Luận văn thạc sĩ y tế công cộng kiến thức, thái độ, thực hành chăm sóc sức khỏe sinh sản và một số yếu tố liên quan của học sinh trung học cơ sở thụy xuân, thái thụy, thái bình năm

B
TR

GIÁO D CăVÀă ÀOăT O
NGă

I H CăTH NGăLONG

---------------------------------------------

NGUY N TH THÚY

KI N TH C,ăTHÁIă
VÀ M T S

Y UT

, TH C HÀNH CH MăSịCăS C KH E SINH S N
LIÊN QUAN C A H C SINH TRUNG H CăC ăS

TH Y XUÂN, THÁI TH Y,ăTHÁIăBỊNHăN Mă2020

LU NăV NăăTH CăS ăYăT CÔNG C NG

Hà N i ậ 2020


B
TR

GIÁO D CăVÀă ÀOăT O

NGă

I H CăTH NGăLONG

KHOA: KHOA H C S C KH E
B

MÔN: Y T CÔNG C NG

---------------------------------------------

NGUY N TH THÚY
KI N TH C,ăTHÁIă
VÀ M T S

Y UT

, TH C HÀNHCH M SÓC S C KH E SINH S N
LIÊN QUAN C A H C SINH TRUNG H CăC ăS

TH Y XUÂN, THÁI TH Y,ăTHÁIăBỊNHăN Mă2020

Chuyên ngành: Y T CÔNG C NG
Mã s : 8 72 07 01

LU NăV NăăTH CăS ăYăT CÔNG C NG

NG

IăH

NG D N KHOA H C

PGS.TS. ƠoăXuơnăVinh

Hà N i ậ 2020

Thang Long University Library


DANH M C CÁC CH

VI T T T

BPTT

Bi n pháp tránh thai

LTQ TD

Lây truy n qua đ

QHTD

Quan h tình d c

KHHG

K ho ch hóa gia đình

SKSS

S c kh e sinh s n

THPT

Trung h c ph thông

THCS

Trung h c c s

TT- GDSK

Truy n thông – giáo d c s c kh e

VTN

V thành niên

WHO

ng tình d c

World Health Organization
(T ch c Y t Th Gi i)

UNFPA

Qu Dân s Liên h p qu c

GDSKSS

Giáo d c s c kh e sinh s n


M CL C
DANH M C CH

VI T T T

M CL C
DANH M C B NG
DANH M C BI Uă
L IăCAMă OAN
L I C Mă N
TăV Nă
Ch

1

ngă1.T NGăQUAN

1. S ăl

3

căv ătu iăv ăthƠnhăniên,ăs căkh eăsinhăs năv ăthƠnhăniên

3

1.1 M t s khái ni m

3

* V thành niên

3

* S c kh e sinh s n

4

* S c kh e sinh s n v thành niên

4

1.2. Nh ng đ c đi m d y thì

tu i v thành niên, n i dung ch m sóc

SKSS s n và h n ch ti p c n các l nh v c s c kh e sinh s n c a v

5

thành niên Vi t Nam
1.2.1. Nh ng thay đ i v sinh lý

tu i v thành niên

5

1.2.2. Nh ng bi n đ i v tâm lý

5

1.3. Các n i dung ch m sóc s c kh e sinh s n

6

1.3.1. Nh ng ch đ c n t v n v GDSKSS cho VTN

6

1.3.2. Các d ch v y t ch m sóc s c kh e v thành niên

7

1.3.3. D ch v s c kh e thân thi n v i v thành niên

7

1.3.4. Nh ng rào c n khi n v thành niên khó ti p c n các l nh v c s c
kh e sinh s n
1.2. M t s nghiên c u v ki n th c,ătháiăđ , th c hành v ch măsócă
s c kh e sinh s n v thành niên trên Th gi i và

Vi t Nam

1.2.1. Các nghiên c u trên th gi i

Thang Long University Library

8

8
8


* V n đ quan h tình d c, có thai, n o hút thai, sinh đ
* V n đ các b nh lây qua đ

v thành niên

ng tình d c và HIV/AIDS

* Các nguy c v s c kh e và h u qu v kinh t , xã h i c a v n đ thai
nghén và sinh đ

tu i v thành niên

1.2.2. Các nghiên c u

Vi t Nam

11
11
12

1.3. Các y u t liênăquanăđ n ki n th c,ătháiăđ , th c hành v s c

kh e trên th gi i và

8

Vi t Nam

17

1.4. Gi i thi uăđ aăđi m nghiên c u

18

1.4.1. M t s đ c đi m huy n Thái Th y

18

c đi m tr

1.4.2.

ng Trung h c c s Th y Xuân

1.5. Khung lý thuy t nghiên c u
Ch
2.1.ă

ngă2.ă
iăt

IăT

NGăVÀăPH

19
20

NGăPHÁPăNGHIểNăC U

ng,ăđ aăđi m và th i gian nghiên c u

21
21

2.1.1.

it

2.1.2.

