Xử lý vấn đề bản quyền tác giả để tuân thủ chính sách khoa học mở và truy cập mở ở liên minh Châu Âu và gơi ý đề xuất cho Việt Nam
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (221.7 KB, 6 trang )
<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>
<b>Ở LIÊN MINH CHÂU ÂU VÀ GỢI Ý ĐỀ XUẤT CHO VIỆT NAM</b>
<b>Lê Trung Nghĩa1</b>
<b>1. SƠ BỘ VỀ CHÍNH SÁCH KHOA HỌC MỞ VÀ TRUY CẬP MỞ CỦA ỦY BAN CHÂU ÂU </b>
Chính sách khoa học mở và truy cập mở hiện hành[1], [2], [3], [6]<sub> của </sub>
Ủy ban châu Âu - EC (European Commission) đòi hỏi tất cả các kết quả
nghiên cứu khoa học được cấp tiền từ EC (thơng qua các chương trình
như FP7[8]<sub> và H2020</sub>[9]<sub>) - được hiểu là lấy tiền từ những người đóng thuế </sub>
của các quốc gia thành viên Liên minh châu Âu - đều phải là truy mở
cho tất cả mọi người theo các nguyên tắc có khả năng tìm thấy được,
truy cập được, tương hợp được và sử dụng lại được - FAIR (Findable,
Accessible, Interoperable, Reusable).
Bản chất của chính sách khoa học mở và truy cập mở là nó biến hệ
thống truyền thông khoa học từ người sử dụng trả tiền sang hệ thống
truyền thông khoa học tác giả trả tiền[5]<sub>. Sự thay đổi này làm cho tất cả </sub>
các bên có liên quan trong hệ thống truyền thơng khoa học phải thay
đổi theo cả về các quy trình xuất bản cũng như mơ hình kinh doanh để
thích nghi được.
EC đã đầu tư thơng qua chương trình FP7[8]<sub> trong giai đoạn </sub>
2007-2013 và chương trình H2020[9]<sub> trong giai đoạn 2014-2020 để hiện thực </sub>
hóa chính sách này. Chỉ riêng với chương trình H2020, EC đã, đang và
sẽ đầu tư số tiền gần 80 tỷ euro[10]<sub> cho tới năm 2020 để hiện thực hóa </sub>
chính sách này, theo công bố trên trang H2020.
</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>
Một trong số các dòng tiền đầu tư từ H2020 là để trang trải cho các
khoản phí xử lý bài báo – APC (Article Processing Charges)[7]<sub>, hoặc </sub>
đôi khi cịn được gọi là các khoản phí xử lý cho tác giả - APC (Author
Processing Charges). Các khoản phí này sẽ được EC cấp trực tiếp và/
hoặc gián tiếp (qua các đơn vị nghiên cứu) cho các tác giả để thanh toán
tiền cho nhà xuất bản để đăng các bài báo khoa học trên các tạp chí.
Thơng thường, tùy thuộc vào thời điểm các khoản phí APC được
chuyển cho và các yêu cầu của nhà xuất bản, bài báo có thể được đăng
và/hoặc được truy cập tức thì hoặc bị/được cấm vận trong một khoảng
thời gian nhất định, thường tối thiểu là từ 6 tháng cho tới tối đa là
24 tháng trong các kho của nhà xuất bản[4], [11], [12]<sub>, tùy theo từng trường </sub>
hợp. Các khái niệm về truy cập mở vàng - Gold OA (Gold Open Access)
và truy cập mở xanh - Green OA (Green Open Access) được sinh ra để
xử lý các tình huống có và/hoặc khơng có APC sao cho việc truy cập
mở tới các bài báo là kết quả của nghiên cứu sẽ luôn là ưu tiên cao nhất.
[7], [11], [12]<sub>. </sub>
<b>2. KHUYẾN CÁO CỦA EC CHO CÁC NHÀ KHOA HỌC KHI LÀM VIỆC VỚI CÁC NHÀ XUẤT BẢN </b>
<b>ĐỂ ĐĂNG CÁC BÀI BÁO KHOA HỌC</b>
Các nhà khoa học tham gia trong các dự án nghiên cứu có sử dụng
tiền do EC cấp chính là những người có trách nhiệm và nghĩa vụ vừa
phải tuân thủ với chính sách truy cập mở của EC, vừa phải tuân thủ với
các quy định của nhà xuất bản của tạp chí đó, trong khi vẫn tơn trọng tất
cả các quy định về bản quyền tác giả theo luật định.
