng tơi nắm vững được những tri thức là nền tảng để nghiên cứu
và hoàn thiện đề tài này.
Ngồi ra chúng tơi xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo và
các em học sinh ở trường Tiểu học Huỳnh Ngọc Huệ đã nhiệt tình, hỗ trợ chúng tơi.
Mặc dù đã có rất nhiều cố gắng và nổ lực để hoàn thành đề tài nhưng chắc chắn
sẽ không thể tránh khỏi những thiếu sót. Chúng tơi kính mong nhận được sự chỉ bảo
của q thầy, cơ giáo cũng như những ý kiến đóng góp của các bạn quan tâm.

2


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 9
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 9
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề....................................................................................... 11
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................... 11
4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................. 12
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 12
6. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 12
7. Cấu trúc của đề tài ................................................................................................... 13
PHẦN NỘI DUNG .................................................................................................... 14
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ................................. 14
1.1.

Một số khái niệm ................................................................................................. 14

1.1.1.

Khái niệm hoạt động ..................................................................................... 14

1.1.2.

Hoạt động ngoại khóa ................................................................................... 14

1.2. Một số vấn đề về sử dụng các hoạt động ngoại khóa trong dạy học ở tiểu học ..... 15
1.2.1. Ý nghĩa của hoạt động ngoại khóa ................................................................... 15
1.2.1.1. Ý nghĩa của hoạt động ngoại khóa ở tiểu học ............................................... 15
1.2.1.2. Ý nghĩa của hoạt động ngoại khóa phần Lịch sử .......................................... 17
1.2.2. Đặc điểm của hoạt động ngoại khóa ở trường TH ........................................... 19
1.2.3. Những hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa thường được sử dụng để dạy
học phần Lịch sử ở tiểu học ........................................................................................ 21
1.2.3.1. Tham quan ..................................................................................................... 21
1.2.3.2. Kể chuyện lịch sử .......................................................................................... 24
1.2.3.3. Nói chuyện lịch sử ......................................................................................... 25
1.2.3.4. Trao đổi, thảo luận ......................................................................................... 26
1.2.3.5. Hội thi lịch sử ................................................................................................ 26
1.2.3.6. Trò chơi lịch sử .............................................................................................. 28
1.2.3.7. Cơng tác cơng ích xã hội ............................................................................... 29
1.3. Khái qt về phần Lịch sử lớp 4 ............................................................................. 30
1.3.1. Mục tiêu của học phần Lịch sử ......................................................................... 30
1.3.2. Nội dung phần Lịch sử lớp 4 ............................................................................ 30
3


1.4. Một số đặc điểm tâm sinh lí của HSTH .................................................................. 32
1.4.1. Đặc điểm nhận thức của học sinh lớp 4 ............................................................ 32

1.4.2. Đặc điểm nhân cách .......................................................................................... 35
1.4.3. Sự phát triển nhân cách của học sinh Tiểu học ................................................ 36
Tổng kết chương 1 ..................................................................................................... 37
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG SỬ DỤNG HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG
DẠY HỌC PHẦN LỊCH SỬ LỚP 4 Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC HUỲNH NGỌC HUỆ
THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG.......................................................................................... 38
2.1. Mục đích khảo sát ................................................................................................... 38
2.2. Đối tượng khảo sát .................................................................................................. 38
2.4. Nội dung khảo sát.................................................................................................... 38
2.5. Các phương pháp điều tra khảo sát ......................................................................... 38
2.6. Kết quả khảo sát ...................................................................................................... 39
2.6.1. Đối với học sinh ................................................................................................ 39
2.6.2. Đối với giáo viên .............................................................................................. 47
2.7. Nhận xét chung ....................................................................................................... 61
CHƯƠNG 3: THIẾT KẾ MỘT SỐ KẾ HOẠCH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI
KHÓA TRONG DẠY HỌC PHẦN LỊCH SỬ LỚP 4 ................................................. 62
3.1. Nguyên tắc thiết kế kế hoạch tổ chức ngoại khóa phần Lịch sử ............................. 62
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học................................................................... 62
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức ..................................................................... 62
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ...................................................................... 62
3.2. Thiết kế một số kế hoạch tổ chức hoạt động ngoại khóa phần Lịch sử lớp 4 ......... 62
3.2.1. Cách thiết kế một kế hoạch hoạt động ngoại khóa ........................................... 62
3.2.2. Thiết kế một số kế hoạch tổ chức hoạt động ngoại khóa cụ thể trong dạy học
phần Lịch sử lớp 4 ...................................................................................................... 66
3.2.2.1. Hội thi “Em yêu lịch sử Việt Nam ” .............................................................. 67
3.2.2.2. Nói chuyện về “Bác Hồ kính u” ................................................................ 72
3.2.2.3. Hội thi kể chuyện “Bé cùng lịch sử” ............................................................. 73
3.2.3. Một số lưu ý khi thiết kế một kế hoạch tổ chức một hoạt động ngoại khóa .... 75
3.3. Khảo nghiệm sư phạm ............................................................................................ 76
3.3.1. Mục đích khảo nghiệm ......................................................................................... 76

4


Tiểu kết chương 3 ...................................................................................................... 78
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 79
1. Kết luận ................................................................................................................... 79
2. Hướng nghiên cứu của đề tài ..................................................................................... 79
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 80
PHỤ LỤC ................................................................................................................. 81

5


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1: Mức độ yêu thích của học sinh đối với hoạt động ngoại khóa trong dạy học
phần Lịch sử lớp 4 ...................................................................................................... 38
Bảng 2.2: Kết quả so sánh mức độ sử dụng hình thức hoạt động ngoại khóa trong phần
Lịch sửvới các mơn học khác 39
Bảng 2.3: Nhận thức của học sinh về mức độ quan trọng của một hoạt động ngoại
khóa trong học phần Lịch sử lớp 4 ................................................................................ 40
Bảng 2.4: Mức độ tham gia của các em đối với các nội dung hoạt động ngoại khóa
trong dạy học phần Lịch sử lớp 4 .................................................................................. 42
Bảng 2.5: Mức độ yêu thích của học sinh đối với các hình thức tổ chức hoạt động
ngoại khóa trong dạy học phần Lịch sử lớp 4 ............................................................... 45
Bảng 2.6: Khó khăn gặp phải của học sinh khi tham gia các hoạt động ngoại khóa
trong dạy học phần Lịch sử lớp 4 .................................................................................. 46
Bảng 2.7: Nhận thức của giáo viên về hoạt động ngoại khóa ...................................... 46
Bảng 2.8: Nhận thức của giáo viên về vai trị của hoạt động ngoại khóa ..................... 47
Bảng 2.9: Kết quả so sánh mức độ sử dụng hình thức hoạt động ngoại khóa trong phần
Lịch sử lớp 4 với các môn học khác ............................................................................. 48

