Luận văn Thạc sĩ Y tế công cộng: Thực hành tự chăm sóc phòng ngừa loét bàn chân của người bệnh đái tháo đường typ 2 và các yếu tố liên quan tại Trung tâm Y tế huyện Sa Thầy, tỉnh

B ăGIÁOăD CăVĨă ĨOăT O
TR

NGă

IăH CăTH NGăLONG

H ăXUÂN HÙNG

TH CăHÀNHăT ăCH MăSịC
PHọNGăNG AăLOÉTăBÀNăCHÂNăC Aă
NG

IăB NH ÁIăTHÁOă

NGăTYP 2

VÀăCÁCăY UăT ăLIÊNăQUAN
T IăTRUNGăTÂMăYăT ăHUY NăSAăTH Y,ă
T NHăKONăTUM

LU NăV NăTH CăS ăYăT ăCỌNGăC NG

HÀăN I ậ 2019


B ăGIÁOăD CăVĨă ĨOăT O
TR

NGă

IăH CăTH NGăLONG

KHOAă:ăKHOAăH CăS CăKH E
B ăMỌNă:ăYăT ăCỌNGăC NG

H ăXUÂN HÙNG

TH CăHÀNHăT ăCH MăSịC
PHọNGăNG AăLOÉTăBÀNăCHÂNăC Aă
NG

IăB NH ÁIăTHÁOă

NGăTYP 2

VÀăCÁCăY UăT ăLIÊNăQUAN
T IăTRUNGăTÂMăYăT ăHUY NăSAăTH Y,ă
T NHăKONăTUM
Chuyênăngành:ăYăT ăCỌNGăC NG
Mưăs :ă8ă72ă07ă01
LU NăV NăTH CăS ăYăT ăCỌNGăC NG

H

NGăD NăKHOAăH C: TS.ăVẪăTH ăKIMăANH

HÀăN Iăậ 2019

Thang Long University Library

L IăC Mă N
Tôi xin chân thành c mă nă Bană Giámă hi u,ă Phịngă àoă t oă sauă
cùng tồn th các Th y, Côătr

ngă

i h căTh ngăLongăđưăt oăđi u ki n cho tơi

trong su t q trình h c t p, rèn luy n,ătuăd
h c viên theo h c t iătr

ih c

ng và b iăd

ng ki n th c khi là

ng

Tôi xin chân thành c mă năquýăTh y, Cô b môn Y t công c ngătr

ng

i h căTh ngălongăđưătrang b cho tôi ki n th c,ăđ oăđ c ngh nghi p,ăph

ngă

pháp nghiên c uăvàăt ăduyăkhoaăh c.
Tơi xin t lịng c mă nă sâuă s c t i TS. Võ Th Kim Anh,ă đưă nhi t tình

h

ng d năvàăđ nhăh

ng tôi v xácăđ nh v năđ nghiên c uăđ n xây d ng lu n

v năt t nghi p.
Xin cámă năBanălưnhăđ oăvàăquýăđ ng nghi p t i Trung tâm Y t huy n Sa
Th y, t nh Kon Tum đưăt oăđi u ki n,ăgiúpăđ và ph i h p trong quá trình thu
th p thu s li u.
Bình D

ng, ngày….. tháng ….. n m 2019

H Xuân Hùng


L IăCAMă OAN
Tơiăxinăcamăđoan đ tài lu năv nănàyălàăcơngătrìnhănghiênăc u c a riêng tơi,
do chính b n thân tơi th c hi n, t t c s li u trong lu năv nănàyălàătrungăth c,
kháchăquanăvàăch aăt ngăđ

c công b trong b t k cơng trình nào khác. N u có

đi u gì sai trái tơi xin hồn tồn ch u trách nhi m.
Tác gi lu năv n

Thang Long University Library

M CăL C
L i c mă n
L iăcamăđoan
M cl c
Danh m c các ký hi u, các ch vi t t t
Danh m c các b ng
T V Nă
Ch

