Nghiên cứu thực trạng bệnh viêm vú bò sữa ở huyện nghĩa đàn, tỉnh nghệ an và biện pháp phòng trị

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
............

............

NGUY N TH THÚY

NGHIÊN C U TH!C TR NG B NH VIÊM VÚ
BÒ S%A ' HUY N NGHĨA ðÀN, T*NH NGH AN
VÀ BI N PHÁP PHÒNG TR

Chuyên ngành : THÚ Y
Mã s5

: 60.64.01.01

Ngư;i hư=ng d?n khoa hCc : PGS.TS. BÙI TH THO

HÀ N I F 2013


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a tơi, nh ng s li u
trong lu n văn này là hoàn toàn trung th!c và k#t qu% nghiên c u chưa t'ng ñư(c
s) d+ng. M.i thơng tin trích d0n trong báo cáo này ñã ñư(c ghi rõ ngu5n g c.
Hà N i, ngày

tháng 10 năm 2013

Ngư;i thKc hiLn

NguyMn ThN Thúy

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

i


L I CPM ƠN

ð( hồn thành đ* tài này, ngồi s+ c, g-ng c.a b1n thân, tơi cịn nh n
đư4c r5t nhi*u s+ quan tâm giúp ñ8 c.a các th9y cơ giáo, gia đình, b n bè và
đTrư>c h?t tôi xin bày tA l i c1m ơn sâu s-c t>i PGS.TS. Bùi ThI ThoJ B
môn N i – ChLn – Dư4c – ð c ch5t, Khoa Thú y, trư ng ð i H c Nông Nghi p
Hà N i ngư i cơ đã t n tình hư>ng dQn giúp đ8 tơi trong su,t q trình th+c
hi n đ* tài. Chúng tôi cũng xin bày tA l i c1m ơn t>i Ban lãnh ñ o Tr m thú y
huy n Nghĩa ðàn tSnh Ngh An ñã t o ñi*u ki n giúp đ8 tơi trong q trình h c
t p, nghiên cVu, th+c hi n thí nghi m, thu th p s, li u.
Xin chân thành c1m ơn các th9y cơ giáo trong Vi n đào t o sau ð i h c,
Ban ch. nhi m Khoa Thú y, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i ñã giúp ñ8, t o
ñi*u ki n trong su,t th i gian h c t p cũng như trong th i gian th+c hi n ñ* tài.
Xin chân thành c1m ơn!
Hà N i, ngày

tháng 10 năm 2013

Ngư;i thKc hiLn ñS tài

NguyMn ThN Thúy

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

ii


M CL C
L7i cam ñoan...........................................................................................................i
L7i c%m ơn..............................................................................................................ii
M+c l+c..................................................................................................................iii
Danh m+c b%ng…………………………………………………………………..vi
Danh m+c hình…………………………………………………………………..vii
Danh m+c vi#t t;t……………………………………………………………….viii
M' ðTU ............................................................................................................ i
1.

ð>t v?n đ@ ........................................................................................... 1

2.

M+c tiêu nghiên c u c a ñ@ tài ............................................................ 2

3.

Ý nghĩa khoa h.c và th!c tiEn c a ñ@ tài.............................................. 3

Chương 1 TVNG QUAN TÀI LI U............................................................... 4
1.1.

Tình hình nghiên c u b nh viêm vú bị s a.......................................... 4

1.1.1.

Tình hình nghiên c u b nh viêm vú bị s a trên th# giIi ...................... 4

1.1.2.

Tình hình nghiên c u b nh viêm vú bò s a J Vi t Nam....................... 4

1.2.

C?u trúc bNu vú bò s a......................................................................... 5

1.2.1.

Tuy#n s a ............................................................................................ 5

1.2.2.

BNu vú bò s a ...................................................................................... 5

1.2.

S a và thành phNn c a s a ................................................................... 6

1.2.1.

Quá trình tUo s a J bNu vú ................................................................... 6

1.2.2.

Chu kì ti#t s a...................................................................................... 7

1.2.3.

Ph%n xU ti#t s a.................................................................................... 7

1.2.4.

Thành phNn c a s a ............................................................................. 8

1.3.

B nh viêm vú bò s a ........................................................................... 8

1.3.1.

Khái ni m v@ b nh viêm vú J Bò s a................................................... 8

1.3.2.

Phân loUi viêm vú bị s a ..................................................................... 8

1.3. 3.

Nh ng y#u t có %nh hưJng đ#n b nh viêm vú .................................. 13

1.3.4.

Ch[n đốn b nh Viêm vú................................................................... 22

1.3.5.

S! ñ@ kháng kháng sinh c a các vi khu[n gây b nh ........................... 27

Chương 2 ðXI TƯYNG, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U........29
2.1.

ð i tư(ng, ñ\a ñi]m và th7i gian nghiên c u ..................................... 29

2.1.1.

ð i tư(ng nghiên c u ........................................................................ 29

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

iii


2.1.2.

Th7i gian nghiên c u ......................................................................... 29

2.1.3.

ð\a ñi]m nghiên c u.......................................................................... 29

2.2.

N_i dung nghiên c u.......................................................................... 29

2.2.1.

ði@u tra tình hình chăn ni bị s a và kh%o sát t` l bò m;c b nh
viêm vú lâm sàng tUi các h_ chăn ni bị s a thu_c huy n Nghĩa
ðàn tanh Ngh An.............................................................................. 29

2.2.2.

Áp d+ng phương pháp CMT – Califorlia Mastitis Test trong ch[n
đốn sIm bị b\ viêm vú c n lâm sàng................................................ 29

2.2.3.

Phân l p, giám ñ\nh các vi khu[n hi#u khí có trong s a bị thư7ng
g>p có trong s a bò m;c b nh viêm vú và s a bị J trUng thái sinh
lý bình thư7ng. .................................................................................. 29

2.2.4.

Ki]m tra kh% năng m0n c%m c a các vi khu[n phân l p đư(c t'
s a bị b\ viêm vú vIi m_t s thu c kháng sinh thông d+ng. .............. 29

2.2.5.

Th) nghi m m_t s phác ñ5 ñi@u tr\ b nh viêm vú bị........................ 29

2.2.6.

Xây d!ng quy trình phịng b nh viêm vú bò s a. ............................... 29

2.3.

Nguyên li u, v t li u nghiên c u........................................................ 29

2.3.1.

Nguyên li u ....................................................................................... 29

2.3.2.

V t li u nghiên c u............................................................................ 30

2.3.3.

Các loUi mơi trư7ng ni c?y, phân l p, giám đ\nh vi khu[n thông
thư7ng và chuyên d+ng...................................................................... 30

2.4.

Phương pháp nghiên c u ................................................................... 30

2.4.1.

Phương pháp l?y m0u s a .................................................................. 30

2.4.2.