Bảng 2.10: Tác dụng của việc tổ chức hoạt động ngoại khóa trong học phần Lịch sử
cho học sinh lớp 4 ......................................................................................................... 50
Bảng 2.11: Đánh giá của giáo viên về những khó khăn khi tiến hành tổ chức một hoạt
động ngoại khóa trong dạy học phần Lịch sử lớp 4 ...................................................... 52
Bảng 2.12: Việc cần thiết để tổ chức tốt hoạt động ngoại khóa phần Lịch sử ............. .53
Bảng 2.13: Mức độ quan trọng về vai trị mà giáo viên cần có để tổ chức một hoạt
độngngoại khóa trong dạy học phần Lịch sử lớp 4 ....................................................... 55
Bảng 2.14: Mức độ tổ chức các hình thức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần
Lịch sử lớp 4 ................................................................................................................. 56
Bảng 2.15: Đánh giá của giáo viên về kết quả thực hiện các hình thức tổ chức hoạt
động ngoại khóa trong dạy học phần Lịch sử lớp 4 ...................................................... 58
Bảng 2.16: Mức độ quan trọng của các hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần Lịch
sử lớp 4 ........................................................................................................................ 58
6


Bảng 2.17: Đánh giá của giáo viên về mức độ yêu thích của học sinh khi tham gia các
hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần Lịch sử lớp 4 .............................................. 59
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểuđồ 2.1: Mức độ yêu thích của học sinh đối với hoạt động ngoại khóa trong học
phần Lịch sử lớp 4 ...................................................................................................... 39
Biểu đồ2.2: Kết quả so sánh mức độ được tham gia hình thức hoạt động ngoại khóa
trong phần Lịch sử với các mơn học khác ..................................................................... 40
Biểu đồ 2.3: Nhận thức của học sinh về mức độ quan trọng của một hoạt động ngoại
khóa trong học phần Lịch sử lớp 4 ................................................................................ 41
Biểu đồ 2.4: Mức độ tham gia của các em đối với các nội dung hoạt động ngoại khóa
trong dạy học phần Lịch sử lớp 4 ................................................................................. 42
Biểu đồ 2.5: Mức độ u thích của học sinh đối với các hình thức tổ chức hoạt động
ngoại khóa trong dạy học phần Lịch sử lớp 4 ............................................................... 44
Biểu đồ 2.6: Khó khăn gặp phải của học sinh khi tham gia các hoạt động ngoại khóa

trong dạy học phần Lịch sử lớp 4 .................................................................................. 47
Biểu đồ 2.7: Kết quả so sánh mức độ sử dụng hình thức hoạt động ngoại khóa trong
phần Lịch sử với các môn học khác .............................................................................. 49
Biểu đồ 2.8: Tác dụng của việc tổ chức hoạt động ngoại khóa trong học phần Lịch sử
cho học sinh lớp 4 ......................................................................................................... 49
Biểu đồ 2.9:Đánh giá của giáo viên về những khó khăn khi tiến hành tổ chức một hoạt
động ngoại khóa trong dạy học phần Lịch sử lớp 4 ...................................................... 51
Biểu đồ 2.10: Việc cần thiết để tổ chức tốt hoạt động ngoại khóa phần Lịch sử. ......... 53
Biểu đồ 2.11: Mức độ quan trọng về vai trò mà giáo viên cần có để tổ chức một hoạt
động ngoại khóa............................................................................................................. 57
Biểu đồ 2.12: Mức độ tổ chức các hình thức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần
Lịch sử lớp 4

........................................................................................................... 57

Biểu đồ 2.13: Đánh giá của giáo viên về kết quả thực hiện các hình thức tổ chức hoạt
động ngoại khóa trong dạy học phần Lịch sử lớp 4 ...................................................... 59
Biểu đồ 2.14: Mức độ quan trọng của các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa .... 61

7


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
STT
1

HS

Học sinh

2

GV

Giáo viên

3

HĐNK

Hoạt động ngoại khóa

4

TH

Tiểu học

8


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa và tiến trình hội nhập quốc tế của đất
nước ta đòi hỏi nguồn nhân lực phải có trình độ cao, năng động, sáng tạo và phẩm chất
đạo đức tốt. Để đáp ứng nhu cầu đó, ngành giáo dục cần đổi mới toàn diện. Do vậy,
văn kiện đại hội Đảng lần thứ X của Ban Chấp hành trung ương Đảng khóa IX đã
khẳng định “Ưu điểm hàng đầu cho việc nâng cao chất lượng dạy và học, đổi mới
chương trình, nội dung, phương pháp dạy và học, phát huy khả năng sáng tạo và độc
lập suy nghĩ của học sinh”.

Theo nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 Hội nghị lần thứ
tám Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và
đào tạo đã xác định: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ PP dạy và học theo hướng hiện đại;
Phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người
học; Khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách
học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri
thức, kỹ năng, phát triển NL. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức
học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy
mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”.
Theo AX.Macarenco "Q trình giáo dục khơng chỉ diễn ra trong lớp học mà
còn tiếp diễn trên từng mét vuông của chúng ta theo đúng nghĩa của từ này". Giáo dục
để làm sao "phát huy được tính tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh.
Hoạt động ngoại khóa các bộ mơn và hoạt động ngồi nhà trường là những hoạt
động có ý nghĩa vơ cùng quan trọng đối với việc đạt tới mục đích và nhiệm vụ giáo
dục học sinh. Thông qua các hoạt động ngoại khóa, các em được tham gia các hoạt
động tập thể, giao lưu với bạn bè, được học mà chơi, chơi mà học, được thể hiện sự
mạnh dạn, tự tin nhanh nhẹn khi đứng trước đơng người. Từ đó, giúp các em phát triển
một cách tồn diện. Bên cạnh đó, hoạt động ngoại khố bộ mơn là một hình thức giáo
dục gắn liền hơn nữa việc giáo dục của nhà trường với giáo dục của xã hội, của gia
đình, việc học tập trong nhà trường với hành động trong thực tiễn. Để nâng cao chất
lượng giáo dục nói chung và giáo dục Tiểu học nói riêng, giáo viên bên cạnh việc phải
9


biết nâng cao chất lượng dạy học nội khoá, đồng thời cũng phải biết tổ chức hoạt động
ngoại khoá bộ môn, biết kết hợp việc học tập của học sinh trong nhà trường với việc
vận dụng kiến thức của học sinh trong thực tiễn cuộc sống của các em.
Mặt khác, chương trình Lịch sử lớp 4, được mở rộng ra từ lớp 1, 2, 3 tự nhiên
xã hội, hệ thống kênh chữ nhiều hơn, kênh hình lại có nhiều sự kiện lịch sử liên quan
đến địa danh lịch sử. Hơn nữa phần Lịch sử cung cấp cho học sinh các sự kiện, hiện