...................................................................................................... 1

ngă1ăT NGăQUANăYăV N ....................................................................... 3

1.1

nhăngh aăb nhăđáiătháoăđ

ng ................................................................. 3

1.2 Tiêu chu n ch năđoán đáiătháoăđ
1.3 Phân lo iăđáiătháoăđ

ng ........................................................ 3

ng ............................................................................ 4

1.4 Tình hình m căđáiătháoăđ

ng trên th gi i và t i Vi t Nam ..................... 5

1.4.1 Tình hình m căđáiătháoăđ

ng trên th gi i.......................................... 5

1.4.2 Tình hình m căđáiătháoăđ

ng t i Vi t Nam ........................................ 5

1.5 Bi n ch ng chung c a b nhăđáiătháoăđ

ng ............................................... 6

1.6 Các khái ni măliênăquanăđ n bi n ch ngăbànăchânăđáiătháoăđ
1.6.1

ng ........... 6

nhăngh aăloétăbànăchân ...................................................................... 7

1.6.2 Phân lo i loét bàn chân ......................................................................... 8
1.6.3 Quá trình d năđ năLBCădoăđáiătháoăđ

ng,ăc ăch b nh sinh c a

loét bàn chân ......................................................................................... 8
1.6.4 Vai trò c a b nh lý th n kinh ................................................................ 9
1.6.5 Vai trò c a b nh lý m ch máu: ........................................................... 11
1.6.6

căđi m các v trí loét bàn chân và t năth

tháoăđ

ngăx

ngădoăđáiă

ng........................................................................................... 13

1.6.7 Các bi năphápăch măsóc,ăphịngăng a t năth
và c t c tăchiăđ i v iăng

i b nhăđáiătháoăđ

ngăloétăbànăchână
ng: ............................. 13

1.6.8 Nguyên t căđi u tr loétăbànăchânădoăđáiătháoăđ

ng ......................... 14

1.7 M t s nghiên c u v th c hành t ch măsócă phịngăng a loét bàn
chân c aăng

i b nhăđáiătháoăđ

ng typ 2 trên th gi i và t i Vi t Nam....... 14


1.7.1 M t s nghiên c u v th c hành t ch măsócăphịngăng a lt
bàn chân c aăng

i b nhăđáiătháoăđ

ng typ 2 trên th gi i.............. 14

1.7.2 M t s nghiên c u v th c hành t ch măsócăphịngăng a lt
bàn chân c aăng

ng typ 2 t i Vi t Nam ............ 16

căđi măđ aăđi m nghiên c u ................................................................. 17

1.8
Ch

i b nhăđáiătháoăđ

ngă2ă

IăT

iăt

2.1

NGăVÀăPH

NGăPHÁPăNGHIÊNăC U .................. 18

ng,ăđ aăđi m, th i gian nghiên c u ............................................... 18

2.1.1

iăt

2.1.2

aăđi m nghiên c u ........................................................................... 18

ng nghiên c u ......................................................................... 18

2.1.3 Th i gian nghiên c u........................................................................... 18
2.2 Ph

ng pháp nghiên c u .......................................................................... 18

2.2.1 Thi t k nghiên c u............................................................................. 18
2.2.2 C m u nghiên c u ............................................................................. 18
2.2.3 K thu t ch n m u .............................................................................. 19
2.3 Các bi n s và ch s nghiên c u .............................................................. 19
nhăngh aăbi n s .............................................................................. 19

2.3.1

2.3.2 Ch s nghiên c u ............................................................................... 28
2.4 Ph

ngăphápăthuăth p thông tin ................................................................ 28

2.4.1 Công c thu th p thông tin .................................................................. 28

2.4.2 K thu t thu th p thơng tin ................................................................. 29
2.5 Phân tích và x lý s li u .......................................................................... 30
2.6 Sai s và bi n pháp h n ch sai s ............................................................ 30
2.6.1 Sai s ................................................................................................... 30
2.6.2 Bi n pháp kh c ph c ........................................................................... 30
2.7
Ch

oăđ c trong nghiên c u......................................................................... 31
ngă3ăK T QU ......................................................................................... 32

