SKKN: Biện pháp phát huy hiệu quả tiết thực hành qua mẫu tường trình thí nghiệm hóa học ở trung học phổ thông

Trường THPT Bắc Bình
Hóa

Tổ :

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
BIỆN PHÁP PHÁT HUY HIỆU QUẢ TIẾT THỰC HÀNH
QUA MẪU TƯỜNG TRÌNH THÍ NGHIỆM MƠN HĨA HỌC
Ở TRUNG HỌC PHỔ THƠNG

Phần I: Đặt vấn đề
Hóa học là bộ mơn khoa học thực nghiệm, nghiên cứu sự biến đổi của
các chất. Nhờ thí nghiệm hóa học mà học sinh được làm quen với các tính
chất, hiểu và giải thích được bản chất của các quá trình diễn ra trong tự
nhiên, trong sản xuất và đời sống.
Đối với bộ mơn hóa học, thí nghiệm giữ một vai trị đặc biệt quan
trọng trong q trình dạy và học. Có thể nói thí nghiệm hóa học là cơ sở để
học sinh học tập và rèn luyện kỹ năng thực hành. Qua mỗi bài thực hành,
học sinh sẽ nắm vững kiến thức một cách hứng thú và vững chắc hơn, từ
đó lơi cuốn các em vào thế giới diệu kì, say mê bộ mơn và có niềm tin vào
khoa học hóa học. Ngồi ra, thí nghiệm hóa học cịn giúp học sinh phát
triển tư duy và hình thành những đức tính tốt như: Trật tự, ngăn nắp, gọn
gàn, ….
Tuy nhiên, qua nhiều năm giảng dạy chúng tôi nhận thấy một thực tế :
- Về phía học sinh: Thời gian để học sinh tiến hành thí nghiệm một bài
trong sách giáo khoa là không đủ, cũng như cơ hội để mỗi học sinh tự làm
thí nghiệm là khơng có,…
- Về phía giáo viên: Phải hướng dẫn cho học sinh rất nhiều cả khâu viết
bảng tường trình, cũng như hướng dẫn học sinh cách lắp ráp dụng cụ thí
nghiệm trong mỗi bài thực hành vì hình vẽ trong sách giáo khoa khơng có,
….Từ đó dẫn đến thời gian để hồn thành một bài thực hành là khơng đủ.

Từ vai trị quan trọng của thí nghiệm hóa học như đã nêu và qua nhiều
năm giảng dạy. Chúng tôi nhận thấy cần phải đổi mới phương pháp thí
nghiệm thực hành để phù hợp với việc thay đổi nội dung chương trình sách
giáo khoa và phương pháp dạy học mới theo hướng tích cực hóa hoạt động
của học sinh như hiện nay của Bộ Giáo Dục và Đào Tạo.
Xuất phát từ mục tiêu và vai trị quan trọng của tiết thí nghiệm thực
hành, đồng thời mong muốn nâng cao chất lượng bộ môn, sự thành cơng
của thí nghiệm. Chúng tơi đã lựa chọn, nghiên cứu và viết sáng kiến kinh
nghiệm: “ Biện pháp phát huy hiệu quả tiết thực hành qua mẫu tường
trình thí nghiệm hóa học ở trung học phổ thơng”. Để cùng trao đổi và
tìm ra biện pháp hiệu quả nhất cho một tiết thực hành.
Sáng Kiến Kinh Nghiệm

-1-

Mộng Trinh - Văn Yên


Trường THPT Bắc Bình
Hóa

Tổ :

Phần II: Nội dung và cách thực hiện
II.1/ Nội dung:

Sáng Kiến Kinh Nghiệm

-2-

Mộng Trinh - Văn Yên


Trường THPT Bắc Bình

Tổ : Hóa

Trước
đây,
khi
Lớp
:
……………………………….
chưa
có
mẫu tường
Nhóm
thực
hành
:
………………….
trình
thí
nghiệm thì
Họ
và
tên
:
1/
…………………………….

