Bài giảng Phương pháp thuyết minh - Ngữ văn 8

BÀI 12 – TIẾT 47

PHƯƠNG PHÁP
THUYẾT MINH


Kiểm tra bài cũ:
Đoạn trích dưới đây là văn bản thuyết minh.
Đúng hay Sai ? Tại sao ?

Trường THCS Tây Sơn nằm trên phố Trần Nhân Tông,
cạnh hồ Thiền Quang và công viên Thống Nhất. Ban đầu
trường Tây Sơn là trường tư thục nữ. Sau ngày giải phóng
Thủ đơ, tháng 11/1954 trường tái giảng trở lại và coi đây là
ngày thành lập trường. Trải qua hơn 50 năm xây dựng và
trưởng thành, trường THCS Tây Sơn đã đạt được những
thành tích đáng tự hào; hai mươi ba năm liền trường được
công nhận là trường tiên tiến xuất sắc cấp thành phố. Từ
mái trường Tây Sơn, biết bao thế hệ học trị được đào tạo
đã góp phần xây dựng thủ đơ, xây dựng đất nước.
(Bài làm của học sinh)


Đáp án:
Đoạn văn trên là đoạn văn thuyết minh.

Vì:
- Cung cấp cho ta sự hiểu biết về
trường THCS Tây Sơn.
- Dùng phương thức trình bày, giới
thiệu, giải thích.

- Tri thức khách quan, xác thực.


I. TÌM HIỂU BÀI


Câu hỏi thảo luận nhóm:
a: Ba VB ở tiết 44 (Tại sao lá cây có màu diệp

lục, Cây dừa Bình Định, Huế) sử dụng các
loại tri thức gì ? Các tri thức ấy có tiêu
biểu cho đối tượng cần thuyết minh khơng
? Tại sao ?
b: Làm sao để có các tri thức ấy? Vai trị của
quan sát, học tập, tích luỹ ở đây như thế
nào?
c: Bằng suy luận có thể có tri thức để làm bài
văn thuyết minh khơng? Tại sao?


1. Quan sát, học tập tích luỹ tri thức để
làm bài văn thuyết minh.
Câu hỏi a: Ba văn bản ở tiết 44 (Tại sao lá cây
có màu diệp lục, Cây dừa Bình Định, Huế) sử
dụng các loại tri thức gì? Các tri thức ấy có tiêu
biểu cho đối tượng thuyết minh không? Tại
sao? Văn bản cung cấp tri thức

về sự vật: khoa học, văn hoá,
lịch

sử…
 Tri thức tiêu biểu nổi bật…


Câu hỏi b: Làm sao để có các tri thức ấy? Vai
trị của quan sát, học tập, tích luỹ ở đây như
thế nào?

Có tri thức: phải quan
sát, học tập, tích luỹ kiến
thức
 Vai trò quan trọng.


Câu hỏi c: Bằng suy luận có thể có tri
thức để làm bài văn thuyết minh không?

Tưởng tượng suy luận
không có tri thức thuyết
minh vì khơng thuyết phục.


II. NỘI DUNG BÀI HỌC


?

Để làm bài văn thuyết minh, cần phải có tri
thức, muốn có tri thức tốt, người viết phải
làm gì?

Học tập

Ghi nhớ 1:

Quan sát

Cung cấp
tri thức
thuyết
minh

Tích luỹ


Bài tập nhanh:(BT 1- phần Luyện tập)
Chỉ ra những kiến thức mà tác giả bài “Ôn
dịch thuốc lá” thể hiện trong bài viết.
Trả lời:
+ Kiến thức khoa học: tác hại của khói
thuốc lá với sức khoẻ.
+ Kiến thức xã hội: tâm lý lệch lạc của một
số người coi hút thuốc là lịch sự.
-> Kiến thức: thuyết phục, tiêu biểu.


2. Các phương pháp
thuyết minh

?

1.
2.
3.
4.
5.

Để nêu bật đặc điểm bản chất tiêu biểu của
sự vật, hiện tượng cần thuyết minh, người
ta thường sử dụng các phương pháp
thuyết minh nào?(trả lời theo SGK)
Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích.
Phương pháp liệt kê.
Phương pháp nêu ví dụ, dùng số liệu (con số).
Phương pháp so sánh.
Phương pháp phân loại, phân tích.


Với từng phương pháp thuyết minh cụ thể,
chúng ta cùng tìm hiểu cách làm, tác dụng của
phương pháp ấy trong bài văn thuyết minh.
(HS làm phiếu học tập theo nhóm, dựa vào các
câu hỏi và ví dụ trong SGK)

Phiếu
Học
Tập

PP thut

minh
1.
2.
3.
4.
5.