Phương pháp xác đ\nh bị m;c b nh viêm vú lâm sàng ...................... 30

2.4.3.

Phương pháp xác đ\nh bị s a b\ viêm vú c n lâm sàng...................... 30

2.4.4.

Phân l p và giám đ\nh vi khu[n hi#m khí có trong s a....................... 31

2.3.5.

Ki]m tra tính m0n c%m c a các vi khu[n phân l p đư(c t' s a bị
b\ viêm vú vIi m_t s kháng sinh thư7ng dùng.................................. 36

2.4.6.

X) lý s li u ...................................................................................... 36

Chương 3 K\T QUP VÀ THPO LU]N ....................................................... 37
3.1.

ði@u tra tình hình chăn ni bị s a và kh%o sát t` l bò m;c b nh
viêm vú dUng lâm sàng tUi các h_ chăn ni bị s a thu_c huy n
Nghĩa ðàn tanh Ngh An. .................................................................... 37

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

iv


3.1.1.

Cơ c?u đàn bị s a tUi huy n Nghĩa ðàn tanh Ngh An (2011 –
2013) ................................................................................................. 37

3.1.2.

Cơ c?u gi ng đàn bị s a tUi huy n Nghĩa ðàn................................... 37

3.1.3.

K#t qu% kh%o sát t` l bò s a m;c b nh viêm vú dUng lâm sàng tUi
huy n Nghĩa ðàn ............................................................................... 38

3.1.4.

K#t qu% v@ s lư(ng và t` l bò s a b\ b nh viêm vú theo mùa
dUng lâm sàng.................................................................................... 40

3.1.5.

T` l bò s a b\ viêm vú theo phương pháp v;t s a............................. 42

3.2.

K#t qu% áp d+ng phương pháp CMT – Califorlia Mastitis Test
trong ch[n đốn sIm bò b\ viêm vú c n lâm sàng .............................. 42

3.3.

Phân l p vi khu[n hi#u khí có trong các m0u s a bò b\ viêm vú......... 45

3.3.1.

K#t qu% phân l p xác đ\nh s gi ng vi khu[n hi#u khí có trong
m_t m0u s a bị bình thư7ng và s a bị b\ viêm vú ............................ 45

3.3.2.

K#t qu% xác đ\nh tNn xu?t và t` l xu?t hi n các loUi vi sinh v t
khu[n hi#u khí thư7ng g>p trong m0u s a bị bình thư7ng và m0u
s a bị b\ viêm vú............................................................................... 48

3.4.

K#t qu% ki]m tra kh% năng m0n c%m c a các vi khu[n phân l p ñư(c t'
s a bò b\ viêm vú vIi m_t s thu c kháng sinh thương dùng. ......................51

3.4.1.

Ki]m tra tính m0n c%m và tính kháng thu c c a vi khu[n
Staphylococcus aureus, Streptococcus agalactiae, E.coli vIi các
thu c kháng sinh thư7ng dùng ........................................................... 51

3.5.

K#t qu% ñi@u tr\ th) nghi m b nh viêm vú bị..................................... 60

3.6.

Quy trình phịng b nh viêm vú bị s a ............................................... 61

K\T LU]N VÀ ð_ NGH ............................................................................. 63
K#t lu n .......................................................................................................... 63
ð@ ngh\ .......................................................................................................... 64
TÀI LI U THAM KHPO.............................................................................. 69

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

v


DANH M C BPNG
STT

Tên b%ng

Trang

B%ng 3.1. Cơ c?u đàn bị s a tUi Huy n Nghĩa ðàn (2011 – 2013).................... 37
B%ng 3.2. Cơ c?u gi ng c a đàn bị s a ............................................................ 38
B%ng 3.3. T` l bò m;c b nh viêm vú lâm sàng qua các năm............................ 39
B%ng 3.4. K#t qu% v@ s lư(ng và t` l bò s a b\ b nh viêm vú theo mùa ......... 40
B%ng 3.5: T` l bò s a b\ viêm vú theo phương pháp v;t s a ........................... 42
B%ng 3.6: K#t qu% t` l bò m;c b nh viêm vú c n lâm sàng và m c đ_ dương
tính vIi CMT ...................................................................................... 43
B%ng 3.7: S gi ng vi khu[n hi#u khí có trong m_t m0u s a bị bình thư7ng
và s a bò b\ viêm vú............................................................................ 46
B%ng 3.8: TNn xu?t xu?t hi n các loUi vi khu[n hi#u khí thư7ng g>p trong
các m0u s a khi phân l p và giám ñ\nh................................................ 49
B%ng 3.9: K#t qu% ki]m tra kh% năng m0n c%m vIi kháng sinh c a 9 ch ng

Streptococcus phân l p đư(c t' m0u s a bị b\ viêm vú...................... 52
B%ng 3.10: K#t qu% ki]m tra kh% năng m0n c%m vIi kháng sinh c a 11 ch ng
Staphylococcus phân l p đư(c t' các m0u s a bị b\ viêm vú. ............ 55
B%ng 3.11: K#t qu% ki]m tra kh% năng m0n c%m vIi kháng sinh c a 8 ch ng
E.coli phân l p t' m0u s a bò b\ viêm vú ........................................... 57
B%ng 3.12. So sánh kh% năng m0n c%m c a các vi khu[n Staphylococcus
aureus, Streptococcus agalactiae, E.coli phân l p đư(c t' s a bị b\
viêm vú vIi các thu c kháng sinh........................................................ 59
B%ng 3.13. K#t qu% ñi@u tr\ b nh viêm vú lâm sàng trên bò s a ........................ 60

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

vi


DANH M C HÌNH
STT

Tên hình

Trang

Hình 1.1: Gi%i ph0u tuy#n vú...............................................................................6
Hình 1.2: C?u tUo nang tuy#n ..............................................................................6
Hình 1.3: C?u tUo núm vú....................................................................................6
Hình 1.4. Chu kỳ ti#t s a J bị s a.......................................................................7
Hình 1.5. Ph%n xU ti#t s a J bị ............................................................................8
Hình 3.1 : Viêm vú s a có tính ch?t bã ñ u........................................................40

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

vii


CÁC CH% VI\T TaT TRONG ð_ TÀI
CNS (Coagulase r negative

Staphylococus khơng gây đơng v n huy#t

Staphylococcus)

tương

SA

Staphylococcus aureus

OS ( Other Streptococci)

