Dấu ấn của giao lưu văn hóa Đông - Tây trong trang phục áo dài Việt Nam

Phạm Thị Phương Thái và Đtg

Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ

98(10): 163 - 166

DẤU ẤN CỦA GIAO LƯU VĂN HĨA ĐƠNG – TÂY
TRONG TRANG PHỤC ÁO DÀI VIỆT NAM
Phạm Thị Phương Thái1 – Lee Mi Jung2
1

2

Trường Đại học Khoa học - ĐH Thái Nguyên
Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển – ĐH Quốc gia Hà Nội

TÓM TẮT
Bài viết đã tóm lược những đặc điểm cơ bản nhất cho thấy dấu ấn phương Đông và phương Tây
trong thiết kế áo dài – một loại trang phục truyền thống, biểu trưng cho vẻ đẹp của phụ nữ Việt
Nam. Từ sự nhận diện văn hóa Đơng – Tây đó bài viết phần nào khái quát quá trình hình thành và
phát triển của áo dài Việt Nam từ truyền thống tới hiện đại.
Từ khóa: Trang phục, áo dài, giao lưu văn hóa, Đơng – Tây, truyền thống.

DẪN NHẬP*
Giao lưu văn hóa là quá trình diễn ra sự gặp
gỡ, trao đổi tìm hiểu, đối thoại về các giá trị
văn hóa, lịch sử, các thành tựu văn minh giữa
các vùng lãnh thổ, giữa các quốc gia. Có
những nền văn hóa tự tìm đến nhau, tự giao
lưu với nhau trong hịa bình tự nguyện nhưng
ngược lại có những nền văn hóa lại gặp nhau

từ sự cưỡng bức. Trước đây, đa phần các ý
kiến cho rằng đã nói đến giao lưu thơng
thường là nói đến sự học hỏi, tiếp thu một
cách hịa bình tự nguyện nhưng trên thực tế
q trình giao lưu văn hóa cịn được hình
thành từ chính vó ngựa xâm lăng. Việt Nam
khơng thể phủ nhận dấu ấn văn hóa Trung
Hoa trong nền văn hóa của mình và chắc chắn
dấu ấn đó được hình thành từ quá trình gặp
gỡ, trao đổi giữa hai nền văn hóa. Do vậy, dù
cưỡng bức hay tự nguyện thì bản chất của
giao lưu văn hóa chính là q trình giới thiệu,
quảng bá (có thể dưới dạng áp đặt) các giá trị,
sản phẩm văn hóa của mình ra với các nền
văn hóa khác và tiếp thu, chọn lọc (chấp
nhận) các giá trị văn hóa từ bên ngồi.
Q trình giao lưu văn hóa ln ln được
hình thành trên hai yếu cố căn cốt: yếu tố nội
sinh và yếu tố ngoại sinh. Yếu tố nội sinh ở
đây chúng tôi muốn nhắc tới những thành tố,
những giá trị văn hóa đã tồn tại trong vùng
lãnh thổ, đã ghi dấu trong nền văn hóa đó từ
lâu đời, những thành tố đó cấu thành bản sắc
*

Tel: 0913 354944, Email:

văn hóa quốc gia. Yếu tố ngoại sinh là những
giá trị, những thành tố văn hóa được du nhập
từ bên ngồi. Q trình giao lưu văn hóa