đến
tiết
thực hành
2/
……………………………..
học sinh tự
lập
bảng
3/
……………………………..
tường trình,
tự ghi cách
4/
……………………………..
tiến hành
thí nghiệm,
…Số lượng
học
sinh
trong một nhóm đơng (khoảng 8 – 10 học sinh), dẫn đến tỉ lệ học sinh tự tay
làm thí nghiệm là rất ít, khơng rèn luyện được kỹ năng thực hành. Bên cạnh
đó, học sinh được mang SGK vào phịng thí nghiệm, các em phụ thuộc rất
nhiều vào SGK như không xem trước nội dung kiến thức ở nhà, mà chỉ ghi
chép từ SGK từ cách tiến hành đến giải thích hiện tượng, phương trình phản
ứng. Từ đó, các em khơng phát huy được năng lực tư duy sáng tạo.
Về phía giáo viên, mất rất nhiều thời gian trong việc hướng dẫn học sinh
cách tiến hành, lắp ráp dụng cụ, quản lí nhóm thực hành. Giáo viên khơng
đánh giá chính xác năng lực, kỹ năng thực hành của học sinh, khơng hình
thành cho học sinh kỹ năng sống, kỹ năng tự làm việc.
Đáp ứng nhu cầu của phịng thí nghiệm thực hành mới hiện nay, thiết kế

cho 12 nhóm thực hành (4 học sinh cho một nhóm), để đảm bảo thời gian
cho một tiết thực hành và mỗi học sinh đều được tự làm thí nghiệm, làm việc
nhóm theo phương pháp tự nghiên cứu. Mẫu tường trình thí nghiệm về cơ
bản đáp ứng được các yêu cầu trên.
Mẫu tường trình được trình bày rất cụ thể cho một bài thực hành: Hóa
chất và dụng cụ, cách tiến hành có hình ảnh minh họa (SGK khơng có).
Bằng phương pháp trực quan, học sinh quan sát mơ tả thí nghiệm, giải thích
hiện tượng và viết phương trình phản ứng.
Mẫu tường trình thí nghiệm là cơng cụ để kiểm tra, đánh giá trình độ của
học sinh về kiến thức chuyên môn qua các bài đã học, về mối liên hệ giữa lý
thuyết và thực hành. Kiểm tra năng lực, kỹ năng thực hành, làm việc theo
nhóm của học sinh : “Học đi đơi với hành”.
Mẫu tường trình thí nghiệm được viết dựa trên các bài thực hành trong
sách giáo khoa của 3 khối lớp (10 ; 11 ; 12) cả cơ bản và nâng cao, tất cả có
6 tập tường trình được trình bày gồm 2 phần:
1/ * Lớp, nhóm thực hành, họ và tên học sinh trong nhóm:

Sáng Kiến Kinh Nghiệm

-3-

Mộng Trinh - Văn Yên


Trường THPT Bắc Bình

Tổ : Hóa

* Lưu ý : Khi sử dụng tập tường trình thí nghiệm.
- Mỗi nhóm thực hành chỉ có 1 tập tường trình thí nghiệm.