Để giúp cho các nhà khoa học có thể làm thỏa mãn được tất cả các
yêu cầu nêu trên, EC đã ban hành văn bản mẫu cụ thể, chi tiết cùng với
các giải thích có liên quan tới cấp phép để xuất bản (License to publish).
1. Các lý do chính EC giải thích khi đưa ra giấy phép để xuất bản[13]<sub>: </sub>
<i>“Khi bài báo được chấp nhận để xuất bản trong tạp chí, thì nhà </i>
<i>xuất bản cần sự cho phép từ tác giả để xuất bản.</i>
</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>
<i>quả là, nếu tác giả muốn sử dụng lại bài báo đó vào một giai đoạn nào </i>
<i>đó sau này, như làm cho tác phẩm đó sẵn sàng theo truy cập mở, thì họ </i>
<i>sẽ phải hỏi sự cho phép từ nhà xuất bản đó.</i>
<i>Như một sự lựa chọn thay thế, các tác giả có thể trao cho nhà xuất </i>
<i>bản đó một Giấy phép để Xuất bản (License to Publish). Với thỏa thuận </i>
<i>này, các tác giả có thể giữ lại bản quyền và quyền ký gửi bài báo trong </i>
<i>kho truy cập mở, trong khi cung cấp cho nhà xuất bản đó các quyền cần </i>
<i>thiết để xuất bản bài báo đó”</i>.
2. Giải thích chi tiết hơn và mẫu giấy phép để xuất bản[14], [15]<sub>. Mẫu </sub>
này gồm 11 điều, đi kèm theo phụ lục[16<sub>], nó hướng dẫn chi tiết và cụ </sub>
thể để (các) tác giả bài báo khoa học KHÔNG ký chuyển giao quyền
tác giả cho nhà xuất bản nhưng vẫn đảm bảo cho các nhà xuất bản các
quyền để xuất bản bài báo đó, đồng thời các tác giả giữ lại các quyền
cần thiết để tuân thủ với các yêu cầu của chính sách truy cập mở của
EC, trong khi vẫn tôn trọng tất cả các quy định về bản quyền tác giả
theo luật định.
<b>3. GỢI Ý ĐỀ XUẤT CHO VIỆT NAM</b>
</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>
Để có thể có tri thức đầy đủ và rộng mở để phục vụ cho phát triển
đất nước, Việt Nam cần nhanh chóng có chính sách về truy cập mở, sao
cho tiền của người dân đóng thuế sẽ được trực tiếp và/hoặc gián tiếp
cấp cho các nhà nghiên cứu thông qua các đề tài, dự án của nhà nước để
trang trải các phí APC khi đăng các bài báo khoa học, đặc biệt trên (các)
tạp chí chấp nhận đăng các bài báo theo truy cập mở trong (hiện chưa
có) và ngồi nước (hiện có rất nhiều). Hiện tại, Việt Nam mới chỉ có
chính sách liên quan tới chuyển giao, đánh giá, quản lý quyền sở hữu,
quyền sử dụng kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ sử
dụng ngân sách nhà nước[17], [18], [19]<sub>. Đây có lẽ là vấn đề đổi mới cấp bách </sub>
đối với các chính sách khoa học ở Việt Nam hiện nay.
Trước mắt, nên có một đề tài hoặc dự án nghiên cứu về thực trạng
truy cập mở ở Việt Nam với sự tham gia của các bên có liên quan[5]<sub> như </sub>
đại diện của các bên cấp vốn nghiên cứu, đại diện các nhà xuất bản,
đại diện cộng đồng nghiên cứu (các viện nghiên cứu, các trường đại
học[20]<sub>,…), đại diện các thư viện nhằm tìm cách mở rộng truy cập tới các </sub>
xuất bản phẩm được rà soát lại ngang hàng từ các đề tài - dự án nghiên
cứu có sử dụng tiền của người đóng thuế Việt Nam và hài hịa hóa các
lợi ích của tất cả các bên liên quan và giúp đưa ra các khuyến cáo cho
nhà nước để xây dựng chính sách truy cập mở cho Việt Nam.
Trong trung và dài hạn, nên dừng hoàn toàn việc dùng tiền của
người dân đóng thuế để mua sắm các tư liệu không thật cần thiết, sử
dụng tiền đó để đầu tư cho các tài nguyên truy cập mở, các tài nguyên
được cấp phép mở, như là biện pháp tiên quyết để đầu tư cho tương lai.
<b>THÔNG TIN VÀ TÀI LIỆU THAM CHIẾU</b>
1. Thông cáo báo chí của Ủy ban châu Âu (EC) ngày 27/05/2016 về khoa
học mở.
