Bài giảng Ngữ văn 11 tuần 3: Đọc thêm: Khóc Dương Khuê

Đọc thêm :

Khóc Dương Khuê
Nguyễn Khuyến


I. Giới thiệu chung


• Tác giả: Nguyễn Khuyến (SGK/59)

• Dương Khuê (1839-1902), hiệu Vân Trì, quê ở
tỉnh Hà Tây. Đỗ cử nhân cùng khoa với Nguyễn
Khuyến, đỗ tiến sĩ năm 1868. Từng giữ nhiều
chức vụ cao trong triều đình. năm 1897, ơng cáo
quan về hưu. Ơng là một nhà thơ, thơ ơng bộc lộ
nhiều ưu tư về thời cuộc, nghệ thuật trang nhã,
tinh tế. Ông là một người bạn thân của Nguyễn
Khuyến.


Nguyễn Khuyến

Dương Khuê


• Năm 1902, khi Dương Khuê mất, Nguyễn
Khuyến viết bài thơ chữ Hán “
Vãn Đồng Niên Vân Đình Tiến sĩ Dương Thượn
g Thư
” sau đó được ơng dịch sang chữ Nơm.

• Tác phẩm viết theo thể song thất lục bát dài
38 câu.


• Bố cục:
 2 câu đầu: Nỗi bàng hoàng của nhà thơ khi hay tin
bạn qua đời.
 22 câu tiếp: hồi tưởng lại những kỉ niệm về tình bạn
thân thiết.
 Phần cịn lại: nỗi đau khơn tả trước hiện thực xót xa.

• Chủ đề: Bài thơ là niềm suy tưởng, nỗi xót xa vơ
hạn khi nghe tin bạn mất. Đồng thời ca ngợi tình
bạn keo sơn, gắn bó của tác giả và Dương Khuê.


II. Đọc hiểu tác phẩm


1. Nỗi bàng hoàng khi nghe tin bạn
mất:
“ Bác Dương thơi đã thơi rồi”

• “Bác Dương”: cách xưng hơ vừa thân thiết vừa
kính trọng.
• Lối nói giảm, nói tránh “Thơi đã thơi rồi”
• Hư từ thơi: tiếng than nhẹ nhàng khi nghe tin
Bằng thủ pháp nghệ thuật nói giảm nói tránh kết
hợp ngôn từ chọn lọc, câu thơ là lời than đau
đớn, xót xa, uất nghẹn đến độ bàng hồng,

thảng thốt.


“Nước mây man mác ngậm ngùi lịng ta”
• Các từ láy “man mác”, “ngậm ngùi”: cụ thể hoá tâm
trạng, làm cho câu thơ chùn xuống. Nỗi buồn, sự
đau thương như bao trùm cả đất trời và lòng người..

Hai câu thơ thốt lên như bất ngờ đánh rơi
mất một cái gì đó vơ cùng thiêng liêng. Nỗi
đau xót ngậm ngùi khơng những thấm sâu
vào lòng ta, mà còn tỏa rộng khắp “nước
mây man mác” bao la.


2. Hồi tưởng những kỉ niệm về tình bạn
a) thuở trẻ :
Dịng kí ức về tình bạn thắm thiết hiện về như mới
đây :
“Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước,
Vẫn sớm hơm tơi bác cùng nhau;
Kính u từ trước đến sau,
Trong khi gặp gỡ khác đâu duyên trời”

Đôi bạn gắn bó từ thời trẻ, cùng hưởng niềm vui
đỗ cao, cùng làm quan, cùng sống bên nhau sớm
hôm thân thiết, là duyên trời sắp đặt.


Cùng nhau hưởng những thú vui của

những bậc cao nhân mặc khách:
“Cũng có lúc chơi nơi dặm khách, Tiếng
suối nghe róc rách lưng đèo;
Có khi từng gác cheo leo,
Thú vui con hát lựa chiều cầm xoang.
Cũng có lúc rượu ngon cùng nhắp,
Chén quỳnh tương ăm ắp bầu xuân.
Có khi bàn soạn câu văn,
Biết bao đơng bích, điển phần trước sau."


Cùng là quan, ăn bổng lộc của vua, cùng chịu
chung gian nan, hoạn nạn của kẻ mất nước:
“Buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn,
Phận đẩu thăng chẳng dám than trời;”
Là kẻ mất nước, Nguyễn Khuyến và Dương
Khuê mỗi người mỗi cách sống nhưng cả hai vẫn
luôn nhớ đến nhau trong tình cảm “kính u từ
trước đến sau.”


• Liệt kê gợi nhớ: cùng chơi nơi dặm khách, thú vui
con hát, rượu ngon cùng nhắp, bàn soạn câu văn,
cùng nhau hoạn nạn

• Sử dụng nhiều điển tích điển cố: đơng bích, điển
phần, dương cửu, đẩu thăng.
• Điệp ngữ “cũng có lúc” , “có khi” âm hưởng trùng
điệp như những kỉ niệm của năm tháng hiện về dồn
dập, thể hiện sự đồng điệu của hai tâm hồn.