tượng, nhân vật lịch sử tiêu biểu có hệ thống theo dòng thời gian của lịch sử Việt Nam,
đồng thời cho học sinh hiểu mối quan hệ giữa các sự kiện lịch sử, nhân vật lịch sử
trong quá khứ và hiện tại của xã hội loài người trên đất nước Việt Nam. Từ đó hình
thành và phát triển ở học sinh các kỹ năng quan sát, mô tả, phân tích, so sánh, đánh giá
mối quan hệ giữa các sự kiện trong xã hội, đồng thời vận dụng các tri thức đã học vào
thực tiễn cuộc sống. Khơi dậy và bồi dưỡng tình u đất nước, lịng tự hào dân tộc,
hình thành thái độ đúng đắn đối với bản thân, gia đình ở các em. Chính vì lẽ đó, việc
đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử, học sinh tự mình khám phá ra kiến thức (dưới
sự hướng dẫn của giáo viên). Muốn như vậy, hoạt động ngoại khóa đóng vai trị quan
trọng.
Mặt khác, phần Lịch sử lớp 4 chỉ chọn ra những sự kiện, hiện tượng nhân vật
phân môn lịch sử tiêu biểu cho một giai đoạn lịch sử nhất định đưa vào chương trình
lịch sử. Nếu dạy theo những phương pháp thơng thường, thì nó q khơ khan và đơn
điệu. Nếu chúng ta áp dụng các biện pháp dạy học tích cực nói chung, và phương pháp
dạy học ngoại khóa nói riêng, việc học mơn này sẽ trở nên thú vị hơn. Các em sẽ nắm
được các sự kiện, nhân vật lịch sử một cách dễ dàng và chính xác, bên cạnh đó, các em
cũng có thể hình dung được một cách sinh động về các sự kiện lịch sử.
Cho đến nay đã có nhiều cơng trình nghiên cứu việc tổ chức hoạt động ngoại
khố và có ý nghĩa vơ cùng đặc biệt vì nó huy động được sự tham gia của tất cả học
sinh trong lớp, trong khối, trong trường tham gia. Tuy nhiên, thực tế ở nhà trường Tiểu
học hiện nay, việc tổ chức hoạt động ngoại khố phần Lịch sử nói riêng chưa được
quan tâm đúng mức. Học sinh rất mơ hồ về phần Lịch sử nói chung và Phần Lịch sử
Việt Nam nói riêng. Học sinh chưa thực sự chủ động tích cực trong giờ học phần Lịch
sử, chủ yếu là nghe, ghi, đọc sách giáo khoa.

10


Từ những nguyên nhân trên, tôi đã chọn đề tài: “Thực trạng tổ chức hoạt động
ngoại khóa trong dạy học phần Lịch sử lớp 4 ở Trường Tiểu học Huỳnh Ngọc Huệ

thành phố Đà Nẵng”.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Hiện nay, đã có một số cơng trình nghiên cứu đề cập đến vấn đề phát triển về
các biện pháp nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh thơng qua các tiết
ngoại khóa phần Lịch sử lớp 4.
- Phương pháp dạy học Lịch sử, Tập 2. Bởi Ngọc Liên Phan, Đình Tùng Trịnh, Thị
Cơi Nguyễn. Nhà xuất bản Đại học sư phạm, 2002.
- Hoạt động ngoại khóa trong dạy học môn Lịch sử ở trường trung học. Phạm Văn
Lâm- GV Trường THCS Nguyễn Du, Đồng Xuân.
- SKKN “Một số phương pháp dạy Lịch sử lớp 4 theo hướng: Tích cực hóa hoạt động
học tập của học sinh”- Vũ Thị Huyền 2011
- Một số biện pháp giúp học sinh u thích mơn Lịch sử ở trường THCS. Lê Ngọc
Khánh( 2013-2014) tổ Sử-GD- KTPV, Trường THCS Hịa Bình Thạnh.
- SKKN tổ chức hoạt động ngoại khóa về lịch sử địa phương trong dạy học Lịch sử
7.Nguyễn Thị Hải Yến, Giáo viên – Tổ phó Tổ Khoa học Xã hội. Trường THCS Cộng
Hịa, Chí Linh, Hải Dương. Năm học 2012 – 2013.
Như vậy, các cơng trình trên đã đưa ra một số biện pháp dạy học nhằm tăng
tính tích cực trong dạy phần Lịch sử, đặc biệt là việc áp dụng các hoạt động ngoại
khóa trong dạy học. Tuy nhiên, các cơng trình này chủ yếu được tập trung vận dụng ở
cấp trung học phổ thơng mà chưa có nhiều bậc Tiểu học. Mặc dù vậy, các cơng trình
nghiên cứu này là nguồn tài liệu hữu ích cho việc tìm hiểu, nghiên cứu đề tài của tơi.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
- Mục đích nghiên cứu:
+ Tìm hiểu về cơ sở lí luận và thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khóa trong
dạy học phần Lịch sử lớp 4 ở Trường Tiểu học Huỳnh Ngọc Huệ thành phố Đà Nẵng.
Từ đó, thiết kế một số hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần Lịch sử lớp 4 nhằm
tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh, góp phần vào việc nâng cao chất lượng
giảng dạy học phần Lịch sử nói chung, và phần lịch sử lớp 4 nói riêng.
- Nhiệm vụ nghiên cứu:

11


+ Tìm hiểu, hệ thống các kiến thức về cơ sở lí luận của việc tổ chức hoạt động
ngoại khóa trong dạy học phần Lịch sử.
+ Điều tra thực trạng về việc thực hiện các hoạt động ngoại khóa trong phần
Lịch sử cho học sinh lớp 4 ở trường TH Huỳnh Ngọc Huệ
+ Thiết kế một số hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần Lịch sử lớp 4
4. Giả thuyết khoa học
Nếu tìm hiểu được thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần
Lịch sử lớp 4 và thiết kế được một số hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần Lịch
sử lớp 4 thì sẽ nắm rõ được những thực trạng, mức độ yêu thích của học sinh, những
khó khăn găp phải của học sinh và giáo viên khi tổ chức một hoạt động ngoại khóa.
Qua đó khắc phục những mặt hạn chế, tăng tính tích cực cho hoạt động ngoại khóa,
nâng cao hiệu quả việc giảng dạy phần Lịch sử.\
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Việc tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần
Lịch sử lớp 4 ở trường tiểu học Huỳnh Ngọc Huệ.
- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học phần Lịch sử lớp 4
- Phạm vi nghiên cứu:
+ Nội dung: Phần Lịch sử lớp 4
+ Địa bàn nghiên cứu: Giáo viên và học sinh trường Tiểu học Huỳnh Ngọc
Huệ.
6. Phương pháp nghiên cứu
Trong q trình nghiên cứu, đề tài có sử dụng các phương pháp chính sau:
- Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: Đọc, nghiên cứu các tài liệu về việc tổ
chức các hoạt động ngoại khóa nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh
trong phần Lịch sử lớp 4.
- Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Sau khi thiết kế một số hoạt động ngoại
khóa trong dạy học phần Lịch sử lớp 4. Tôi đã gửi cho các giáo viên ở trường Tiểu

học có nhiều kinh nghiệm để khảo sát, đánh giá, góp ý, bổ sung và chỉnh sửa nhằm
hoàn thiện bản thiết kế.
- Phương pháp Anket: Xây dựng các phiếu điều tra bằng anket để thu thập dữ
liệu từ giáo viên và học sinh về đề tài nghiên cứu.

12


- Phương pháp phân tích, tổng hợp: phân tích, xử lí, tổng hợp số liệu từ phiếu
điều tra từ giáo viên và học sinh, kết quả thực nghiệm.
- Phương pháp thống kê: thống kê những bài trong phần Lịch sử lớp 4.
7. Cấu trúc của đề tài
Ngoài phần mở đầu và kết luận. Đề tài nghiên cứu gồm có 3 chương:
+ Chương 1: Cơ sở lí luận của vấn đề nghiên cứu.
+ Chương 2: Thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần Lịch
sử lớp 4 ở trường Tiểu học Huỳnh Ngọc Huệ thành phố Đà Nẵng.
+ Chương 3: Thiết kế một số kế hoạch tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy
học phần Lịch sử lớp 4.