- Giữ gìn cẩn thận để làm suốt năm học.
- Khơng để thấm nước, thấm hóa chất khi làm thí nghiệm.
- Nộp lại cho Thầy (Cơ) sau mỗi buổi thí nghiệm.
2/ Các bài thực hành:
* Ngày thực hành , tên học sinh vắng, điểm số, nhận xét:
 Ngày thực hành: Học sinh ghi ngày thực hành.
 Tên học sinh vắng: Học sinh ghi tên học sinh vắng (nếu có).
- Bài tường trình: 4 điểm
- Thao tác thực hành: 4 điểm
- Trật tự : 1 điểm
- Vệ sinh : 1 điểm
* Tổng cộng: 10 điểm
 Điểm số: Được quy định.
 Nhận xét của giáo viên về nhóm thực hành, rút kinh nghiệm.
* Dụng cụ - Hóa chất:
 Trong mẫu tường trình đã ghi rất đầy đủ và cụ thể, giáo viên và
học sinh dựa vào để lấy hóa chất và dung cụ tiến hành thí nghiệm
(khơng được mang sách giáo khoa vào phịng thí nghiệm).
 Trong mỗi bài thực hành, giáo viên cần chuẩn bị trước cho mỗi
nhóm học sinh các hóa chất và dung cụ cần thiết.
* Tiến hành theo từng thí nghiệm:
 Cách tiến hành: Được trình bày cụ thể, rõ ràng, dễ hiểu theo
(SGK hay SGV), có hình vẽ minh họa và lưu ý (SGK khơng có),
rất dễ để học sinh sử dụng và quan sát khi làm thí nghiệm.
 Quan sát hiện tượng: Học sinh quan sát hiện tượng từ thí
nghiệm thực tế ( phương pháp trực quan).
 Giải thích hiện tượng: Từ thí nghiệm thực tế, học sinh vận dụng
kiến thức đã học để giải thích hiện tượng.
 Viết phương trình phản ứng: Học sinh viết phương trình phản
ứng từ các chất cụ thể trong thí nghiệm thực tế và cân bằng phản

ứng. (Xác định vai trò của các chất trong phản ứng nếu có, …).
* Ví dụ : Bài thực hành số 4 – Lớp: 11CB (mẫu)
Sáng Kiến Kinh Nghiệm

-4-

Mộng Trinh - Văn Yên


Trường THPT Bắc Bình

Tổ : Hóa

CHƯƠNG 6: HIĐROCACBON KHƠNG NO
BÀI THỰC HÀNH SỐ 4
ĐIỀU CHẾ VÀ TÍNH CHẤT CỦA
ETILEN - AXETILEN
1/ Ngày thực hành:………………….
Nhận xét của Thầy (Cô):
2/ Tên HS vắng:
1…………………………….
2…………………………….
3/ Điểm số:
- Bài tường trình:
……….
- Thao tác thực hành: ……….
- Trật tự :
……….
- Vệ sinh :
………..

* Tổng cộng : …………………
* Dụng cụ: - Giá sắt thí nghiệm
- 6 ống nghiệm
- Giá để ống nghiệm
- 1 ống nghiệm có nhánh
- 4 cái ống nhỏ giọt
- 3 kẹp ống nghiệm
- 1 ống thông hai đầu
- 1 đèn cồn
- 1 ống TT dẫn khí thẳng. - ống TT đầu vuốt nhọn
- 1 ống TT dẫn khí cao su.
* Hóa chất: - CaC2
- H2O cất
- Cát sạch
- C2H5OH (khan)
- H2SO4 đ
- bơng gịn.
- Dung dịch AgNO3/NH3
- dd KMnO4
Tiến hành thí nghiệm:
I. Thí nghiệm 1:Điều chế và thử tính chất của etylen .
1/ Cách tiến hành :
* Ống nghiệm (khơ): Một ít cát
sạch + 2 ml C2H5OH (khan) +
Hình vẽ:
từng giọt, khoảng 4 ml dd H2SO4
đặc, đồng thời lắc đều.
- Lắp dụng cụ như hình vẽ.
* Đun nóng hổn hợp, sao cho hổn
hợp khơng trào lên ống dẫn khí,

(hổn hợp chuyển thành màu đen).
- Đốt khí sinh ra ở đầu vuốt nhọn
của ống dẫn khí.
* Lưu ý: H2SO4 đặc; đ/cháy C2H4.
Sáng Kiến Kinh Nghiệm

-5-

Mộng Trinh - Văn Yên


Trường THPT Bắc Bình

Tổ : Hóa
C2H4

Hỗn hợp
2ml C2H5OH +
4 ml dd H 2SO4 đặc

* Dẫn khí qua ống nghiệm khác
chứa dd KMnO4 .

