Pháp luật về nội quy lao động và thực tiễn thực hiện tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh lai châu

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

VŨ ĐỨC THIỆN

PH¸P LUËT Về NộI QUY LAO ĐộNG
Và THựC TIễN THựC HIệN TạI CáC DOANH NGHIệP
TRÊN ĐịA BàN TỉNH LAI CHÂU

LUN VN THC SĨ LUẬT HỌC
(Định hướng ứng dụng)

HÀ NỘI - 2021


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

VŨ ĐỨC THIỆN

PH¸P LUËT Về NộI QUY LAO ĐộNG
Và THựC TIễN THựC HIệN TạI CáC DOANH NGHIệP
TRÊN ĐịA BàN TỉNH LAI CHÂU
Chuyờn ngnh: Lut Kinh tế
Mã số: 8380101.05

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
(Định hướng ứng dụng)

Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐỖ THỊ DUNG

HÀ NỘI - 2021


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của
riêng tơi. Các kết quả nghiên cứu nêu trong Luận văn chưa được
công bố trong bất kỳ cơng trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và
trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung
thực. Tơi đã hồn thành tất cả các mơn học và đã thanh tốn tất cả
các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật, Đại học Quốc
gia Hà Nội.
Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để
tơi có thể bảo vệ Luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Người cam đoan

Vũ Đức Thiện


MỤC LỤC

Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục bảng
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NỘI QUY LAO ĐỘNG
VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH ..............7
1.1.

Một số vấn đề lý luận về pháp luật nội quy lao động ........................ 7

1.1.1. Khái niệm, vai trò của nội quy lao động ................................................ 7
1.1.2. Điều chỉnh pháp luật về nội quy lao động ............................................ 16
1.2.

Quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về nội quy lao động ... 25

1.2.1. Quy định về phạm vi và chủ thể ban hành nội quy lao động ............... 25
1.2.2. Quy định về hình thức và nội dung nội quy lao động .......................... 27
1.2.3. Quy định về thủ tục ban hành nội quy lao động .................................. 32
1.2.4. Quy định về hiệu lực của nội quy lao động.......................................... 36
1.2.5. Quy định về xử phạt vi phạm pháp luật và giải quyết tranh chấp
về nội quy lao động .............................................................................. 38
Kết luận Chương 1 ........................................................................................ 42
CHƯƠNG 2: THỰC TIỄN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ NỘI QUY
LAO ĐỘNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN
TỈNH LAI CHÂU...................................................................................... 43
2.1.

Giới thiệu khái quát về tỉnh Lai Châu và các doanh nghiệp
trên địa bàn tỉnh Lai Châu ................................................................ 43

2.1.1. Giới thiệu khái quát về tỉnh Lai Châu .................................................. 43
2.1.2. Giới thiệu khái quát về các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lai Châu .... 45


2.2.

Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện pháp luật nội quy lao
động tại các doanh nghiệp tỉnh Lai Châu ........................................ 48

2.2.1. Các yếu tố khách quan.......................................................................... 48
2.2.2. Các yếu tố chủ quan ............................................................................. 49
2.3.

Kết quả đạt được trong thực hiện pháp luật về nội quy lao
động tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lai Châu .................. 50

2.3.1. Thực hiện quy định về phạm vi và chủ thể ban hành nội quy lao động ...... 50
2.3.2. Thực hiện quy định về hình thức và nội dung nội quy lao động ......... 53
2.3.3. Thực hiện quy định về thủ tục ban hành nội quy lao động .................. 56
2.3.4. Thực hiện quy định về hiệu lực nội quy lao động ................................ 58
2.3.5. Thực hiện quy định về xử phạt vi phạm pháp luật và giải quyết
tranh chấp về nội quy lao động ............................................................ 60
2.4.

Một số khó khăn, vướng mắc trong thực hiện pháp luật về nội
quy lao động tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lai Châu và
nguyên nhân ......................................................................................... 62

2.4.1. Một số khó khăn, vướng mắc trong thực hiện pháp luật về nội quy
lao động tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lai Châu ................... 62
2.4.2. Nguyên nhân của những khó khăn, vướng mắc trong thực hiện
pháp luật về nội quy lao động tại các doanh nghiệp trên địa bàn
tỉnh Lai Châu ........................................................................................ 65
Kết luận Chương 2 ........................................................................................ 69
CHƯƠNG 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT
VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ

NỘI QUY LAO ĐỘNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP TRÊN
ĐỊA BÀN TỈNH LAI CHÂU ............................................................. 70
3.1.

Yêu cầu của việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả
thực hiện pháp luật về nội quy lao động tại các doanh nghiệp
trên địa bàn tỉnh Lai Châu ................................................................ 70

3.2.

Một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật về nội quy lao động........... 71


3.3.

Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện pháp
luật về nội quy lao động tại các doanh nghiệp trên địa bàn
tỉnh Lai Châu...................................................................................... 74

Kết luận Chương 3 ........................................................................................ 77
KẾT LUẬN .................................................................................................... 79
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 81
PHỤ LỤC


DANH MỤC BẢNG

Số hiệu

Tên bảng

Trang

Bảng 2.1

Thống kê tình hình thực hiện việc ban hành nội quy lao
động của doanh nghiệp tại tỉnh Lai Châu

51

Tình hình thanh tra doanh nghiệp tỉnh Lai Châu

61

Bảng 2.2


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Để bảo đảm cho hoạt động lao động sản xuất đạt hiệu quả cao, người
sử dụng lao động có thể sử dụng nhiều biện pháp khác nhau để thực hiện
quyền quản lý lao động của mình. Một trong những biện pháp để quản lý lao
động là người sử dụng lao động thiết lập và duy trì kỷ luật lao động thơng qua
nội quy lao động. Sử dụng nội quy lao động để quản lý lao động là một trong
những biện pháp quản lý quan trọng và hữu hiệu nhất để người sử dụng lao
động buộc người lao động phải tuân thủ theo ý chí của mình trong q trình
tham gia lao động. Nội quy lao động là sự cụ thể hóa pháp luật lao động tại
doanh nghiệp dựa trên đặc trưng của từng doanh nghiệp, là cơ sở để thực hiện
việc quản lý lao động và xử lý kỷ luật lao động; phân định rõ ràng, cụ thể
quyền và nghĩa vụ của người lao động cũng như người sử dụng lao động; góp

phần hạn chế các tranh chấp lao động, từ đó góp phần đảm bảo sự phát triển
bền vững của quan hệ lao động. Nội quy lao động hiện diện trong doanh
nghiệp mọi nơi, mọi lúc và giúp người lao động trong doanh nghiệp hình
thành chung một cách ứng xử có trật tự, thống nhất và bình đẳng. Nội quy lao
động giúp phân định rõ ràng, cụ thể quyền và nghĩa vụ của người lao động
cũng như người sử dụng lao động; góp phần hạn chế các tranh chấp lao động,
bảo đảm cho sự phát triển bền vững của quan hệ lao động trong doanh nghiệp.
Với vai trị của mình, nội quy lao động là một nội dung được pháp luật
quốc tế rất quan tâm và được cụ thể hóa bằng các quy định trong pháp luật lao
động của nhiều quốc gia như Trung Quốc, Nhật Bản... Tại Việt Nam, Bộ luật
lao động năm 2012 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã khẳng
định vai trò của nội quy lao động trong việc thiết lập, duy trì và xử lý kỷ luật
lao động. Tuy nhiên, pháp luật về nội quy lao động vẫn cịn có những quy

1


định chưa phù hợp, thực tiễn việc thực hiện pháp luật về nội quy lao động tại
Việt Nam nói chung và trên địa bàn tỉnh Lai Châu nói riêng cịn nhiều bất
cập, nhiều người sử dụng lao động không thực hiện việc xây dựng nội quy lao
động, nhiều bản nội quy lao động có nội dung khơng rõ ràng, khơng đúng quy
định về cả nội dung và hình thức, việc xử lý vi phạm pháp luật về nội quy lao
động thực hiện khơng đúng quy định...
Qua đó có thể nhận định rằng việc nghiên cứu, đánh giá một cách có
hệ thống quy định pháp luật về nội quy lao động hiện nay và thực tiễn thực
hiện nội quy lao động của doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lai Châu để đưa ra
các giải pháp nhằm mục đích hồn thiện bất cập quy định pháp luật về nội
quy lao động và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về nội quy lao động
tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lai Châu là hồn tồn cần thiết. Vì
vậy, tơi chọn thực hiện đề tài “Pháp luật về nội quy lao động và thực tiễn

thực hiện tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lai Châu ” để làm luận văn
thạc sỹ của mình.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Đã có nhiều giáo trình đề cập đến các quy định pháp luật về nội quy lao
động như: “Giáo trình Kỹ năng tư vấn pháp luật” của Học viện Tư pháp Nhà xuất bản Cơng an nhân dân 2012. Giáo trình “Kỹ năng tư vấn pháp luật
cho doanh nghiệp (phần chuyên sâu)” của Học viện Tư pháp, Nxb Tư pháp
2016; Giáo trình “Luật Lao động Việt Nam” của trường Đại học Luật Hà Nội,
Nxb Công an nhân dân (2005, 2008, 2011)… Trong các giáo trình này, nội
quy lao động được đề cập tới dưới góc độ là một trong những biện pháp quản
lý con người của những người sử dụng lao động, và được giới thiệu thông qua
nội dung về xử lý kỷ luật lao động
Ngồi ra có nhiều tác giả nghiên cứu khoa học về nội quy lao động
như: “Cẩm nang tra cứu pháp luật về lao động” do Ths Phan Phương Nam

2


biên tập, nhà xuất bản chính trị quốc gia 2016; Luận văn Thạc sĩ “Nội quy lao
động” - Nguyễn Hoàng Anh, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội 2002;
Luận văn Thạc sĩ “Quyền quản lý của người sử dụng lao động trọng pháp
luật lao động, qua thực tiễn tại tỉnh Quảng Bình” của Phan Thị Hồng Nhung,
Trường Đại học Luật, Đại học Huế 2018; luận văn Thạc sỹ "Nội quy lao động
theo pháp luật Việt Nam" của Nguyễn Hoàng Anh, Khoa luật, Đại học quốc
gia Hà Nội 2014; luận văn Thạc sỹ "Nội quy lao động trong các doanh nghiệp
có vốn đầu tư nước ngồi theo pháp luật lao động Việt Nam" của Đỗ Thị
Anh, Khoa luật, Đại học quốc gia Hà Nội 2019...
Một số bài viết về nội quy lao động đăng trên các báo và tạp chí như
“Nội quy lao động - Một số vấn đề pháp lý và thực tiễn” - Ths Hoàng Thị
Thanh Hoa và Ths Lê Đăng Đào đăng trên báo thông tin pháp luật dân sự
ngày 23/3/2018; “Một số bất cập và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật lao