a đi m nghiên c u

21

2.1.3. Th i gian nghiên c u

21

2.2. Ph

21

ng nghiên c u

21

ngăphápănghiênăc u

2.2.1. Thi t k nghiên c u

2.2.1.1. Nghiên c u đ nh l

21
ng

21

2.2.1.2. Nghiên c u đ nh tính

21

2.2.2. C m u và ph

21

ng pháp ch n m u

2.2.2.1. C m u

21

2.2.2.2. Ph

22

2.3.ăPh

ng pháp ch n m u

ngăphápăthuăth p thông tin

22

2.3.1. Công c thu th p thông tin

22

2.3.2. K thu t thu th p thông tin

23

2.3.3. C u trúc b câu h i

23

2.3.4. Quy trình thu th p thơng tin và s đ nghiên c u

23


*

i u tra viên

23

* Ti n hành thu th p thông tin

24

* S đ nghiên c u

25

2.4. Bi n s , ch s nghiên c u và tiêu chu năđánhăgiá

26

2.4.1. Bi n s và ch s nghiên c u

26

B ng 2.1. Các bi n s và ch s nghiên c u

26

2.4.2.Tiêu chu n đánh giá

28

* Ki n th c v s c kh e sinh s n c a đ i t

* Thái đ v s c kh e sinh s n c a đ i t

ng

28

ng

* Th c hành v s c kh e sinh s n c a đ i t

29
ng

29

2.5. Phân tích và x lý s li u

29

2.6. Các bi n pháp kh ng ch sai s

29

2.6.1. Sai s

29

2.6.2. Bi n pháp kh ng ch

29

2.7.ă

oăđ c trong nghiên c u

30

2.8. H n ch trong nghiên c u

30

Ch

31

ngă3.ăK TăQU ăNGHIểNăC U

3.1. Thông tin chung c a đ iăt

ng nghiên c u

3.2. Ki n th c,ătháiăđ , th c hành v SKSS c aăđ iăt
3.2.1. Ki n th cv SKSS c a đ i t
3.2.2. Thái đ v SKSS c a đ i t

31
ng nghiên c u

ng nghiên c u
ng nghiên c u

3.2.3. Th c hành v SKSS c a đ i t

ng nghiên c u

3.3.4. Các kênh truy n thông v giáo d c s c kh e sinh s n
3.3. M t s y u t liênăquanăđ n ki n th c,ătháiăđ , th căhƠnhăch mă
sóc s c kh e sinh s n c a h c sinh
Ch

ngă4.ăBÀNăLU N

33
43
44
45
47
59

4.1. Ki n th c, thái đ , th c hành v ch m sóc s c kh e sinh s n v
thành niên c a h c sinh tr

33

ng Trung h c c s Th y Xuân, huy n Thái

Thang Long University Library

59

Th y, t nh Thái Bình n m 2020
4.2. V m t s y u t liên quan đ n ki n th c, thái đ , th c hành v
ch m sóc s c kh e sinh s n v thành niên c a đ i t

ng nghiên c u

65

K TăLU N

70

KHUY NăNGH

73

TÀI LI U THAM KH O

74

PH L C

82


DANH M C B NG
B ng 3.1.

c đi m chung c a đ i t

B ng 3.2.

c đi m khu v c s ng c a đ i t

ng nghiên c u

31

ng nghiên c u

32

B ng 3.3. Hoàn c nh s ng

32

B ng 3.4. Ki n th c v đ tu i v thành niên

33

B ng 3.5. Ki n th c v đ tu i d y thì c a v thành niên

33

B ng 3.6. Ki n th c đúng c a đ i t

34

B ng 3.7. Ki n th c c a đ i t

ng v d y thì

ng v th i đi m d có thai nh t

35

B ng 3.8. Ki n th c v hành đ ng b n nam làm cho b n n có thai

35

B ng 3.9. Ki n th c đúng v d u hi u mà ng

36

i ph n đ

c cho là có thai

B ng 3.10. Ki n th c đúng v h u qu khi làm m quá tr

36

B ng 3.11 Ki n th c đúng c a đ i t

37

ng v th thai

B ng 3.12. Ki n th c đúng v h u qu vi c n o phá thai

37

B ng 3.13. Ki n th c v đ a đi m n o phá thai an toàn nh t

38

B ng 3.3. Ki n th c c a đ i t

38

B ng 3.15 S l
đ it

ng v n o phá thai

ng các bi n pháp tránh thai mà

39

ng bi t

B ng 3.16. Ki n th c c a đ i t

ng v bi n pháp tránh thai phù h p v i v

thành niên (n=417)

40

B ng 3.17. Nh ng đ a đi m có th cung c p BCS

40

B ng 3.18 Ki n th c đúng v bi n pháp tránh thai

40

B ng 3.19. Ki n th c c a đ i t ng v b nh lây truy n qua đ ng tình d c

41

B ng 3.20. Ki n th c c a đ i t
đ

ng v bi u hi n m c các b nh lây truy n qua

ng tình d c

B ng 3.21. Ki n th c c a đ i t
truy n qua đ

ng v bi n pháp phịng tránh m c các b nh lây

ng tình d c

B ng 3.22. Ki n th c đúng v b nh lây truy n qua đ
B ng 3.23. Ki n th c đúng c a đ i t

ng tình d c

ng v s c kh e sinh s n nam

Thang Long University Library

41

42
42
42


B ng 3.24.

ánh giá thái đ v s c kh e sinh s n v thành niên

B ng 3.25. Th c hành v sinh b ph n sinh d c hàng ngày
B ng 3.26. Lo i hình truy n thơng ch m sóc SKSS trong tr

45
ng h c

B ng 3.27. M i liên quan t i th c hành c a h c sinh v ch m sóc SKSS VTN
B ng 3.28. M i liên quan gi a kh i/l p c a đ i t

43

ng và ki n th c c a h c

sinh v ch m sóc s c kh e sinh s n

B ng 3.29. M i liên quan gi a con th m y và ki n th c c a h c sinh v ch m
sóc s c kh e sinh s n
B ng 3.30. M i liên quan gi a tình tr ng hơn nhân c a b m và ki n th c c a
h c sinh v ch m sóc s c kh e sinh s n
B ng 3.31. M i liên quan gi a trình đ h c v n c a b m và ki n th c c a h c
sinh v ch m sóc s c kh e sinh s n
B ng 3.32. M i liên quan gi a ngh nghi p c a b m và ki n th c c a h c

45
47
47

48

48

49

sinh v ch m sóc s c kh e sinh s n

49

B ng 3.33. M i liên quan gi a tình tr ng truy n thông giáo d c s c kh e c a

50

B ng 3.34. M i liên quan gi a gi i tính c a đ i t

ng và thái đ c a h c sinh

v ch m sóc s c kh e sinh s n
B ng 3.45. M i liên quan gi a kh i/l p c a đ i t

ng và thái đ c a h c sinh

v ch m sóc s c kh e sinh s n
B ng 3.36. M i liên quan gi a con th m y và thái đ c a h c sinh v ch m
sóc s c kh e sinh s n
B ng 3.37. M i liên quan gi a tình tr ng hôn nhân c a b m và thái đ c a
h c sinh v ch m sóc s c kh e sinh s n
B ng 3.38. M i liên quan gi a trình đ h c v n c a b m và thái đ c a h c
sinh v ch m sóc s c kh e sinh s n
B ng 3.39. M i liên quan gi a ngh nghi p c a b m v i thái đ c a h c sinh
v ch m sóc s c kh e sinh s n
B ng 3.40. M i liên quan gi a vi c đ