Bông tẩm
NaOH đặc

Đábọt
( CaCO3)

…………………………….

Hỗ
n hợp
2ml C2H5OH +
4 ml dd H 2SO4 đặ
c

Bô
ng tẩ
m
NaOH đặ
c
C2H4

Đábọt
( CaCO3)

dd
KMnO4

2/ Quan sát hiện tượng :
- Màu ngọn lửa: ………………………………………………………...
- Ống nghiệm chứa dd KMnO4 :………………………………………...
………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………...
3/ Giải thích hiện tượng :
...............................................................................................................
.
…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
4/ Viết phương trình phản ứng:

…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
II.2/ Cách thực hiện – Tác dụng:
Đầu năm, giáo viên chia nhóm (có thể chia theo bàn học trong lớp), mỗi
nhóm khoảng 3 – 4 học sinh và phát cho mỗi nhóm một tập tường trình thí
nghiệm để các em sử dụng trong cả năm học.
1/ Đối với học sinh: Các em phải lưu ý cách sử dụng tập tường trình. Khi
đến giờ thực hành, giáo viên phát tập tường trình cho các nhóm. Sau khi
thực hành xong, học sinh nộp lại tập tường trình và được lưu tại phịng thí
Sáng Kiến Kinh Nghiệm

-6-

Mộng Trinh - Văn n


Trường THPT Bắc Bình

Tổ : Hóa

nghiệm, học sinh khơng được mang tập tường trình về nhà.Tập tường trình
có tác dụng rất hữu ích đối với học sinh về kiến thức cũng như thời gian và
thao tác tiến hành thí nghiệm:
- Về kiến thức: Học sinh phải xem trước bài thực hành trong SGK và chuẩn
bị kiến thức trước ở nhà. Đây là một biện pháp giúp học sinh nắm vững kiến
thức trước khí tiến hành thí nghiệm để chứng minh cho kiến thức mà các em
vừa được học trên lớp, vì các em khơng được mang sách giáo khoa vào
phịng thí nghiệm.
So với cách làm cũ: Học sinh được phép mang SGK vào phịng thí

nghiệm. Vì vậy các em phụ thuộc rất nhiều vào SGK, có em khơng xem
trước bài thực hành ở nhà, không chuẩn bị kiến thức. Trong q trình tiến
hành thí nghiệm, các em chỉ chép từ SGK ra từ hiện tượng đến phương trình
phản ứng, có em khơng làm thí nghiệm mà chép bài của nhau, vì số lượng
học sinh trong một nhóm q đơng. Điều đó dẫn đến một tác hại là giáo viên
khơng phân biệt, khơng đánh giá được trình độ - năng lực của học sinh. Về
phía học sinh khơng phát triển được năng lực trí tuệ, khơng có cơ hội để làm
việc nhóm, khơng phát triển được thế giới quan.
- Về tiến hành thí nghiệm: Các em thực hành theo nhóm (4 hoc sinh/ một
nhóm), tất cả các em đều được làm thí nghiệm, chiếm tỉ lệ 100%. Các em tự
lắp ráp dụng cụ , tự tay lấy hóa chất để làm thí nghiệm (đã được hướng dẫn
rất cụ thể trong tập tường trình mà trong SGK khơng có). Qua đó, các em
được rèn luyện kỹ năng thực hành, kỹ năng trao đổi thơng tin, hợp tác, làm
việc nhóm, từ đó hình thành kỹ năng sống cho học sinh.
So với cách làm cũ: Hoc sinh khơng có cơ hội để làm việc nhóm, có em
khơng có cơ hội để làm thí nghiệm rèn luyện kỹ năng, vì số lượng học sinh
trong một nhóm khá đơng. Thơng thường mỗi lớp chia ra khoảng 4 hay 8
nhóm thực hành, từ đó ta thấy tỉ lệ các em được tự tay làm thí nghiệm là rất
ít, khơng phát huy được kỹ năng thực hành của học sinh.
- Về thời gian: Sử dụng mẫu tường trình thí nghiệm giúp học sinh rất tốt về
mặt thời gian, vì trong tập tường trình đã có sẵn: Hóa chất và dụng cụ cần
thiết cho buổi thực hành (đã được giáo viên chuẩn bị ), cách tiến hành có
hình ảnh minh họa rất cụ thể và dễ hiểu, học sinh có thể quan sát hình vẽ để
lắp dụng cụ hay làm theo các bước. Học sinh được nhiều thời gian hơn để
tiến hành thí nghiệm, quan sát, giải thích hiện tượng và viết phương trình
phản ứng, ít phụ thuộc vào sự hướng dẫn của giáo viên. Từ đó, học sinh giải
thích được các vấn đề mà các em được học theo lý thuyết, giúp các em nắm
vững kiến thức một cách sâu sắc và hoàn thành bài thực hành theo u cầu .
So với cách làm cũ: Thường thì khơng đủ thời gian để các em làm các thí
nghiệm, hồn thành bài thực nành.Vì các em cịn mất nhiều thời gian cho lập