động về kỷ luật lao động” của Ths Nguyễn Thị Thu Hoài đăng trên tạp chí
cơng thương 15/9/2019, “Nội quy lao động - Thực trạng và một số kiến nghị”
của Tiến sĩ Đỗ Thị Dung đăng trên Tạp chí Luật học, số 8/2016…
Các giáo trình, luận văn, bài viết về nội quy lao động nêu trên là những
tài liệu tham khảo rất quan trọng, phản ánh toàn diện hay đề cập đến nội dung
nội quy lao động, dưới nhiều góc độ, tuy nhiên chưa có cơng trình nghiên cứu
nào đề cập đến vấn đề thực tiễn thực hiện nội quy lao động trong doanh
nghiệp trên địa bàn tỉnh Lai Châu. Vì vậy, việc nghiên cứu ở phương diện lý
luận và thực tiễn đối với việc thực hiện pháp luật về xây dựng nội quy lao
động trong các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lai Châu là cần thiết, góp phần
làm mới các vấn đề lý luận cũng như thực tiễn về việc thực hiện nội quy lao
động trên địa bàn tỉnh Lai Châu.
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục tiêu của luận văn là nhằm nghiên cứu tồn diện, sâu sắc, có hệ

3


thống một số vấn đề lý luận về pháp luật nội quy lao động. Trên cơ sở quan
điểm lý luận được nghiên cứu, luận văn tập trung phân tích thực trạng pháp
luật về thực hiện pháp luật nội quy lao động theo quy định của Bộ luật lao
động và các văn bản hướng dẫn thi hành, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm
nâng cao chất lượng trong việc thực hiện pháp luật về nội quy lao động trong
thời gian tới của các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lai Châu.
Từ mục tiêu đặt ra như trên, luận văn tập trung vào các nhiệm vụ
chính sau:
- Luận văn phân tích một số vấn đề lý luận về pháp luật nội quy lao động.
- Luận văn phân tích quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về nội
quy lao động theo quy định Bộ luật lao động 2019, thực tiễn thực hiện pháp
luật về nội quy lao động tại các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lai Châu theo

quy định Bộ luật lao động năm 2012, đặc biệt là việc áp dụng các quy định
pháp luật để xây dựng nội quy lao động các doanh nghiệp, nhằm bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của người sử dụng lao động và người
lao động trên địa bàn tỉnh Lai Châu.
- Đề xuất một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả
thực hiện pháp luật về nội quy lao động trên địa bàn tỉnh Lai Châu.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Trong luận văn của mình, tác giả nghiên cứu
nội quy lao động dưới góc độ luật học và trong phạm vi pháp luật lao động.
Cụ thể, luận văn nghiên cứu nội quy lao động theo quy định của Bộ luật lao
động 2019 và các văn bản hướng dẫn thi hành, so sánh một số điểm mới quy
định về nội quy lao động trong Bộ luật lao động năm 2019 so với Bộ luật lao
động năm 2012; nghiên cứu các báo cáo về việc thực hiện pháp luật về nội
quy lao động của các doanh nghiệp tại Lai Châu, phân tích và đánh giá các
bản nội quy lao động của các doanh nghiệp tại Lai Châu.

4


- Phạm vi nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu các quy định pháp luật
về nội quy lao động thông qua các văn bản quy phạm pháp luật lao động về
nội quy lao động của Việt Nam và một số quốc gia trên thế giới; phân tích,
đánh giá việc thực hiện các quy định pháp luật về nội quy lao động trên địa
bàn tỉnh Lai Châu trong những năm gần đây để đưa ra các kiến nghị và giải
pháp phù hợp.
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ
nghĩa Mác - Lênin về Nhà nước và pháp luật, phép duy vật biện chứng và duy
vật lịch sử.
Luận văn sử dụng các phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp, sử

dụng số liệu thống kê, so sánh đối chiếu, kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và
thực tiễn nhằm làm sáng tỏ các vấn đề liên quan đến pháp luật về nội quy lao
động và việc thực hiện pháp luật về nội quy lao động tại các doanh nghiệp
trên địa bàn tỉnh Lai Châu.
6. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của luận văn
Luận văn là cơng trình khoa học nghiên cứu pháp luật Việt Nam về nội
quy lao động một cách tồn diện và có hệ thống. Cơ bản lý luận pháp luật về
nội quy lao động có nhiều điểm chung giữa các đề tài trước đây, nhưng xét về
thực tiễn thì việc xây dựng nội quy lao động và thực hiệp áp dụng nội quy
trong doanh nghiệp lại khác nhau giữa các vùng kinh tế, các địa phương, cho
nên việc nghiên cứu xây dựng, thực hiện nội quy lao động của các doanh
nghiệp tại tỉnh Lai Châu là một đề tài mới, được nghiên cứu lần đầu tiên tại
Lai Châu, với những nét đặc thù riêng của tỉnh. Luận văn có ý nghĩa khoa học
và thực tiễn sau đây:
- Tiếp tục nghiên cứu hệ thống pháp luật về nội quy lao động 2019 và
phân tích một số điểm mới so với Bộ luật lao động năm 2012.