/>
2. Jamil Salmi. <i>Nghiên cứu về Khoa học mở - Ảnh hưởng, hàm ý và các lựa </i>
<i>chọn chính sách</i>. EC xuất bản tháng 8/2015. />
ub0r40yk9w6ybdq/Study_on_open_science-impact_implications_and_
policy_options-salmi_072015-Vi-24062016.pdf?dl=0
</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>
<i>cập tới và lưu giữ thông tin khoa học</i>. EC xuất bản 17/07/2012. https://
www.dropbox.com/s/uw0mz20x70w666y/recommendation-access-and-preservation-scientific-information_en-Vi-20052016.pdf?dl=0
4. Maria Monica TARAZONA RUA, Daniel SPICHTINGER, Celina
RAMJOUE, Jean-Francois DECHAM biên soạn. <i>Truy cập tới và lưu giữ </i>
<i>thông tin khoa học ở châu Âu - Báo cáo về triển khai của Ủy ban Khuyến </i>
<i>cáo (C2012) 4890 bản cuối cùng</i>. EC xuất bản năm 2015 https://www.
dropbox.com/s/kgjkja22itmkqtv/npr_report-Vi-06061016.pdf?dl=0
5. Janet Finch et al. <i>Khả năng truy cập, tính bền vững, sự xuất sắc: làm </i>
<i>thế nào để mở rộng truy cập tới các xuất bản phẩm nghiên cứu - Báo </i>
<i>cáo của Nhóm làm việc về mở rộng truy cập tới các phát hiện nghiên </i>
<i>cứu được xuất bản</i>. Xuất bản tháng 6/2012. />
a33nqbqxz31s3ck/finch-report-final-Vi-30082016.pdf?dl=0
6. Khoa học Mở (Truy cập Mở).
/>7. Truy cập Mở là gì?
/>
8. Truy cập Mở trong Chương trình Khung Nghiên cứu 7 (FP7). http://vnfoss.
blogspot.com/2017/05/truy-cap-mo-trong-chuong-trinh-khung.html
9. Truy cập Mở trong Horizon 2020.
/>html
10. Horizon 2020 là gì?
/>
11. <i>Chính sách của RCUK về truy cập mở và chỉ dẫn hỗ trợ</i>. Hội đồng nghiên
cứu của Vương quốc Anh (RCUK) xuất bản 2013. pbox.
com/s/uyi0xhn9dufim4k/RCUKOpenAccessPolicy-Vi-03082016.
pdf?dl=0
12. <i>Chính sách truy cập mở theo Khung Xuất sắc Nghiên cứu sau 2014</i>.
HEFCE của Vương quốc Anh xuất bản năm 2014, được cập nhật vào tháng
7/2015. />updated%20July%202015-Vi-30072016.pdf?dl=0
</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>
/>14. Giấy phép để xuất bản là gì?
/>15. Tài liệu mẫu “<i>Giấy phép để xuất bản</i>”. JISC/SURF xuất bản tháng 10/2006.
/>
16. ‘<i>Phụ lục - cho thỏa thuận xuất bản truy cập mở</i>’. Hướng dẫn của chương
trình Horizon 2020, Ủy ban châu Âu, xuất bản ngày 20/03/2017.
/>
17. Thông tư số: 15/2014/TT-BKHCN, ngày 13/06/2014 của Bộ Khoa học
và Công nghệ: “Quy định trình tự, thủ tục giao quyền sở hữu, quyền sử
dụng kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ sử dụng ngân
sách nhà nước”. />TT.BKHCN.pdf?dl=0
18. Thông tư liên tịch số: 39/2014/TTLT-BKHCN-BTC, ngày 17/12/2014 của
Liên Bộ Khoa học và Cơng nghệ và Tài chính: “Quy định việc định giá kết
quả nghiên cứu khoa học và phát triển cơng nghệ, tài sản trí tuệ sử dụng ngân
sách nhà nước”. />TTLT.BKHCN.BTC.pdf?dl=0
19. Thông tư liên tịch số: 16/2015/TTLT-BKHCN-BTC, ngày 10/09/2015
của Liên Bộ Khoa học và Cơng nghệ và Tài chính: “Hướng dẫn việc
quản lý, xử lý tài sản được hình thành thông qua việc triển khai thực hiện
nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước”.
/>
20. Tham khảo chính sách truy cập mở của Đại học Harvard với bản liệt kê
8 đường liên kết trong bài: “Các thực hành tốt cho các chính sách truy
cập mở của đại học” tại địa chỉ: />cac-thuc-hanh-tot-cho-cac-chinh-sach.html
</div>
<!--links-->
