Tổ chức dạy học chương “chất khí” – vật lí 10 với sự hỗ trợ của thí nghiệm tự tạo nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh

Đ I H CăĐẨăN NG
TR

NGăĐ I H CăS ăPH M

-----------  -----------

MAI XUÂN T N

T

CH C D Y H CăCH

LÍ 10 V I S

H

TR

NGăắCH TăKHệẰăậ V T

C A THÍ NGHI M T

T O

NH M PHÁT TRI NăNĔNGăL C GI I QUY T
V NăĐ C A H C SINH

LU NăVĔNăTH CăSƾ
LÝ LU NăVẨăPH

NGăPHỄPăD Y H C B

ĐƠăN ng ậ Nĕmă2019

MÔN V T LÍ


Đ I H CăĐẨăN NG
TR

NGăĐ I H CăS ăPH M

-----------  -----------

MAI XUÂN T N

T

CH C D Y H CăCH

LÍ 10 V I S

H

TR

NGăắCH TăKHệẰăậ V T

C A THÍ NGHI M T

T O

NH M PHÁT TRI NăNĔNGăL C GI I QUY T
V NăĐ C A H C SINH

Ngành: Lý lu năvƠăph
Mã s : 8.14.01.11

NG

IăH

ngăphápăd y h c B môn V t lí

NG D N KHOA H C:

PGS.TS. PH M XUÂN QU

ĐƠăN ng ậ Nĕmă2019




- III -

DANH M C CÁC CH

VI T T T

Ch vi t t t

Ch vi tăđ yăđ

1

CVĐ

Có v năđ

2

DH

D yh c

3

DHVL

D y h c V t lí

4

DHăPH&GQVĐ

D y h c phát hi n và gi i quy t v năđ

5

ĐHSP

Đ i h căs ăph m

6

GDPT

Giáo d c ph thông

7

GQVĐ

Gi i quy t v năđ

8

GV

Giáo viên

9

HS

H c sinh

10

NL

Nĕngăl c

11

NLăGQVĐ

Nĕngăl c gi i quy t v năđ

12

NXB

Nhà xu t b n

13

PPDH

14

SGK

Sách giáo khoa

15

THCS

Trung h căc ăs

16

THPT

Trung h c ph thơng

17

TN

Thí nghi m

18

TNTT

Thí nghi m t t o

19

TNSP

Th c nghi măs ăph m

20

VĐ

V năđ

S th t

Ph

ngăphápăd y h c


- IV -

M CL C
Trang
L IăCAMăĐOAN
L I C Mă N
DANH M C CÁC CH

VI T T T

M CL C
DANH M C B NG
DANH M C HÌNH
DANH M CăS ăĐ , BI UăĐ
M Đ U .........................................................................................................................1
1. Lí do ch năđ tài ..........................................................................................................1
2. T ng quan v năđ nghiên c u .....................................................................................2
3. M c tiêu nghiên c u ....................................................................................................3
4. Gi thuy t khoa h c .....................................................................................................3
5.ăĐ iăt

ng và ph m vi nghiên c u ...............................................................................3

6. Nhi m v nghiên c u ..................................................................................................4
7.ăPh

ngăphápănghiênăc u .............................................................................................4

8.ăĐóngăgópăc aăđ tài .....................................................................................................5
9. C u trúc c a lu năvĕn ..................................................................................................5
N I DUNG .....................................................................................................................6
CH
NGă 1.ă C ă S LÍ LU N VÀ TH C TI N C A VI C T CH C D Y
H C V T LÍ
TR
NG PH THƠNG V I S H TR C A THÍ
NGHI M T T O NH M PHÁT TRI NăNĔNGăL C GI I QUY T V NăĐ
C A H C SINH............................................................................................................6
1.1.ăNĔNGăL C GI I QUY T V NăĐ C A H C SINH ......................................6
1.1.1. Khái ni mănĕngăl c .........................................................................................6
1.1.2. Khái ni mănĕngăl c gi i quy t v năđ ............................................................7
1.1.3. Các bi u hi n c aănĕngăl c gi i quy t v năđ ...............................................10
1.1.4. C uătrúcănĕngăl c gi i quy t v năđ ..............................................................10
1.1.5. Các bi n pháp phát tri năNLăGQVĐăc a HS trong DHVL ..........................12
1.1.6.ăĐánhăgiáănĕngăl c gi i quy t v năđ .............................................................21
1.2. THÍ NGHI M T

T O TRONG D Y H C V T LÍ ......................................26

1.2.1. Khái ni măvƠăđ căđi m c a thí nghi m t t o ..............................................26
1.2.2. Phân lo i thí nghi m t t o ...........................................................................26
1.2.3. S cần thi t c a vi c s d ng thí nghi m t t o trong DHVL .....................27

-V1.2.4. Nh ng yêu cầuăđ i v i thí nghi m t t o .....................................................29
1.2.5. Quy trình t t o thí nghi m trong DHVL .....................................................30
1.3. T CH C D Y H C V T LÍ V I S H TR C A THÍ NGHI M T
T O NH M PHÁT TRI NăNLăGQVĐăC A HS .....................................................31
1.3.1. Kh nĕngăs d ng TNTT trong DHVL nh m phát tri năNLăGQVĐăc a HS
.................................................................................................................................31
1.3.2. Quy trình t ch c DHVL v i s h tr c a TNTT nh m phát tri n NL
GQVĐăc a HS ........................................................................................................32
1.4.ă ĐI U TRA TH C TR NGă NLă GQVĐă C A HS VÀ TÌNH HÌNH DH
CH NGă ắCH Tă KHệẰă ậ V T LÍ 10 TR NG THPT NGUY N VĔNă C ,
T NH QU NG NAM ..................................................................................................35
1.4.1. M căđíchăđi u tra ..........................................................................................35
1.4.2.ăĐ iăt
1.4.3. Ph

ngăđi u tra .........................................................................................35
ngăphápăđi u tra ....................................................................................35

1.4.4. K t qu đi u tra .............................................................................................35
1.4.5.ăĐánhăgiáăk t qu đi u tra ..............................................................................39
1.4.6. Nguyên nhân và bi n pháp kh c ph c ..........................................................41
TI U K TăCH

NGă1 ..............................................................................................43

CH
NGă2.ăT CH C D Y H CăCH
NGăắCH TăKHệẰăậ V T LÍ 10 V I

S H TR C A THÍ NGHI M T T O NH M PHÁT TRI NăNĔNGăL C
GI I QUY T V NăĐ C A H C SINH ................................................................44
2.1.ăĐ CăĐI M C AăCH
2.1.1. V trí, vai trị c aăch

NGăắCH TăKHệẰăậ V T LÍ 10 .................................44
ng ..............................................................................44

2.1.2. C u trúc n i dung và logic hình thành ki n th c c aăch
2.1.3. M c tiêu d y h c c aăch

ng ......................44

ng .......................................................................46

2.2. KHAI THÁC, XÂY D NG M T S TNTT H TR DHăCH NGăắCH T
KHệẰăậ V T LÍ 10 NH M PHÁT TRI NăNLăGQVĐăC A HS ..............................47
2.2.1. Lí do ph i khai thác, xây d ng m t s TNTT ..............................................47
2.2.2. Khai thác, xây d ng m t s TNTT ...............................................................48
2.2.3. K ho ch s d ngăcácăTNTTăđưăkhaiăthác,ăxơyăd ngăđ cătrongăDHăch ngă
ắCh tăkhíẰăậ V t lí 10 nh m phát tri năNLăGQVĐăc a HS ...................................70
2.3. THI T K TI N TRÌNH D Y H C M T S KI N TH Că CH
NGă
ắCH TăKHệẰăậ V T LÍ 10 V I S H TR C A TNTT NH M PHÁT TRI N
NLăGQVĐăC A HS....................................................................................................71
2.3.1. M t s ti n trình d y h c ..............................................................................71


- VI 2.3.2. B ngăđánhăgiáăm căđ bi u hi n c a hành vi thu c các NL thành t c a NL
GQVĐăđ i v i t ng ch đ .....................................................................................85

TI U K TăCH
CH

NGă2 ..............................................................................................91

NGă3.ăTH C NGHI MăS ăPH M ..............................................................92

3.1. M CăĐệCHăVÀăNHI M V TH C NGHI MăS ăPH M ..............................92
3.1.1. M căđíchăTNSP.............................................................................................92
3.1.2. Nhi m v TNSP ............................................................................................92
3.2.ăĐ IăT

NG VÀ N I DUNG TH C NGHI MăS ăPH M ............................92

3.2.1.ăĐ iăt

ng TNSP ...........................................................................................92