c truy n thông ch m sóc s c kh e sinh

50

51

51

52

52

53
53

s n t nhà tr

ng v i thái đ c a h c sinh v ch m sóc s c kh e sinh s n

B ng 3.41. M i liên quan gi a ki n th c và thái đ c a h c sinh v ch m sóc
s c kh e sinh s n
B ng 3.52. M i liên quan gi a gi i tính c a đ i t

ng và th c hành c a h c

sinh v ch m sóc s c kh e sinh s n
B ng 3.43. M i liên quan gi a kh i/l p c a đ i t

ng và th c hành c a h c

sinh v ch m sóc s c kh e sinh s n
B ng 3.44. M i liên quan gi a con th m y và th c hành c a h c sinh v ch m
sóc s c kh e sinh s n
B ng 3.45. M i liên quan gi a tình tr ng hơn nhân c a b m và th c hành c a
h c sinh v ch m sóc s c kh e sinh s n
B ng 3.46. M i liên quan gi a trình đ h c v n c a b m và th c hành c a
h c sinh v ch m sóc s c kh e sinh s n
B ng 3.47. M i liên quan gi a ngh nghi p c a b m v i thái đ c a h c sinh
v ch m sóc s c kh e sinh s n
B ng 3.48. M i liên quan gi a vi c đ
s n t nhà tr

c truy n thơng ch m sóc s c kh e sinh

ng v i th c hành c a h c sinh v ch m sóc s c kh e sinh s n

B ng 3.49. M i liên quan gi a ki n th c và th c hành c a h c sinh v ch m
sóc s c kh e sinh s n
B ng 3.50. M i liên quan gi a thái đ và th c hành c a h c sinh v ch m sóc
s c kh e sinh s n

Thang Long University Library

54

54

55

55

56

56

57

57

58

58

DANH M C BI Uă
Bi u đ 3.1. Ki n th c v hi n t

ng là m c đánh d u d y thì n

gi i/nam gi i
Bi u đ 3.2. Ki n th c v bi n pháp tránh thai
Bi u đ 3.3. ánh giá ki n th c chung v ch m sóc s c kh e sinh
s nc ađ it

ng

34
39
43

Bi u đ 3.4. ánh giá thái đ v s c kh e sinh s n v thành niên

44

Bi u đ 3.5. Th c hành v s c kh e sinh s n v thành niên

44

Bi u đ 3.6. Kênh thơng tin v ch m sóc s c kh e sinh s n tin c y
nh t đ i v i h c sinh

46

Bi u đ 3.7. D ch v khám ch a b nh s c kh e sinh s n thích h p
v i v thành niên

46


L IăCAMă OAN
Tên tôi là : Nguy n Th Thúy
H c viên l p : Th c s Y t cơng c ng khóa 2018-2020
Tr

ng :

i h c Th ng Long Hà N i

Tơi xin cam đoan đ tài khóa lu n “Ki n th c, thái đ , th c hànhch m sóc
s c kh e sinh s n và m t s y u t liên quan c a h c sinh Trung h c c s Th y
Xn, Thái Th y,Thái Bình n m 2020” là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi do
chính tơi th c hi n d

is h

ng d n c a PGS.TS. ào Xuân Vinh. T t c s li u

trong lu n v n này là hồn tồn chính xác, trung th c, khách quan và ch a t ng
đ

c cơng b trong b t k cơng trình nào khác. N u có đi u gì sai tơi xin ch u trách

nhi m hoàn toàn./.

Hà N i, ngày 19 tháng 09 n m 2020
H căviên

Nguy năTh ăThúy

Thang Long University Library


L IăC Mă N
L i đ u tiên, tôi xin bày t lòng bi t n sâu s c t i th y giáo PGS.TS.
Xuân Vinh đư t n tâm h

ào

ng d n, t o đi u ki n giúp đ tơi trong su t q trình

nghiên c u và làm lu n v n này.
Tôi xin chân thành c m n Tr
tôi đ

c h c t p trong môi tr

ng

i h c Th ng Long đư t o đi u ki n cho

ng hi n đ i, thanh l ch và thân thi n, giúp tơi có

nh ng ki n th c, k n ng trong chuyên ngành, có hành trang t t h n đ áp d ng
th c t th c hi n công tác chuyên môn t i đ n v tôi công tác.

Tôi xin c m n ban giám hi u, th y cô giáo và các b n h c sinh tr

ng

Trung h c c s Th y Xuân đư tham gia cùng tôi th c hi n nghiên c u và các đ ng
nghi p, cùng b n h c, gia đình đư luôn bên c nh đ ng viên, ng h và giúp đ tơi
hồn thành khóa lu n.
Tơi xin kính chúc quý th y cô giáo, đ ng nghi p, Ban giám hi u và các b n
h c sinh tr

ng THCS Th y Xuân cùng các b n h c l i kính chúc s c kh e, h nh

phúc và thành công./.
Hà N i, ngày 19 tháng 09 n m 2020
H căviên

Nguy năTh ăThúy


1
TăV Nă
V thành niên là th i đ p nh t c a cu c đ i. D y thì là m c đánh d u m t
kh i đ u c a tu i v thành niên. Tu i d y thì

các em th

ng là 8-13 tu i đ i v i

n , v i các em nam là t 10-14 tu i, tuy nhiên đi m k t thúc l i khác nhau tu
thu c vào các nhân t : cá tính, gia đình, xư h i và v n hoá. ây là m t giai đo n có

s thay đ i nhanh và m nh c v tâm lý và sinh lý, đ ng th i ch a đ ng nh ng
thay đ i sâu s c trong các m i quan h xã h i l n cá tính. [10], [44].
Theo th ng kê c a Trung tâm Ki m soát b nh t t t nh, n m 2018, trong t ng
s 8.290 ca n o hút thai có 130 ca n o hút thai
2019 có 97 ca n o hút thai
thai [35].

l a tu i v thành niên, 9 tháng n m

l a tu i v thành niên trong t ng s 7.236 ca n o hút

ây ch là con s nh so v i th c t b i còn r t nhi u v thành niên tìm

đ n các phịng khám, d ch v t nhân đ n o hút thai. Bên c nh đó, các ki n th c,
k n ng c b n v b o v , ch m sóc s c kh e sinh s n c a v thành niên/thanh niên
còn nhi u h n ch ; giáo d c v s c kh e sinh s n ch a ti p c n đ

c

di n r ng;

vi c cung c p thông tin, d ch v thân thi n v s c kh e sinh s n ch a đáp ng đ
nhu c u đa d ng c a v thành niên/thanh niên.