13


PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1.

Một số khái niệm

1.1.1. Khái niệm hoạt động
Hoạt động là phương thức tồn tại của con người. Hoạt động là quá trình con

người thực hiện các quan hệ giữa con người với thế giới tự nhiên, xã hội. Đó là q
trình chuyển hóa năng lực lao động và các phẩm chất tâm lý khác của bản thân thành
sự vật, thành thực tế và quá trình ngược lại là q trình tách những thuộc tính của sự
vật, của thực tế quay trở về với chủ thể, biến thành vốn liếng tinh thần của chủ thể.
Hay chúng ta có thể hiểu hoạt động là quá trình tác động qua lại giữa con người
với thế giới xung quanh để tạo ra sản phẩm về phía thế giới và sản phẩm về phía con
người.
1.1.2. Hoạt động ngoại khóa
Trong dạy học phần Lịch sử, cũng như các bộ môn khác ở nhà trường tiểu học,
ngồi việc tiến hành bài học nội khóa- hình thức dạy học cơ bản, cịn có các hoạt động
ngoại khóa. Ngoại khóa (extra-scolaire) tiếng Pháp, (extra- curricular) tiếng anh. Hoạt
động ngoại khố bộ mơn là hình thức hoạt động học tập ngồi giờ lên lớp có tổ chức,
có kế hoạch, có phương hướng xác định; Được học sinh tiến hành theo nguyên tắc tự
nguyện ở ngoài giờ học các mơn văn hóa ở trên lớp.Hoạt động ngoại khóa có thể được
tổ chức dưới nhiều dạng: dạng tập thể, dạng nhóm theo năng khiếu, dạng thường kì
hay đột xuất nhân những dịp kỉ niệm hay lễ hội. Hoạt động ngoại khóa có thể là một
cuộc thi đố vui, là các buổi tham quan dưới sự tổ chức, hướng dẫn, điều khiển của giáo
viên chủ nhiệm.
Hoạt động chính khóa trong lớp và hoạt động ngoại khoá là hai bộ phận hữu cơ
hợp thành một thể thống nhất trong quá trình giáo dục. Hoạt động ngoại khoá sẽ là nơi
mà các em sẽ được khắc sâu kiến thức đã học trong lớp chính khóa, nơi các em được
giao lưu, học hỏi, thể hiện những hiểu biết, sở trường của mình, qua đó các em có điều
kiện khẳng định bản thân và có động cơ, mục đích học tập đúng đắn. Để nâng cao chất
lượng dạy học nói chung người giáo viên cần phải tổ chức tốt cả hoạt động chính khóa
trong lớp lẫn hoạt động ngoại khố. Điều này sẽ giúp ích rất nhiều cho giáo viên trong
q trình giảng dạy chính khóa.

14

Như vậy, hoạt động ngoại khóa là một thuật ngữ dùng để chỉ các hình thức hoạt
động nằm ngồi chương trình học chính khóa, kết hợp dạy học với vui chơi, nhằm mục
đích gắn việc giảng dạy, học tập trong nhà trường với thực tế xã hội. Và có thể xem đó
như là một hình thức dạy học quan trọng trong nhà trường nói chung và trường Tiểu
học nói riêng.
1.2. Một số vấn đề về sử dụng các hoạt động ngoại khóa trong dạy học ở tiểu học
1.2.1. Ý nghĩa của hoạt động ngoại khóa
1.2.1.1. Ý nghĩa của hoạt động ngoại khóa ở tiểu học
Vị trí và ý nghĩa của hoạt động ngoại khóa xuất phát từ mục tiêu giáo dục nói
chung và mục tiêu bộ mơn Lịch sử nói riêng. Có thể thấy những ý nghĩa quan trọng
của HĐNK nói chung như sau.
HĐNK có tác dụng nâng cao hứng thú học tập chính khóa. Với những đặc điểm
tâm lí của trẻ, cùng với việc ngày ngày các em phải đến trường với lịch học dày đặc, sẽ
khiến cho trẻ dần cảm thấy việc học ngày càng căng thẳng, chán nản. Vì vậy việc
thường xuyên tổ chức các hoạt động ngoại khóa, cho các em học mà chơi, chơi mà
học, là biện pháp tốt để các em tăng hứng thú trong học tập,giảm bớt mệt mỏi, có động
lực đến trường.
Nội dung của HĐNK rất phong phú và đa dạng thể hiện qua các hoạt động xã
hội, văn nghệ, thể dục thể thao, tham quan, lao động, nghiên cứu khoa học v.v…nhờ
đó các kiến thức tiếp thu được ở trên lớp có cơ hội được củng cố, khắc sâu, áp dụng và
mở rộng thêm trên thực tế. Không chỉ đơn giản là một mơn học, các hoạt động ngoại
khóa là sự tổng hòa các hoạt động thể chất, giao tiếp và kỹ năng sống. Thường xuyên
tham gia các hoạt động ngoại khóa do nhà trường tổ chức trẻ sẽ rèn luyện được ý thức
tự lập, ý thức tập thể để phát triển tồn diện bản thân về cả Văn-Trí-Thể-Mỹ.
HĐNK góp phần giáo dục tính tổ chức, tính kế hoạch, tinh thần làm chủ và hợp
tác trên cơ sở những hoạt động thực tế. Thơng qua các hoạt động ngoại khóa học sinh
tham gia, các em sẽ được tập làm quen với việc lập kế hoạch và thực hiện các chương
trình giúp triển khai các mục tiêu, dự định cũng như có thêm nhiều kinh nghiệm làm
việc theo nhóm. Chẳng hạn, việc tham gia các phong trào thể thao, văn hóa, tham gia
các hoạt động một trong những cách để khám phá bản thân, phát triển những kĩ năng

mới và củng cố những gì bạn có.

15


HĐNK làm cho q trình dạy bộ mơn thêm phong phú đa dạng, làm cho việc
học tập của học sinh thêm hứng thú sinh động, tạo cho học sinh lòng hăng say u
cơng việc, đó là điều kiện để phát triển năng lực sẵn có của học sinh. Thực tế những
hoạt động này đưa lại hiệu quả thiết thực. Các em coi đây là buổi học ngồi trời vơ
cùng thoải mái để thể hiện những gì mình muốn. Bên cạnh đó, các em thấy được mình
thích hoạt động nào, mình có năng khiếu gì nổi trội hơn để phát huy nó. Đây cũng là
cơ hội để thực hành những gì được học trong trường.
Ngoại khoá được thực hiện cơ bản dựa trên sự tự nguyện, tự giác của học sinh
cộng với sự giúp đỡ thích hợp của giáo viên sẽ động viên học sinh nỗ lực hết mình giải
quyết vấn đề đặt ra. Trong khi tiến hành HĐNK, học sinh được tự mình nghiên cứu, tự
mình tìm hiểu vấn đề và tranh luận với bạn bè trong sự cân nhắc kĩ càng. Chính vì thế
HĐNK góp phần đắc lực trong việc phát triển trí lực và khả năng sáng tạo và tinh thần
tập thể của học sinh.
Vì điều kiện thời gian, trong chương trình chính khố có những phần giáo viên
không thể giới thiệu hết được. Những phần này nếu được bổ sung bởi hoạt động ngoại
khóa thì kiến thức của học sinh sẽ được mở rộng thêm. Bên cạnh đó, các em khám phá
ra nhiều điều hay mà trong sách vở nhiều khi khơng có được. Việc thường xun tiếp
xúc cọ sát với thế giới xung quanh giúp trẻ phát triển nhiều mặt, học được cách thích
nghi với nhiều hồn cảnh khác nhau. Vì vậy, Những buổi chun đề, giao lưu văn hóa
giữa các trường sẽ đưa lại nền kiến thức vững chắc về lịch sử, văn hóa xã hội.
HĐNK có tác dụng quan trọng trong việc bổ sung các kỹ năng và kinh nghiệm
sống cho học sinh, điều mà hầu hết các trường Tiểu học hiện nay đều rất quan tâm.
Qua HĐNK, học sinh được rèn luyện một số kĩ năng như tự tin, hòa đồng, khẳng định
bản thân... Góp phần phát triển tồn diện cho học sinh.
HĐNK giúp cho trẻ mở rộng mối quan hệ bạn bè, trẻ sẽ được giao lưu kết bạn