3.1

c đi m dân s xã h i c aăđ iăt

ng nghiên c u ................................... 32

3.2 Th c hành t ch măsócăphịngăng a lt bàn chân c aăng
tháoăđ

i b nhăđáiă

ng................................................................................................. 36

3.3 M t s yêu t liênăquanăđ n th c hành t ch măsóc phịng ng a lt

Thang Long University Library


bàn chân

Ch

ng

i b nhăđáiătháoăđ

ng ..................................................... 44

ngă4ăBÀNăLU N ...................................................................................... 49
căđi m c aăđ iăt

4.1

ng nghiên c u ......................................................... 49

4.1.1

căđi m dân s xã h i c aăđ iăt

4.1.2

căđi m ti n s b n thân

ng

ng nghiên c u ............................... 49
i b nhăđáiătháoăđ

4.1.3 Nh ng tri u ch ng hi n t i c a chân

ng

ng ..................... 50

i b nhăđáiătháoăđ

4.2 Th c hành t ch măsócăphịngăng a lt bàn chân c aăng
tháoăđ

ng..... 54

i b nhăđáiă

ng................................................................................................. 56

4.3 M t s yêu t liênăquanăđ n th c hành t ch măsócăbànăchân ................. 59
K T LU N ........................................................................................................ 63
KI N NGH ....................................................................................................... 64
TÍNH KH THI C Aă

TÀI

DANH M C TÀI LI U THAM KH O
PH L C


DANHăM CăCÁCăKụăHI U,ăCÁCăCH ăVI TăT T
TI NGăVI T
T

áiătháoăđ

LBC

ng

Loét bàn chân

TI NGăANH
ADA

American Diabetes Association
Hi păh iă áiătháoăđ

CDC

ngăHoaăKì

Centers for Disease Control and Prevention
Trungătamăki măsốtăd chăb nhăHoaăKì

IDF

International Diabetes Federation
Liênăđồnă áiătháoăđ

IWGDF

ng qu c t

International Working Group on Diabetic Foot
Nhóm cơng tác qu c t v bànăchânăđáiătháoăđ

WHO

ng

World Health Organization
T ch c Y t th gi i

Thang Long University Library


DANHăM CăCÁCăB NG
B ngă2.1ă

nhăngh a,ăphânălo iăvàăph

ngăphápăthuăth păcácăbi năs .......... 19

B ngă2.2ă

ánhăgiáăth căhànhăphòngăng aăloétăbànăchân ............................... 25

B ngă3.1

căđi m dân s xã h i c aăđ iăt

B ngă3.2ă

căđi măti năs b năthână ăng

B ngă3.3ă

ng nghiên c u......................... 32
iăb nh đáiătháoăđ

Nh ngătri uăch ngăhi năt iăc aăchânăc aă ng
đ

ng ............... 33

iăb nh đáiătháoă

ng .............................................................................................. 35

B ngă3.4ă

Th căhànhăt ăch măphòngăng aăloétăbànăchân ............................... 36

B ngă3.5ă

Th căhànhăđúngăt ăch măphòngăng aăloétăbànăchân ...................... 42

B ngă3.6ă

M tăs ăđ căđi mădânăs ăh căliênăquanăđ năth căhànhăt ăch mă
sócăphịngăng aăltăbànăchână ăng

B ngă3.7ă

iăb nh đáiătháoăđ

M tăs ăđ căđi măti năs b năthânăliênăquanăđ năth căhànhăt ă
ch mă sócă phịngă ng aă ltă bànă chână ă ng
đ

B ngă3.8ă

ng ......... 44

iă b nh đáiă tháoă

ng .............................................................................................. 46