chính là sự kết hợp hài hịa yếu tố nội sinh và
ngoại sinh, thống nhất nó trong một nền văn
hóa mà đơi khi người ta khơng thể phân tách
được. Trong giao lưu văn hóa của Việt Nam
tồn tại một vấn đề và cũng là một khái niệm
cho tới hiện nay vẫn chưa thật rõ ràng đó là
khái niệm văn hóa Đơng – Tây. Đơng và Tây
được coi là khái niệm về mặt địa lý dùng để
chỉ phương hướng – phương Đông và phương
Tây. Về sau này khái niệm phương Đông và
phương Tây được các nước châu Âu sử dụng
nhiều để phân biệt các nước phương Tây –
châu Âu các nước phát triển với các quốc gia
phương Đông, phụ thuộc và kém phát triển.
Từ đó trong văn hóa cũng xuất hiện thuật ngữ
văn hóa phương Đơng và văn hóa phương
Tây. Văn hóa phương Đơng để chỉ văn hóa
của các nước châu Á (Đông Á, Đông Nam Á)
và một số nước châu Phi, các tiểu vương quốc
Ả Rập và phương Tây để chỉ văn hóa Âu – Mỹ.
Trong xu hướng tồn cầu hóa và hội nhập văn
hóa giai đoạn hiện nay, nghiên cứu giao lưu
văn hóa nói chung và q trình hội nhập
Đơng – Tây nói riêng là một hướng đi rộng và
mở được giới nghiên cứu quan tâm. Trong bài
viết này chúng tơi muốn góp một phần nhỏ
trong nghiên cứu sự giao lưu văn hóa Đơng –
Tây ở Việt Nam thơng qua khảo sát dấu ấn văn
hóa Đơng - Tây trong trang phục áo dài – một
loại trang phục truyền thống của Việt Nam.

163


Phạm Thị Phương Thái và Đtg

Tạp chí KHOA HỌC & CƠNG NGHỆ

DẤU ẤN CỦA VĂN HĨA PHƯƠNG
ĐƠNG TRONG ÁO DÀI VIỆT
Nguồn gốc áo dài luôn là một vấn đề lớn đặt
ra cho các chuyên gia nghiên cứu trang phục
cũng như các chuyên gia văn hóa. Áo dài Việt
Nam cố nhiên có dấu ấn của trang phục
truyền thống Việt Nam là chiếc áo tứ thân và
năm thân. Song chúng ta đánh giá như thế nào
về dấu ấn của chiếc Qi Pao/ Xường xám/Sườn
xám Trung Hoa và những thiết kế táo bạo tôn
vinh đường cong cơ thể người phụ nữ của
phương Tây? Do vậy, trong quá trình nghiên
cứu về áo dài, nguồn gốc của áo dài cũng như
những giá trị biểu trưng của áo dài trong văn
hóa Việt chúng tơi nhận thấy áo dài khơng chỉ
mang dấu ấn của nền văn hóa phương Đơng ý
nhị, kín đáo mà cịn mang dấu ấn của nền văn
hóa phương Tây táo bạo và phá cách.
Bắt nguồn từ nhà nước cổ đại của Việt Nam
cho đến ngày nay, Việt Nam đã nhiều phen bị
Trung Quốc xâm lược và thống trị. Trong
suốt gần 10 thế kỉ bị Trung Quốc đơ hộ, văn
hóa Trung Quốc đã dần dần du nhập vào Việt

Nam. Văn hóa phục trang cũng khơng nằm
ngồi điều này. Sự Trung Quốc hóa về phục
trang là một hiện trạng chung tại Đơng Nam
Á, văn hóa Việt Nam đã pha trộn và chịu ảnh
hưởng từ Trung Quốc, đặc biệt có thể thấy
được những ảnh hưởng to lớn từ Trung Quốc
đối với phần quần của áo dài. Có thể dễ dàng
tìm được trong suốt chiều dài lịch sử Việt
Nam, những chứng cứ về sự ảnh hưởng của
Trung Quốc đến văn hóa phục trang Việt Nam.
Trung Quốc bắt đầu xâm lược Việt Nam từ
thời nhà Hán, tiếp tục đến thời nhà Tống, nhà
Minh và nhà Thanh. Lúc này theo sự du nhập
văn hóa của Trung Quốc, tại Việt Nam đã lặp
đi lặp lại 2 xu hướng đối đầu và du nhập đối
với nền văn hóa này.
Vua Lý Thái Tơng (1028 ~ 1054) vào năm
1040 đã gìn giữ phương pháp dệt truyền
thống của Việt Nam cho các cung nữ để tránh
việc lệ thuộc vào phương pháp dệt của nhà
Tống Trung Quốc.
Nhà Minh xâm lược Việt Nam (1407) đã thực
hiện chính sách đồng hóa và muốn thay đổi
trang phục theo phong cách của Trung Quốc,
sau khi đánh tan sự xâm lược của nhà Minh
164