Streptococcus khác

SAG

Streptococcus agalactiae

CMT ( California Mastitis Test) Phương pháp CMT
HF

Holstein Friesian

JS

Jersey

CAMP

Chritstie, Atkins và Munch

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

viii


M' ðTU
1. ðbt vdn ñS
Nh ng năm gNn ñây, ngành chăn ni bị s a nưIc ta đã và đang phát
tri]n mUnh J nhi@u ñ\a phương. ð>c bi t, t' sau quy#t đ\nh 167/2001/Qð/TTg,
s lư(ng đàn bị s a khơng ng'ng tăng nhanh. Năm 2000 nưIc ta có kho%ng
35.000 con bị s a; năm 2002 có kho%ng 55.000 con tăng gNn 1,6 lNn so vIi năm
2000; năm 2004 có kho%ng 95.000 con, g?p hơn 2,7 lNn. ð#n 2006 c% nưIc có
kho%ng 113.000 con bị s a, g?p 3,2 lNn so vIi năm 2000 (C+c chăn ni, 2007)
.D! ki#n đ#n năm 2010, đàn bị s a nưIc ta đUt s lư(ng 200.000 con, s%n xu?t
ñư(c 350.000 t?n s a, ñáp ng ñư(c 40% nhu cNu tiêu dùng trong c% nưIc. Tuy
v y, đàn bị s a nưIc ta mIi cha tăng nhanh v@ s lư(ng, nhưng cịn ch?t lư(ng
c a đàn bò (k] c% gi ng, s

lư(ng và ch?t lư(ng s a, s%n lư(ng s a bình

quân/con/năm chưa cao). Hi n tUi, ngành chăn ni bị s a c a ta cịn g>p khơng
ít khó khăn c% v@ ch?t lư(ng con gi ng, qui trình ky thu t, trong đó ph%i k] đ#n

kh% năng phịng ch ng b nh cho đàn bò s a. M_t trong nh ng b nh thư7ng
xuyên gây khó khăn cho ngành chăn ni bị s a J Vi t Nam đang ph%i đ i m>t
đó là b nh viêm vú.
Ngh An, trong đó nzi b t là huy n Nghĩa ðàn vIi l(i th# c a vùng đ\a
hình bán sơn đ\a, di n tích r_ng, thu n ti n cho vi c tr5ng c{ và chăn th% đàn bị.
Ngh An cịn có nhi@u sơng lIn ch%y qua ñ cung c?p ngu5n nưIc nên r?t thu n
l(i cho phát tri]n chăn ni bị s a. Hi n cịn có nhi@u h_ nơng dân đã tích lũy
đư(c nhi@u bài h.c kinh nghi m trong chăn ni bị s a c a nhi@u năm nay. VIi
nh ng l(i th# như trên k] c% v@ ñi@u ki n th! nhiên, khí h u cũng như kinh
nghi m đã có, nên gNn ñây tanh Ngh An ñã mUnh dUn ñNu tư và cịn có nhi@u
chính sách đ] h} tr( v@ kinh t# cho ngư7i chăn ni bị s a c a tanh trong đó có
huy n Nghĩa ðàn như: t p trung qui hoUch lUi vùng phát tri]n chăn nuôi; Các b_
khuy#n nông mJ các lIp t p hu?n, h} tr( v@ cơng tác đào tUo ngh@, chuy]n giao
các quy trình ky thu t chăn ni bị s a đ#n t'ng h_ gia đình; Các h_ chăn ni
bị s a cịn ñư(c h} tr( ti@n v n ñ] mua gi ng bò, c%i tUo, nâng c?p và s)a ch a
chu5ng trUi,…Bên cUnh đó, Tanh cũng có chính sách mJ c)a đ] thu hút các Công

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

1


ty s%n xu?t, ch# bi#n s a ñNu tư xây d!ng nh ng nhà máy ñ%m b%o vi c tiêu th+
s a cho nông dân, mJ r_ng phát tri]n vùng ngun li u, đ%m b%o chăn ni phát
tri]n b@n v ng và mang lUi hi u qu% kinh t# cao.
Tuy nhiên trong chăn ni bị s a hi n nay, vi c chăm sóc ni dư~ng
chúng theo đúng quy trình ky thu t, đ>c bi t các quy trình v sinh phịng b nh
cịn đang b\ hUn ch# nhi@u nh?t là các gia trUi mIi ñNu tư thêm ñ] mJ r_ng s%n
xu?t. Hi n trên ñ\a b%n, các b nh v@ n_i khoa, ngoUi r s%n khoa, ký sinh trùng
cũng cịn x%y ra khá phz bi#n làm %nh hưJng khơng nh{ đ#n hi u qu% chăn ni.

M_t trong nh ng b nh gây thi t hUi lIn ñ#n ngành chăn ni bị s a Vi t Nam
nói chung, J huy n Nghĩa ðàn nói riêng là b nh viêm vú. B nh x%y ra gây thi t
hUi lIn v@ kinh t#, làm gi%m s%n lư(ng, ch?t lư(ng s a. N#u khơng phát hi n k\p
th7i, vi c đi@u tr\ khá t n kém, nhi@u khi còn ph%i loUi th%i. Bên cUnh đó, khi bị
b\ viêm vú dUng ti@m [n cịn có kh% năng gây k# phát các b nh truy@n nhiEm
nguy hi]m hay các b nh s%n khoa làm %nh hưJng ñ#n hi u qu% kinh t#, gây tâm
lý lo l;ng b?t zn trong ñNu tư s%n xu?t mJ r_ng.
ð] giúp ngư7i chăn nuôi hi]u rõ hơn v@ b nh viêm vú c a bò s a tUi huy n,
chúng tơi đã ti#n hành thu th?p s li u, đi@u tra th!c trUng b nh c a đ\a phương,
thơng qua đó ta có th] tìm hi]u thêm v@ ngu5n g c và các nguyên nhân gây b nh,
ñâu là nguyên nhân chính,...trên cơ sJ đó đ@ ra qui trình phịng tr\ b nh có hi u qu%
kinh t# cao. ðư(c s! phân công c a khoa và hưIng d0n tr!c ti#p c a PGS.TS. Bùi
Th\ Tho, B_ môn N_i – Ch[n r Dư(c, Khoa Thú y, Trư7ng ðUi h.c Nông nghi p
Hà N_i, Chúng tôi ti#n hành th!c hi n ñ@ tài:
“Nghiên c u th c tr ng b nh viêm vú bò s a

huy n Nghĩa ðàn, t nh

Ngh An và bi n pháp phòng tr#”.
2. Mec tiêu nghiên cfu cga ñS tài
T' các k#t qu% ñi@u tra, chúng tơi đã xác đ\nh đư(c th!c trUng b nh viêm
vú bị s a trên đàn bị s a tUi các h_ chăn ni bị s a thu_c huy n Nghĩa ðàn
tanh Ngh An.
T' nh ng thí nghi m tUi phịng thí nghi m tr.ng c a B_ Nơng Nghi p ñ>t
tUi khoa thú y: phân l p, giám ñ\nh vi khu[n hi@u khí có trong s a viêm, trên cơ