M tăs ătri uăch ngăhi năt iăliênăquanăđ năth căhànhăt ăch mă
sócăphịngăng aăltăbànăchână ăng

iăb nh đáiătháoăđ

ng ......... 48


1

TăV Nă
Hi nănayăđáiătháoăđ
toàn th gi i. S l

ng là m t b nh mang tính tồn c u vàăđangăt ngătrênă

ng ng

i b nh đáiătháoăđ

1980,ătrongăđóăt p trung ch y u

ngăt ngăg p 4 l n so v iăn mă

các qu c gia có thu nh p th p và trung bình

[62]. Theo s li u c aă Liênăđoànă áiătháoă đ
n mă2040ăs có kho ng 642 tri uăng

că tínhăđ n

ng qu c t (IDF),

i m căđáiătháoăđ

ng [44]. Theo báo cáo

c a Trung tâm ki m soát d ch b nh Hoa K (CDC),ăvàoăn mă2011ăthìăđáiătháoă
đ

ng là nguyên nhân gây t vong hàng th 7 t i M v i kho ngă73.000ăng

[38]. T i

nă

2007ă vàă đ

,ă

c tính có kho ng 40 tri uăng

i m că đáiătháoăđ

i

ngăn mă

c d đoánă s t ngă lênă đ n 70 tri uă vàoă n mă 2015 [43]. T i Vi t

Nam, theo báo cáo c a T ch c Y t th gi iă(WHO)ăn mă2016ăthìăt l hi n
m c b nhăđáiătháoăđ
vongădoăđáiătháoăđ
n làă2.060ătr
vong,

ng

nam là 4,7%, còn

n gi i là 5%. S tr

ng t i Vi tăNamătrongăđ tu i t 30ăđ n 69

ng h p.ăTrongăkhiăđóăđ tu i trên 70 thì

n cóă6.010ătr

ng h p t

nam là 2.530,

nam có 2.860 ca t

ng h p [61]. Nh ng s li uătrênăđưăcungăc p m t cách

t ng quát v tìnhăhìnhăđáiătháoăđ

ngăđangăr t ph bi n chung trên toàn th gi i

và t i Vi t Nam.
áiătháoăđ

ng là m t b nh nguy hi m g y ra nhi u bi n ch ng nghiêm

tr ng, nh bi n ch ng tim m ch, mù loà, suy th nă vàă đo n chi [44]. Các bi n
ch ngănàyălàmăt ngănguyăc ăt vong lên 2 l n so v i nh ng ng

i không m c

b nh [33]. Theo báo cáo c a Trung tâm ki m soát d ch b nh Hoa K , ng
b nh đáiătháoăđ

ngăcóănguyăc ătr m c m cao g p 2 l n so v i ng

b nh [40]. T ngăchiăphíăđi u tr tr c ti p và gián ti p cho ng
đ

i không m c

i b nh đáiătháoă

ng t i M n mă2012ălàă245ăt đôla [37]. T các s li u trên cho th y b nh

đáiătháoăđ
cho riêng ng

ng và các bi n ch ng không ch gâyăđauăđ n v th xác và tinh th n
i b nh, mà còn gây nhi u t n th tăkinhăphíăchoăgiaăđìnhăvàăxưăh i.

S đo n chi doăđáiătháoăđ

ng th

b nh [12]. H u qu này gây nh h
ng

i

ng x y ra sau kho ng 7-10ăăn măm c

ng r t l nă đ n ch t l

i b nh. Nguyên nhân chính gây nênăđo n chi

ng

ng cu c s ng c a

i b nh đáiătháoăđ

Thang Long University Library

ng


2

chính là nhi m trùng n ng

chân,ă đ c bi t là bàn chân, ho i t , loét do b nh

đ ng m ch ngo i biên. Có kho ng 1,9-2,2% ng

i b nh đáiătháoăđ

ng b loét

chân m iăn mătrênătoànăth gi i [12]. M t s li u khác cho th y m iăn măcóă4ă
tri uăng
ng