98(10): 163 - 166

vào thời vua Lê Huyền Tơng (1663 ~ 1671),

để giữ gìn văn hóa phục trang đặc trưng của
dân tộc, năm 1666 nhà vua đã ra lệnh “Từ nay
về sau đàn bà con gái không được mặc quần,
khơng được đeo thắt lưng”. Vì vậy việc mặc
quần được phổ biến ở Việt Nam từ sau khi bị
nhà Hán Trung Quốc đô hộ, đã bị cấm ở khu
vực miền Bắc.
Hoàng đế Quang Trung (1788 ~ 1792) đã
tuyên bố kháng chiến chống lại Trung Quốc
với lí do “Đánh cho để dài tóc, đánh cho để
đen răng”, xuất phát từ mong muốn giữ gìn
bản sắc văn hóa của mình - ‘gìn giữ mái tóc
dài, cầm gươm đánh giặc để giữ gìn điều này’
Việt Nam đã bị chia thành 2 miền Nam Bắc,
Nguyễn Phúc Khoát thống trị khu vực miền
Trung, để tách biệt với quyền lực của phía
Bắc, năm 1774 đã ra lệnh cấm mặc kiểu váy
“thơ bỉ” của người phía Bắc, mà phải mặc
quần giống như người Tàu. Kể từ đó những
người phụ nữ miền Nam đã khơng cịn mặc
váy nữa.
Sau khi nhà Nguyễn thống nhất 2 miền Nam
Bắc, năm 1832 vua Minh Mạng (1820 ~
1840) đã bắt tất cả đàn bà con gái phải mặc
quần theo lối phục trang của nhà Thanh, tuy
nhiên chỉ ở thành thị mệnh lệnh này mới được
tn theo cịn những người nơng dân phía Bắc
vẫn tiếp tục mặc váy. Lúc này Qi Pao y phục
của nhà Thanh Trung Quốc đã du nhập và
được phản ánh trên Áo Năm Thân y phục của

người Việt Nam, và hình dáng trang phục này
chính là nguồn gốc hình dáng cơ bản của Áo
Dài hiện đại.
Qi Pao của dân tộc Mãn Châu – một dân tộc
sống trên lưng ngựa nên trang phục được thiết
kế với kiểu dáng dài có đường xẻ từ eo xuống
dưới ở hai bên chân để thuận tiện hơn khi cưỡi
ngựa, vốn lẽ với trang phục bắt nguồn từ Mãn
Châu khu vực có khí hậu lạnh thì phải sử dụng
loại vải dày, nhưng tại Việt Nam y phục này đã
trở thành áo năm than y phục được tạo nên từ
sự cải biến cho phù hợp với khí hậu, phong thổ
và tính cách dân tộc Việt Nam. Về hình dáng
thì áo năm thân và Qi Pao gần như là giống
nhau. Với đặc trưng là thân áo phía bên sườn
từ eo có đường xẻ dài xuống đến hết thân áo,


Phạm Thị Phương Thái và Đtg

Tạp chí KHOA HỌC & CƠNG NGHỆ

cổ áo theo kiểu Chinese collar, phía dưới là
quần dài được thắt nịt ở eo. Vốn dĩ đây là y
phục của giai cấp quý tộc nhưng đã được phổ
biến thành quần áo thường phục và lễ phục.
Tất cả mọi nền văn hóa đều phát triển và thay
đổi cùng với sự du nhập. Cũng giống như
vậy, áo tứ thân trang phục truyền thống của
Việt Nam đã chịu ảnh hưởng trực tiếp từ Qi