5


- Phân tích, đánh giá việc thực hiện xây dựng nội quy lao động trong
doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lai Châu.
- Đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật Việt Nam về nội quy
lao động.
- Đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật
về nội quy lao động trên địa bàn tỉnh Lai Châu.
- Đề tài là nguồn tài liệu tham khảo cho các cá nhân trong việc nghiên
cứu các vấn đề có liên quan đến pháp luật về nội quy lao động. Trên cơ sở các
nội dung nghiên cứu có thể giúp cho các cơ quan có thẩm quyền xây dựng,
điều chỉnh chính sách, pháp luật về lao động, về doanh nghiệp nhất là trong

lĩnh vực xây dựng nội quy lao động hiện nay.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài lời nói đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội
dung chính của luận văn được kết cấu gồm 03 chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về pháp luật nội quy lao động và quy
định của pháp luật Việt Nam hiện hành.
Chương 2: Thực tiễn thực hiện pháp luật về nội quy lao động tại các
doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Lai Châu.
Chương 3: Một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả
thực hiện pháp luật về nội quy lao động trên địa bàn tỉnh Lai Châu.

6


CHƯƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NỘI QUY LAO ĐỘNG
VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH
1.1. Một số vấn đề lý luận về pháp luật nội quy lao động
1.1.1. Khái niệm, vai trò của nội quy lao động
1.1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của nội quy lao động
- Khái niệm nội quy lao động
Nội quy là “những quy định để bảo đảm trật tự và kỷ luật trong một tập
thể, một cơ quan” [13]. Như vậy, có thể hiểu rằng nội quy chính là những quy
định, những nguyên tắc, những trật tự mà một các nhân phải tuân theo khi
tham gia vào một tập thể. Khi tham gia vào các hoạt động chung của tập thể
thì cá nhân bắt buộc phải tuân theo các quy định, các nguyên tắc chung được
thể hiện trong nội quy của tập thể. Vì vậy, nội quy là phương tiện để thống
nhất hoạt động của các cá nhân với nhau nhằm đạt được những mục đích
chung nhất định của tập thể. Có nhiều loại nội quy khác nhau tùy theo tính
chất các nhóm quan hệ xã hội trong tập thể khác nhau như: nội quy công sở,

nội quy trường học, nội quy khách sạn, nội quy nhà hàng, nội quy lao động …
Theo từ điển Tiếng Việt thì “lao động là hoạt động có mục đích của con
người nhằm tạo ra các loại sản phẩm vật chất và tinh thần cho xã hội” [13].
Việc lao động của con người trên thực tế rất ít khi là hoạt động đơn lẻ. Khi kinh
tế xã hội phát triển, nhu cầu của con người ngày càng tăng về số lượng và chất
lượng. Vì vậy, q trình lao động sản xuất cần có sự liên kết, gắn kết của nhiều
người cùng lao động, sản xuất trong một tập thể. Trong tập thể lao động, việc
thiết lập trật tự thông qua hệ thống các quy tắc trong tập thể là điều quan trọng
và cần thiết nhất. Các quy tắc này được thể hiện trong văn bản pháp lý nhất
định, do người sử dụng lao động đặt ra, đó chính là nội quy lao động.

7


Trong từ điển Luật học, nội quy lao động được định nghĩa là “văn bản
định việc tuân theo thời gian, công nghệ, trật tự trong đơn vị lao động và sự
điều hành công việc của người sử dụng lao động…” [3].
Giáo trình Luật Lao động - trường Đại học Luật Hà Nội đưa ra khái
niệm: "Nội quy lao động là văn bản quy định do người sử dụng lao động ban
hành, gồm những quy tắc xử sự chung và xử sự riêng biệt cho từng loại lao
động hoặc khu vực sản xuất; các hành vi vi phạm kỷ luật lao động và các biện
pháp xử lý đối với những người có hành vi vi phạm kỷ luật lao động" [12].
Theo Ths. Hoàng Thị Thanh Hoa và Ths. Lê Đăng Đào đưa ra khái
niệm nội quy lao động là văn bản do người sử dụng lao động ban hành, quy
định về các quy tắc xử sự mà người lao động có trách nhiệm bắt buộc phải
tuân thủ khi tham gia quan hệ lao động, quy định về các hành vi kỷ luật lao
động, cách thức xử lý và trách nhiệm vật chất [20].
Các khái niệm trên đã cơ bản khái quát các đặc điểm của nội quy lao
động, tuy nhiên chưa đầy đủ và toàn diện. Trong hệ thống văn bản quy phạm
pháp luật lao động Việt Nam, chưa có văn bản nào đưa ra khái niệm về nội

quy lao động.
Từ những phân tích trên, có thể đưa ra khái niệm về nội quy lao động
như sau:
Nội quy lao động là văn bản do người sử dụng lao động ban hành, quy
định về các quy tắc xử sự chung và xử sự riêng biệt cho từng loại lao động
hoặc khu vực sản xuất mà người lao động có trách nhiệm bắt buộc phải tuân
thủ khi tham gia quan hệ lao động, quy định về các hành vi kỷ luật lao động,
cách thức xử lý kỷ luật lao động, trách nhiệm vật chất đối với người lao động
vi phạm kỉ luật lao động gây thiệt hại đến tài sản của người sử dụng lao động
và một số nội dung khác mà người sử dụng lao động muốn đưa ra quy định
đối với người lao động.