iăđáiătháoăđ

ng tồn c u có v t loét chân và c m iă6ăng

i ph iăđo n chi [43]. N m 2010, t i M có kho ng 73.000 ng

c t b chi do b nhă đáiă tháoă đ
th

ng b t đ u v i m t v t th

i thì có 1
i b nh ph i

ng [37]. T i Vi t Nam, tình tr ngă đo n chi
ng,ătr y x

c d năđ n v tăloétăsauăđi u tr m t

th i gian dài không kh i [56]. Các nghiên c u khác nhau t i Vi t Nam cho th y
t l loét chân

ng

i b nh đáiă tháoă đ

b nh vi n N i ti t Trung
h

ngăvà 20%

ng còn khá cao, c th là 34,2%
b nh vi n Nguy n Tri Ph

ngăđ n công vi c và cu c s ng c a ng

ng gây nh

i b nh [11], [16]. Theo Trung tâm

ki m soát d ch b nh Hoa K , tình tr ngăđo n chi có th ng năng a b ng cách
ch măsócăt t cho bàn chân và s c kho c a ng
ch măsócăvàăb o v bàn chân c a ng

i b nh đáiătháoăđ

i b nh là vô cùng quan tr ng [39]. Nhi u

nghiên c u khácăc ngăđưăch ra r ng có th phịng ng aăđ
sốtăđ

ng, trongăđóă

c lt chân n u ki m

ng huy t t tăvàăch măsócăbànăchânăđúngăcách [41], [50].

Khoa N i ti t b nh vi n qu n lý .000 ng

i b nh đáiătháoăđ

ng và nh ng

b nh lý n i ti t khác. Tuy nhiên, t i b nh vi năch aăchúătr ng giáo d c s c kh e
v ch măbànăchânăchoăng

i b nh đáiătháoăđ

ng. Vì v y, chúng tôi ti n hành

th c hi năđ tài “Th c hành t ch m sóc phịng ng a loét bàn chân c a ng
b nh đái tháo đ

ng typ 2 và y u t liên quan t i trung tâm y t huy n Sa

Th y, t nh Kon Tum” nh măxácăđ nh th c hành t ch măsócăbànăchân
b nh đáiătháoăđ

i

ng

i

ng, t đóăđ a ra nh ng bi n pháp giáo d c s c kh e can thi p

hi u qu v i các m c tiêu c th nh ăsau:
1. Mô t th c hành v t ch măsócăphịng ng a lt bàn chân c a ng
đáiătháoăđ

i b nh

ng typ 2 khiăđ n khám b nh t i trung tâm y t huy n Sa Th y,

t nh Kon Tum.
2. Phân tích m t s y u t liên quan đ n th c hành v t ch mă sócăphịng
ng a lt bàn chân c aăđ iăt

ng nghiên c u.


3

Ch

ng 1

T NGăQUAN YăV N
nhăngh aăb nhăđáiătháoăđ

1.1

áiătháoăđ

ng

ng là m t b nh m n tính x y ra khi tuy n t y không s n xu t

đ insulin, m t hóc-mơnă đi uă hịaă l

ngă đ

ng trong máu, ho că khiă c ă th

không th s d ng insulin hi u qu mà nó sinh ra [31].
Theo Hi p h iă áiătháoăđ
ADA) ậ 2011 [27], [29]:m t ng

ng Hoa K (American Diabetes Association i b nh đ

căcoiălàă T ăn u có m t trong các

đ căđi m sau:
- HbA1că≥ă6.5%:ăGlucosylatedăhemoglobinălàătênăg iăđ i di n cho m t s
các hemoglobin khác nhau xu t hi n trong huy t thanh. K t qu c a vi c g n
glucose ho c s chuy n hóa glucose vào hemoglobulin (HbA0), vì v y có nhi u
lo i hemoglobulin HbA1a, HbA1b, HbA1c và có tên g i chung là HbA1 .
- Ho căđ