=> Những kỉ niệm vui buồn, đẹp đẽ, sâu sắc
của tình bạn.


b) Lúc về già :
Tình cảm sâu sắc hơn, thắm thiết hơn:
“Bác già tôi, cũng già rồi,
Biết thôi, thôi thế thì thơi mới là!”
• Câu thơ cảm thán cùng với điệp từ “thôi” làm bộc
lộ lên nỗi niềm tâm sự thầm kín xót xa của nhà
thơ, dẫu hồn cảnh cuộc sống giữa hai người có
khác .


Lòng quặn đau khi nhớ lại kỉ niệm lần gặp bạn lần
cuối nhiều mừng vui bịn rịn, phảng phất lo âu, xúc
động bồi hồi:
“Muốn đi lại tuổi già thêm nhác,
Trước ba năm gặp bác một lần;
Cầm tay hỏi hết xa gần
Mừng rằng bác hãy tinh thần chưa can.”
• Các từ “mừng rằng”, “cầm tay” bộc lộ sự quý mến
thương yêu chân thành.


Đoạn thơ làm nổi bật hình ảnh
của đơi bạn già sau nhiều năm
cách biệt được gặp lại nhau.
Tình bạn keo sơn thắm thiết,

bộc lộ nỗi niềm trong tâm trạng
thầm kín với nỗi đau thời thế.


3. Nỗi đau đớn khơn tả trước hiện
thực xót xa:
Bất ngờ nghe tin bạn mất lòng tác giả thảng thốt:
“Làm sao bác vội về ngay
Chợt nghe tôi bỗng tay chân rụng rời.”
• Biện pháp nói giảm, nói tránh “vội về”.

• “Làm sao”, “vội”, “về ngay”, “chợt nghe”,
“bỗng”, “chân tay rụng rời” là những từ ngữ chọn
lọc thể hiện sự sửng sốt bàng hồng như khơng tin
vào sự thật đau lịng ấy, đó là nỗi mất mát quá lớn
trong cuộc đời.


Bạn mất, mọi thú vui đối với nhà thơ mất hết ý nghĩa:
“Rượu ngon khơng có bạn hiền
Khơng mua khơng phải khơng tiền khơng mua.”
• Năm tiếng “khơng” nhắc lại liên tục trong 14
tiếng, nhịp thơ dằn xuống.
Sự trống vắng đến nghẹn ngào chua xót.

=>Ngơn ngữ đạt đến mức trong sáng tuyệt
vời. Sự trống rỗng đến ghê gớm khi mất bạn,
cuộc sống dường như khơng cịn một chút gì
là niềm vui.

“Câu thơ nghĩ đắn đo không viết,
Viết đưa ai, ai biết mà đưa.
Giường kia ai treo cũng hững hờ,
Đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn”
• Mất bạn, các thú vui khác cũng khơng cịn thú vị.
• Nhà thơ dùng những điển tích về tình bạn tri âm,
tri kỉ nổi tiếng thời xưa “giường” (Trần PhồnTừ Trĩ), “đàn” (Bá Nha-Tử Kì) để nói lên nỗi
đau mất bạn.


• Từ láy: hững hờ, ngẩn ngơ cho thấy nghệ thuật sử
dụng ngôn từ cực kỳ điêu luyện, thơ liền mạch của
Tam nguyên Yên Đỗ

=> Qua cách sử dụng một cách điêu luyện các
biện pháp nghệ thuật, nhà thơ đã cho ta thấy
một tình bạn cao đẹp, thắm thiết, bền chặt
Bài thơ được kết thúc với sự thương tiếc chân thành:
“Bác chẳng ở, dẫu van chẳng ở,
Tôi tuy thương lấy nhớ làm thương;
Tuổi già hạt lệ như sương,
Hơi đâu chuốc lấy hai hàng chứa chan!”


Tâm sự chua xót với nỗi đau chân thành, chỉ biết
lấy nhớ làm thương, khơng thể khóc được nữa, nỗi
đau như dồn cả vào lòng, nước mắt chảy vào trong.

=> Tình ý thật dạt dào, khẳng định quy luật

của cuộc sống. Tâm sự chua xót với nỗi đau
chân thành, chỉ cịn biết lấy nhớ làm thương,
khơng thể khóc được nữa, nỗi đau như dồn cả
vào lòng, nước mắt chảy vào trong.


III. Tổng kết


• Bài thơ là niềm suy tưởng, nỗi xót xa vô hạn khi
nghe tin bạn mất. Đồng thời ca ngợi tình bạn keo
sơn, gắn bó, cao đẹp giữa cuộc đời đầy đau khổ
• Bài thơ được viết theo thể song thất lục bát, giàu
âm điệu, ngơn ngữ trong sáng, có sử dụng nhiều
biện pháp tu từ diễn tả ý thơ một cách tinh tế.

• Bài thơ đã bộc lộ tài năng nghê thuật thơ ca của
Nguyễn Khuyến trong dòng văn học trung đại.


Hết


Xin chân thành cảm
ơn thầy cô và các
bạn đã theo dõi