c

i u này ph n ánh cơng tác ch m

sóc s c kh e sinh s n cho v thành niên/thanh niên v n còn nhi u kho ng tr ng.
Vi c v thành niên thi u ki n th c v s c kh e sinh s n, v gi i tính c ng là m t

trong nh ng nguyên nhân d n đ n s v xâm h i tình d c gia t ng [36].
Theo th ng kê c a S Lao đ ng - Th

ng binh và Xã h i t nh Thái Bình,

trong giai đo n 2011 - 2014, tồn t nh có 41 tr b xâm h i tình d c, đ n giai đo n
2015 - 6/2019, s tr b xâm h i tình d c lên đ n 52 tr . Tr b xâm h i tình d c đ u
là n và
mang thai

đ tu i ch y u t 13-16 tu i, trong đó có m t tr

ng h p b xâm h i và

tu i 13 (n m 2012). V i nh ng đ c đi m này, tu i v thành niên liên

t c đ i m t v i nh ng thách th c c ng nh nguy c [44].
T i huy n Thái Th y, t nh Thái Bình có 49 tr

ng Trung c s t i đ a bàn 48

xã, th tr n, v i t ng s 11.852 em h c sinh. Các em h c sinh theo h c t i các
tr

ng này đ u n m trong l a tu i v thành niên. Công tác ph i h p v i Trung tâm

Y t truy n thơng ngo i khóa, giáo d c gi i tính và ch m sóc s c kh e sinh s n t i

Thang Long University Library

2
huy n Thái Th y tuy đư đ

c tri n khai t r t s m nh ng v n còn nhi u b t c p do

đây là m t công vi c ph c t p và t nh cùng v i quan đi m c a ph huynh và Ban
giám hi u nhà tr

ng là các em còn nh , vi c giáo d c gi i tính, ch m sóc s c

kh e sinh s n là s m…vì v y vi c giáo d c gi i tính ch m sóc s c kh e sinh s n
khơng ch địi h i quan tâm c a nghành y t mà còn c a c xã h i cùng ph i h p
th c hi n. Nhi u th ng kê cho th y có s gia t ng rõ r t các v n đ liên quan đ n
s c kh e sinh s n v thành niên

nhi u qu c gia trên th gi i và Vi t Nam nói

chung và t i đ a bàn huy n Thái Th y nói riêng. Tuy nhiên các nghiên c u h u nh
ch t p trung vào l a tu i h c sinh Trung h c ph thông ho c sinh viên là đ tu i
đư d y thì và đư hình thành các hành vi nguy c s c kh e tình d c, mà ít có nghiên
c u v l a tu i h c sinh Trung h c c s t 12-15 tu i là l a tu i v a b
tu i d y thì, các em cịn b ng tr

c vào

c m t th gi i ki n th c gi i tính r ng l n, r t

d có nh ng hi u bi t khơng đúng, có thái đ khơng phù h p và hình thành hành vi
nguy c đ n s c kh e c a mình. Cho đ n nay v n ch a có m t nghiên c u nào tìm

hi u v v n đ s c kh e sinh s n v thành niên nói chung và c a các h c sinh theo
h c t i các tr

ng trung h c c s trên đ a bàn c a huy n nói riêng. V n đ đ t ra

là ki n th c, thái đ , th c hành v s c kh e sinh s n v thành niên c a h c sinh các
tr

ng trung h c c s huy n Thái Th y nh th nào? S hi u bi t c a các em v

các b nh lây truy n qua đ

ng tình d c, các bi n pháp tránh thai, thái đ v v n đ

quan h tình d c ra sao? Nhu c u c a các em h c sinh v thông tin, giáo d c gi i
tính và s c kh e sinh s n v thành niên nh th nào? Có nh ng y u t nào liên quan
đ n ki n th c, thái đ , th c hành c a các em v s c kh e sinh s n?

tr l i m t

s câu h i đó, chúng tơi ti n hành nghiên c u đ tài v “Ki n th c, thái đ , th c
hành ch m sóc s c kh e sinh s n và m t s y u t liên quan c a h c sinh Trung
h c c s Th y Xuân, Thái Th y, Thái Bình n m 2020” v i hai m c tiêu:
1.

ánh giá ki n th c, thái đ , th c hành v ch m sóc s c kh e sinh s n

c a h c sinh Trung h c c s Th y Xuân, Thái Th y, Thái Bình n m 2020.
2. Phân tích m t s y u t liên quan đ n ki n th c, thái đ , th c hành v
ch m sóc s c kh e sinh s n c a đ i t

ng nghiên c u.


3
Ch
Tu i v thành niên

ngă1.ăT NGăQUAN

m i n n v n hóa có nh ng đ c đi m riêng nh ng nói

chung cịn b c l tính ph thu c, s kh ng ho ng v nhân cách và hoang mang v
tâm lý, các em đang mu n khám phá chính mình. Tuy tr
nh ng v thành niên ch a đ
giai đo n tr h c t p

nhà tr

h i. Thay đ i rõ r t nh t

ng thành v m t c th

c hoàn thi n nhân cách. L a tu i này v n đang trong
ng nh ng r t d b nh h

ng nh ng đi u x u t xư

l a tu i v thành niên là các v n đ v s c kh e sinh s n,

bao g m c các bi u hi n v d y thì. B t c m t v n đ v s c kh e và tâm lý trong
giai đo n này đ u có th
sau. Cùng v i t ng tr

nh h

ng và đ l i h u qu n ng n cho cu c s ng v

ng, phát tri n kinh t , h i nh p qu c t , phát tri n cơng

nghi p hóa, đơ th hóa thách th c l n đ i v i cơng tác ch m sóc s c kh e nhân dân
nói chung và s c kh e v thành niên, thanh niên nói riêng. M t s v n đ s c kh e
v thành niên quan tr ng nh t hi n nay là: tình tr ng d y thì s m, quan h tình d c
tr

c hơn nhân, có thai ngồi ý mu n, n o phá thai, t o hôn và các b nh lây truy n

qua đ

ng tình d c

l a tu i v thành niên đ l i h u qu nghiêm tr ng v s c kh e

và tinh th n c ng nh t
1.ăS ăl

ng l i c a v thành niên.