8


Nội quy lao động không chỉ cần thiết cho đơn vị sử dụng lao động mà
cịn có ý nghĩa thiết thực với chính bản thân người lao động. Khi biết rõ
nhiệm vụ của mình và cả những chế tài dự liệu, người lao động sẽ hạn chế
được những vi phạm, góp phần nâng cao năng suất lao động
- Đặc điểm của nội quy lao động
Nội quy lao động là văn bản do người sử dụng lao động ban hành, quy
định về các quy tắc xử sự mà người lao động có trách nhiệm bắt buộc phải
tuân thủ khi tham gia quan hệ lao động nhằm xác lập trật tự lao động, chuẩn
mực chung trong một doanh nghiệp. Bởi vậy, nội quy lao động mang các đặc
điểm cơ bản sau:
Thứ nhất, chủ thể ban hành nội quy lao động là người sử dụng lao động
Nội quy lao động là một trong các hình thức mà người sử dụng lao
động thực hiện quyền quản lý lao động của mình nhằm thiết lập trật tự thông
qua hệ thống các quy tắc trong tập thể. Mặc dù đều có các nội dung là những
quy định, quy tắc làm việc, nhưng nội quy lao động khác với thỏa ước lao

động tập thể hay hợp đồng lao động ở chủ thể ban hành. Thỏa ước lao động
tập thể là thỏa thuận giữa tập thể người lao động và người sử dụng lao động
tức là thể hiện ý chí của tập thể người lao động và người sử dụng lao động để
cùng thống nhất ban hành văn bản chung và cùng thực hiện; hợp đồng lao
động được ký kết với sự tự nguyện và thống nhất ý chí của người lao động và
người sử dụng lao động. Nhưng nội quy lao động là do sử dụng lao động ban
hành và thể hiện ý chí của người sử dụng lao động. Điều đó thể hiện rõ vai trị
quản lý lao động của người sử dụng lao động trong tập thể.
Mặc dù nội quy lao động thể hiện ý chí của người sử dụng lao động,
nhưng ý chí của người sử dụng lao động cũng không được trái với các quy
định về pháp luật lao động và các quy định khác của pháp luật có liên
quan. Điều đó đảm bảo được ý chí của người sử dụng lao động được thực

9


hiện, người sử dụng lao động có quyền kiểm tra, giám sát, có quyền quản
lý khối lượng tài sản của mình, hiện thực hóa quyền tự chủ trong lĩnh vực
tổ chức và quản lý lao động của người sử dụng lao động nhưng vẫn bảo
đảm các quyền lợi cơ bản của người lao động và bảo đảm trật tự xã hội trong
quan hệ lao động.
Như vậy, Nhà nước đã thừa nhận và trao quyền ban hành nội quy lao
động cho người sử dụng lao động, tạo nên một đặc điểm nổi bật của nội quy
lao động so với các loại văn bản nội bộ khác trong doanh nghiệp.
Thứ hai, nội quy lao động mang tính quy phạm
Nội quy lao động là quy định về các quy tắc xử sự mà người lao động
có trách nhiệm bắt buộc phải tuân thủ khi tham gia quan hệ lao động, bởi vậy,
nội quy lao động thể hiện tính quy phạm. Nội quy lao động là cơ sở để duy trì
sự vận hành thống nhất giữa những người lao động để đảm bảo chất lượng
trong hoạt động sản xuất, kinh doanh. Người lao động làm việc hài hòa, đúng

quy định sẽ mang đến sự ổn định, hiệu quả cho quá trình sản xuất kinh doanh.
Bởi vậy, việc phải tuân thủ những quy tắc xử sự của nội quy lao động vừa là
yêu cầu bắt buộc vừa là yêu cầu khách quan xuất phát từ quá trình lao động,
tạo hành lang pháp lý nội bộ cho cơ sở sản xuất, kinh doanh, góp phần tích
cực vào cơng tác quản lý, điều hành cũng như tồn bộ hoạt động của doanh
nghiệp; khi được áp dụng phải được mọi người tôn trọng và thực thi.
Nội dung của nội quy lao động phải đảm bảo những yêu cầu của pháp
luật lao động và không được trái với những quy định của pháp luật. Đồng
thời, người sử dụng lao động cũng phải tuân thủ theo những quy định chặt chẽ
về trình tự, thủ tục ban hành nội quy lao động. Trước khi ban hành nội quy
lao động, người sử dụng lao động phải tham khảo ý kiến của tổ chức đại diện
cho tập thể người lao động. Sau khi ban hành, nội quy lao động phải được
đăng ký với cơ quan nhà nước có thẩm quyền và phải được công khai cho

10


người sử dụng lao động sau khi có hiệu lực. Người lao động buộc phải tuân
theo các quy định của nội quy lao động, nếu vi phạm thì bị áp dụng các chế
tài nêu trong nội dung của nội quy. Ngược lại, nếu người sử dụng lao động vi
phạm những quy định của pháp luật về nội quy lao động thì sẽ bị xử phạt
hành chính về các vi phạm đó.
Thứ ba, nội quy lao động là cơ sở để xử lý kỷ luật lao động, xác định
trách nhiệm vật chất đối với người lao động vi phạm kỉ luật lao động gây
thiệt hại đến tài sản của người sử dụng lao động
Kỷ luật lao động là những nội dung được quy định mang tính chất bắt
buộc mà người lao động trong quan hệ lao động cũng như người sử dụng lao
động phải tuân theo, là cơ sở để đảm bảo việc thực hiện công việc được thực
hiện một cách thống nhất, chặt chẽ, hiệu quả, đảm bảo trật tự tại nơi làm việc.
Nếu người lao động vi phạm kỷ luật lao động, vi phạm nội quy mà người sử

dụng lao động đã xác định thì tùy thuộc theo mức độ và tính chất của hành vi
vi phạm mà người lao động này sẽ bị áp dụng các hình thức xử lý kỷ luật lao
động khác nhau. Người lao động gây thiệt hại về tài sản của người sử dụng
lao động thì căn cứ vào các quy định trong nội quy lao động để xác định trách
nhiệm bồi thường thiệt hại.
Nội quy lao động quy định quy tắc, nghĩa vụ mà người lao động phải
thực hiện. Những quy định này có tính bắt buộc đối với tồn thể người lao
động trong đơn vị. Nếu người lao động không thực hiện hoặc thực hiện khơng
đúng các quy tắc, nghĩa vụ đó sẽ bị xử lý theo các hình thức kỷ luật tương ứng
quy định trong nội quy lao động. Nội quy lao động quy định về các hành vi vi
phạm kỷ luật lao động và các biện pháp xử lý kỷ luật lao động. Khi người lao
động có hành vi vi phạm quy tắc lao động hoặc nghĩa vụ lao động, căn cứ vào
các quy định trong Nội dung lao động để người sử dụng lao động xác định
được những vi phạm đó có phải là những vi phạm đến mức bị kỷ luật lao