3.2.2. N i dung TNSP .............................................................................................92
3.3.ăPH

NGăPHỄPăTH C NGHI MăS ăPH M ..................................................93

3.3.1.ăPh

ngăphápăquanăsát ...................................................................................93

3.3.2.ăPh

ngăphápăth ng kê toán h c ....................................................................93

3.4. DI N BI N VÀ K T QU TH C NGHI MăS ăPH M .................................93
3.4.1. Di n bi n và k t qu thuă đ c khi d y th c nghi m ch đ 1:ă ắQuáă trìnhă
đẳng nhi t.ăĐ nh lu t Bôi-l ăậ Ma-ri- tẰă(2ăti t) ....................................................93
3.4.2. Di n bi n và k t qu thuă đ c khi d y th c nghi m ch đ 2:ă ắQă trìnhă
đẳngătích.ăĐ nh lu t Sác-l Ằă(2ăti t) ........................................................................97
3.4.3. Di n bi n và k t qu thuăđ c khi d y th c nghi m ch đ 3:ăắPh ngătrìnhă
tr ngătháiăkhíălíăt ng.ăQătrìnhăđẳngăáp.ăĐ nh lu t Gay Luy-xácẰă(2ăti t) ........100
3.5.ăĐỄNHăGIỄăK T QU TH C NGHI MăS ăPH M ......................................104
3.5.1. Xây d ngătiêuăchíăđánhăgiáăcácăm căđ đ tăđ

c c aăNLăGQVĐăc a HS 104

3.5.2.ăĐánhăgiáăs phát tri năNLăGQVĐăc a HS .................................................105
TI U K TăCH

NGă3 ............................................................................................114

K T LU N CHUNG VÀ KI N NGH ...................................................................115
1. Nh ng k t qu đ tăđ c c a lu năvĕn .....................................................................115
2. H n ch c aăđ tài ....................................................................................................115
3. K t lu n chung .........................................................................................................116
4. Ki n ngh .................................................................................................................116
TÀI LI U THAM KH O.........................................................................................117
CƠNG TRÌNH KHOA H CăĐẩăCỌNGăB .........................................................120
PH L C


- VII -

DANH M C B NG
S hi u
b ng

Tên b ng

Trang

1.1

C uătrúcăNLăGQVĐă(g m 4 NL thành t và 16 ch s hành vi)

11

1.2

ThangăđánhăgiáăNLăGQVĐăc a HS

21

1.3

M t s ph

25

1.4

B ng ki măquanăsátăNLăGQVĐăc a HS

25

1.5

Quy trình t ch c DHVL v i s h tr c a TNTT nh m phát
tri năNLăGQVĐăc a HS

33

1.6

Nguyên nhân d năđ n th c tr ngăNLăGQVĐăc a HS và tình hình
s d ng thi t b TNătrongăDHăch ngăắCh tăkhíẰăcịnăh n ch và
bi n pháp kh c ph căt ngă ng

41

2.1

C u trúc n i dung c aăch

ngăắCh tăkhíẰăậ V t lí 10 hi n hành

45

2.2

M c tiêu d y h c c aăch

ngăắCh tăkhíẰăậ V t lí 10 [5]

47

2.3

K t qu c aăph

ngăánăthíănghi m 2.1

61

2.4

K t qu c aăph

ngăánăthíănghi m 2.2

62

2.5

K t qu c aăph

ngăánăthíănghi m 2.3

64

2.6

K t qu c aăph

ngăánăthíănghi m 2.4

66

2.7

K t qu c aăph

ngăánăthíănghi m 2.5

68

2.8

K t qu c aăph

ngăánăthíănghi m 2.6

69

2.9

K ho ch s d ngăcácăTNTTăđưăkhaiăthác,ăxơyăd ngăđ i v i t ng
bài h c c th

70

3.1

K t qu thuăđ

c v NLăGQVĐăc a HS trong ch đ 1

95

3.2

K t qu thuăđ

c v NLăGQVĐăc a HS trong ch đ 2

99

3.3

K t qu thuăđ

c v NLăGQVĐăc a HS trong ch đ 3

103

3.4

L

3.5

Tiêu chí đánhăgiáăcácăm căđ đ tăđ

3.6

Các m căđ HSăđ tăđ

c

thành t 1 qua ba ch đ

105

3.7

Các m căđ HSăđ tăđ

c

thành t 2 qua ba ch đ

107

3.8

Các m căđ HSăđ tăđ

c

thành t 3 qua ba ch đ

108

3.9

Các m căđ HSăđ tăđ

c

thành t 4 qua ba ch đ

109

3.10

Các m căđ c aăNLăGQVĐămƠăHSăđ tăđ

3.11

S l ng HS theo các m că đ đ tă đ
ch đ

ngăphápăvƠăcôngăc đánhăgiáăNLăGQVĐăc a HS

ng hóa các m căđ đ tăđ

c c a t ng hành vi c aăNLăGQVĐ
c c aăNLăGQVĐăc a HS

c qua ba ch đ

c c aă NLă GQVĐă quaă baă

104
105

111
112


- VIII -

DANH M C HÌNH
S hi u
hình
1.1

Tên hình

Trang

Minh h a v cách phân lo i TNTT

27

2.1 a,b,c

Ph

ngăánăthíănghi m 1.1

48

2.2 a,b,c

Ph

ngăánăthíănghi m 1.2

49

2.3 a,b,c

Ph

ngăánăthíănghi m 1.3

51

2.4 a,b,c

Ph

ngăánăthíănghi m 1.4

52

2.5 a,b

Ph

ngăánăthíănghi m 1.5

53

2.6 a,b,c

Ph

ngăánăthíănghi m 1.6

54

2.7 a,b,c

Ph

ngăánăthíănghi m 1.7

55

2.8 a,b,c

Ph

ngăánăthíănghi m 1.8

56

2.9 a,b,c

Ph

ngăánăthíănghi m 1.9

57

2.10 a,b,c

Ph

ngăánăthíănghi m 1.10

58

2.11 a,b,c

Ph

ngăánăthíănghi m 1.11

59

2.12 a,b

Ph

ngăánăthíănghi m 2.1

60

2.13

Ph

ngăánăthíănghi m 2.2

62

2.14 a,b

Ph

ngăánăthíănghi m 2.3

63

2.15 a,b

Ph

ngăánăthíănghi m 2.4

65

2.16 a,b

Ph

ngăánăthíănghi m 2.5

67

3.1

HS ti n hành TN làm n yăsinhăVĐă ch đ 1

3.2

HS ti n hành TN ki m ch ng gi thuy t và k t qu thuăđ
ch đ 1

3.3

HS ti n hành TN v n d ng

3.4

Phi u h c t păthuăđ

3.5

HS ti n hành TN làm n yăsinhăVĐă ch đ 2

3.6

HS ti n hành TN ki m ch ng gi thuy t và k t qu thuăđ
ch đ 2

3.7

HS ti n hành TN v n d ng

3.8

Phi u h c t păthuăđ

3.9

HS ti n hành TN làm n yăsinhăVĐă ch đ 3

3.10

HS ti n hành TN ki m ch ng gi thuy t và k t qu thuăđ
ch đ 3

3.11

HS ti n hành TN v n d ng

3.12

Phi u h c t păthuăđ

93
c

ch đ 1

94
95

c c a m t s HS tiêu bi u trong ch đ 1

96
97

c

ch đ 2

98
99

c c a m t s HS tiêu bi u trong ch đ 2

100
100

c

ch đ 3

c c a m t s HS tiêu bi u trong ch đ 3

102
102
104


- IX -

DANH M CăS ăĐ , BI UăĐ

S ăĐ
S hi u
s ăđ

Tênăs ăđ

Trang

1.1

C u trúc c a NL theo ngu n l c h p thành [8]

10

1.2

Khái quát ti n trình xây d ng ki n th c v t lí c a ki u DH
PH&GQVĐ [16]

18

1.3

Khái quát ti n trình xây d ng ki n th c v tălíătheoăconăđ
th c nghi m c a ki uăDHăPH&GQVĐ [16]

ng

19

1.4

Khái quát ti n trình xây d ng ki n th c v tălíătheoăconăđ
lý thuy t c a ki uăDHăPH&GQVĐ [16]

ng

1.5

Quy trình t t o thí nghi m [19]

2.1

Logic hình thành ki n th c c aăch

20
30

ngăắCh tăkhíẰăậ V t lí 10

46

BI UăĐ
S hi u
bi uăđ

Tên bi uăđ

Trang

1.1

GVăđánhăgiáăth c tr ngăNLăGQVĐăc aăHSă(đầu vào)