căv ătu iăv ăthƠnhăniên,ăs căkh eăsinhăs năv ăthƠnhăniên

1.1. M t s khái ni m
* V thành niên: là giai đo n chuy n ti p t tr em sang ng

i l n.

tu i

v thành niên là 10-19 tu i (theo T ch c Y t th gi i (WHO) đ nh ngh a). L a
tu i v thành niên đ

c chia thành 3 nhóm: T 10-13 tu i là nhóm v thành niên

s m; t 14-16 tu i là nhóm v thành niên gi a; t 17-19 tu i là nhóm v thành niên
mu n [3], [4].
T i Vi t Nam quy đ nh v thành niên đ
tu i.

c xem là l a tu i t 10 đ n 18

tu i v thành niên chia thành 3 giai đo n:
- V thành niên s m: t 10 đ n 13 tu i;
- V thành niên gi a: t 14 đ n 16 tu i;
- V thành niên mu n: t 17 đ n 18 tu i. Ba giai đo n phân chia này ch có

tính t

ng đ i, có th khác nhau

t ng VTN [3], [11].

Thang Long University Library


4
tu i v thành niên, d

i tác d ng c a h n i ti t, c th tr em s di n ra

hàng lo t nh ng thay đ i v hình dáng, ch c n ng c quan sinh d c, tâm sinh lý,
bi t phân bi t rõ gi i tính nam/n và b t đ u có kh n ng tình d c, kh n ng sinh s n.
* S c kh e sinh s n
H i ngh Qu c t v Dân s và phát tri n h p t i Cairo n m 1994 đ nh ngh a
v s c kh e sinh s n: “s c kh e sinh s n là tình tr ng kh e m nh v th ch t, tinh
th n và xã h i c a t t c nh ng gì liên quan đ n ho t đ ng và ch c n ng c a b
máy sinh s n ch khơng ph i là khơng có b nh hay khuy t t t c a b máy đó” [10], [44].
S c kh e sinh s n g m các khía c nh d
- Khía c nh s c kh e th ch t:

i đây:

nam và n gi i có c th kh e m nh; t t c

các c quan n m trong h th ng sinh s n đ u không g p các t n th
khuy t.

mb ođ

ng hay khi m

c kh n ng th c hi n quan h tình d c và ch c n ng sinh s n

v sau.
- Khía c nh s c kh e tinh th n: m i cá nhân c m th y kh e kho n; tho i mái
v s c kh e sinh s n và kh n ng sinh lý c a chính b n thân mình. Có th nh n ra
đ

c nh ng đi m m nh đi m y u c a b n thân; t tin vào chính b n thân và kh

n ng c a chính mình.
- S c kh e xư h i: đ m b o s an tồn cho xư h i. S ng chan hịa và có m i
quan h t t v i m i ng

i trong c ng đ ng.

* S c kh e sinh s n v thành niên: “Là tình tr ng kh e m nh v th ch t,
tinh th n và xã h i c a t t c nh ng gì liên quan đ n c u t o và ho t đ ng c a b
máy sinh s n

tu i v thành niên, ch không ch là không có b nh hay khuy t t t

c a b máy đó”.
1.2. Nh ng đ c đi m d y thì

tu i v thành niên, n i dung ch m sóc s c kh e

sinh s n và h n ch ti p c n các l nh v c s c kh e sinh s n c a v thành niên
Vi t Nam
1.2.1. Nh ng thay đ i v sinh lý
•

tu i v thành niên

V i tr n
- V th i gian: B t đ u t khi 8-13 tu i, trung bình 15 tu i và hồn t t d y


5
thì vào th i đi m tr đ

c 13-18 tu i;

- V phát tri n c th , d

i tác d ng c a các hoocmon sinh d c: thay đ i

vú (núm vú nhơ lên rõ h n, hình thành qu ng vú và b u vú, phát tri n đ y đ sau
18 tháng); phát tri n x
ch u c a nam); x

ng ch u (khung ch u c a n tròn h n và r ng h n khung

ng đùi, các mơ m phát tri n hình thành đ

ng cong c th ;

phát tri n chi u cao, cân n ng; b ph n sinh d c phát tri n (âm h , âm đ o to ra, t
cung và bu ng tr ng phát tri n); bu ng tr ng th c hi n ch c n ng sinh s n b ng
vi c xu t hi n kinh nguy t;
- V thay đ i sinh lý: b t đ u xu t hi n kinh nguy t. Trong kho ng m t n m
đ u khi có kinh, kinh nguy t khơng đ u và th i gian hành kinh c ng thay đ i [10], [44].

•

V i tr nam
- V th i gian: b t đ u d y thì khi tr đ

c 10-15 tu i;

- V thay đ i c th : v ti ng; có ria mép xu t hi n và râu
chi u cao và cân n ng; tuy n bư và tuy n m hôi phát tri n, x

c m; phát tri n

ng ng c và vai phát

tri n; các c r n ch c h n; hình thành trái c do s n giáp phát tri n; d

ng v t và

tinh hoàn to lên;
- V thay đ i sinh lý: tinh hoàn ho t đ ng sinh ra hoocmon sinh d c nam và
tinh trùng; bi u hi n xu t tinh, nh ng l n đ u là m ng tinh [10], [44].
1.2.2. Nh ng bi n đ i v tâm lý trong th i k VTN:
Tùy theo t ng giai đo n phát tri n c a th i k VTN mà có nh ng bi n đ i v
tâm lý khác nhau.
* Th i k VTN s m:
- B t đ u ý th c mình khơng cịn là tr con, mu n đ
- Mu n đ

c tơn tr ng, đ

c đ i x bình đ ng nh ng

c đ c l p.
i l n.

- Chú tr ng đ n các m i quan h b n bè.
- Quan tâm đ n hình th c bên ngoài và nh ng thay đ i c a c th .
- Tị mị, thích khám phá, th nghi m.
- B t đ u phát tri n t duy tr u t

ng.

- Có nh ng hành vi mang tính th nghi m, b c đ ng [10], [44].