với những đứa trẻ cùng trang lứa, điều này giúp trẻ hiểu thế nào về tình đồng đội, sự sẻ
chia và gắn kết. Ngồi ra, HĐNK cũng có vai trị rất quan trọng đối với giáo viên để
gần gũi với HS, nắm vững khả năng, tâm lí của học sinh, từ đó việc áp dụng các PPDH
thích hợp hơn, hiệu quả giảng dạy sẽ cao hơn.
Ngồi những lợi ích nói trên, tham gia hoạt động ngoại khóa cịn có nhiều tác
động tích cực đến học sinh. Với trẻ, vạn vật đang diễn ra trong thế giới này đều mới
mẻ, sống động, cuốn hút và ln ln kích thích trí tị mị. Chính vì vai trò quan trọng
16


đó của các hoạt động ngoại khóa, hiện nay các trường rất chú trọng đến việc tạo môi
trường để giúp học sinh, các hoạt động này như Trường tiểu học Huỳnh Ngọc Huệ.
1.2.1.2. Ý nghĩa của hoạt động ngoại khóa phần Lịch sử
Bài học nội khóa càng có tác dụng khi được hỗ trợ bằng các hoạt động ngoại
khóa Lịch sử. Trong cơng tác ngoại khóa, hoạt động của thầy và trị được tiến hành
chủ yếu ngồi giờ học trên lớp, nhưng nội dung và chủ đề hoạt động này phải bám sát
với nội dung học chính khóa và được quy định trong chương trình mơn học. Hoạt động
ngoại khóa đạt mục đích giáo dưỡng, giáo dục, phát triển như ở bài nội khóa, nhưng
được thể hiện trên cơ sở và phương tiện khác. Nhiệm vụ của hoạt động ngoại khóa
mang tính tổng hợp, làm sâu sắc và phong phú kiến thức của học sinh về các mặt khác
nhau của cuộc sống xã hội, góp phần gây hứng thú học tập Lịch sử. Hoạt động ngoại
khóa có hai đặc điểm nổi bật: tính tự nguyện và sự phát triển nhận thức tích cực độc
tập, năng khiếu của học sinh trong lĩnh vực lịch sử.
Vì vậy, tuy là hoạt động chủ yếu ngồi lớp, nhưng hoạt động ngoại khóa trong
dạy họcphần Lịch sử lại có tác dụng to lớn.
a)Giáo dục nhận thức
Việc thực hiện chủ đề và nội dung của hoạt động ngoại khóa rất linh hoạt, đa
dạng. Vì vậy, cơng tác ngoại khóa lịch sử góp phần bồi dưỡng, làm sâu sắc, phong
phú, toàn diện tri thức lịch sử mà học sinh thu nhận được. Trong quá trình hoạt động
ngoại khóa bộ mơn, giáo viên và học sinh được rèn luyện khả năng độc lập làm việc

với SGK, và các tài liệu học tập khác. Hơn nữa, khi mà đọc những tác phẩm của
những người đã từng trực tiếp tham gia, hoặc gián tiếp, các em sẽ hiểu một cách chi
tiết, cụ thể hơn những khó khăn, gian khổ, sự mưu trí của các vị anh hùng trong chiến
đấu. Từ đó, rút ra các vấn đề khái quát, những kết luận nhất định, qua đó, rèn luyện
cho HS các loại tư duy: Tư duy logic; Tư duy phân tích; Tư duy tổng hợp; Tư duy
sáng tạo. Nhờ vậy mà học sinh được nắm vững kiến thức qua việc tìm tịi, nghiên cứu
với các bạn học trong lớp.
PhầnLịch sử cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản bao gồm sự kiện,
nhân danh, địa danh, khái niệm,… Những kiến thức lịch sử cơ bản này vơ cùng phong
phú, phải có điều kiện tìm hiểu thêm ngồi giờ học thì mới nắm chắc được những kiến
thức trong bài học nội khóa. Nội dung và hình thức tiến hành hoạt động ngoại khóa

17


rộng hơn giờ nội khóa, nên thực hiện có hiệu quả sẽ góp phần làm tốt việc liên hệ kiến
thức quá khứ với hiện tại.
Trong hoạt động ngoại khóa, những cá tính, phẩm chất, ý thức, khuynh hướng
của học sinh được bộc lộ rõ nét. Bởi vì những hoạt động ngoại khóa phần Lịch sử ở
tiểu học được thực hiện phù hợp với những đặc điểm tâm lí của trẻ, trình độ của học
sinh, với nhiều hình thức phong phú, bổ ích. Tính chất tự nguyện trong việc tham gia
hoạt động ngoại khóa đã phát huy năng lực nhận thức độc lập, làm nảy sinh và phát
triển hứng thú của học sinh. Nhờ vậy mà kết quả học tập học phần Lịch sử cũng tốt
hơn. Qua đó, rèn luyện cho HS khả năng tự quản, kĩ năng tổ chức, điều khiển, làm việc
theo nhóm, ngồi ra cịn góp phần phát triển kĩ năng giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn
đề,… phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, bồi dưỡng phương pháp
tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tế.
Bài học nội khóa và hoạt động ngoại khóa có những đặc điểm khác nhau,
nhưng vẫn có quan hệ rất chặt chẽ với nhau. Mối quan hệ giữa bài học nội khóa với
hoạt động ngoại khóa thể hiện ở chỗ cùng nhau giải quyết nhiệm vụ chung của bài

học. Không nhận thức được điều này, việc tiến hành bài nội khóa và các hoạt động
ngoại khóa trong dạy học phần Lịch sử sẽ rời rạc, không gắn kết với nhau, hiệu quả
giáo dục thấp.
b) Giáo dục tinh thần thái độ
Với những hình thức hoạt động phong phú và đa dạng, hoạt động ngoại khố
phần lịch sử sẽ dễ dàng kích thích bồi dưỡng nhu cầu và hứng thú học, yêu thích phần
lịch sử của học sinh, nhằm nâng cao chất lượng dạy học học phần Lịch sử. Khơi dậy
lịng ham hiểu biết, lơi cuốn HS tự giác tham gia nhiệt tình các hoạt động, phát huy
tính tích cực, nỗ lực của HS đối với các học phần Lịch sử. Bên cạnh đó, hoạtđộng
ngoại khoá giúp các em cảm thấy thoả mái, dễ chịu sau những giờ học văn hóa ở lớp.
Mỗi một học sinh do hứng thú có định hướng, có chủ đích - vừa học tập tốt, nên
tăng thêm ý thức tự giác - kỉ luật để hoàn thành nhiệm vụ được giao. Góp phần rèn
luyện tinh thần trách nhiệm, ý thức gắn bó với tập thể. Thơng qua hoạt động ngoại
khố học sinh vừa khẳng định được khả năng, vừa xác định được vai trị của mình
trước tập thể, đồng thời hoạt động ngoại khóa cũng tạo ra một mơi trường sống mới
mà ở đó học sinh hồ nhập vào một cách tự nhiên, vui vẻ, thoải mái và tự nguyện và