39

1.2

HS t đánhăgiáăth c tr ngăNLăGQVĐăc a b năthơnă(đầu vào)

40

3.1

Các m căđ HSăđ tăđ

c

thành t 1 qua ba ch đ

106

3.2

Các m căđ HSăđ tăđ

c

thành t 2 qua ba ch đ

107

3.3

Các m căđ HSăđ tăđ

c

thành t 3 qua ba ch đ

109

3.4

Các m căđ HSăđ tăđ

c

thành t 4 qua ba ch đ

110

3.5

Các m căđ c a NL GQVĐămƠăHSăđ tăđ

3.6

S l ng HS theo các m căđ đ tăđ
ch đ

c qua ba ch đ

c c aăNLăGQVĐăquaăbaă

111
113


1

M

Đ U

1. Lí do ch năđ tài
Đ ngăvƠăNhƠăn cătaăđưăxácăđ nh:ăđ i m iăcĕnăb n, toàn di n giáo d căvƠăđƠoăt o
đ c coi là s vun tr ng nguyên khí qu c gia, làm cho n n h c v nă n că nhƠă h ngă
th nh,ă đ tă n c phát tri n b n v ng.ă Doă đó,ă h th ng giáo d că n c ta nói chung,
GDPT nói riêng đưă vƠă đangă cóă nhi uă thayă đ iă đángă k v n i dung và PPDH. Ngh
quy t 29-NQ/TWă ngƠyă 04ă thángă 11ă nĕmă 2013ă c a H i ngh lần 8 Ban Ch p hành
Trungă ngăĐ ng (khóa XI) nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và
học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến
thức, kĩ năng của ngư i học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy
móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ s để ngư i học
tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực…” [20].
Tuy nhiên, m t trong nh ng v năđ mà n n giáo d căn c ta v năđangăph iăđ i
m tăđóălƠăs phát tri năt ăduy,ăkh nĕngăGQVĐăc a HS và tính th c ti n c a nh ng
ki n th c ph thơng cịn nhi u h n ch .ă Đi u này, m t m t d năđ n s lãng phí th i
gian c a HS tr ng ph thông, không t oăđ căđi u ki n thu n l iăchoăcácăemăb c

vào cu c s ng, m t khác nó gây ra s nhàm chán HS trong các gi lên l p. V năđ
đ tăraăđ i v i GDPT hi n nay là làm th nƠoăđ thu hút HS vào q trình tìm tịi khám
phá, d n thân vào các ho tăđ ng h c t păđ ti p thu ki n th c m t cách có h th ng,
quaăđó,ăgópăphần phát tri n NL c aăHS,ăđ c bi tălƠăNLăGQVĐăậ m t trong nh ng m c
tiêuăhƠngăđầuătrongăgiaiăđo n s p t i c a n n giáo d căn c ta.
Phát tri nă NLă GQVĐă c aă HSă cũngă đưă đ c khẳngă đ nh trong Lu t Giáo d c
(2005), và m iăđơyănh tălƠătrongăCh ngătrìnhăGDPTăậ ch ngătrìnhăt ng th (2017)
c a B Giáo d căvƠăĐƠoăt o: “Mục tiêu của GDPT là giúp HS phát triển hài hòa về
thể chất và tinh thần, tr thành ngư i học tích cực, tự tin, có ý thức lựa chọn nghề
nghiệp và học tập suốt đ i, có phẩm chất tốt đẹp và NL cần thiết để tr thành cơng
dân có trách nhiệm, ngư i lao động có văn hóa, cần cù, sáng tạo. Trong đó các phẩm
chất chủ yếu cần hình thành là yêu đất nước, yêu con ngư i, chăm học, trung thực,
chăm làm, trách nhiệm. Các NL cần hình thành cho HS là các NL chung như NL tự
chủ và tự học, NL giao tiếp và hợp tác, NL GQVĐ và sáng tạo…” [3].
M t khác, V t lí là m t mơn khoa h c th c nghi m, các khái ni m,ăcácăđ nh lu t,
các thuy t V t lí đ u đ c xây d ngătrênăc ăs quan sát, phân tích nhi u hi năt ng và
đ c ki m tra tr c ti p b ng TN. Doăđó,ăvi cătĕngăc ng s d ng TN trong DHVL là
m t nhi m v h t s c quan tr ng, không ch cung c p cho HS ki n th c mà còn trang
b choă HSă cácă kĩă nĕng,ă kĩă x o cần thi t và kích thích h ng thú h c t p, kh nĕngă
GQVĐăm t cách sáng t o,ăđ ng th i t o ni m tin khoa h c cho HS khi h c t p V t lí.


2
Tuy nhiên, cácătr ng ph thông hi n nay ch tăl ng trang thi t b th c hành
v t lí cịn nhi u h n ch , m t s bài khơng có d ng c TN, cịn các bài có thì d ng c
cũng khơngăđ ng b , thi u chính xác, d h ăh ng, ...ăĐi uăđóăđưăgơyăra r t nhi u khó
khĕnăchoăGV trong vi c s d ng TN ph c v quá trình DH, làm nhăh ngăđ n ch t
l ng d y và h c. Vì v y, vi c nghiên c u, ch t o và s d ng các TNTT,ăđ năgi n
ph c v cho q trình DHVL tr ng ph thơng là th c s cần thi t.
Trongăch ngătrìnhăV t lí 10 THPT,ăch ngăắCh tăkhíẰălƠăm t trong nh ng n i

dung tr ngătơm,ăc ăb n. Ch ngăcóăr t nhi u ki n th c có th hình thành cho HS thơng
qua các TN mà hầu h t các TN này đ u đ năgi n, HS có th t ch t o d ng c , t l p
ráp và t ti n hành TNăd i s h ng d n c a GV, quaăđóăcóăth phát tri năvƠăđánhă
giáăđ căNLăGQVĐ c a HS.
Xu t phát t nh ng lí do trên, tơi quy tă đ nh l a ch n nghiên c uă đ tài: “Tổ
chức dạy học chương “Chất khí” – Vật lí 10 với sự hỗ trợ của thí nghiệm tự tạo nhằm
phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh”.
2. T ng quan v năđ nghiên c u
Trong nh ng nĕmăgầnăđơy,ăđưăcóănhi u nghiên c u v DH phát tri năNLăGQVĐă
c aăHSăcũngănh ăvi c s d ng TNTT trong DHVL tr ng ph thông, tiêu bi uănh :
ậ Lu n án ti năsĩăc a tác gi Nguy năLơmăĐ c v iăđ tài: “Vận dụng PPDH tích
cực bồi dưỡng NL GQVĐ cho HS trong DH chương “Từ trư ng” Vật lí 11 THPT”
[10]. Lu năánăđưănghiênăc u v n d ng PPDH tích c c trong mơn V t lí tr ng THPT
nh m b iăd ngăNLăGQVĐăchoăHS.
ậ Lu năvĕnăth căsĩăc a tác gi Nguy n Th Thanh Hu v iăđ tài: “Tổ chức hoạt
động ngoại khóa về ứng dụng kĩ thuật kiến thức chương “Lượng tử ánh sáng” – Vật lí
12 theo hướng phát triển NL GQVĐ của HS” [17]. Lu năvĕnăđưănghiênăc u tri n khai
ho tă đ ng ngo i khóa trong d y và h c các ng d ngă kĩă thu t c a các ki n th c
ch ngăắL ng t ánhăsángẰăchoăHSăl p 12 theoăh ng phát tri năNLăGQVĐăc a HS
v l ng t ánhăsángămƠăHSăđưăh cătrongăch ngătrìnhăchínhăkhóa.
ậ Lu năvĕnăth căsĩăc a tác gi Nguy n Ng c Trâm Kha v iăđ tài: “Tổ chức dạy
học dự án “Các ứng dụng kĩ thuật của Vật lý về âm thanh” theo định hướng phát triển
NL GQVĐ thực tiễn của HS” [18]. Lu năvĕnăđưănghiênăc u v vi c t ch c DH d án
m t s n i dung ki n th cătrongăch ngăắỂmăh cẰăậ V t lý 7, nh m phát tri n NL v n
d ng ki n th căđ GQVĐătrongăbƠiăh c và trong th c ti n c a HS.
ậ Lu n án ti nă sĩă c a tác gi Nguy n Hoàng Anh v iă đ tài: “Xây dựng và sử
dụng TNTT theo hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS trong DH phần “Cơ
học” Vật lí lớp 12 nâng cao” [1]. Lu năánăđưăđ xu tăđ c quy trình s d ng TNTT
theoăh ng phát huy tính tích c c nh n th c c a HS và v n d ng nó vào thi t k ti n
trình DH m t s ki n th c phầnăắC ăh cẰăV t lý 12 nâng cao.