bảng tường trình, ghi cách tiến hành, vẽ hình ảnh minh họa, vừa làm vừa
Sáng Kiến Kinh Nghiệm

-7-

Mộng Trinh - Văn Yên


Trường THPT Bắc Bình

Tổ : Hóa

xem SGK,…. Từ đó, các em chưa giải thích hết các vấn đề mà các em thắc
mắc, các em phụ thuộc vào SGK và giáo viên rất nhiều trong việc tìm câu trả
lời. Các em không phát huy được tư duy sáng tao, nghiên cứu khoa học.
* Từ các vấn đề trên, chúng tôi nghĩ việc phải có một tập tường trình thí
nghiệm hóa học là chính đáng để đáp ứng và phù hợp với phương pháp dạy
và học ngày nay.
2/ Đối với giáo viên:
- Giáo viên lưu tập tường trình tại phịng thí nghiệm và phát cho mỗi nhóm
khi đến giờ thực hành.
- Giáo viên chịu trách nhiệm chuẩn bị cho mỗi nhóm các dụng cụ và hóa
chất cần thiết theo mẫu tường trình.
- Giáo viên có nhiều thời gian hơn để quan sát đánh giá q trình học sinh
tiến hành thí nghiệm.
- Chấm điểm theo nhóm thực hành được dễ dàng hơn tại phịng thí nghiệm
trong q trình học sinh tiến hành thí nghiệm, giáo viên chấm điểm các mục:
Cách tiến hành , trật tự, vệ sinh theo qui định về điểm số.
* So với cách làm cũ:
- Giáo viên phải hướng dẫn học sinh cách viết bảng tường trình, hướng dẫn

học sinh cách lấy hóa chất, cách lắp ráp dụng cụ,…
- Giáo viên chỉ chuẩn bị một khây hay hai khây hóa chất trên bàn giáo viên,
học sinh phải lên lấy hóa chất làm thí nghiệm. Về mặt trật tự của phịng thí
nghiệm khơng được nghiêm, bên cạnh đó q trình học sinh mang hóa chất
đến nơi thực hành khơng an tồn (với các hóa chất độc hại).
3/ Đối với tổ chuyên môn, lãnh đạo nhà trường: Quản lý và theo dõi quá
trình thực hành của giáo viên được thuận tiện và dễ dàng hơn, nhắc nhỡ giáo
viên thực hành chậm so với nội dung chương trình.