11


động hay khơng và hình thức kỷ luật tương ứng là gì. Nội quy lao động cũng
quy định về trách nhiệm vật chất đối với người lao động vi phạm kỉ luật lao
động gây thiệt hại đến tài sản của người sử dụng lao động. Khi người lao
động gây thiệt hại về vật chất cho người sử dụng lao động, thì căn cứ vào các
quy định trong nội quy lao động để xác định hành vi gây thiệt hại đó của
người lao động có phải thực hiện trách nhiệm bồi thường hay không, và xác
định mức độ bồi thường là bao nhiêu.
Vì vậy, nội quy lao động được coi là một trong những cơ sở pháp lý
để xử lý kỷ luật lao động và xác định trách nhiệm vật chất đối với người
lao động vi phạm kỉ luật lao động gây thiệt hại đến tài sản của người sử
dụng lao động.
1.1.1.2. Vai trò của nội quy lao động

Từ khái niệm và các đặc điểm của nội quy lao động đã được phân tích
ở trên, có thể thấy rằng nội quy lao động đóng một vai trị rất quan trọng trong
việc tạo sự ổn định, trật tự trong lao động. Nội quy lao động là cơ sở để tổ
chức các hoạt động lao động tập thể cũng như đưa các hoạt động đó vào một
trật tự nhất định, đảm bảo tính hợp lý và khoa học. Đặc biệt trong giai đoạn
hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay, nội quy lao động có vai trị quan trọng đối
với cả Nhà nước, người sử dụng lao động và người lao động.
- Vai trò của nội quy lao động đối với người sử dụng lao động
Nội quy lao động thể hiện ý chí của người sử dụng lao động, thể hiện
những yêu cầu mà người sử dụng lao động buộc người lao động phải thực
hiện như quy định về thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi; trật tự nơi làm
việc; an toàn, vệ sinh lao động ở nơi làm việc; các hành vi vi phạm kỷ luật
của người lao động và các hình thức xử lý kỷ luật… Những nội dung cụ thể
trong nội quy lao động chính là thể hiện định hướng quản lý của người sử
dụng lao động đối với người lao động. Người lao động khi thực hiện các quy

12


định trong nội quy lao động mới bảo đảm mục đích quản lý của người sử
dụng lao động, bảo đảm hiệu quả sản xuất kinh doanh, mang lại những lợi ích
cao nhất cho người sử dụng lao động. Nội quy lao động quy định càng nhiều
nghĩa vụ, đặt ra nhiều yêu cầu khắt khe đối với người lao động, đưa ra các
hình thức kỷ luật nghiêm khắc thì thể hiện ý chí của người sử dụng lao động
muốn quản lý chặt chẽ, khắt khe, đòi hỏi kỷ luật lao động cao, và ngược lại.
Nội quy lao động giúp người sử dụng lao động tổ chức hoạt động sản
xuất, phân công lao động một cách khoa học và hợp lý theo định hướng quản
lý của mình. Nếu khơng có nội quy lao động thì người sử dụng lao động sẽ
khơng có cơ sở và điều kiện để điều hành, tổ chức, phân công công việc sản
xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, dẫn tới kết quả sản xuất, kinh doanh sẽ bị

ảnh hưởng khi người lao động không thực hiện tốt nghĩa vụ của họ.
Khi nội quy lao động được mọi người lao động thực hiện nghiêm
chỉnh, tức là mệnh lệnh của người sử dụng lao động đã được tuân thủ thì quan
hệ lao động có khả năng được củng cố và duy trì, nâng cao năng suất lao
động, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Nội quy lao động cũng là cơ sở để người sử dụng lao động áp dụng khi
người lao động vi phạm nghĩa vụ lao động, lựa chọn hình thức kỷ luật lao
động phù hợp, tránh gây mâu thuẫn, tranh chấp kéo dài, bảo đảm sự ổn định
trong hoạt động sản xuất kinh doanh.
Như vậy, có thể nhận thấy nội quy lao động đóng vai trị quan trọng
giúp người sử dụng lao động có thể duy trì được trật tự, kỷ luật trong doanh
nghiệp; ổn định sản xuất, kinh doanh; duy trì và thúc đẩy mối quan hệ lao
động phát triển bền vững. Việc ban hành nội quy lao động là việc cần thiết mà
người sử dụng lao động phải thực hiện để bảo đảm sự ổn định và sản xuất
kinh doanh hiệu quả.