3
ậ Lu n án ti năsĩăc a tác gi Nguy n Vi t Thanh Minh v iăđ tài: “Khai thác, sử
dụng TNTT hỗ trợ tổ chức DH nhóm một số kiến thức phần Điện học, Điện từ học Vật
lí lớp 9 THCS” [19]. Lu năánăđưăđ xu tăđ c quy trình t ch c DH nhóm v i s h
tr c aă TNTTă đ v n d ng vào t ch c DH m t s ki n th c trong phầnă Đi n h c,
Đi n t h c V t lí l p 9 THCS nh m tích c c hóa ho tăđ ng nh n th c c a HS.
ậ Lu năvĕnăth căsĩăc a tác gi V ngăVĕnăQuỳnh v iăđ tài: “Tổ chức hoạt động
ngoại khóa “Tiến hành TN về Cảm ứng điện từ với dụng cụ tự chế tạo từ vỏ lon và
chai nhựa” theo hướng phát huy tính tích cực và phát triển NL sáng tạo của HS lớp
11” [21]. Lu năvĕnăđưăxơyăd ng và TNSP quy trình t ch c ho tăđ ng ngo i khóa v t
líăắTi n hành TN v C m ngăđi n t v i d ng c t ch t o t v lon và chai nh aẰă
theoăh ng phát huy tính tích c c và phát tri n NL sáng t o c a HS l p 11.
Nhìn chung, có th th y m t s đ tƠiăđưăt p trung nghiên c u DH phát tri n NL
GQVĐăc aăHSănh ngăch aăđ c păđ n s h tr c a vi c s d ng TNTT, m t s đ tài
khácătuyăđưăđ c păđ n vi c s d ngăTNTTătrongăDHVLănh ngăl iăch aăchúătr ng vào
vi c b iăd ng, phát tri năNLăGQVĐăc a HS.
V iăđ tài “Tổ chức dạy học chương “Chất khí” – Vật lí 10 với sự hỗ trợ của
TNTT nhằm phát triển NL GQVĐ của HS”, chúng tôi s k th aă c ă s lí lu n c a
nh ng cơng trình nghiên c uătr căđơy,ăđ ng th i s t p trung nghiên c u và t ch c
DH theoă đ nhă h ng phát tri nă NLă GQVĐă c a HS v i s h tr c a TNTT khi DH
ch ngăắCh tăkhíẰăậ V t lí 10.
3. M c tiêu nghiên c u
Đ xu tăđ c quy trình t ch c DHVL v i s h tr c a TNTT và v n d ng quy
trìnhăđóăđ DH m t s ki n th c thu c ch ngăắCh tăkhíẰăậ V t lí 10 nh m phát tri n
NLăGQVĐ c a HS.
4. Gi thuy t khoa h c
N uăđ xu tăđ c quy trình t ch c DHVL v i s h tr c a TNTT và v n d ng
quyătrìnhăđóăđ DH m t s ki n th c thu c ch ngăắCh tăkhíẰăậ V t lí 10 thì s phát

tri năđ c NLăGQVĐăc a HS.
5.ăĐ iăt

ng và ph m vi nghiên c u

5.1. Đối tượng nghiên cứu
Ho tăđ ng d y và h c V t lí
c a HS v i s h tr c a TNTT.

tr

ngăTHPTătheoăh

ng phát tri năNLăGQVĐă

5.2. Phạm vi nghiên cứu
Trong gi i h n v th i gian và kh nĕngăchoăphép,ăđ tài ch t p trung nghiên c u
phát tri năNLăGQVĐăc aăHSătrongăDHăch ngăắCh tăkhíẰăậ V t lí 10 v i s h tr
c a TNTT và ti n hành TNSP t iătr ng THPT Nguy năVĕnăC , t nh Qu ng Nam.


4
6. Nhi m v nghiên c u
Đ đ tăđ

c m cătiêuăđưăđ ra, cần ph i th c hi năđ

c nh ng nhi m v sauăđơy:

ậ Nghiên c uăc ăs lí lu n v NLăGQVĐ, phát tri năvƠăđánhăgiá NL GQVĐ c a

HS trong DHVL;
ậ Nghiên c uăc ăs lí lu n c a vi c xây d ng và s d ng TNTT trong DHVL;
ậ Nghiên c uă đ xu t quy trình t ch c DHVL v i s h tr c a TNTT nh m
phát tri năNLăGQVĐăc a HS;
ậ Tìm hi u th c tr ng NLă GQVĐă c a HS (đầu vào) và tình hình DHă ch
ắCh tăkhíẰ tr ng THPT;
ậ Tìm hi u v : v trí, vai trị, c u trúc, m cătiêuăDHăch

ngă

ng ắCh tăkhíẰ;

ậ Khai thác, xây d ng m t s TNTT ph c v qătrìnhăDHăch

ngăắCh tăkhíẰ;

ậ Thi t k ti n trình DH m t s ki n th c thu căch ngăắCh tăkhíẰăậ V t lí 10
v i s h tr c a TNTT nh m phát tri nă NLă GQVĐă c a HS và xây d ng các b ng
đánhăgiáăm c đ bi u hi n c a hành vi thu c các NL thành t c aăNLăGQVĐăt ngă
ng v i các ki n th c y;
ậ Ti năhƠnhăTNSPăđ ki mătraătínhăđúngăđ n c a gi thuy t khoa h c và rút ra
k t lu n.
7.ăPh

ngăphápănghiênăc u

7.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận
Nghiên c u cácăvĕnăki n c aăĐ ng, các ch th c a B Giáo d căvƠăĐƠoăt o, sách,
bài báo t p chí chuyên ngành v DHăvƠăđ i m i PPDH hi n nay tr ng ph thông.
Nghiên c u c ăs lý lu n v DH và ki mătraăđánhăgiáătheoăđ nhăh

NLăGQVĐ c a HS.

ng phát tri n

Nghiên c u nh ng tài li u v xây d ng và s d ng TNTT trong DHVL.
Nghiên c u n iă dungă ch ngă trình,ă SGK,ă sáchă giáoă viênă vƠă cácă tƠiă li u tham
kh oăđ xácăđ nhăđ căcácăđ căđi m và m cătiêuăDHăch ngăắCh tăkhíẰăậ V t lí 10.
7.2. Phương pháp điều tra khảo sát
Tìm hi u vi c d y thông qua ph ng v n,ătraoăđ i v i GV và vi c h c thông qua
traoă đ i v iă HS,ă đ ng th i s d ng phi u kh o sát nh mă đánhă giáă tìnhă hìnhă DHă
ch ngăắCh tăkhíẰăậ V t lí 10, c th là:
ậ Tìm hi u nh ngăkhóăkhĕnăc a GV khi DH ki n th căch

ngăắCh t khíẰ;

ậ Tìm hi u nh ngăv

ngăắCh tăkhíẰ;

ng m c mà HS g p ph i khi h căch

ậ Tìm hi u xem HS có h ng thú v i vi c thi t k , ch t o và s d ng các TNTT
trong quá trình h c t p hay khơng;
ậ Đánhăgiáăth c tr ngăNLăGQVĐăc aăHSă(đầu vào).


5
7.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Ti n hành TNSP
đ tài.

m t s l p trong m tătr

ngăTHPTăđ đánhăgiáăhi u qu c a

7.4. Phương pháp thống kê toán học
D a vào s li u thu th păđ c, s d ngăph ngăphápăth ng kê tốn h căđ phân
tích, x lí k t qu TNSP nh m ki măđ nh gi thuy t khoa h c c aăđ tài.
8. Đóngăgópăc aăđ tài
Đ xu tăđ

c c uătrúcăNLăGQVĐăc a HS g m 4 thành t và 16 ch s hành vi.