Pao của Trung Quốc và được thay đổi hình
dáng. Đặc biệt phần quần của Qi Pao đã ảnh
hưởng đến áo tứ thân và tạo nên một kiểu
trang phục mới gọi là áo năm thân. Nói một
cách cụ thể, áo năm thân chịu ảnh hưởng theo
phương pháp nối liền cổ áo và thay đổi từ váy
sang quần của Qi Pao.Q trình giao thoa đó
đã ảnh hưởng dần tới những thiết kế may mặc
của áo tứ thân cho đến năm thân (loại trang
phục này đến cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX
vẫn được mặc phổ biến ở miền Bắc Việt
Nam). Từ chiếc áo tứ thân, năm thân, mớ ba
mớ bảy truyền thống của người Việt kết hợp
với đường xẻ eo táo bạo của chiếc Xường
xám Trung Quốc – Qi Pao, đặc biệt là sự kết
hợp với chiếc quần của cư dân du mục đã tạo
nên một chiếc áo dài Việt Nam đẹp hoàn hảo
trong thiết kế vừa tinh tế, gợi cảm nhưng vẫn
vơ cùng kín đáo. Có thể nói áo dài Việt Nam
là sự kết hợp hài hòa của nhiều loại trang
phục khác nhau nhưng những dấu ấn của Qi
Pao/ Xường Xám Trung Hoa trên bộ áo dài
Việt Nam là một điều không thể phủ nhận và
thực tế đây là sự giao lưu tiếp biến văn hóa rất
độc đáo của người Việt. Người Việt luôn
thông minh trong việc khai thác những nét
đẹp của người khác kết hợp với nét đẹp của
mình để tạo nên một sản phẩm hồn hảo.
DẤU ẤN CỦA VĂN HÓA PHƯƠNG TÂY
Nước Pháp từ những năm 1800 đến nay chính

là trung tâm của thời trang cận đại. Những
năm 1860 Việt Nam đã bị thực dân pháp xâm
lược, sau bản hiệp ước Patenơtre năm 1884
văn hóa Pháp đã dồn dập du nhập vào Việt
Nam. Đặc biệt lấy trung tâm là các thành phố
lớn văn hóa Pháp đã lan tỏa ra nhanh chóng,
làm thay đổi cả những sinh hoạt hàng ngày
của người dân Việt Nam. Khi đó, trong văn
hóa ăn mặc đã xuất hiện những người mặc âu
phục, đeo ca vát, đi tất và đi giầy da.

98(10): 163 - 166

Từ sau khi chính phủ Pháp thành lập trường
đại học Mĩ Thuật tại Hà Nội, công cuộc cải
cách, cải tiến trang phục truyền thống đã tạo
ra rất nhiều điều mới mẻ bởi một bộ phận
những người có lịng nhiệt huyết. Về màu sắc
đã thay đổi từ những tông màu tối như màu
nâu, màu đen... sang màu nguyên thủy tươi
sáng. Những thay đổi này khi đó có tính đột
phá và gây rất nhiều sự ngạc nhiên, sửng sốt.
Trong thời kì mà văn hóa quần áo lót vẫn
chưa phát triển, kiểu áo dài mới với hình thức
y phục gần như là 1 lớp, có thể nhìn thấy cơ
thể người phụ nữ xuất hiện khiến cho người
Việt Nam cảm nhận được tính chất Tây Âu.
Đó là bởi vì những y phục truyền thống vẫn
đang được mặc ở thời kì đó có phần nách
rộng, với kiểu áo khốc ngồi có 4 vạt áo dài,

được cố định bằng thắt lưng làm từ vải, phía
trong áo mặc yếm chính là một loại áo che
ngực và quần khiến cho những đường cong
của người phụ nữ không được lộ ra.
Kiểu áo dài mới được cắt sát cơ thể với vạt áo
được may ngắn, tất cả những điều này chịu
ảnh hưởng từ Pháp với phong cách Châu Âu
là để thể hiện đường cong của cơ thể người
phụ nữ. Có thể thấy rằng các nhà thiết kế thời
kì Pháp thuộc đã nhấn mạnh cách thể hiện cơ
thể của áo dài mới, để làm vừa mắt của những
người đàn ông trong giai cấp thống trị tuy
nhiên thực tế thì khơng được như vậy. Bởi vì
dù là đến thời kì này thì đây cũng chưa phải là
loại áo thể hiện được tồn bộ hình dáng cơ thể
giống như áo dài hiện đại.
Le mur và Lê Phổ là kiểu áo dài mới của
những năm 1930 được tạo ra bằng sự kết hợp
với áo năm thân, tuy nhiên thực tế sự thể hiện
cơ thể người phụ nữ rõ ràng hơn chính là vào
những năm 1960, khi mà một nhà may gọi là
Dakao của Sài Gòn đã ứng dụng những
đường ly trên áo để tạo nên áo dài. Những
người Việt Nam theo chủ nghĩa dân tộc đang
muốn thoát khỏi thuộc địa Pháp đã bài trừ và
coi áo dài mới được tạo nên từ những ảnh
hưởng của Pháp là thứ làm tổn hại đến văn
hóa và tư tưởng của Việt Nam.
Tuy nhiên không thể ngăn được những nỗ lực
muốn cải biến áo năm thân - trang phục