Thang Long University Library


6
* Th i k VTN gi a:
- Ti p t c quan tâm nhi u h n đ n hình dáng c th .
- T ra đ c l p h n, thích t mình quy t đ nh, có xu h

ng tách ra kh i s

ki m soát c a gia đình.
- Phát tri n m nh cá tính, s thích cá nhân.
- Ch u nh h

ng nhi u c a b n bè đ ng trang l a.

- Quan tâm đ n b n khác gi i, d ng nh n tình b n khác gi i v i tình yêu.
- Ti p t c phát tri n t duy tr u t

ng.

- Phát tri n k n ng phân tích, b t đ u nh n bi t h u qu c a hành vi.
- Có xu h

ng mu n th thách các qui đ nh, các gi i h n mà gia đình hay xư

h i đ t ra [10], [44].
* Th i k VTN mu n:
- Kh ng đ nh s đ c l p và t o d ng hình nh b n thân t

ng đ i n đ nh.

- Kh n ng đánh giá và gi i quy t v n đ t t h n.
- Cách suy ngh , nh n xét và ng x chín ch n h n.
- nh h ng c a nhóm b n bè gi m d n, quay l i chú tr ng m i quan h gia đình.
- Chú tr ng t i m i quan h riêng t , tin c y gi a 2 ng i h n quan h theo nhóm.
-

nh h

ng cu c s ng, ngh nghi p rõ ràng h n.

- Bi t phân bi t tình b n và tình u, cách nhìn nh n tình u mang tính th c
t h n, có xu h

ng mu n th nghi m tình d c [10], [44].

1.3 Các n i dung ch m sóc s c kh e sinh s n cho v thành niên
1.3.1. Nh ng ch đ c n t v n v giáo d c s c kh e sinh s n cho v thành niên
-

c đi m phát tri n c th , tâm-sinh lý tu i VTN.

- Kinh nguy t bình th

ng và b t th

- Thai nghén và sinh đ
- Các bi n pháp tránh thai

ng tu i VTN.

tu i VTN.
tu i VTN.

- Ti t d ch âm đ o ho c ni u đ o

tu i VTN.

- M ng tinh, th dâm.
- Nhi m khu n đ

ng sinh s n và NKLTQ TD bao g m c HIV/AIDS.


7

- Tình d c an tồn và lành m nh.
- B o l c và l m d ng tình d c.
- L m d ng ch t gây nghi n [3].
1.3.2. Các d ch v y t ch m sóc s c kh e v thành niên
- Kinh nguy t và xu t tinh

v thành niên.

- Nh ng đ c đi m gi i ph u, tâm sinh lý trong th i k v thành niên.
- Tình d c an toàn và đ ng thu n.
- Các bi n pháp tranh thai cho v thành niên và thanh niên.
- Mang thai

v thành niên.

- V thành niên và thanh niên v i v n đ b o hành.
- K n ng s ng liên quan đ n s c kh e sinh s n/s c kh e tình d c c a v thành niên
- D ch v s c kh e thân thi n v i v thành niên và thanh niên.
- Th m khám s c kh e sinh s n cho v thành niên và thanh niên.
- S d ng ch t gây nghi n

v thành niên và thanh niên

- Ch m sóc s c kh e sinh s n cho nhóm v thành niên/thanh niên y u th .
- T v n s c kh e sinh s n v thành niên và thanh niên [3].
1.3.3. D ch v s c kh e thân thi n v i v thành niên
L a tu i v thành niên là l a tu i ph i đ i m t v i nhi u r i ro và thách th c,
th m chí có nh ng r i ro v

t ngồi ph m vi ki m sốt c a gia đình. Do đó, s

quan tâm c a xã h i là m t đòi h i c n thi t trong q trình ch m sóc s c kh e v
thanh niên. Các d ch v và h tr và ch m sóc y t v thanh niên đư ra đ i nh m
đáp ng nh ng yêu c u trên, trong đó d ch v s c kh e thân thi n v i v thành niên
là m t trong nh ng d ch v tiêu bi u trong vi c h tr và ch m sóc s c kh e v
thành niên m t cách hi u qu .
D ch v s c kh e thân thi n v i v thành niên ph i là các d ch v đáp ng
nhu c u c a nh ng thanh thi u niên trong l a tu i này m t cách t nh và có hi u
qu , có th ti p c n đ

c, giá c phù h p, an toàn, ph c v theo nh ng cách th c

mà v thành niên ch p nh n đ

c nh m đáp ng nhu c u c a v thành niên và

khuy n khích các em tr l i c s y t khi c n, c ng nh gi i thi u d ch v v i b n

Thang Long University Library


8
bè. D ch v này s d ng t i đa các ngu n l c y t nh m đ m b o quy n l i và
ch m sóc s c kh e v thành niên m t cách hi u qu nh t.[3].
1.3.4. Nh ng rào c n khi n v thành niên khó ti p c n các l nh v c s c kh e sinh
s n t i Vi t Nam
- Quan ni m c a xã h i v ch m sóc s c kh e sinh s n v thành niên còn h n ch .
- Các chính sách, chi n l

c v s c kh e sinh s n cho v thành niên cịn ít,

ch a c th , ch a có nhi u chính sách đ ng viên v thành niên.
- Thi u các c s cung c p d ch v s c kh e thân thi n v i v thành niên.
- Thái đ đ nh ki n c a th y cô giáo, cha m , c ng đ ng đ i v i vi c cung
c p thơng tin và d ch v ch m sóc s c kh e sinh s n.
- a s cán b cung c p d ch v s c kh e sinh s n còn ch a đ

c hu n luy n

đ ti p xúc và làm vi c v i v thành niên [3].
1.2. M t s nghiên c u v ki n th c,ătháiăđ , th c hành v ch măsócăs c kh e
sinh s n v thành niên trên Th gi i và

Vi t Nam

1.2.1. Các nghiên c u trên th gi i
* V n đ quan h tình d c, có thai, n o hút thai, sinh đ

v thành niên

Trên th gi i, các nghiên c u v SKSS v thành niên đư đ
n m 1975 t i các n

c ti n hành t sau

c thu c các khu v c khác nhau nh Châu Á, Châu Phi, Châu

M , Châu Âu... Quan h tình d c (QHTD) s m là v n đ xã h i

nhi u n

c:

Thái Lan h n 60% thanh thi u niên nam có quan h tình d c v i b n gái ho c gái
đi m.