Đ xu tăđ c quy trình t ch c DHVL v i s h tr c a TNTT nh m phát tri n
NLăGQVĐăc a HS.
Khai thác, xây d ng đ c 17 TNTT (g mă11ăTNăđ nhătínhăvƠă6ăTNăđ nhăl
h tr DH các ki n th c thu căch ngăắCh tăkhíẰăậ V t lí 10.

ng)

Thi t k đ c 3 ti n trình DH các ki n th c thu căch ngăắCh tăkhíẰăậ V t lí 10
theoăquyătrìnhăđưăđ xu t,ăđ ng th i xây d ngăđ c 3 b ngăđánh giá m căđ bi u hi n
c a hành vi thu c các NL thành t c aăNLăGQVĐă ng v i t ng ti n trình DH.
Ti n hành TNSP 3 ti nătrìnhăDHăđưăthi t k t iătr ng THPT Nguy năVĕnăC ,
t nh Qu ng Nam. K t qu TNSP cho th y, qua 3 ti nătrìnhăDH,ăHSăđưăti păthuăđ c
ki n th c, rèn luy năđ căkĩănĕngătheoăchuẩnăch ngătrình,ăđ ng th iăNLăGQVĐăc a
cácăemăđưăđ c phát tri n.
9. C u trúc c a lu năvĕn
Lu năvĕnăg m có các phần chính sau:
ậ Phần M đầu;

ậ Phần N i dung, g mă3ăch

ng:

+ Chương 1. Cơ s lí luận và thực tiễn của việc tổ chức DHVL
thông với sự hỗ trợ của TNTT nhằm phát triển NL GQVĐ của HS

trư ng phổ

+ Chương 2. Tổ chức DH chương “Chất khí” – Vật lí 10 với sự hỗ trợ của
TNTT nhằm phát triển NL GQVĐ của HS
+ Chương 3. Thực nghiệm sư phạm
ậ Phần K t lu n chung và ki n ngh ;
ậ Phần Tài li u tham kh o;
ậ Phần Ph l c.


6

N I DUNG
CH
NGă1.ăC ăS LÍ LU N VÀ TH C TI N C A VI C T
CH C D Y H C V T LÍ TR
NG PH THƠNG V I S H
TR C A THÍ NGHI M T T O NH M PHÁT TRI NăNĔNGă
L C GI I QUY T V NăĐ C A H C SINH
1.1. NĔNGăL C GI I QUY T V NăĐ C A H C SINH
1.1.1. Khái ni mănĕngăl c
Khái ni m NL (competency) có ngu n g c ti ngăLaătinhăắcompetentiaẰ,ăcóănghĩaă
lƠăắg p g Ằ.ăNgƠyănay,ăkháiăni măNLăđ c bi tăđ n v i nhi u cách di năđ t khác nhau:

ậ Theo F.E.Weinert (2001), NL là: “tổng hợp các khả năng và kĩ năng sẵn có
hoặc học được cũng như sự sẵn sàng của học sinh nhằm giải quyết những vấn đề nảy
sinh và hành động một cách có trách nghiệm, có sự phê phán để đi đến giải pháp”
(d n theo [8]).
ậ Theo Bernd Meier và Nguy năVĕnăC ng (2015): “NL là khả năng thực hiện
có trách nhiệm và hiểu quả các hành động, giải quyết các nhiệm vụ, vấn đề trong
những tình huống thay đổi thuộc các lĩnh vực nghề nghiệp, xã hội hay cá nhân trên cơ
s hiểu biết, kĩ năng, kĩ xảo và kinh nghiệm cũng như sự sẵn sàng hành động” [7].
ậ TheoăCh ngătrìnhăGDPTăậ ch ngătrìnhăt ng th (07/2017) c a B Giáo d c
vƠăĐƠoăt o: “NL là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nh tố chất sẵn có
và q trình học tập, rèn luyện, cho phép con ngư i huy động tổng hợp các kiến thức,
kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí, … thực hiện
thành cơng một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều
kiện cụ thể” [3].
Nh ăv y,ăđưăcóănhi u nhà nghiên c u Vi t Namăcũngănh ătrênăth gi iăđ aăraă
cácăđ nhănghĩaăkhácănhauăv NL. Dù cách di năđ tăcóăkhácănhau,ănh ngăcáchăhi u v
khái ni măNLăđ uăxácăđ nh NL là kh nĕngăth c hi n (ph i bi t làm), ch không ph i
ch bi t và hi u, vi c th c hi n (bi t làm) ph i g n v i ý th căvƠătháiăđ , ph i có ki n
th căvƠăkĩănĕngăch khơng làm m t cách máy móc, mù qng. Trong khn kh đ tài
lu năvĕn,ăchúngătôiăhi u: NL là khả năng huy động, vận dụng tổng hợp các kiến thức,
kĩ năng và các thuộc tính tâm lí (niềm tin, ý chí, hứng thú, …) giúp cá nhân thực hiện
thành công một nhiệm vụ trong bối cảnh nhất định. NL chỉ tồn tại và phát triển trong
quá trình thực hiện một nhiệm vụ cụ thể. Do đó, muốn hình thành NL, cá nhân nhất
thiết phải tham gia vào hoạt động.


7
TrongăCh ngătrìnhăGDPTăậ ch ngătrìnhăt ng th mà B Giáo d căvƠăĐƠoăt o
công b vào tháng 07/2017 [3] đưăđ aăraă10 NL cốt lõi (lƠăNLăc ăb n, thi t y u mà b t
kìăaiăcũngăcần ph iăcóăđ s ng, h c t p và làm vi c hi u qu ) cần hình thành và phát

tri n cho HS, bao g m:
ậ Nh ng NL chung đ c t t c các môn h c và ho tăđ ng giáo d c góp phần hình
thành và phát tri n, g m có: NL t ch và t h c, NL giao ti p và h pătác,ăNLăGQVĐă
và sáng t o;
ậ Nh ng NL chuyên mơn đ c hình thành, phát tri n ch y u thông qua m t s
môn h c và ho tăđ ng giáo d c nh tăđ nh: NL ngôn ng , NL tính tốn, NL tìm hi u t
nhiên và xã h i, NL công ngh , NL tin h c, NL thẩm mỹ, NL th ch t.
Có th th y,ăNLăGQVĐălƠăm t trong nh ng NL c t lõi thu c nhóm NL chung,
đơyălƠăNLăn n t ngăđịiăh i ng i h c ph iăcóăđ s ng và t n t i trong xã h i luôn luôn
đ i m i. Vì v y, vi c hình thành và phát tri năNLăGQVĐăchoăHSălƠăth c s cần thi t.
1.1.2. Khái ni mănĕngăl c gi i quy t v năđ
1.1.2.1. Khái niệm “Vấn đề”, “Có vấn đề” và “Tình huống có vấn đề”
a. Khái niệm “Vấn đề”
Trong t nhiên, m t hi năt ng, m t th c t i khách quan cầnăđ c quan tâm xem
xét, gi i quy tăđ uăđ c g iălƠăVĐ. Trong h c t p, m t câu h i, m t bài t p, m tăđ nh
lí, m t quy lu t, …ăđ u là nh ngăVĐ.ăNh ngăVĐănƠyătácăđ ng lên m i HS trong l p
h cănh ngăkhôngăph iăHSănƠoăcũngăhi u rõ và gi i quy tăđ c nó.
Trong DH,ăGVăth ng ch s d ng nh ngăVĐăcóătínhăth tháchăđ i v iăHSăđ
kích thích s tìm tịi, khám phá c a các em. Vì v y, thu t ng VĐămƠăcácănhƠăgiáoăd c
nói t i là nh ng n i dung có tính thách th c, yêu cầu HS ph i gi i quy t và HS có th
gi i quy tăđ c.
Tài li u h i th o Xây d ngăch ngătrìnhăGDPTătheoăđ nhăh ng phát tri n NL
HS (2014) có nêu: “Vấn đề là một nhiệm vụ đặt ra cho chủ thể, trong đó chứa đựng
những thách thức mà họ khó có thể vượt qua theo cách trực tiếp và rõ ràng” [6].
Theo I.Ia.Lecne (1997): “Vấn đề là một câu hỏi nảy ra hay được đặt ra cho chủ
thể, mà chủ thể chưa biết l i giải từ trước và phải tìm tịi sáng tạo l i giải, nhưng chủ
thể đã có sẵn một số phương tiện ban đầu để sử dụng thích hợp vào việc tìm tịi nó”
(d n theo [10]).
Trênăc ăs phân tích các cách di năđ t trên, chúng tôi hi u: VĐ trong học tập là
một câu hỏi mà câu trả l i chính là nội dung kiến thức mà HS cần nắm vững, số đông

HS chưa nhận ra, phải qua hoạt động học tập thì các em mới lĩnh hội được. VĐăluônă
t n t iăkháchăquan,ăđ c l p v i ch th . Khi cùng ti p nh n m tăVĐ,ăcácăch th khác
nhau có ph n ng khác nhau ph thu c vào tr ng thái tâm lí, ki n th c,ăkĩănĕng s n có
c a ch th . Ví d , cùng m t câu h iăđ c GVăđ aăraănh ngăcácăđ iăt ng HS khác