truyền thống từ việc tiếp nhận những yếu tố
165


Phạm Thị Phương Thái và Đtg

Tạp chí KHOA HỌC & CƠNG NGHỆ

mới của văn hóa Tây Phương. Áo dài kiểu
mới vừa chứa đựng vẻ đẹp và sự cao quý
truyền thống, đồng thời cũng đạt được những
nét rất hiện đại. Áo dài trang phục truyền
thống biểu trưng cho sự kết hợp hài hòa giữa
truyền thống và hiện đại đã được lan tỏa một
cách phổ biến chỉ trong thời gian ngắn.
KẾT LUẬN
Áo dài Việt đã xuất hiện mọi nơi trong nền
văn hóa từ truyền thống đến hiện đại và ăn
sâu vào cảm thụ thẩm mỹ của người Việt. Nó
tạo nên niềm tự hào, trở thành biểu tượng của
Việt Nam.
Áo dài Việt Nam khơng chỉ đơn giản là vấn
đề mỹ học. Nó cịn là đại sứ văn hóa, lịch sử,
truyền thống của người Việt trên đường hội
nhập mà sự hiện diện của chúng tại phim
trường Hollywood và kinh đô thời trang Paris
qua bàn tay thiết kế của những tên tuổi thuộc
hàng top như Christian Lacroix, Karl
Lagerfeld, Ralph Lauren, Claude Montana và

98(10): 163 - 166

Richard Tyler là những minh chứng hùng
hồn. Không nghi ngờ gì nữa, áo dài Việt Nam
là mẫu thiết kế độc đáo, duy nhất, vượt thời
gian và cả không gian".
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Nhiều tác giả (2004), Áo dài xưa và nay, Nxb
Mũi Cà Mau, Cà Mau.
[2]. Nhiều tác giả(1999) , Phong tục tập quán
các dân tộc Việt Nam , Nxb Văn hóa dân tộc,
Hồ Chí Minh.
[3]. Nhiều tác giả (2006), Outstanding Vietnamese
Women before the 20th Century , Nxb Thế giới,
Hà Nội.
[4]. Thiên Kim(2003) , Áo dài xưa & nay, Nxb Mỹ
thuật, Hà Nội.
[5]. Đồn Thị Tình(2006) , Trang Phục Việt
Nam(Dân Tộc Việt) Xuất bản lần thứ hai có bổ
sung , Nxb Mỹ Thuật , Há Nội
[6]. Kim Hong Gu, Choi Jae Hyeon, Bae Yang Su,
(2001), “Văn hóa và con người Đông Nam Á”,
Nhà xuất bản Đại học ngoại ngữ Pusan,

SUMMARY
THE STAMP OF WESTERN – EASTERN CULTURAL EXCHANGE IN AO DAI
– VIETNAM’ S TRADITIONAL COSTUME
Pham Thi Phuong Thai*, Lee Mi Jung
College of Sciences – TNU,
Vietnam Institute of Science and Development - Hanoi National University,

The article summarizes the most basic characteristics that mark the East and the West in the design
Ao dai – the Vietnam’s traditional costume, symbolizing the beauty of Vietnamese women. From
cultural identification East - West that article somewhat generalize the process of formation and
development of the Vietnamese ao dai from traditional to modern.
Key words: Costumes, long-dress, cultural exchange, Eastern – Westernt, tradition.
Từ khóa: Trang phục, áo dài, giao lưu văn hóa, Đơng – Tây, truyền thống.

Ngày nhận bài:17/10/2012, ngày phản biện:24/10/2012, ngày duyệt đăng:12/11/2012
*

Tel: 0913 354944, Email:

166