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

2

sJ đó s€ xác đ\nh đư(c các vi khu[n gây b nh chính
T' k#t qu% làm kháng sinh đ5 vIi 3 loUi vi khu[n hi#u khí có trong s a
viêm s€ ch.n nh ng thu c cịn đ_ m0n c%m cao vIi vi khu[n b trí các th)
nghi m đi@u tr\ b nh trên lâm sàng.
3. Ý nghĩa khoa hCc và thKc tiMn cga đS tài
T' các k#t qu% chính c a ñ@ tài như: ñi@u tra th!c trUng b nh, phân l p,
giám ñ\nh vi khu[n, làm kháng sinh ñ5 ñ] ch.ng thu c ñi@u tr\ b nh,...K#t qu%
c a đ@ tài s€ giúp nhà chăn ni ch.n thu c và các phác ñ5 ñi@u tr\ c+ th] v'a
mang lUi hi u qu% kinh t# cao v'a kh;c ph+c ñư(ng hi n tư(ng kháng thu c c a
vi khu[n.
K#t qu% c a đ@ tài giúp ngư7i chăn ni th!c hi n đúng các qui trình chăn
ni bị s a, tránh lUm d+ng kháng sinh, kh ng ch# ñư(c hi n tư(ng kháng thu c
c a vi khu[n gây b nh. ð>c bi t cịn ch ng đư(c t5n lưu kháng sinh trong s a,
ch ng ô nhiEm môi trư7ng do vi khu[n kháng thu c và cịn đ%m b%o ñư(c v
sinh an toàn s a cho ngư7i tiêu dùng.

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

3


Chương 1
TVNG QUAN TÀI LI U
1.1. Tình hình nghiên cfu bLnh viêm vú bị sna
1.1.1. Tình hình nghiên c u b nh viêm vú bò s a trên th) gi*i

B nh viêm vú bị s a đã đư(c nghiên c u t' r?t lâu và ñã thu ñư(c nhi@u
k#t qu%.
r V@ v t ch ( bị)

Hungerford (1970) đã cha ra r•ng s! nhiEm trùng c a bNu vú và viêm vú
lâm sàng c a bị đ@u tăng theo tuzi và th7i kỳ ti#t s a.
Poutrel (1983) ch ng minh ch?t keratin trong ng d0n s a J ñNu vú ñư(c
coi là y#u t quan tr.ng giúp bò ch ng lUi hoUt ñ_ng c a vi khu[n gây b nh.
Theo Anri Akita, Kanameda (2002), keratin là ch?t c ch# vi khu[n, nhăn
quá trình xâm nh p c a vi khu[n qua kênh núm vú ñ#n tuy#n s a.
r V@ vi khu[n gây b nh
Schalm và cs (1976). Cho r•ng thành phNn ñ_c t chính gây viêm vú hoUi
thư c a Staphylococcue aures là toxin.
Macdoland (1976), thông báo : Các loUi vi khu[n gây b nh viêm vú ch
y#u là Streptococcus agalactiac và Streptococcus uberis.
Các tác gi% Heidrick và Renk (1976), Anri Akita (2002) cho r•ng các vi
khu[n dUng Ecoli có th] gây viêm vú cata mãn tính J đàn bị s a.
Theo Wenz và cs (2001) thì Coliforms có vai trị lIn trong các nguyên
nhân gây viêm vú th] c?p tính bị s a J My.
1.1.2. Tình hình nghiên c u b nh viêm vú bò s a

Vi t Nam

B nh viêm vú bị s a là v?n đ@ đư(c tồn th# giIi quan tâm. Tình trUng
b nh có th] khác nhau J m}i qu c gia nhưng chương trình ki]m sốt dich
b nh J các nưIc thì cơ b%n gi ng nhau ( Anri Akita. Kanameda, 2002.).
… Vi t Nam, b nh viêm vú bị s a đã đư(c nghiên c u t' lâu. NguyEn Ng.c
Nhiên (1986), ti#n hành phân l p vi khu[n t' các m0u s a bò nghi b\ viêm vú

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

4

ñã phát hi n th?y các vi khu[n Streptococcus agalactiac (21,3%):
Staphylococcue aures (27,2%): Ecoli(12,5%): Streptococcus uberis (13,7%)
và Klebsilla (5,1%)
NguyEn Ng.c Nhiên, Cù H u Phú (1996r1997) nghiên c u ch[n đốn
b nh viêm vú bị b•ng phương pháp CMT J m_t s cơ sJ chăn ni bị s a
th?y t` l viêm vú phi lâm sàng là 24,8%.
BUch ðăng Phong và cs (1995) cho r•ng J Vi t Nam có th] có tIi 50%
s bị đang cho s a m;c b nh viêm vú th] ti@m tàng.
Tr\nh Quang Phong (1998) nghiên c u phương pháp ch[n đốn nhanh
b nh viêm vú J bò s a và bi n pháp phòng ng'a th?y 3 dung d\ch th) nhanh
là: Deterol, Teepol và LSS ( Lauril Sulfata Sodium) có th] thay th# nhau ñ]
ti#n hành ch[n ñoán nhanh b nh này.
NguyEn Ng.c Nhiên, Cù H u Phú (1999) ti#n hành phân l p vi khu[n
gây viêm vú bò s a th?y Staphylococcue chi#m t` l 26,8%; Streptococcus
chi#m t` l 38,13%; Ecoli chi#m t` l 34,1%. Các vi khu[n khác chi#m t` l
th?p t' 3,16r7,18%
Lưu Quỳnh Hương và TrNn Th\ HUnh (2002), ki]m tra 275 m0u s a
b•ng ph%n ng CMT phát hi n viêm vú phi lâm sàng c a 70 con bò s a J 3
đ\a phương l?y m0u là Ba Vì, ðông Anh, Gia Lâm, k#t qu% cho th?y t` l
dương tính cao nh?t là J Gia Lâm (10,5%), ðơng Anh(7,5%), Ba Vì ( 6%).
1.2. Cdu trúc bpu vú bị sna
1.2.1. Tuy)n s a

Hay còn g.i là tuy#n vú, là cơ quan s%n xu?t ra s a. Tuy#n s a bao
g5m mô tuy#n, mô liên k#t, h cơ, các mUch máu, thNn kinh.
1.2.2. B.u vú bò s a

BNu vú bò g5m có 4 vú phân bi t, 2 vú trưIc và 2 vú sau. Hai vú sau
thư7ng lIn hơn 2 vú trưIc và ch a ñ#n 60% tzng lư(ng s a. Gi a các vú có
các vách ngăn b•ng mơ liên k#t chUy theo chi@u ngang và d.c do đó chia bNu

vú thành 4 phNn ñ_c l p vIi nhau bNuvú thành 4 phNn ñ_c l p vIi nhau.