8
nhau s có ph n ng khác nhau. Có HS nhanh chóng tr l i câu h i,ăcóăHSăsuyănghĩă
m t th i gian sau m i có câu tr l i, có HS khơng hi u n i dung câu h i.
b. Khái niệm “Có vấn đề”
Theoăquanăđi m c a chúng tôi, t t c m i hi n th căkháchăquanăkhiătácăđ ng lên
ch th đ uăđ c g iălƠăVĐ, nh ngăkhôngăph i m iăVĐă đ u tr thƠnhăCVĐăđ i v i
ch th . M tăVĐăch tr thƠnhăCVĐăkhiăVĐăđóătácăđ ngăđ c vào h ng thú c a ch
th ,ăkíchăthíchăđ c s suyănghĩ,ătìm tịi c a ch th . Có th cùng m tăVĐ,ănh ngăkhi
ch th th nh t ti p c n thì nh n th yă CVĐă còn ch th th hai thì l i khơng nh n
th y có gì b tăth ng. Nh v y, CVĐăhayăkhơngăCVĐăkhơngăch ph thu căvƠoăVĐă
mà cịn ph thu căvƠoătrìnhăđ nh n th c, s h ng thú, quan tâm c a ch th đ i v i
VĐăđó.ăDo đóăcóăth k t lu n: Những VĐ tạo được sự hứng thú, sự quan tâm của chủ
thể, được chủ thể mong muốn khám phá, giải quyết thì được gọi là CVĐ.
c. Khái niệm “Tình huống có vấn đề”
Trong DH, b ng nghi p v s ăph m c a mình, GV ph i chuy năcácăVĐăh c t p
tr thành nh ng n iădungăCVĐăđ gây ra nh ng bi năđ iătơmălíătrongăsuyănghĩ,ănh n
th c c a HS. Khi HS ti p c n v i các n iă dungă CVĐă thìă cácă emă s có nhu cầu tìm
hi u, khám phá, làm xu t hi n các di n bi n tâm lí,ăkhiăđóăg i là tình hu ngăCVĐ.ăNh ă
v y, có th hi u: Tình huống CVĐ là một thuật ngữ dùng để chỉ trạng thái tâm lí muốn
tìm hiểu, khám phá VĐ của HS khi HS tiếp cận nội dung CVĐ.
Tóm l i, chúng tơi quan ni m r ng t t c m i n i dung h c t păđ uălƠăVĐ,ănh ngă
ch có nh ng n iădungăkíchăthíchăđ c s tìmătịiăsuyănghĩăc a HS thì m i tr thành
CVĐăvà tr ng thái tâm lí mu n tìm hi u,ăkhámăpháăVĐăc a HS khi ti p c n n i dung
CVĐ g i là tình hu ngăCVĐ. Trong DH, nhi m v c a GV là ph i t o ra đ c các tình

hu ng CVĐăđ kích thích s tìm tịi, khám phá và GQVĐăc a HS.
1.1.2.2. Khái niệm “Giải quyết vấn đề”
Hi n nay, khái ni măGQVĐă(problemăsolving)ăđ c bi tăđ n v i nhi u cách di n
đ t khác nhau. Trong khn kh đ tài lu năvĕn,ăcóăth hi u khái ni m trên theo cách
di nă đ t c a nhóm tác gi Jean-Paul Reeff, Anouk Zabal, Christine Blech (2006):
“GQVĐ là khả năng suy nghĩ và hành động trong những tình huống khơng có quy
trình, thủ tục, giải pháp thơng thư ng có sẵn. Ngư i GQVĐ có thể ít nhiều xác định
được mục tiêu hành động, nhưng không phải ngay lập tức biết cách làm thế nào để đạt
được nó. Sự am hiểu tình huống VĐ và lý giải dần việc đạt mục tiêu đó, trên cơ s việc
lập kế hoạch và suy luận, tạo thành quá trình GQVĐ” (d n theo [6]).
Có th th y, GQVĐ là m tăquáătrìnhăt ăduyăph c t p, bao g m s hi u bi t, nêu
lên các lu năđi m, suy lu n,ăđánhăgiá, ... đ đ aăraăm t ho c nhi u gi i pháp kh c ph c
nh ngăkhóăkhĕn,ătháchăth c c aăVĐ.


9
Tác gi Phan Anh Tài (2014) cho r ngăquáătrìnhăGQVĐăg mă2ăgiaiăđo n: 1/ Xác
đ nh gi iăphápăGQVĐă(g măcácăb c: Tìm hi uăVĐ;ăTìm,ăth c hi n và ki m tra gi i
phápă GQVĐ;ă Trìnhă bƠyă gi iă phápă GQVĐ);ă 2/ă Tìmă gi iă phápă khácă đ GQVĐă vƠă m
r ngăVĐă[23].
Tài li u h i th o Xây d ngăch ngătrìnhăGDPTătheoăđ nhăh ng phát tri n NL
HS (2014) có nêu: “Trong q trình GQVĐ, chủ thể thư ng trải qua hai giai đoạn cơ
bản: (i) Khám phá VĐ và tổ chức nguồn lực của chính mình (tìm hiểu VĐ; tìm hướng
đi, thủ pháp, tiến trình, ... để dần tiến tới một giải pháp cho VĐ); (ii) Thực hiện giải
pháp (giải quyết các VĐ nhỏ hơn từng lĩnh vực/nội dung cụ thể; chuyển đổi ý nghĩa
của kết quả thu được về bối cảnh thực tiễn); và Đánh giá giải pháp vừa thực hiện,
hoặc tìm kiếm giải phá khác” [6].
Nh ăv y, m c dù các tác gi phân chiaăquáătrìnhăGQVĐăthƠnhăcácăb c theo các
cáchăkhácănhauănh ngăchungăquyăl iăđ u cho th y GQVĐălƠăm t q trình, trongăđó cá
nhân s d ng ki n th c,ă kĩă nĕng, kinh nghi mă đưă cóă t tr c đ gi i quy t m t tình

hu ngămƠăcáănhơnăđóăcóănhuăcầu gi i quy t.ăGQVĐăkhơngăph i ch d ng l i Ủăt ng
mà yêu cầu ch th ph i ti nă hƠnhă cácă thaoă tácă hƠnhă đ ngă đ thuă đ c s n phẩm.
TrongăquáătrìnhăGQVĐ,ăch th v aălĩnhăh iăđ c ki n th c m i v a hình thành và
phát tri năđ căNLăGQVĐ.
1.1.2.3. Khái niệm “Năng lực giải quyết vấn đề”
Hi n nay, xu t phát t nhi uă gócă đ nghiên c u khác nhau mà có nh ng cách
di năđ t khác nhau v NLăGQVĐ:
ậ Theo tác gi Nguy n Th Ph
(2016) [13]:

ngă Hoa,ă Lêă Di m Phúc, Nguy n Th Thu Hà

+ “NL GQVĐ một cách sáng tạo, được khảo sát PISA 2012, là NL của một
cá nhân trong quá trình nhận thức nhằm hiểu và giải quyết các tình huống CVĐ khơng
có sẵn l i giải đáp. NL này bao gồm sự tự nguyện tham gia vào các tình huống như
trên để phát huy tiềm năng của các nhân đó như một cơng dân biết đóng góp cho xã
hội và biết phản ánh nhận thức của chính mình” ;
+ “NL hợp tác GQVĐ, được khảo sát PISA 2015, là NL của một cá nhân khi
tham gia hiệu quả vào một quá trình GQVĐ cùng với hai thành viên tr lên bằng cách
chia sẽ hiểu biết và những nỗ lực cần thiết để tìm ra giải pháp, đồng th i đóng góp
vồn kiến thức, NL và nỗ lực của mình để hiện thức hóa giải pháp đó”.
ậ Tài li u h i th o Xây d ngăch ngătrìnhăGDPTătheoăđ nhăh ng phát tri n NL
HS (2014) đ aăraăđ nhănghĩa:ă“NL GQVĐ là khả năng cá nhân sử dụng hiệu quả các
quá trình nhận thức, hành động và thái độ, động cơ, xúc cảm để giải quyết những tình
huống VĐ mà đó khơng có sẵn quy trình, thủ tục, giải pháp thơng thư ng” [6].