M ,

tu i 15 có 1/4 n và 1/3 nam có ho t đ ng tình d c, đ n tu i 17 thì

t l này t ng lên 50% cho n và 60% cho nam [54].
Theo Qu dân s Liên H p Qu c, t l v thành niên mang thai
gi v ng trong nhi u n m, trong khi các n
đây, xu h

c châu Á khác có xu h

ng này có thay đ i nh . D li u t cu c

Philippines
ng gi m. G n

i u tra Dân s và Y t Qu c

gia n m 2017 cho th y 9% ph n Philippines trong đ tu i 15-19 b t đ u sinh con,
gi m 10% so v i n m 2013. Th nh ng con s này v n cịn cao, so v i t l 4,7%
trung bình tồn c u n m 2015 c a T ch c Y t Th gi i [69].


9

M i n m,

c tính có kho ng 21 tri u n v thành niên và 2 tri u tr gái d

15 tu i mang thai

các n

i

c đang phát tri n. C ng t i các qu c gia này, có g n 16

tri u n v thành niên và kho ng 2,5 tri u tr gái d

i 16 tu i sinh con m i n m

[48],[60].
Theo s li u c a UNFPA, hi n có kho ng h n 500 tri u tr em gái đang sinh
s ng t i các n

c đang phát tri n. Trong s đó có hàng tri u tr em gái ph i l p gia

đình khi cịn nh tu i; ph i mang thai và sinh con khi các em ch a th c s tr
thành v m t th ch t, tình c m và ch a đ tr
làm m . C th , trên toàn c u, c 3 n
ng

i (t

ng đ

N u xu h

ng hi n nay không đ

tri u tr em gái k t hôn tr

ng thành v m t xư h i đ s n sàng

thanh niên trong đ

ng v i kho ng 70 tri u ng

ng

i) k t hơn tr

tu i t 20-24 thì có 1
c l n sinh nh t th 18.

c c i thi n, trong vòng m t th p k t i s có 142

c khi b

c sang tu i 18 (tính t i th i đi m n m 2020).

i u này có ngh a là m i n m s có 14,2 tri u tr em gái, hay m i ngày s có 39
ngàn tr em gái k t hơn tr

c khi b

c sang tu i 18. Bên c nh đó, hàng n m có

kho ng 16 tri u em gái tu i t 15-19 sinh con và c 10 tr v thành niên thu c
nhóm này thì có 9 v thành niên đư l p gia đình. Khu v c châu Phi thu c ti u vùng
Sa m c Shahara là n i có t l sinh
trong đ tu i t 13 - 19.
con
l

tu i VTN v n

ng bà m sinh con

tu i VTN cao nh t v i 120 tr /1.000 tr VTN

khu v c châu M Latin và vùng Caribbean, t l sinh

m c cao và ch m i b t đ u gi m g n đây. T
tu i VTN t i các n

c

ng t , s

khu v c ông Nam Á hi n v n r t

cao [73], [74].
áng l u tâm là các bi n ch ng khi mang thai và khi sinh ti p t c là nh ng
nguyên nhân hàng đ u gây ra t vong m cho các em gái tu i t 15-19

các n

c

có thu nh p th p và thu nh p trung bình. Theo th ng kê c a T ch c Y t th gi i
(WHO) t l th

ng t t và t vong do n o thai khơng an tồn

n thanh niên tr cao;
niên trong đ

tr em gái VTN và

c tính n m 2008 s ca n o thai khơng an tồn

tu i t 15-19 t i các n

v thành

c đang phát tri n là kho ng 3 tri u ca; thai

ch t l u và t vong s sinh chi m h n 50% các ca sinh c a các bà m d
so v i nh ng bà m t 20 - 29 tu i…[69].

Thang Long University Library

i 20 tu i

10
Các k t qu nghiên c u c ng cho th y, đ tu i quan h tình d c l n đ u
VTN Vi t Nam ngày càng s m. Tuy nhiên, ki n th c c a VTN v phòng tránh thai,
HIV và các b nh lây truy n qua đ

ng tình d c khác v n cịn r t h n ch - ch có

kho ng 20,7% s d ng bi n pháp tránh thai trong l n quan h tình d c đ u tiên.
Theo các chuyên gia y t -dân s , v i con s mang thai v thành niên và n o hút thai
nêu trên, Vi t Nam là n

c có t l n o phá thai

và đ ng th 5 trên th gi i.
công tác dân s n

ây không ch là m t gánh n ng, thách th c l n cho

c ta, mà đáng l u tâm h n là nó đ l i nh ng h u qu nghiêm

tr ng cho th h tr - nh ng ch nhân t
T su t sinh
115/1000 ph n

tu i VTN cao nh t ông Nam Á

ng lai c a đ t n

c [12].

l a tu i v thành niên dao đ ng khá l n gi a các khu v c:
Tây Phi; 64/1000 ph n

Nam Á là 45/1000 ph n và

khu v c M Latin, khu v c

ông

ông Á ch là 7/1000 ph n . S khác bi t này cho

th y, dù t su t sinh toàn c u c a l a tu i v thành niên đư gi m (t 65/1000 ph n
n m 1990 xu ng còn 47/1000 ph n n m 2015) nh ng đây v n là m t v n đ r t
đáng quan tâm [58], [59].
Mang thai và sinh con s m
nh ng đ a tr mà nó cịn nh h
Các bà m

l a tu i này không ch d n đ n nguy c cho

ng nhi u đ n s c kh e c a các n v thành niên.

l a tu i t 10 đ n 19 ph i đ i di n v i nguy c ti n s n gi t, viêm n i

m c t cung, nhi m khu n huy t cao h n so v i các ph n

l a tu i t 20 đ n 24.