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

5


Hình 1.1: Giqi ph?u tuysn vú

Ngu5n: www. en.delava.cn

Hình 1.2: Cdu tto nang tuysn

Hình 1.3: Cdu tto núm vú

Ngu5n www.en.delava.cn

Ngu5n www.en.delava.cn

1.2. Sna và thành phpn cga sna
1.2.1. Quá trình t o s a

b.u vú

S a ñư(c tUo ra t' các nang tuy#n. S a ñư(c tzng h(p t' các nguyên
li u trong máu. Trung bình c kho%ng 540 lít máu ch%y qua h th ng mUch
máu bNu vú thì 1 lít s a ñư(c tUo ra.

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

6


1.2.2. Chu kì ti)t s a
Sau khi đ‡, tuy#n s a b;t ñNu ti#t s a liên t+c cho ñ#n khi cUn s a
chu[n b\ cho kỳ ñ‡ k# ti#p. Th7i gian đó g.i là chu kỳ ti#t s a. M_t chu kỳ ti#t
s a J bò s a thư7ng kéo dài 10 tháng (305 ngày). Sau chu kì này các tuy#n
s a ng'ng hoUt ñ_ng m_t th7i gian ng;n ñ] chu[n b\ cho chu kỳ ti#p theo.
Th7i kỳ này g.i là giai ñoUn cUn s a, thư7ng kéo dài t' 45 r60 ngày.

Hình 1.4. Chu kỳ tist sna v bị sna
(ngu5n: www.en.delava.cn)
1.2.3. Ph5n x ti)t s a
S a đư:c ti)t theo cơ ch) ph5n x . Ph5n x ti)t s a ñư:c ñi=u khi>n b i th.n
kinh và th> d#ch. Khi bị nhAn đư:c các tác nhân kích thích như xoa bóp b.u
vú,… thơng qua h th.n kinh các kích thích sH đư:c dIn truy=n t*i vJ đ i não.
TL ñây sH phát các xung th.n kinh ñ)n các cơ quan và h thMng th> d#ch ñ> th c
hi n vi c ti)t s a: như kích thích h thMng cơ trơn cOa Mng dIn, b> s a và ti)t
oxytocin.
Các tác nhân kích thích bao g5m: Th\ giác: nhìn th?y bê, ngư7i v;t s a,
máy v;t s a, ch} v;t s a. Thính giác: nghe ti#ng bê kêu, ti#ng máy v;t s a
hoUt đ_ng, ti#ng xơ v;t s a, ti#ng ngư7i v;t s a,… Kh u giác: mùi ngư7i v;t
s a, mùi thu c sát trùng bNu vú. Xúc giác: xoa bóp, massage bNu vú.

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

7


Hình 1.5. Phqn xt tist sna v bị

(ngu5n: www.en.delava.cn)
1.2.4. Thành ph.n cOa s a

S a ñNu: S a ñư(c ti#t ra ngay sau khi đ‡ (cịn đư(c g.i là s a non, s a
máu). S a đNu có hàm lư(ng v t ch?t khơ r?t cao, trong đó quan tr.ng nh?t là
các globulin miEn d\ch (immunoglobulin), có tác d+ng b%o v bê sơ sinh. S a
thư7ng: là s a ti#t v@ sau trong 1 chu kì ti#t s a (kho%ng t' ngày th 3 trJ đi).
S a thư7ng khơng có ch a globulin miEn d\ch, hàm lư(ng v t ch?t khơ trong
s a nh{ hơn s a đNu. Thành phNn s a có th] thay đzi theo gi ng, ch# đ_ dinh
dư~ng, mơi trư7ng, tình trUng b nh t t c a bị, giai đoUn cho s a,…
1.3. BLnh viêm vú bò sna
1.3.1. Khái ni m v= b nh viêm vú

Bò s a

B nh viêm vú bò s a là m_t trong nh ng b nh phz bi#n gây thi t hUi
nghiêm tr.ng cho ngành chăn ni bị s a không nh ng J Vi t Nam mà ngay
c% J nh ng nưIc chăn ni bị s a phát tri]n, b nh gây nên do nhi@u y#u t
tùy thu_c nguyên nhân: vi khu[n, th7i ti#t,…
1.3.2. Phân lo i viêm vú bị s a

Viêm vú bị s a có 2 dUng là viêm vú lâm sàng và viêm vú c n lâm sàng.

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

8


1.3.2.1. Viêm vú lâm sàng
Viêm vú lâm sàng là s! nhiEm trùng c a bNu vú th] hi n rõ tri u ch ng

lâm sàng như s! thay đzi tính ch?t c a s a (s a b\ vón, lỗng, màu s;c và mùi
khác thư7ng), hình dUng bNu vú (bNu vú sung huy#t, sưng to,…) và m_t s
trư7ng h(p có tri u ch ng toàn thân (s t, kém hay b{ ăn,…)
Viêm vú lâm sàng ñư(c phân chia thành các loUi sau:
Theo thRi gian
* Viêm vú th( quá c5p tính
Viêm vú th] q c?p tính có đ>c đi]m là b nh x%y ra ñ_t ng_t, bNu vú
viêm sưng lIn, c ng, nóng, đ{, đau. S a có các ch?t ti#t b?t thư7ng. Viêm
vú q c?p tính có th] d0n đ#n m?t s a. S! viêm là k#t qu% tác ñ_ng c a vi
khu[n và ñ_c t c a chúng hay nh ng s%n ph[m c a bUch cNu (Menzies và
cs., 2001).
Viêm vú quá c?p tính thư7ng kèm theo tri u ch ng tồn thân do nhiEm
trùng huy#t ho>c nhiEm đ_c huy#t bao g5m: xáo tr_n hơ h?p, tuNn hồn, s t,
bi#ng ăn, suy như(c, gi%m nhu ñ_ng dU c{, tiêu ch%y, m?t nưIc, trư7ng h(p
n>ng có th] làm ch#t bị. Tri u ch ng toàn thân thư7ng x%y ra trưIc nh ng
thay ñzi J bNu vú và s a (Quinn và cs., 1994).
* Viêm vú th( c5p tính
Viêm th] c?p tính cũng có đ>c đi]m là x%y ra đ_t ng_t. BNu vú viêm có
bi]u hi n sưng, nóng, đau J m c trung bình tIi n>ng, gi%m s%n lư(ng s a; s a có
ch a s(i huy#t, s a vón c+c và các ch?t ti#t b?t thư7ng trong tuy#n vú (Quinn và
cs., 1994). Nh ng d?u hi u c a xáo tr_n toàn thân (trJ ngUi cơ năng) như s t,
suy như(c, bi#ng ăn và suy y#u. Tuy nhiên, nh ng tri u ch ng này khơng
nghiêm tr.ng b•ng th] quá c?p tính (Menzies và cs., 2001).
* Viêm vú th( bán c5p tính
ð>c đi]m c a viêm vú lâm sàng bán c?p tính là viêm nh‰. M>c dù có
th] khơng có thay đzi nào J bNu vú nhưng v0n xu?t hi n các ch?t ti#t b?t
thư7ng t' tuy#n vú và s a có màu khác thư7ng. Khơng có d?u hi u r i loUn