18


đó sẽ là cơ hội cho các em mở rộng quan hệ: quan hệ với bạn khác lớp, với các thầy cô
giáo khác...
Giúp học sinh trau dồi đạo đức, rèn luyện thể lực, bồi dưỡng óc thẩm mĩ. Qua
việc tham gia các trò chơi, đố vui để học về học phần lịch sử, sẽ giáo dục được các em
tính kỉ luật, tính dũng cảm, kiên trì, nhẫn nại, lịng trung thực.
Nội dung ngoại khóa rất phong phú và đa dạng, nhờ đó các kiến thức tiếp thu
được trên lớp có cơ hội được áp dụng, mở rộng thêm trên thực tế. Khi tham gia hoạt
động ngoại khóa, HS có thể tham quan học tập, thảo luận theo chủ đề, tham gia các hội
thi…Góp phần phát hiện và bồi dưỡng học sinh có năng khiếu về lịch sử.
Như vậy hoạt động ngoại khố học phần Lịch sử có mục đích và ý nghĩa rất

lớn. Đó là một hình thức để nâng cao chất lượng giảng dạy và học tậphọc phần Lịch
sử, là một biện pháp để thực hiện việc kết hợp giáo dục nhà trường với giáo dục của
gia đình và xã hội, để gắn liền lí luận với thực tiễn. Với những ý nghĩa trên, giáo viên
lịch sử phải nhận thức rõ tàm quan trọng và nắm chắc nội dung hình thức, phương
pháp tiến hành để thực hiện có hiệu quả các hoạt động ngoại khóa. Điều quan trọng là
phải khắc phục những quan niệm không đúng của giáo viên, học sinh, cơ quan có liên
quan để tổ chức tốt và có kết quả hoạt động ngoại khóa.
1.2.2. Đặc điểm của hoạt động ngoại khóa ở trường TH
Hoạt động ngoại khóa là một trong những hình thức tổ chức dạy học cơ bản ở
trường, được tổ chức ngồi chương trình bắt buộc và tự chọn nhằm thực hiện các
nhiệm vụ học tập. Do sự hạn chế của thời gian lên lớp trong chương trình học, đồng
thời với sự gia tăng không ngừng của tri thức đã làm xuất hiện mâu thuẩn giữa nhu cầu
nhận thức của học sinh với tính kế hoạch của chương trình. Các giờ học với số lượng
thời gian hạn chế không thể thõa mãn yêu cầu của học sinh và yêu cầu của chương
trình. Hoạt động ngoại khoá phần Lịch sử được phân biệt với các hình thức tổ chức
dạy học khác bởi những đặc điểm chủ yếu sau:
- Với nhiệm vụ củng cố, bổ sung những kiến thức, kĩ năng trong dạy học phần
Lịch sửcho chính khóa, hoạt động ngoại khố trong dạy học phần Lịch sử là hoạt động
ngồi giờ lên lớp, khơng được quy định trong chương trình chính khóa.
- Việc tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy họcphần Lịch sử dựa trên tính tự
nguyện tham gia của HScó thể là của cá nhân học sinh hay của một nhóm học sinh có
cùng sở thích, hứng thú vềmột vấn đề nào đó của nội dung học tập và có sự hướng dẫn
19


của GV. Trên cơ sở đó, học sinh sẽ yêu thích cơng việc, hoạt động tích cực, có hiệu
quả và phát triển được năng lực của mình. Từ đó tạo điều kiện cho tài năng được nảy
nở và phát triển.
- Trong hoạt động ngoại khoáhọc phần Lịch sử ở Tiểu học, giáo viên phải là
người hướng dẫn, tổ chức.

- Số lượng học sinh tham gia không hạn chế, không phân biệt học sinh giỏi, yếu
kém có thể là theo nhóm nhưng cũng có thể là tập thể đơng người.
- Hoạt động ngoại khoá phần Lịch sử phải được tổ chức với mục đích
thiết thực, có kế hoạch hợp lí. Có kế hoạch cụ thể về mục đích, nội dung, phương
pháp, hình thức tổ chức, các hoạt động cụ thể và thời gian thực hiện. Có sự phân cơng
cụ thể, có những điều kiện vật chất tối thiểu cần thiết.
+ Về mặt hình thức tổ chức, hoạt động ngoại khố phong phú, đa dạng, sinh
động và mới lạ.
+Về nội dung, hoạt động ngoại khố phần Lịch sử khơng bị hạn chế trong phạm
vi chương trình dạy học chính thức mà nó có thể dựa vào những kiến thức nội khố để
mở rộng, đào sâu ở mức độ vừa phải, vừa sức với trình độ nhận thức của học sinh.
- Kết quả việc đánh giá kết quả của hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần
Lịch sử không được đánh giá bằng điểm số như đánh giá kết quả học tập nội khóa.Mà
đánh giá dựa vào các yếu tố:
+ Sản phẩm của buổi ngoại khố
+ Tính tích cực và tự lực của học sinh
+ Kết quả được đánh giá công khai
+ Không cho điểm nhưng phải có hình thức động viên, khuyến khích kịp thời
như: biểu dương, tặng phần thưởng.Ngồi ra, kết quả của hoạt động ngoại khóa được
đánh giá một cách công khai thông qua cả GV và HS.
Như vậy hoạt động ngoại khố là một hình thức tổ chức học tập đặc thù, khơng
giống với các hình thức dạy học khác cũng không phải là phụ đạo học sinh yếu hay bồi
dưỡng học sinh giỏi, bởi lẽ việc phụ đạo học sinh yếu và bồi dưỡng học sinh giỏi tuỳ
thuộc vào tính chất và nhiệm vụ của từng trường mà tính chất bắt buộc nhiều hay ít,
cịn hoạt động ngoại khóa thì hồn tồn khơng bắt buộc. Và chính vì vậy, nên hoạt
động ngoại khố cóphát huy được tác dụng hay khơng trước hết phụ thuộc vào lịng