13


- Vai trò của nội quy lao động đối với người lao động
Nội quy lao động thể hiện ý chí của người sử dụng lao động trong mối
quan hệ giữa người sử dụng lao động và người lao động tại doanh nghiệp, cơ
sở sản xuất. Bởi vậy, nội quy lao động có vai trị quan trọng đối với người lao
động khi tham gia lao động tại doanh nghiệp. Đó là:
Nội quy lao động góp phần xây dựng và hồn thiện đội ngũ lao động có
chất lượng đáp ứng yêu cầu thời đại. Nội quy lao động giúp người lao động
thực hiện và hồn thành tốt cơng việc của mình theo yêu cầu của người sử
dụng lao động. Nếu người lao động không thực hiện hoặc thực hiện không
đúng các quy định, nguyên tắc trong nội quy lao động thì người lao động sẽ bị
xử lý kỷ luật lao động theo quy định của nội quy. Không những vậy, nội quy

lao động góp phần xây dựng và nâng cao tác phong công nghiệp, văn minh
của người lao động; nâng cao tinh thần trách nhiệm trong việc giữ gìn, bảo vệ
và phát triển tài sản cũng như các bí mật kinh doanh của doanh nghiệp, cơ sở
sản xuất; nâng cao ý thức tập thể trong việc xây dựng một doanh nghiệp vững
mạnh, có trật tự, kỷ cương.
Nội quy lao động cịn là cơ sở, biện pháp hữu hiệu để bảo vệ quyền và
lợi ích hợp pháp của người lao động trong mối quan hệ với người sử dụng lao
động. Qua nội quy lao động, người lao động đã biết được những hành vi nào
được phép làm, hành vi nào không được phép làm, từ đó có ý thức chấp hành
nghiêm chỉnh các quy định trong nội quy lao động, do đó sẽ tránh được các
hậu quả bất lợi cho bản thân và cho doanh nghiệp.
Nội quy lao động cũng góp phần nâng cao thu nhập và quyền lợi người
lao động được hưởng. Nội quy lao động là điều kiện đảm bảo cho quá trình
tăng năng suất lao động, tăng doanh thu của doanh nghiệp. Doanh nghiệp phát
triển, thu nhiều lợi nhuận đồng nghĩa với việc thu nhập của người lao động
cũng được đảm bảo và cải thiện. Đời sống vật chất và tinh thần của người lao
động được nâng cao.

14


- Vai trò của nội quy lao động đối với sự phát triển kinh tế xã hội
Nhà nước giao cho người sử dụng lao động xây dựng nội quy lao động
để thực hiện quyền quản lý của người sử dụng lao động, qua đó nhằm ổn định
quan hệ giữa người sử dụng lao động và người lao động, nâng cao hiệu quả
sản xuất kinh doanh, gia tăng năng suất lao động của xã hội, thúc đẩy kinh tế
phát triển, đồng thời nội quy lao động là “công cụ” Nhà nước gián tiếp sử
dụng để quản lý lao động tại doanh nghiệp và nâng cao ý thức, tác phong lao
động của người lao động.
Bởi vậy, nội quy lao động có vai trò quan trọng nhằm ổn định và thúc

đẩy sự phát triển về kinh tế và xã hội của Nhà nước.
Xét về phương diện kinh tế, nội quy lao động tạo hoạt động ổn định của
cơ sở sản xuất, danh nghiệp, dẫn đến hiệu quả sản xuất cao, qua đó sẽ tạo ra
nhiều của cải vật chất cho xã hội, tăng doanh thu của doanh nghiệp và cơ sở
sản xuất, kinh doanh. Qua đó tăng nguồn thu ngân sách Nhà nước. Sự ổn định
trong môi trường lao động trong nước cũng tạo sự thu hút việc đầu tư của các
doanh nghiệp, nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam, tạo nguồn thu nhiều hơn
cho Nhà nước và đẩy nhanh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Việc các
nhà đầu tư nước ngoài chọn Việt Nam là điểm đầu tư cũng góp phần giải
quyết việc làm cho người lao động, nâng cao thu nhập và chất lượng đời sống
cho người dân.
Xét về phương diện xã hội, nội quy lao động là sự cụ thể hóa các quy
định của pháp luật cho phù hợp với tình hình thực tế của các đơn vị sử dụng
lao động. Yêu cầu người lao động bắt buộc thực hiện các quy định của nội
quy lao động là một biện pháp hữu hiệu để đào tạo và xây dựng đội ngũ lao
động có tổ chức kỷ luật, có tinh thần trách nhiệm cao, có tác phong cơng
nghiệp hiện đại cho doanh nghiệp, cơ sở sản xuất nói riêng và cho tồn xã hội
nói chung. Góp phần nâng cao ý thức xã hội về pháp luật lao động. Nội quy

15


lao động cũng quy định về kỷ luật lao động và các hình thức xử lý kỷ luật lao
động một cách cụ thể, rõ ràng, qua đó tránh gây ra các vụ việc mâu thuẫn,
tranh cãi phức tạp giữa người lao động và người sử dụng lao động, tạo sự ổn
định cho xã hội.
Tóm lại, vai trị của nội quy lao động đối với Nhà nước, người sử dụng
lao động và người lao động không chỉ thể hiện trong phạm vi doanh nghiệp
mà cịn vượt ra phạm vi tồn xã hội. Khơng có kỷ luật lao động, khơng có nội
quy lao động thì quan hệ lao động khơng thể tồn tại bền vững, doanh nghiệp