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

9


tồn thân.
* Viêm vú th( m n tính
Thư7ng có nh ng z m bên trong bNu vú, to nh{ tùy m c đ_. BNu vú
có th] m@m bình thư7ng nhưng có th] sưng kéo dài trong nhi@u ngày, nhi@u
tháng th m chí nhi@u năm. B nh có th] làm cho thùy vú b\ xơ c ng hay teo
lUi. Th] b nh này là h u qu% c a vi c khơng phát hi n k\p th7i hay đi@u tr\
khơng tri t đ] khi bị b\ viêm vú (Quinn và cs., 1994).
Theo tính chSt viêm
D!a vào tính ch?t vú viêm lâm sàng, phân làm các loUi viêm vú như sau:
T Viêm vú th] thanh d\ch: BNu vú sung huy#t, thư7ng hay x%y ra sau
khi bò sinh vài ngày, do vi trùng t?n công vào nơi bNu vú b\ xây xát hay do k#
phát c a quá trình viêm t) cung hay n_i mUc t) cung hóa m . Khi vi trùng
theo máu vào sâu trong tuy#n vú thì tồn b_ tuy#n vú sưng to. S7 nh‰ khơng
đau nhưng ?n mUnh con v t ñau và ph%n ng. Lư(ng s a c a thùy vú viêm
gi%m rõ, ch?t lư(ng s a lúc đNu bi#n đzi khơng rõ, sau lỗng, l(n c(n. Ngồi
các tri u ch ng c+c b_, có th] bị cịn có tri u ch ng tồn thân như kém ăn,
s t cao,

r . B nh nh‰ thì sau 7 r 9 ngày hi n tư(ng viêm gi%m nhưng dE trJ

thành mUn tính. Khi tz ch c tuy#n vú b\ tzn thương nghiêm tr.ng thì bNu vú
có th] b\ xơ c ng.
T Viêm vú th] cata: Tri u ch ng c+c b_ khơng rõ, nhìn bên ngồi khơng
th?y có thay đzi nơi bNu vú nhưng lư(ng s a gi%m. Lúc ñNu s a loãng, khi
b nh ti#n tri]n trong s a th?y có l(n c(n hay c+c vón. ðơi khi c+c s a vón
làm t;c đNu vú. Con v t khơng có bi]u hi n tri u ch ng tồn thân.
T Viêm vú có m : G5m 2 th] là viêm cata có m và viêm vú th] ápr xe

* Th( viêm cata có m. do vi khu[n gây b nh đa s là Staphylococcus,
ngồi ra cịn có Streptococcus, E. coli và các vi khu[n gây m khác. … bò
b nh, b] s a, ng ti#t s a, tuy#n vú b\ viêm làm cho d\ch th[m xu?t và m
ch%y vào b] s a và các ng d0n s a. B nh dE lây sang bị kh{e.
B nh có 2 th] c?p tính và mUn tính

Trư ng ð i H c Nơng Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

10


r C?p tính: Bị s t cao,

r , kém ăn. Thùy vú b\ viêm sưng, đ{, nóng,

đau. S a lỗng, màu h5ng nhUt, v\ đ;ng, trong s a có m l(n c(n, hUch lâm
ba vú sưng to.
r MUn tính: sau 3 r 4 ngày ti#p theo, hi n tư(ng viêm gi%m dNn, nhưng s a
v0n loãng, nhIt màu vàng nhUt hay màu vàng do l0n m . Cu i cùng tuy#n vú b\
teo và các tz ch c tăng sinh làm t;c ng d0n s a. Do đó, đi@u tr\ khơng có k#t
qu% và n#u đ] b nh kéo dài s€ lây sang các thùy vú khác. Thư7ng trư7ng h(p
này ph%i x) lý thùy vú cho teo ñi và làm cho vú m?t kh% năng ti#t s a.
* Viêm vú th( áp – xe: M_t phNn c a thùy vú viêm sưng đ{, da căng,
nóng, đau, đơi khi s7 có c%m giác lùng nhùng. N#u b.c m nơng thì hi n
tư(ng viêm r?t rõ, n#u có nhi@u b.c m làm b@ m>t thùy vú viêm có nhi@u
ch} ph5ng lên. N#u b.c m J sâu bên trong thì khó nh n di n. Lư(ng s a
gi%m, khi tuy#n s a b\ nhiEm m thì s a ti#t ra có l0n m , có khi bNu vú v~
m . Khi b.c m to, con v t đi lUi khó khăn và có tri u ch ng tồn thân, hUch
vú sưng to, có th] gây ra huy#t nhiEm m hay lan sang các cơ quan n_i tUng
khác như phzi, th n,...

T Viêm vú có máu: B nh gây các tz ch c c a ng ti#t s a b\ xu?t huy#t.
Thư7ng g>p J bị sau khi sanh vài ngày. Thú s t đ#n 41oC,

r , kém ăn hay

b{ ăn. Vú viêm sưng rõ r t, b@ m>t xu?t hi n nh ng ñám ñ{. Khi v;t s a, con
v t t{ ra ñau ñIn. S a loãng, màu h5ng hay ñ{ như máu.
T Viêm vú hoUi t): Bị có nh ng d?u hi u toàn thân r?t rõ ràng: s t, suy
như(c do nhiEm trùng huy#t, bi#ng ăn,…Lúc ñNu, bNu vú viêm sưng r?t lIn, đ{
và bị t{ ra r?t đau. Sau đó, b@ m>t bNu vú xu?t hi n nh ng ñám màu tím h5ng,
hUch lâm ba vú sưng to. Cu i cùng, nh ng ñám này v~ ra, ?n tay vào có d\ch
màu h5ng hay m ch%y ra. S a viêm l0n m , máu, các m%nh mô vú hoUi t) và
có mùi th i.
1.3.2.2. Viêm vú c n lâm sàng
Theo Quinn và cs.,1994; Gianneechini và cs., 2002, viêm vú c n lâm
sàng là s! nhiEm trùng không l_ rõ c a bNu vú, khơng có tri u ch ng đ>c

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

11


trưng. Viêm vú c n lâm sàng ñư(c phát hi n bJi s! gia tăng tzng s bUch
cNu trong s a ho>c b•ng phương pháp gián ti#p khác như phương pháp th)
CMT (California Mastitis Test), nuôi c?y vi sinh v t, tính d0n đi n c a s a,
s! thay ñzi n5ng ñ_ các enzyme,…Thư7ng ta l viêm vú c n lâm sàng
nhi@u hơn viêm vú lâm sàng và luôn luôn x%y ra trưIc dUng viêm vú lâm
sàng. Viêm vú c n lâm sàng làm gi%m s%n lư(ng s a cũng như %nh hưJng
đ#n ch?t lư(ng s a, có th] chuy]n thành dUng viêm vú lâm sàng (Barkema,
và cs., 1998).