20

yêu nghề, yêu trẻ, sự nhận thức đúng đắn, sự năng nổ, năng lực tổ chức của người
thầy và sự hứng thú, niềm say mê, nhiệt tình tham gia của học sinh.
1.2.3. Những hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa thường được sử dụng để dạy
học phần Lịch sử ở tiểu học
Hoạt động ngoại khố phần Lịch sử có nhiều hình thức khác nhau như:
- Các tổ, nhóm u thích, tìm hiểu ịch sử, bao gồm học sinh nhiều lớp khác
nhau, hoạt động trong thời gian tương đối lâu dài. Tổ, nhóm được sự hướng dẫn của
giáo viên, sự giúp đỡ, kết hợp với các cơ quan và nhà khoa học.
- Những hoạt động ngoại khóa được tổ chức thường xuyên ở một lớp, một tổ (
đọc sách, làm đồ dung trực quan, sưu tầm tài liệu lịch sử địa phương…)
- Những hoạt động có quy mơ lớn được tổ chức vào những ngày lễ lớn( hành
quân, tham quân, cắm trại, dạ hội lịch sử …) những hoạt động này có tác dụng rộng rãi
với địa phương nên cần sự giúp đỡ, phối hợp với nhiều tổ chức cơ quan.
- Những công việc của từng cá nhân hay một nhóm nhỏ( đọc sách trao đổi thảo
luận) tiến hành ở nhà, ở tổ học tập.
- Những cơng tác cơng ích-xã hội (nói chuyện lịch sử, tham gia lễ hội ở địa
phương, xây dựng bảotàng địa phương….)
Việc thực hiện các hình thức tổ chức này phụ thuộc vào nhiều điều kiện( hoàn
cảnh của địa phương, nhà trường, lớp học, khả năng học sinh và giáo viên, yêu cầu của
chính trị xã hội của cả nước hay địa phương), vai trò của nhà trường, giáo viên bộ môn
rất quan trọng, nhưng việc phát huy tính tích cực, năng lực chủ động, sáng tạo của học
sinh là điều không thể thiếu được. Như vậy, hoạt động ngoại khóa là một thuật ngữ
dùng để chỉ các hình thức hoạt động nằm ngồi chương trình học chính khóa, kết hợp
dạy học với vui chơi, nhằm mục đích gắn việc giảng dạy, học tập trong nhà trường với
thực tế xã hội.
Một số hình thức tổ chức ngoại khoá dễ tổ chức và mang lại hiệu quả trong dạy
học Lịch sử ở Tiểu học cụ thể là:
1.2.3.1. Tham quan
Hình thức chủ yếu của hoạt động này là tham quan các di tích bảo tàng, tham
gia các lễ hội truyền thống tại các di tích lịch sử. Những dấu vết của quá khứ, những

vật trưng bày trong bảo tàng khơng chỉ cụ thể hóa kiến thức, mà cịn để lại một ấn

21


tượng mạnh mẽ nâng cao hứng thú học tập và rèn luyện khả năng quan sát, phân tích
của học sinh.
Tùy nội dung, mục đích hình thức của việc tổ chức tham quan lịch sử ( ở nhà
bảo tàng, ở nơi xảy ra sự kiện lịch sử; tại một di tích lịch sử) mà ý nghĩa cũng khác
nhau:
- Nếu để tạo cho học sinh một biểu tượng về những sự kiện trong nội khóa, thì
khi tham quan chủ yếu hướng dẫn học sinh quan sát hiện vật, đồ trưng bày. Hình thức
này được tiến hành trước khi nghiên cứu một chương, một phần của chương trình lịch
sử.
- Việc tham quan kết hợp với việc giảng dạy bài mới sẽ phải tuân thủ những
nguyên tắc, phương pháp của bài giảng tại thực địa hay bài giảng ở bảo tàng.
- Khi tiến hành tham quan để tổng kết, củng cố nâng cao kiến thức đã học, cần
chú ý phát huy năng lực tư duy của học sinh. Công việc này được thực hiện sau khi
nghiên cứu một chương trình hay một phần chương trình.
Việc tham quan lịch sử mang tính chất một hoạt động ngoại khóa, như đã nói
trên, địi hỏi phải bỏ nhiều công sức để chuẩn bị và tiến hành. Hoạt động này có thể
thể được tổ chức vào đầu năm học hoặc nhân dịp kỉ niệm các ngày lễ.Để cho các hoạt
động này tổ chức được chu đáo, tránh các sự cố xảy ra, được tiến hành có hiệu quả thì
GV cần phải có kế hoạch và phương pháp tiến hành tốt. Quá trình chuẩn bị như sau:
- Trong kế hoạch năm học, giáo viên cần đặt ra kế hoạch tham quan một cách
cụ thể: Mục đích, yêu cầu, nội dung địa điểm, thời gian, nội dung học tập, dự kiến
cơng việc của từng HS, từng nhóm HS, khả năng phối hợp với các bộ môn khác khi
tham gia.
- Tiếp sau đó, giáo viên liên hệ với ban quản lí bảo tàng hoặc di tích; gặp gỡ
trao đổi với cán bộ hướng dẫn, phụ trách bảo tàng, di tích, trình bày rõ mục đích yêu

cầu của buổi tham quan để cùng có kế hoạch phối hợp, tạo điều kiện cho hoạt động đạt
kết quả.
- Sau khi tìm hiểu nơi sẽ tham quan và cân nhắc nội dung chương trình, giáo
viên đặt kế hoạch tham quan gồm các phần:
+ Trình tự các phần cần quan sát khi tham quan, đối tượng quan sát chính,
phương tiện cần sử dụng, những tài liệu cần thu thập.
+ Cách thức tổ chức học sinh về nhân sự, quản lí.
22


+Nội dung các vấn đề cần trao đổi với học sinh “Mục đích, yêu cầu, nội dung.
cách tiến hành, và nội quy tham quan.
+ Phân phối thời gian đi, thời gian tham quan, thời gian về. Thông thường, đối
với các di tích ở gần trường chỉ nên tiến hành trong khoảng 2h để phù hợp với sức
khỏe, trình độ, cũng như khả năng nhận thức của học sinh.
+ Các biện pháp tiến hành tổng kết.
+ Kế hoạch sử dụng các tài liệu thu được sau khi tham quan.
- Trước khi tiến hành tham quan, giáo viên cần giới thiệu cho học sinh một cách
khái quát về nơi sẽ đến, những kiến thức liên quan cần chú ý. Phổ biến cho học sinh rõ
mục đích yêu cầu của buổi tham quan. Đây là một trong các yêu tố đưa đến sự thành
cơng của hình thức hoạt động này. Bởi lẽ, nếu giáo viên khơng tổ chức chặt chẽ, thì
với số lượng học sinh q đơng, sẽ khó quản lí, khó hướng dẫn các em chấp hành nội
quy của bảo tàng hoặc di tích. Một trong những yêu cầu quan trọng của học sinh là các
em cần ghi chép số liệu, tài liệu do người thuyết minh cung cấp, hoặc ghi chú những tư
liệu được trình bày để viết thu hoạch sau khi tham quan.
- Kết quả của buổi tham quan được đánh giá thông qua việc giáo viên cho học
sinh thảo luận hoặc viết bài thu hoạch. Giáo viên cần tiến hành kiểm tra, đánh giá nhận
thức của học sinh. Nếu là buổi tham quan học tập nhằm củng cố kiến thức đã học, giáo
viên nên giao cho học sinh bài tập dưới dạng câu hỏi khái quát, tổng hợp những vấn đề
đã nghiên cứu và cho các em trao đổi hoặc viết thu hoạch. Nếu là buổi tham quan học