không thể phát triển và Nhà nước khơng thể hồn thành q trình cơng nghiệp
hóa - hiện đại hóa đất nước. Với vai trị quan trọng của mình, nội quy lao
động khơng thể thiếu đối với các đơn vị sử dụng lao động, đặc biệt là các đơn
vị sử dụng số lượng lao động lớn.
1.1.2. Điều chỉnh pháp luật về nội quy lao động
Trong quan hệ lao động để tạo nên nguyên tắc làm việc, trật tự, kỷ
cương trong doanh nghiệp, người sử dụng lao động đề ra các quy tắc, quy
định thông qua nội quy lao động để thực hiện quyền quản lý theo ý chí của
mình. Những quy tắc, quy định do người sử dụng lao động đề ra đều xuất phát
từ ý chí chủ quan của người sử dụng lao động, nhằm mục đích đưa lại những
điều có lợi nhất cho người sử dụng lao động. Tuy nhiên, những quy tắc, quy
định đó có thể xâm phạm, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích
hợp pháp của người lao động mà người lao động vẫn phải chấp nhận, điều này
dẫn đến sự mâu thuẫn và không bền vững trong quan hệ lao động. Vì vậy, sự
điều chỉnh pháp luật về nội quy lao động là điều cần thiết để hạn chế việc
người sử dụng lao động lạm dụng quyền của mình, góp phần bảo vệ quyền và
lợi ích hợp pháp của người lao động, tạo sự hài hịa lợi ích của hai bên trong
quan hệ lao động, đảm bảo cho quan hệ lao động được duy trì và phát triển
bền vững. Người sử dụng lao động phải ban hành nội quy lao động có nội

16


dung phù hợp với những nội dung mà pháp luật đã quy định, theo một trình
tự, thủ tục nhất định, không được trái với thỏa ước tập thể và phù hợp với
điều kiện thực tế kinh doanh của doanh nghiệp.
Tùy vào quy mơ sản xuất kinh doanh, tùy vào tính chất và sự phát triển
của mỗi doanh nghiệp mà người sử dụng lao động xây dựng và ban hành nội
quy lao động phù hợp với quy định của pháp luật. Pháp luật lao động đã đưa
ra khung pháp lý cơ bản, định hướng cho các hành vi của người sử dụng lao

động. Nếu người sử dụng lao động không tuân thủ đúng quy định của pháp
luật thì sẽ bị xử phạt hành chính về nội quy lao động.
Điều chỉnh pháp luật về nội quy lao động góp phần ngăn chặn những
mâu thuẫn xảy ra, điều hịa lợi ích giữa người lao động và người sử dụng lao
động và góp phần nâng cao ý thức của các bên trong việc thực hiện kỷ luật lao
động, duy trì và phát triển quan hệ lao động. Như vậy, khi các quy định trong
nội quy lao động là hợp pháp và hợp lý thì người lao động sẽ có ý thức thực
hiện tốt hơn các quy định trong nội quy lao động.
Điều chỉnh pháp luật về nội quy lao động là việc Nhà nước xây dựng,
ban hành các quy định pháp luật về nội quy lao động tác động lên hành vi của
các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, người sử dụng lao động và người lao
động, tổ chức đại diện cho tập thể người lao động tham gia trong quan hệ
pháp luật về nội quy lao động nhằm đảm bảo nội quy lao động phát huy được
hết vai trị của mình, qua đó duy trì và phát triển bền vững quan hệ lao động.
Như vậy, qua những phân tích trên có thể thấy điều chỉnh bằng pháp luật về
nội quy lao động rất cần thiết và là nhu cầu khách quan, tất yếu trong hoạt
động quản lý Nhà nước về lao động, là điều kiện bắt buộc đối với sự tồn tại
của quan hệ lao động cũng như sự tồn tại của một trật tự xã hội thống nhất, kỷ
cương và vững mạnh.

17


1.2.1.1. Khái niệm pháp luật về nội quy lao động
Pháp luật về nội quy lao động là một bộ phận của pháp luật về lao
động, là hệ thống các quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành để điều
chỉnh các mối quan hệ có liên quan đến việc người sử dụng lao động ban hành
văn bản quy định về các quy tắc xử sự mà người lao động có trách nhiệm bắt
buộc phải tuân thủ khi tham gia quan hệ lao động, quy định về các hành vi kỷ
luật lao động, cách thức xử lý và trách nhiệm vật chất (nội quy lao động) như

chủ thể ban hành, nội dung, hình thức, thủ tục đăng ký, …
Qua đó, có thể đưa ra khái niệm pháp luật về nội quy lao động: là hệ
thống các quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành để điều chỉnh các mối
quan hệ có liên quan đến việc ban hành nội quy lao động, thực hiện và xử lý
tranh chấp về nội quy lao động.
Như vậy, pháp luật về nội quy lao động là một bộ phận nằm trong hệ
thống pháp luật Nhà nước nói chung và trong hệ thống luật về lao động nói
riêng. Nó được thể hiện bởi các quy phạm pháp luật trong các văn bản do Nhà
nước ban hành như Bộ luật lao động, Nghị định, Thông tư hoặc các văn bản
quy phạm pháp luật khác. Phạm vi điều chỉnh của pháp luật về nội quy lao
động là quy định các vấn đề như chủ thể ban hành nội quy lao động, nội dung
và hình thức của nội quy lao động, thủ tục đăng ký nội quy lao động… Pháp
luật nội quy lao động do Nhà nước ban hành nên các đối tượng thuộc phạm vi
điều chỉnh của pháp luật lao động đều phải chấp hành, tuân thủ theo các quy
định của pháp luật về nội quy lao động.
Ở một số quốc gia như Trung Quốc, Pháp… pháp luật về nội quy lao
động được quy định bởi các quy phạm pháp luật trong Bộ luật lao động; cũng
có những trường hợp pháp luật về nội quy lao động được thể hiện trong Bộ luật
dân sự (Nhật Bản). Tại Việt Nam, pháp luật về nội quy lao động được thể hiện
trong Bộ luật lao động và các văn bản dưới luật như Nghị định, Thông tư…

18