Phần III: Kết quả và khả năng phổ biến
Qua một năm áp dụng mẫu tường trình thí nghiệm tại trường, chúng tơi
nhận thấy:
* Về thời gian tiến hành thí nghiệm trong một tiết:
- Thực hiện theo cách làm cũ: Số lượng thí nghiệm để học sinh thực hành
trong một tiết có bài chỉ đạt 80%, khơng làm hết thí nghiệm.
- Thực hiện theo mẫu tường trình: Số lượng thí nghiệm thực hành trong một
tiết đạt 100%.
* Về tiến hành thí nghiệm: Tỉ lệ học sinh trực tiếp lấy hóa chất, lắp ráp
dụng cụ để tiến hành thí nghiệm.
- Thực hiện theo cách làm cũ: Số lượng học sinh trực tiếp tiến hành thí
nghiệm trong một tiết đạt 70%, vì số lượng học sinh trong một nhóm quá
đông .
Sáng Kiến Kinh Nghiệm

-8-

Mộng Trinh - Văn Yên


Trường THPT Bắc Bình

Tổ : Hóa

- Thực hiện theo mẫu tường trình: Số lượng học sinh trực tiếp tiến hành thí
nghiệm trong một tiết đạt 100%
* Về kiến thức: Tỉ lệ học sinh nắm vững kiến thức qua tiết thực hành.
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
Khơng có mẫu tường
trình
Có mẫu tường trình

5%

20%

50%

25%

15%
35%
40%
10%
Các kết quả trên đã được các giáo viên trực tiếp hướng dẫn thực hành nhận
xét và đánh giá.

Phần IV: Kết luận và khuyến nghị

Thí nghiệm hóa học giữ một vai trị rất quan trọng trong quá trình nhận
thức, phát triển tư duy, rèn luyện kỹ năng thực hành, kỹ năng phối hợp trao
đổi thơng tin và làm việc nhóm của học sinh. Qua đó, góp phần nâng cao
chất lượng dạy – học mơn hóa học và hình thành kỹ năng sống cho học sinh
rất phù hợp với yêu cầu hiện nay của Bộ Giáo Dục và Đào Tạo. Đặc biệt, khi
sử dụng mẫu tường trình thí nghiệm được xem là biện pháp phát huy hiệu
quả nhất của tiết thực hành ở Trung Học Phổ Thơng. Qua mẫu tường trình
giúp học sinh phát huy được tính tích cực, sáng tạo, tính gọn gàng, ngăn nắp,
vệ sinh,…Do đó, giáo viên cần cho học sinh sử dụng mẫu tường trình này để
thực hành trong cả năm học.
Nội dung sáng kiến kinh nghiệm trên đã được áp dụng trong năm học
2010 – 2011 tại trường, đã được kiểm nghiệm qua thực tế giảng dạy, đã
chứng minh tính hiệu quả của một tiết thực hành là nâng cao trình độ năng
lực và kỹ năng thực hành của học sinh. Điều đó cho thấy, nó rất phù hợp với
việc đổi mới phương pháp dạy – học hiện nay của ngành.
Mặc dù chúng tơi đã có rất nhiều cố gắng, xong có thể nói khơng tránh
khỏi những thiếu sót, rất mong sự đóng góp của q cấp và đồng nghiệp để
sáng kiến kinh nghiệm của chúng tơi được hồn thiện hơn nhằm mục đích:
Nâng cao chất lượng dạy – học, để bộ mơn khoa học hóa học là mơn học
được học sinh yêu thích và say mê khám phá nhất.
Xin chân trọng cảm ơn !
Bắc bình, ngày 25 tháng 4 năm 2011
Người viết

Nguyễn Thị Mộng Trinh
Sáng Kiến Kinh Nghiệm

-9-

Diên Văn Yên

Mộng Trinh - Văn Yên


Trường THPT Bắc Bình

Tổ : Hóa

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo khoa hóa học lớp 10 , 11 , 12 (Cơ bản và nâng cao)
Sách giáo viên hóa học lớp 10 , 11 , 12 (Cơ bản và nâng cao)
(Nhà xuất bản Giáo dục – Năm 2008)
2. Tài liệu hướng dẫn thiết kế thí nghiệm hóa 10 , 11 , 12.
Tác giả : Hoàng Văn Hoan

Sáng Kiến Kinh Nghiệm

- 10 -

Mộng Trinh - Văn Yên