10
ậ Theo các tác gi PhanăĐ ng Châu Th y, Nguy n Th Ngân (2017): “NL GQVĐ
của HS THPT là khả năng của một HS phối hợp vận dụng những kinh nghiệm bản

thân, kiến thức, kĩ năng của các môn học trong chương trình THPT để giải quyết
thành cơng các tình huống CVĐ trong học tập và trong cuộc sống của các em với thái
độ tích cực” [27].
Trênăc ăs phân tích các ý ki n trên, chúng tơi hi u: NL GQVĐ là khả năng của
một cá nhân sử dụng hiệu quả các kiến thức, kĩ năng, thái độ, … để giải quyết những
tình huống CVĐ mà đó khơng có sẵn quy trình, thủ tục, giải pháp thơng thư ng.
1.1.3. Các bi u hi n c aănĕngăl c gi i quy t v năđ
Đ phát tri năNLăGQVĐăc a HS trong DH nói chung, DHVL nói riêng cần ph i
ch raăđ c các bi u hi n c aăNLăGQVĐ.ăTrênăc ăs phơnătíchăcácăgiaiăđo n c a q
trìnhăGQVĐ,ăchúngătơiăchoăr ngăNLăGQVĐăcóănh ng bi u hi năsauăđơy:
đ

ậ Phơnă tíchă đ c tình hu ng trong h c t p, trong cu c s ng; Phát hi n và nêu
c tình hu ngăCVĐătrongăh c t p, trong cu c s ng;

ậ Thu th păvƠălƠmărõăcácăthơngătinăcóăliênăquanăđ năVĐ;ăĐ xu tăđ
gi iăphápăGQVĐ;ăPhân tích và l a ch năđ c gi i pháp phù h p nh t;

cm ts

ậ L păđ c k ho ch th c hi n gi i pháp; Th c hi năđ c k ho ch,ăđi u ch nh
đ căhƠnhăđ ng trong quá trình th c hi năđ phù h p v i th c ti năvƠăkhơngăgianăVĐă
khi có s thayăđ i;
ậ Đánhăgiá đ c gi iăphápăGQVĐ;ăSuy ng m v cách th c và ti nătrìnhăGQVĐă
đ đi u ch nh và v n d ng trong b i c nh m i.
1.1.4. C uătrúcănĕngăl c gi i quy t v năđ
Khi nói v c u trúc NL, có hai quan ni m song song t n t i [8]:
ậ Quan ni m th nh t, ti p c n c u trúc NL theo nguồn lực hợp thành, bao g m:
tri th c,ăkĩănĕng,ătháiăđ v i s th hi n c a chúng trong ho tăđ ng là NL hi u, NL làm
và NL ng x .ăĐóălƠăm i quan h gi a ngu n l că(đầu vào ậ c u trúc b m t) v i k t

qu (đầu ra ậ c u trúc b sơu).ăTheoăđó,ăc u trúc c a NL theo quan ni m th nh tăđ c
bi u di nănh ăs ăđ 1.1ăbênăd i:
Đ u vào (c u trúc b m t)
Ki n th c

Kĩănĕng

Tháiăđ

NL hi u

NL làm

NL ng x

Đ u ra (c u trúc b sâu)

S ăđ 1.1. C u trúc c a NL theo ngu n l c h p thành [8]


11
ậ Quan ni m th hai, ti p c n c u trúc NL theo NL bộ phận, g m 3 phần chính:
+ Hợp phần của NL:ălƠăcácălĩnhăv c chun mơn t o nên NL.
+ Thành tố của NL: là các NL ho căkĩănĕngăb ph n t o nên m i h p phần.
+ Các chỉ số hành vi: là nh ng b ph n nh đ c tách ra t các thành t và là
k t qu đầuăraăđ cămongăđ i. Các ch s hƠnhăviăth ng là nh ngăhƠnhăđ ng th hi n
đ cănh :ăvi tăraă(đ đ căđ c),ănóiăraă(đ ngheăđ c), làmă(đ quanăsátăđ c), t o ra
(s n phẩm v t ch tăđ đánhăgiáăđ c).
Trong nh ngă nĕmă gầnă đơyă đưă cóă nhi u tác gi nghiên c uă đ aă raă c u trúc NL
GQVĐăvƠăv n d ngătrongăDHănh :ăPhanăAnhăTƠiă(2014)ă[23]; Nguy n Th Th y,ăĐ

H ngă TrƠă (2015)ă [28]; Nguy nă Lơmă Đ c (2016) [10];ă Phană Đ ng Châu Th y,
Nguy n Th Ngân (2017) [27];ă… Nhìn chung, s l ngăcũngănh ătênăcácăthƠnhăt c a
NLăGQVĐăcóăphần khác bi t gi a các tác gi , tùy thu c vào m căđíchăti p c n NL.
T th c ti nănhƠătr ng ph thông n c ta và chuẩn b choăđ nhăh ng GDPT
s p t i, trong tài li u Xây d ngăch ngătrìnhăGDPTătheoăđ nhăh ng phát tri n NL HS
(2014) [6], B Giáo d că vƠă ĐƠoă t oă đưă ch ra giáo d c Vi t Nam cần ti p c n NL
GQVĐă theoă h ng v aă đoă l ngă đ c kh nĕngă cáă nhơnă t GQVĐ,ă v aă đoă l ng
đ c kh nĕngăcáănhơnăthamăgiaăcùngăm tănhómăđ GQVĐ.ăTrênăc ăs phân tích các
bi u hi n c aăNLăGQVĐ,ăk t h p v i vi c tham kh o m t s tài li u c a các tác gi
nghiên c u v NLăGQVĐ,ăđ phù h p v iăh ngăđiăc aăđ tài, chúng tôi m nh d ng
đ xu t c u trúc c aăNLăGQVĐăg m 4 thành t và 16 ch s hành vi, và phần sau
c a lu năvĕnăchúngătôiăs s d ng c uătrúcăNLăGQVĐănh ăb ngă1.1ăd iăđơy:
B ng 1.1. C u trúc NLăGQVĐă(g m 4 NL thành t và 16 ch s hành vi)
NL thành t

Ch s hành vi

1. Phân tích tình
hu ng, phát hi n
VĐă vƠă phátă bi u
VĐăc n gi i quy t

1.1. Phân tích tình hu ng trong h c t p/th c ti n
Mô tả đúng và đủ các thơng tin về q trình, hiện tượng từ đó làm
cơ s phân tích phát hiện trong q trình, hiện tượng tồn tại VĐ
cần giải quyết
1.2. Phát hi n VĐ
Từ các thông tin đúng và đủ về quá trình, hiện tượng, phân tích
phát hiện trong q trình, hiện tượng tồn tại VĐ cần giải quyết
(hiện tượng, quá trình mới, khác hay mâu thuẫn với cái đã biết)

1.3. Phát bi u VĐ
Nêu/Phát biểu VĐ cần giải quyết dưới dạng câu hỏi khoa học
1.4. Chia s thông tin VĐ (trong trư ng hợp làm việc theo nhóm)

2. Đ xu t và l a 2.1. Thu th p thông tin, x lí (k t n i, l a ch n, s p x p,ă …)ă cácă
ch n gi i pháp thôngătinăliênăquanăđ năVĐ
GQVĐ
2.2. Phân tích thơng tin


12
2.3.ăXácăđ nh, tìm ra ki n th căvƠ/hayăph
cần s d ng cho vi căGQVĐ

ngăphápăv t lí/liên mơn

2.4.ăĐ xu t gi iăphápăGQVĐ
2.5.ăĐánhăgiá,ăl a ch n gi i pháp t iă u
3. L p k ho ch và 3.1. L p k ho ch th c hi n
th c hi n gi i pháp 3.2. Phân công nhi m v (trong trư ng hợp làm việc theo nhóm)
3.3. Th c hi n k ho ch
3.4.ăĐi u ch nhăhƠnhăđ ng trong quá trình th c hi n gi i pháp
4. Đánhă giá,ă hoƠnă
thi n quá trình
GQVĐă vƠă đ aă raă
kh nĕngă ápă d ng
k t qu thuă đ c
trong vi că GQVĐă
t ngăt

4.1.ăĐánhăgiáăquáătrìnhăGQVĐă(t đầuăđ n k t thúc)
4.2. Hồn thi năqătrìnhăGQVĐă(t đầuăđ n k t thúc)
4.3. Đ aăraăkh nĕngăápăd ng k t qu thuă đ
t ngăt

c trong vi căGQVĐă

1.1.5. Các bi n pháp phát tri năNLăGQVĐăc a HS trong DHVL
1.1.5.1. Định hướng chung cho việc xây dựng các biện pháp phát triển NL GQVĐ
của HS trong DHVL

 Đ nhăh ng 1: H th ng các bi n pháp phát tri năNLăGQVĐăph iăđ c thi t
k saoăchoăđ m b o th c hi năđ c m c tiêu phát tri n tri th c,ăkĩănĕngăvƠătháiăđ cần
đ tăđ c thông qua môn h c,ăđ ng th iăNLăGQVĐăc aăHSăcũngăngƠyăm t phát tri n,
nâng cao dần trong quá trình th c hi n các bi n pháp.
 Đ nhăh ng 2: H th ng các bi n pháp ph i th hi n tính kh thi, có th th c
hi năđ c trong quá trình DH cácătr ng THPT hi n nay.
 Đ nhăh ng 3: H th ng các bi n pháp ph iăh ng t i vi cătĕngăc
đ ng c aăng i h c, phát huy t iăđaătínhătíchăc c, t l c c aăng i h c.