tập để chuẩn bị kiến thức cho bài học mới thì giáo viên nên đặt cho học sinh các câu
hỏi có tính chất bài tập nhận thức.
- Trong phương pháp tiến hành cần phân loại tham quan tường thuật để tạo biểu
tượng lịch sử và loại tham quan dẫn chứng làm cơ sở cho việc nhận thức sâu sắc
hơn.Sự phân biệt các loại tham quan này chỉ mang tính chất tương đối, vì chúng
thường được sử dụng đan xen vào nhau.
Các loại tham quan có tác dụng lớn trong việc phát huy tính chủ động, tính tích
cực sáng tạo, trí thơng minh và gây hứng thú học tập học sinh. Quá trình tham quan
cần chú ý đến ba vấn đề lớn.
+ Bám sát mục đích yêu cầu cần thống nhất với cán bộ, cơng nhân của nhà máy,
xí nghiệp, làm nhiệm vụ hướng dẫn tập trung vào những vấn đề chính, tránh giới thiệu

23


tản mạn. Giáo viên cũng cần chỉ ra cho học sinh biết các ngun lí dùng trong máy
móc, thiết bị đó.
+ Giữ kỉ luật, trật tự” hướng dẫn học sinh ghi chép, thu lượm kết quả cần thiết.
Chú ý hướng dẫn các em đi lại theo quy đinh, không vi phạm nội quy nơi đến, không
tự ý lượm lặt vật phẩm hay hỏi han, cắt ngang lời thuyết trình của người hướng dẫn.
+ Duy trì sự hứng thú của học sinh trong quá trình tham quan cần chú ý đến nội
dung của buổi tham quan, bố trí việc đi lại và thời gian nghỉ ngơi hợp lí tránh làm cho
học sinh mệt mõi.
1.2.3.2. Kể chuyện lịch sử
Đây là hình thức hoạt động ngoại khóa hấp dẫn, dễ làm và có tác dụng giáo dục
cao.Nội dung kể chuyện lịch sử là việc phổ biến kiến thức lịch sử một cách khoa học,
chứ khơng phải những chuyện hư cấu. Do đó, nội dung câu chuyện kể phải có chủ đềmột sự kiện, một nhân vật- dựa vào tài liệu chính xác. Có nhiều cách kể chuyện lại nội
dung một cuốn sách hay đã đọc, một câu chuyện được ghi chép thành tài liệu.
Nội dung câu chuyện phải liên quan đến sự kiện cơ bản trong bài học, chính
xác, tránh những chi tiết li kì khơng có giá trị khoa học, khơng phù hợp với yêu cầu

học tập. Kể chuyện phải làm cho người nghe xúc động, như được sống lại với sự kiện
ấy.
Nội dung kể chuyện khơng chỉ có tri thức được cung cấp mà cịn cả việc phân
tích, nêu lên bản chất của sự vật, hiện tượng. Nếu tính logic của câu chuyện kể được
xây dựng trên những sự kiện, tri thức chính xác thì nó có ý nghĩa giáo dục rất lớn.
Thông thường một câu chuyện kể bao gồm những yếu tố sau đây:
- Giới thiệu vấn đề
- Tình huống đặt ra
- Diễn biến sự kiện
- Sự phát triển của tình tiết đến cao độ
- Câu chuyện kết thúc
Một câu chuyện được bố cục như vậy mang kịch tính cao, dẫn dắt người nghe
qua các sự kiện, làm cho học sinh ngày càng hứng thú lắng nghe không phải chỉ vì
được cung cấp các sự kiện, chi tiết hay, hấp dẫn mà cịn vì nội dung của câu chuyện có
sức giáo dục mạnh mẽ.Như đã nói trên, hình thức kể chuyện lịch sử có hiệu quả giáo
dục cao khi nào có ý nghĩa giáo dục, như câu chuyện của các chiến sĩ cách mạng lão
24


thành tiêu biểu, những anh hùng hay những người thân của các mạng anh hùng, chiến
sĩ. Sự gặp gỡ, tiếp xúc với các “ nhân chứng” lịch sử, những người từng chứng kiến,
tham dự các sự kiện có tác dụng giáo dục rất lớn đối với học sinh. Bằng phương pháp
nêu gương những người thực, việc thực, chúng ta sẽ để lại trong trái tim học sinh ấn
tượng sâu sắc.Việc này có thể tổ chức khi điều kiện thuận lợi, song tốt nhất là vào dịp
các ngày lễ kỉ niệm lớn, như ngày sinh Bác Hồ…
1.2.3.3. Nói chuyện lịch sử
Nói chuyện lịch sử có nội dung, yêu cầu cao hơn kể chuyện lịch sử. Kể chuyện
chủ yếu là việc trình bày các sự kiện cụ thể nâng cao trình độ tư duy khái quát, được
minh họa, dẫn chứng bằng các sự kiện cụ thể theo một chủ đề nào đấy. Ví dụ, kể
chuyện về cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng với nhiều tài liệu- sự kiện cụ thể làm người

nghe như được chứng kiến sự kiện này. Nói chuyện về “ý nghĩa của việc chiến thắng
Bạch Đằng đối với nước ta thời bấy giờ”. Thì lại trình bày khái quát, sâu sắc với
những dẫn chứng cụ thể về cuộc đấu tranh, từ đó rút ra kết luận mang tính khái qt-lí
luận để nâng cao trình độ hiểu biết của người nghe, chứ khơng dừng ở việc biết một sự
kiện.
Nói chuyện lịch sử phải có chủ đề rõ ràng, chủ đề phải phù hợp với nội dung
chương trình nội khóa, với nhiệm vụ chính trị trước mắt. Vì vậy, nói chuyện lịch sử
không thể thường xuyên và ở bất cứ nơi nào như kể chuyện lịch sử. Nó thường được tổ
chức nhân ngày kỉ niệm một sự kiện lịch sử quan trọng, một danh nhân, lãnh tụ cách
mạng,…, những đợt sinh hoạt chính trị bồi dưỡng về văn hóa, nghiên cứu lịch sử địa
phương. Người nói chuyện phải là người am hiểu sâu sắc vấn đề trình bày. Do đó,
người nói chuyện thường là giáo viên, cán bộ nghiên cứu, cán bộ giảng dạy ở các
trường đại học. Trong một số trường hợp đặc biệt, giáo viên có thể bồi dưỡng cho một
học sinh giỏi để nói chuyện lịch sử với lớp, hay một học sinh lớp trên nói chuyện với
các học sinh dưới lớp.
Giáo viên cần tổ chức nhiều hơn các buổi nói chuyện lịch sử cho học sinh, tạo
cơ hội cho các em trao đổi, thảo luận về đề tài được giáo viên đưa ra. Giáo viên có thể
cho các em biết trước đề tài thảo luận để học sinh có thể tìm kiếm trước tài liệu liên
quan đến đề tài và để buổi nói chuyện có thể diễn ra sơi nổi hơn. Có như thế thì việc
nắm bắt được kiến thức trong phần Lịch sử của học sinh mới sâu sắc hơn, học sinh sẽ
tránh được việc nhớ mơ hồ, khơng chính xác.
25