Viêm vú ñư(c g.i là c n lâm sàng khi chưa có d?u hi u viêm trên lâm
sàng, nghĩa là s lư(ng t# bào b%n th] trong s a cao nhưng khơng có b?t kỳ s!
b?t thư7ng rõ ràng nào trong s a ho>c bNu vú (Radostits và cs., 2002).
MVt sM bi)n ch ng cOa b nh Viêm vú
* Teo b9u vú.
Khi bị s a b\ viêm vú, n#u khơng đư(c phát hi n và x) lí k\p th7i,
thích h(p thì các mơ sinh s a s€ b\ tzn thương, có hi n tư(ng s‰o hố d0n đ#n
cơ năng ti#t s a khơng ph+c h5i. Th] tích thùy vú m;c b nh nh{ hơn bình
thư7ng, kh% năng ti#t s a c a tuy#n vú gi%m ho>c m?t hŠn. Sau khi b\ teo các
thùy vú lành ph%i ti#t s a bù nên th] tích nhi@u hơn.
* Xơ cVng b9u vú.
Các ch c năng sinh lý b\ %nh hưJng và bNu vú b\ c ng lUi, còn tz ch c
tuy#n vú b\ teo ñi. S7 vào th?y c ng ho>c ?n mUnh tuy#n vú th?y nh ng c+c c ng
ho>c c ng toàn b_. Sau khi v;t s a th] tích thùy vú không gi%m. Lư(ng s a gi%m,
n#u sơ c ng m_t phNn tuy#n vú thì s a lỗng màu xám và có c+c vón l(n c(n.
* B9u vú ho i ta.
BNu vú th i loét và phân h y do vi khu[n gây hoUi t) xâm nh p vào
tuy#n vú qua ñư7ng ti#t s a, v#t thương ho>c mUch máu. Lúc ñNu b@ m>at bNu
vú có nh ng ñám màu h5ng tím, c ng, đau, v@ sau lt và hoUi t) có m . tồn
b_ thùy vú sưng to, ?n vào th?y nưIc h5ng ch%y ra. HUch lâm ba vú sưng to,
đau, có tri u đau, có tri u ch ng bUi huy#t.

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

12


1.3. 3. Nh ng y)u tM có 5nh hư ng ñ)n b nh viêm vú

1.3.3.1. V t ch.

GiMng
Nh ng gi ng bò s a cao s%n thư7ng dE b\ viêm vú hơn
TuXi
Detilleux và cs., 1995; Martin và cs., 2002; Haas và cs., 2004 nh n
th?y viêm vú gia tăng theo tuzi c a bò hay s kỳ cho s a do s c đ@ kháng c a
bị gi%m theo tuzi và cơ vịng đNu núm vú gi%m s! đàn h5i.
Giai ño n cho s a
Theo trích d0n PhUm B%o Ng.c (2002), viêm vú lâm sàng hay x%y ra
J giai ñoUn ñNu c a chu kỳ cho s a, do lúc này s c đ@ kháng c a bị gi%m.
Qua kh%o sát, các tác gi% ghi nh n 30% viêm vú lâm sàng x%y ra trong
nh ng tháng ñNu tiên c a chu kỳ cho s a. Menzies và cs., 2001 nh n xét
r•ng s! tăng áp l!c xoang vú do t5n đ.ng s a có th] là ngun nhân gây rị
ra s a, t' đây vi khu[n xâm nh p qua kênh vú và nhân lên trong tuy#n vú.
Ngoài ra, vi c tăng th] tích s a trong bNu vú làm cho n5ng ñ_ nh ng y#u t
ñ@ kháng t! nhiên c a cơ th] gi%m như lactoferin, immunoglobulin, t# bào
th!c bào (Sandholm và cs., 1995).
Th7i kỳ ñNu c a giai đoUn cUn s a có nhi@u y#u t b?t thư7ng tác đ_ng
lên tuy#n vú. Do s a khơng đư(c v;t trong khi tuy#n vú v0n ti#p t+c ti#t s a
làm cho bNu vú r?t căng, bị khó ch\u. Nh ng nghiên c u cho r•ng th7i kỳ đNu
cUn s a và kho%ng 2 r 3 tuNn trưIc khi sinh ưIc tính có 40 r 50% tzng s thùy
vú b\ nhiEm trùng mIi (Waldner, 2002)
Ruegg và cs.,(2002) cho r•ng J giai ñoUn cUn s a, viêm vú x%y ra cao
nh?t vào nh ng tuNn lE ñNu tiên và trong 15 ngày trưIc khi sinh. Nh ng
tuNn ñNu tiên c a th7i kỳ cUn s a bNu vú nhUy c%m vIi s! nhiEm trùng g?p
nhi@u lNn so vIi th7i kỳ cho s a trưIc đó và hơn 80% s! nhiEm trùng J kỳ
cUn s a t5n tUi ñ#n khi sinh.

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

13

CSu trúc b.u vú
C?u trúc c a bNu vú có liên quan ñ#n s! xâm nh p c a nh ng mNm
b nh gây viêm vú. S! m?t cân b•ng bNu vú là m_t trong nh ng tác nhân c a
nguy cơ gây viêm vú. M_t bNu vú ñư(c ñ\nh nghĩa là cân ñ i khi t?t c% 4 núm
vú ñ@u n•m trên cùng m_t m>t phŠng n•m ngang.
Shearer và cs., (1992) cho bi#t nh ng v#t n t, tzn thương J vú thư7ng
b\ nhiEm vi khu[n Staphylococcus aureus và Streptococcus dysgalactiae .
Theo Menzies và cs., (2001) nh ng núm vú có đư7ng kính lIn dE d0n đ#n
viêm vú lâm sàng. Nh ng núm vú quá lIn không v'a vIi l} máy v;t s a làm
tăng nguy cơ bNm d p khi v;t s a. Nh ng núm vú hình lăng tr+, phUm vi tác
ñ_ng c a máy v;t s a lIn hơn và ta l b\ b nh viêm vú cũng cao hơn núm vú
hình nón. Nh ng núm vú quá dài dE b\ xây xát do va chUm (Saloniemi, 1995).
Nh ng bị có đNu mút núm vú dUng nh.n hay trịn ít b\ viêm vú hơn nh ng bị
có dUng lõm vào như cái phEu, vì đNu núm vú lõm vào thư7ng xuyên có m_t
gi.t s a J ñNu mút c a núm vú sau khi v;t s a và đó là đi@u ki n thu n ti n cho
vi c v?y nhiEm vi sinh vào vú.
ðư7ng kính c a l} núm vú hay kênh vú và s c co (tính đàn h5i) c a cơ
vịng đNu vú %nh hưJng ñ#n t c ñ_ v;t s a. Khi t c đ_ v;t s a tăng lên thì nguy
cơ nhiEm trùng vú cũng tăng (Menzies và cs., 2001).
S! đóng lUi c a l} núm vú có liên quan m t thi#t vIi b nh viêm vú, cơ
vịng đNu núm vú b\ hJ là m_t nguy cơ gia tăng s lư(ng t# bào b%n th] trong
s a so vIi nh ng thùy vú khơng hJ cơ vịng đNu núm vú và là nguy cơ d0n
ñ#n viêm vú lâm sàng trên bò s a.
Dingwell (2004) nghiên c u 300 bò s a J Canada sau khi cUn s a ñã ghi
nh n 23% l} núm vú hình thành nút keratin đóng lUi trong tuNn ñNu tiên c a giai
ñoUn cUn s a, 23% s núm vú v0n còn mJ sau 6 tuNn. … m c đ_ tồn đàn, 68%
s núm vú đóng kín lUi trong 3 tuNn đNu. Tuy nhiên, có 3 r 5% s núm vú khơng
bao gi7 đóng kín trong su t th7i gian khô s a. Nh ng bị có ít nh?t m_t núm vú