ng h at

 Đ nhă h ng 4: H th ng các bi n pháp ph iă đ m b o tính th ng nh t bi n
ch ng gi a phát tri nă NLă GQVĐă vƠă hi u qu h c t p.ă Đi uă đóă cóă nghĩaă lƠă khiă th c
hi n các bi n pháp này hi u qu h c t p c a HS ph iăđ cănơngăcaoăvƠăNLăGQVĐăc a
HSăđ c phát tri n.
1.1.5.2. Các biện pháp cụ thể nhằm phát triển NL GQVĐ của HS trong DHVL
Nhìn nh n v n đ NL theo quan đi m “NL là sự tích hợp sâu sắc giữa kiến thức,
kĩ năng, thái độ làm nên khả năng thực hiện một công việc chuyên môn và được thể
hiện trong thực tiễn hoạt động” thì NL chính là m t t h p bao g m nhi u kĩ nĕng

th c hi n nh ng hành đ ng thành phần và có liên quan ch t ch đ n đ ngăc ,ăh ng thú
c a HS khi th c hi n các hành đ ng đó. Nh ăv y,ăđ phát tri năNLăGQVĐăc a HS thì


13
đi u t t y u là chúng ta ph i rèn luy năđ căcácăkĩănĕngăGQVĐăc a HSăchoăđ n khi
các em th hi nă đ c m că đ tinh vi, thành th o khi th c hi nă cácă kĩă nĕng đóă đ ng
th i ph i t oăđ căđ ngăc ,ăh ng thú cho HS trong su t quá trình h c t p, rèn luy n và
ph năđ u.
D a trên nh năđ nh này, có th đ aăraăhaiănhómăbi n pháp nh m phát tri n NL
GQVĐăc aăHSănh ăsau [22]:
a. Nhóm biện pháp 1: Rèn luyện các kĩ năng GQVĐ của HS trong quá trình DH
 Rèn luy năkƿănĕngăphátăhi n VĐ

Đ giúp HS phát hi năVĐ m t cách nhanh chóng và d dàng, GV cần đ nhăh
cho HS th c hi nătheoăcácăb c sau:

ng

1. Tái hi n ki n th căcũăcóăliênăquan đ năVĐăb ng cách cho HS nêu l i các k t
lu n, quy t c,ăđ nh lu t, …ăđưăh c ho c yêu cầu HS d đoánăhi năt ng x y ra theo
kinh nghi m th c ti nămƠăHSăđưăbi tătr căđóăliênăquanăđ năVĐ;
2. Đ aăraăhi năt ng b ng cách cho HS quan sát các s v t, hi năt ng thông qua
các k t qu TN ho căquaăcácăđo n video ghi l i các hi năt ng th c t mâu thu n v i
k t lu n/d đoánămƠăHSăv aănêuăđ giúp HS nh n ra các bi u hi n tr c quan liên quan
đ năVĐ;
3. HS phát hi n ra mâu thu n gi a s v t/hi năt ng v a quan sát v i v n ki n
th că mƠă HSă đưă cóă tr că đó,ă khiă HSă xácă đ nhă đ c mâu thu n t tình hu ng CVĐă
chínhălƠăHSăđưătìmăhi u và phát hi năđ căVĐăcần gi i quy t.
 Rèn luy năkƿănĕngăđ xu t các gi iăphápăGQVĐ

Đ giúpăHSăđ xu tăđ
hi nătheoăcácăb c sau:

c các gi iăphápăGQVĐ,ăGVăcầnăđ nhăh

ng cho HS th c

1. Thu th p, l a ch n các thông tin có liênăquanăđ năVĐ;
2. Phân tích các thơng tin v a thu th pă đ c, k t n i v i ki n th c và kinh
nghi măđưăcó,ăt đóătìm ra ki n th c và/hay ph ngăphápăv t lí/liên môn cần s d ng
cho vi căGQVĐ;
3. Trênăc ăs các ki n th c/ph ngăphápăv t lí/liên mơn đưătìmăra,ăuăcầuăHSăđ
xu t các gi i pháp có th gi i quy tăđ căVĐ.
Trongăqătrìnhăđ xu t các gi iăphápăGQVĐ,ăHS khơng th s d ng hồn tồn
nh ng ki n th căđã bi t,ămƠăđịi h i HS m t s sáng t o th c s , m tăb c nh y v t
trong nh n th c. Lúc này, tr căgiácăđóngăvaiătrị quan tr ng. B ng tr c giác (d a trên
kinh nghi m và v n hi u bi t), HS d đoánăm t câu tr l i, m t gi i pháp cho VĐ đ t
ra r i tìm cách ki mătraătínhăđúngăđ n c a d đốnă(gi thuy t)ăđóăb ng th c nghi m.
Vi c rèn luy n tr căgiácăchoăHSălƠăđi uăkhóăkhĕn,ăGVăkhơngăth ch ra cho HS con
đ ngăđiăđ n tr c giác mà t HS ph i th c hi n nhi u lầnăđ có kinh nghi m, khơng ai
có th lƠmăthayăđ c. Tuy nhiên, GV có th t oăđi u ki n thu n l i cho HS t păd t


14
nh ngă b c nh yă đó,ă b ng cách phân chia m tă b c nh y v t l n trong khoa h c
thành nh ngăb c nh n m trong vùng phát tri n gần c aăHS.ăSauăkhiăđ c rèn luy n
nhi u lần, HS s tích luỹ đ c kinh nghi m, có s nh y c m trong vi c phát hi n và đ
xu t các gi i pháp GQVĐ.
 Rèn luy năkƿănĕngăl a ch n gi i pháp t iă u

Đ HS l a ch nă đ
theoăcácăb c sau:

c gi i pháp t iă u, GV cầnă đ nhă h

ng cho HS th c hi n

1.ăXácăđ nh các tiêu chí cầnăđánhăgiá;
Vi căxácăđ nhătiêuăchíăđánhăgiáăcầnăcĕnăc vào các yêu cầu c th :
ậ Th nh t:ăCóăđ m b o th c hi năđ

c m cătiêuăđã đ ra hay không;

ậ Th hai: N u th c hi n gi iăphápăđóăthì có làm n y sinh VĐ m i khơng;
ậ Th ba: Có thõa mãn đi u ki n th c t không nh ă v m t th i gian, ph
ti n h tr .

ngă

Sauăkhiăđ aăraăđ c các tiêu chí cầnăxácăđ nh m căđ quan tr ng c a t ng tiêu
chíăđ khiăphơnătíchă uăvƠănh căđi m c a t ng gi i pháp d a vào các tiêu chí này ta
s d dàng l a ch n gi i pháp t iă u.
2. Phân tích uăvƠănh
đ aăra;

căđi m c a t ng gi iăphápăđưăđ xu tătheoăcácătiêuăchíăđưă

3.ăĐ aăraăph ngăánăl a ch n. Ph ngăánăđ c l a ch n ph iălƠăph
mãn nh t các yêu cầuăđưăđ t ra cho VĐ cần gi i quy t.

ngăánăthõaă

 Rèn luy năkƿănĕngăl p k ho ch và th c hi n gi i pháp

h

Đ HS l păđ c k ho ch và th c hi năđ
ng cho HS th c hi nătheoăcácăb c sau:

c gi iăphápăđưăl a ch n, GV cầnăđ nh

1.ăXácăđ nh m c tiêu, yêu cầu công vi c;
2.ăXácăđ nh các công vi c c th cần th c hi năđ hoàn thành m c tiêu;
3.ăXácăđ nh m căđ

uătiênăc a t ng công vi c;

4.ăXácăđ nhăcácăph

ngăti năvƠăđi u ki n th c hi n;

5. Phân công nhi m v rõ ràng (n u công vi căđ

c th c hi n theo nhóm);

6. Ti n hành th c hi n;
7. Ki m tra l i công vi căđã th c hi n xem có hồn thành m c tiêu đ ra ch a.

 Rèn luy năkƿănĕngăđánhăgiáăhi u qu c a vi c th c hi n gi i pháp

Vi căđánhăgiáăhi u qu gi iăphápăđưăth c hi n có th đ c ti n hành ngay t i l p
ho căh ng d n cho HS v nhà.ăTuyănhiên,ăđ quá trình đánhăgiáăđ t hi u qu GV cần
đ nhăh ng cho HS ti n hành theo quy trình nh tăđ nh, c th nh ăsau:
1.ăXácăđ nh n i dung cầnăđánhăgiá;