H n n a, nhu c u v tình c m, tâm lý và xã h i đ i v i các n v thành niên mang

thai c ng cao h n so v i ph n

các l a tu i khác. Bên c nh v n đ mang thai

s m, m i n m, có kho ng 3,9 tri u n gi i trong đ tu i 15 đ n 19 n o phá thai
khơng an tồn [56]. Nên bi t r ng, 8% nguyên nhân t vong thai k
n o phá thai.
xu h

ph n là do

i v i v thành niên, nguy c này càng nguy hi m h n vì các em có

ng tìm đ n các c s n o phá thai khơng an tồn và khi có các tri u ch ng

v s c kh e sau khi n o phá thai, các em c ng s s t, trì hỗn vi c đ n các c s y
t vì lo l ng. i u này càng làm t ng nguy c t vong, nh h
s n c a các em sau này [73].

ng t i s c kh e sinh


11
* V n đ các b nh lây qua đ

ng tình d c và HIV/AIDS.

QHTD s m, QHTD tr

c hơn nhân, QHTD không đ

làm t ng các viêm nhi m b ph n sinh d c, lây truy n qua đ

c b o v là nguy c
ng tình d c. Theo

đánh giá c a T ch c Y t Th gi i thì hàng n m có trên 250 tri u ng
b nh lây truy n qua đ

ng tình d c mà t l cao nh t là

im ib

tu i 20-24, th hai là tu i

15-19. Theo s li u c a WHO trên th gi i có kho ng 1/20 v thành niên nhi m các
BLTQ TD m i n m.
M t v n đ s c kh e quan tr ng khác

l a tu i v thành niên đó là

HIV/AIDS. Theo th ng kê c a WHO, n m 2017 có kho ng 1,8 tri u tr v thành
niên m c HIV trên toàn c u, chi m 5% t ng s ng

i nhi m HIV. Tuy nhiên, v

thành niên m i nhi m HIV l i chi m t i 16% s ng i tr m i m c HIV [60], [61], [76].
T n m 2010 đ n 2015, s tr v thành niên t 10 đ n 14 tu i t vong liên
quan đ n AIDS đư gi m (còn kho ng 20,000 ca vào n m 2015), nh ng s v thành
niên t 15 đ n 19 tu i ch t liên quan đ n AIDS l i t ng lên t i 20,800 ca vào n m

2015. Trên th c t , nhóm tu i v thành niên là nhóm duy nh t có t l t vong liên
quan đ n AIDS không gi m trong kho ng t n m 2000 đ n 2015, ng

c l i, nó cịn

t ng lên g p đôi trong kho ng th i gian này [63].
* Các nguy c v s c kh e và h u qu v kinh t , xã h i c a v n đ thai nghén và
sinh đ

tu i v thành niên
Thai nghén và sinh đ

VTN h u nh khơng có chu n b , do v y các bi n

ch ng và tai bi n do thai nghén
không. T l t vong

VTN cao h n nhi u tu i trên 20 dù có ch ng hay

bà m VTN cao h n 1,5 l n so v i nhóm tu i 20-29. T

vong s sinh c ng r t cao trong nh ng bà m VTN h n 30% cho nh ng ph n
15-19 tu i.

non, s y thai t

nhiên, thai ch t l u c ng nh thai kém phát

tri n trong t cung c ng chi m t l cao h n [9].
Ngoài tác đ ng x u c a thai nghén đ n s c kh e, n VTN có thai ngồi ý

mu n cịn có nh ng h u qu v kinh t , xã h i. Thai nghén s m d

i 20 tu i làm

h n ch kh n ng h c t p và nguy c khó ki m vi c làm thích h p. Xã h i ph i chi
tr các d ch v v y t , xã h i, tr c p khó kh n cho c m và con. Các v n đ t

Thang Long University Library


12
n n xã h i c ng t ng cao nh m i dâm, ma túy. Sinh đ

đ tu i VTN làm t c đ

t ng dân s nhanh h n.
1.2.2. Các nghiên c u

Vi t Nam

Theo các chuyên gia y t - dân s , Vi t Nam là n

c có t l n o phá thai

tu i VTN cao nh t ông Nam Á và đ ng th 5 trên th gi i. ây không ch là m t
gánh n ng, thách th c l n cho công tác dân s n

c ta, mà đáng l u tâm h n là nó

đ l i nh ng h u qu nghiêm tr ng cho th h tr , nh ng ch nhân t

n

ng lai c a đ t

c. Ngày nay, thanh thi u niên có th d dàng ti p c n v i các thông tin đa chi u

v gi i tính và s c kh e sinh s n (SKSS) qua các kênh nh : truy n hình, sách báo,
b ng đ a, radio, internet . T ng c c Dân s - K ho ch hóa gia đình cho bi t, t l
tu i v thành niên mang thai
dù v n t

n

c ta nh ng n m g n đây có xu h

ng đ i cao. T l này các n m 2010, 2014 và 2015 l n l

ng gi m d n
t là 3,24%,

2,78% và 2,66% [1], [2]. T i thành ph H Chí Minh n m 2009, t l VTN có thai
chi m 4% trong s các tr

ng h p có thai. ây khơng ch là gánh n ng, thách th c

l n cho công tác dân s , mà đáng l u tâm h n là nó đ l i nh ng h u qu nghiêm
tr ng cho th h tr - nh ng ch nhân t
T l phá thai c ng t
2010 c n

ng lai c a đ t n

c.

ng t . Th ng kê c a V S c kh e bà m tr em n m

c có 470.000 ca phá thai, trong đó h n 9.000 ca v thành niên.N m

2015 có h n 5.500 ca v thành niên trong s g n 280.000 ca phá thai. H n 42.000
tr

ng h p v thành niên sinh n m 2015, chi m h n 3,5% t ng ca đ trong n m.
ây ch m i là con s đ

c th ng kê t h th ng y t công, ch a k t các c s y

t t nhân. Con s th c t do đó cao h n r t nhi u [1].
Mang thai ngoài ý mu n d n đ n n o phá thai, t o hôn, k t hôn c n huy t là
v n đ l n mà tr v thành niên n

c ta đang ph i đ i m t. T l n gi i tu i 10-19

hi n chi m kho ng 15% dân s , t

ng đ

ng 14 tri u tr v thành niên [1].

T i Vi t Nam, th c t đang ch ng ki n nhi u tr v thành niên mang thai và
th m chí là sinh con tu i 12-13 [1].

Theo th ng kê c a H i K ho ch hóa gia đình VN, trung bình m i n m c
n

c có kho ng 300.000 ca n o hút thai

đ tu i 15-19, trong đó 60-70% là h c