hJ thì ta l nhiEm trùng vú cao g?p 2,5 lNn so vIi nh ng bị khơng có núm vú hJ.

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

14


Menzies và cs., 2001cho r•ng nh ng thùy vú sau c a bNu vú nhUy c%m
vIi s! nhiEm trùng hơn nh ng thùy vú trưIc do di n tích da b@ m>t quá lIn
nên dE b\ lUnh, ch?n thương ho>c b\ v?y nhiEm vi khu[n t' phân và s%n d\ch.
2.3.3.2 Nguyên nhân vi sinh v t
ðây là nhóm nguyên nhân chính y#u gây b nh viêm vú bị s a, bao
g5m nhi@u tác nhân.
Vi khuYn
Theo Schalm và cs., 1971, có trên 130 lồi vi khu[n khác nhau gây viêm vú
bị s a. D!a ào ngu5n g c khu trú và tính ch?t lây lan, chúng đư(c phân chia
thành hai nhóm lIn g5m nhóm mNm b nh gây viêm vú truy@n nhiEm và nhóm
mNm b nh gây viêm vú mơi trư7ng (Blowey và cs., 1995)
T Nhóm vi khu[n gây b nh viêm vú truy@n nhiEm
ðây là nhóm mNm b nh s ng kí sinh và nhân lên trong cơ th] v t ch , ñ>c
bi t là trong tuy#n vú, xung quanh núm vú và bNu vú b\ tzn thương. Chúng
thư7ng gây viêm vú dUng c n lâm sàng, làm tăng s lư(ng t# bào b%n th] trong
s a, s

ít bi]u hi n d?u hi u lâm sàng. Nhóm này phz bi#n nh?t là

Staphylococcus aureus và Streptococcus agalactiae, ngồi ra cịn có
Mycoplasma spp. và Corynebacterium bovis. Chúng lây lan t' bị này sang bị
khác trong q trình v;t s a thơng qua máy v;t s a, tay ngư7i v;t s a, khăn lau
vú ho>c truy@n lây do bê con bú,... (Radostits và cs., 2002).

T Nhóm vi khu[n có ngu5n g c t' mơi trư7ng
Bao g5m nh ng lồi Staphylococcus khác, Streptococcus uberis, S.
dysgalactiae, coliforms, Pseudomonas spp,… Nh ng vi khu[n này s ng J
lơng, da bị và ngồi mơi trư7ng.
Badinand (1999) phân chia mNm b nh theo m c ñ_ gây b nh c a vi
sinh v t ra làm các nhóm: nhóm gây b nh chính (n>ng) g5m S. aureus, S.
agalactiae, S. dysgalactiae, S. uberis, E. coli, Klebsiella spp. và Mycoplasma
spp.; nhóm hi#m g>p g5m Actinomyces pyogenes, Bacillus cereus, Norcadia,
Candida; nhóm gây b nh nh‰ g5m Staphylococcus có ph%n ng coagulase âm

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

15


tính (Coagulasernegative Staphylococcus J CNS), các loUi Streptococcus khác
(OS), Corynebacterium bovis, và Bacillus.
HC vi khuyn Staphylococcaceae.
G5m các vi khu[n G (+), ph%n ng catalase (+). ðây là vì khu[n
thư7ng xuyên phân l p t' bò viêm gian tuy#n s a. Trong đó
Staphylococcus aureus đư(c coi là m_t trong nh ng nguyên nhân ch y#u
gây viêm vú bò s a.
+ ð>c tính ni c?y và sinh hóa:
Khu[n lUc c a Staphylococcus gây b nh phát tri]n trên mơi trư7ng
thUch thư7ng có màu tr;ng s ho>c vàng da cam. Màu vàng da cam là do s!
bi#n màu c a ch?t Carotenoid.
Các khu[n lUc vàng có hoUt tính sinh hóa và kh% năng gây b nh lIn
trong môi trư7ng nưIc th\t sau 24h ni c?y hình thành v[n mây, có c>n nhNy
J đ?y.
Staphylococcus aureus gây dung huy#t trên thUch máu vIi vòng dung

huy#t kép (double haemolysis) g5m phNn dung huy#t (α) gây dung gi%i h5ng
cNu th{ J 370C. ðây là m_t loUi ñ_c t có b%n ch?t protein, b@n vIi nhi t đ_.
Là m_t kháng ngun hồn tồn, gây hình thành kháng th] k#t t a và trung
hòa. DưIi tác d+ng c a Focmol và nhi t đ_ nó bi#n thành gi%i đ_c t có th]
dùng làm vaccin.
Dung huy#t t (β) gây dung gi%i h5ng cNu ngư7i, kém ñ_c hơn dung
huy#t alpa.
Dung huy#t t gama(γ): gây dung gi%i h5ng cNu ngư7i, th{ và c'u.
r Khu[n t di t bUch cNu (Leucocidine):
DưIi tác d+ng c a đ_c t này bUch cNu m?t tính di ñ_ng, m?t hUt và
nhân b\ phá h y. Gi vai trò quan tr.ng trong cơ ch# sinh b nh c a c a t+ cNu.
Các ezym
Men đơng huy#t tương (Coagulase): là m_t protein b@n vIi nhi t, có
tính kháng ngun y#u. Men này là m_t y#u t gây đơng vón huy#t tương

Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoc h c nông nghi p

16