C¸ch làm

Tác dụng


1. Phương pháp nêu định
nghĩa,
giải thích.

Ví dụ:

- Huế là một trong những trung tâm văn hoá,
nghệ thuật lớn của Việt Nam.
(Huế)
- Nông Văn Vân là tù trưởng của dân tộc Tày,
giữ chức tri châu Bảo Lạc (Cao Bằng).
(Khởi nghĩa Nông Văn Vân)


2. Phương pháp liệt kê.

Ví dụ:
- Cây dừa cống hiến tất cả của cải của mình cho con người: thân

cây làm máng, lá làm tranh, cọng lá chẻ nhỏ làm vách, gốc dừa
già làm chõ đồ xôi, nước dừa để uống, để kho cá, kho thịt,nấu
canh, làm nước mắm.
(Cây dừa Bình Định)
- Theo các nhà khoa học, bao bì ni lơng lẫn vào đất làm cản trở
q trình sinh trưởng của các lồi thực vật bị nó bao quanh, cản
trở sự phát triển của cỏ dẫn đến hiện tượng xói mịn ở các vùng
đồi núi. Bao ni lơng bị vứt xuống cống làm tắc các đường dẫn
nước thải, làm tăng khả năng ngập lụt của các đô thị về mùa
mưa. Sự tắc nghẽn hệ thống cống rãnh làm cho muỗi phát sinh,
lây truyền dịch bệnh. Bao ni lông trôi ra biển làm chết các sinh
vật khi chúng nuốt phải.
(Thông tin về Ngày trái đất năm 2000)


3. Phương pháp nêu ví dụ
Ví dụ:
Ngày nay, đi các nước phát triển. đâu đâu cũng nổi
lên chiến dịch chống thuốc lá. Người ta cấm hút
thuốc ở tất cả những nơi công cộng, phạt nặng,
những người vi phạm (ở Bỉ, từ năm 1987, vi phạm
lần thứ nhất phạt 40 đôla, tái phạm phạt 500 đơla)
(Ơn dịch thuốc lá)


4. Phương pháp dùng số liệu (con số)
Ví dụ:
Các nhà khoa học cho biết trong khơng khí, dưỡng khí
chỉ chiếm 20% thể tích, thán khí chiếm 3%. Nếu khơng
có bổ sung thì trong vịng 500 năm con người và động

vật sẽ dùng hết số dưỡng khí ấy, đồng thời số thán khí
khơng ngừng gia tăng.Vậy vì sao đến nay dưỡng khí vẫn
cịn? Đó là nhờ thực vật. Thực vật khi quang hợp hút
thán khí và nhả ra dưỡng khí. Một héc-ta cỏ mỗi ngày có
khả năng hấp thụ 900 kg thán khí và nhả ra 600 kg
dưỡng khí. Vì thế trồng cây xanh và thảm cỏ trong thành
phố có ý nghĩa cực kì to lớn.
( Nói về cỏ)


5. Phương pháp so sánh
Ví dụ:
Biển Thái Bình Dương chiếm một
diện tích lớn gần bằng 3 đại dương
khác cộng lại và lớn gấp 14 lần diện
tích biển Bắc Băng Dương là đại
dương bé nhất.


6. Phương pháp phân loại, phân tích.

Hãy cho biết bài “Huế ” đã
trình bày các đặc điểm của
thành phố Huế theo những mặt
nào?


Đáp án:
Huế:
- Vẻ đẹp thiên nhiên: núi, sơng,biển…

- Cơng trình kiến trúc.
- Những món ăn nổi tiếng.
- Thành phố đấu tranh kiên cường.
-…


BNG H THNG CC PHNG PHP THUYT MINH
Phươngưphápư
thuyếtưminh

Cáchưlàm

Tácưdụng

1.ưNêuư
địnhư
nghĩa,ư
giảiưthích

- Kiểu câu: A là B.
+ A: đối tợng cần thuyết minh.
+ B: tri thức về đối tợng.
+ là: biểu thị sự phán đoán.

- Giúp ngời đọc có khái niệm và
hình dung đợc đối tợng.

2.ưLiệtưkê

-Kể ra các thuộc tính, biểu hiện cùng

loại.
- Kiểu câu: câu có nhiều vế câu, có
nhiều vị ngữ.

- Giúp ngời đọc hiểu sâu sắc,
toàn diện về đối tợng.

3.ưNêuưvíư
dụ,ưdùngư
sốưliệuư

- Đối tợng thuyết minh có độ tin
- Dẫn ra các ví dơ cơ thĨ.
cËy cao.
- Dïng c¸c sè liƯu chÝnh x¸c.
- Ví dụ phải khách quan, số liệu
phải chính xác, tin cậy

4.ưSoưsánhư - So sánh hai đối tợng cùng loại.
Chia đối tợng ra thành từng mặt,
5.ưPhânư -từng
khía cạnh, từng vấn đề.

- Nhằm nổi bật đối tợng cần
thuyết minh.
- Giúp ngời đọc hiểu dần từng
mặt của đối tợng tiến tới hiểu
một cách hƯ thèng toµn diƯn.

Bài tập nhanh:
(HS trả lời câu hỏi sau khi theo dõi băng hình)
Câu hỏi 1: Băng hình trên thuyết minh đối
tượng nào? Qua đó, ta biết những đặc điểm gì
của đối tượng?
Câu hỏi 2: Đoạn băng thuyết minh đã cung cấp
tri thức về đối tượng thuyết minh bằng phương
pháp nào?


-Văn bản cung cấp tri thức về lịch sử,
văn hoá của địa danh nổi tiếng:Văn
Miếu – Quốc Tử Giám.
- Người viết đã tìm hiểu, tích luỹ tri
thức…
- Phương pháp: nêu định nghĩa, giải
thích, liệt kê…


?

Có ý kiến cho rằng trong một
bài văn thuyết minh chỉ cần
dùng một phương pháp cho
đơn giản, cũng có ý kiến cho
rằng cần phải kết hợp nhiều
phương pháp. ý kiến của em
như thế nào?