ngămáuăđóiă(nh nă năt i thi u 8 gi )ă≥ă7ămmol/l,ăđ

c làm ít

nh t 2 l n vào 2 ngày khác nhau
- Ho căđ

ng máu 2 gi sau Nghi măphápăt ngăđ

ng máuă(NPT M)ă≥ă

11,1 mmol/l
- Ho căđ

ng máu b t k ≥ă11,ă1ămmol/lăvàăcóătri u ch ngăt ngăđ

máu c đi nă(đáiănhi u, khát nhi u, s t cân khơng gi iăthíchăđ
1.2 Tiêuăchu năch năđốn đáiătháoăđ
Tiêu chu n ch năđoánăđáiătháoăđ

ng

c)

ng
ng (theo Hi p H iă áiătháoăđ

ng M

ậ ADA) d a vào 1 trong 4 tiêu chu năsauăđây:
a)ă Glucoseă huy tă t
mg/dL (hay 7 mmol/L). Ng
u ngăn

căl c,ăn

ngă lúcă đóiă (fastingă plasmaă glucose:ă FPG)ă ≥ă 126ă
iăb nh ph iănh nă nă(khơngău ngăn

căđunăsơiăđ ăngu i)ăítănh tă8ăgi ă(th

căng t,ăcóăth ă

ngăph iănh năđóiăquaă

đêmăt ă8ă-14ăgi ),ăho c:
b)ăGlucoseăhuy tăt
glucoseăđ

ngă ăth iăđi măsauă2ăgi ălàmănghi măphápădungăn pă

ngău ngă75gă(oralăglucoseătoleranceătest:ăOGTT)ă≥ă200ămg/dLă(hayă

11,1 mmol/L). Nghi măphápădungăn păglucoseăđ

ngău ngăph iăđ

căth căhi nă

Thang Long University Library


4
theoă h
tr

ngă d nă c aă T ă ch că Yă t ă th ă gi i:ă Ng

că khiă làmă nghi mă pháp,ă dùngă m tă l

glucose, hòa tan trong 250-300ămlăn
đóăng

iă b nh nh nă đóiă t ă n aă đêmă

ngă glucoseă t

ngă đ

ngă v iă 75gă

c,ău ngătrongă5ăphút;ătrongă3ăngàyătr

că

iăb nh năkh uăph năcóăkho ngă150-200ăgamăcarbohydratăm iăngày.
c)ăHbA1că≥ă6,5%ă(48ămmol/mol).ăXétănghi mănàyăph iăđ

phịngăthíănghi măđ
d)ă ă ng

căth căhi nă ă

căchu năhóaătheoătiêuăchu năqu căt .

iă b nh cóă tri uă ch ngă kinhă đi nă c aă t ngă glucoseă huy tă ho că

m căglucoseăhuy tăt

ngă ăth iăđi măb tăk ă≥ă200ămg/dLă(hayă11,1ămmol/L).

N uăkhơngăcóătri uăch ngăkinhăđi năc aăt ngăglucoseăhuy tă(baoăg măti uănhi u,ă
u ngănhi u,ă nănhi u,ăs tăcânăkhơngărõăngunănhân),ăxétănghi măch năđốnăa,ă
b,ădă ă trênăc năđ

căth că hi năl păl iăl n 2ăđ ă xácă đ nhăch năđoán.ăTh iăgiană

th căhi năxétănghi măl nă2ăsauăl năth ănh tăcóăth ăt ă1ăđ nă7ăngày [32].
Trongăđi uăki năth căt ăt iăVi tăNam,ănênădùngăph
hi uăqu ăđ ăch năđoánăđáiătháoăđ

ngălàăđ nhăl

ngăglucoseăhuy tăt

2ăl nă≥ă126ămg/dLă(hayă7ămmol/L).ăN uăHbA1căđ
đ

ngăphápăđ năgi năvàă
ngălúcăđóiă

căđoăt iăphịngăxétănghi mă

căchu năhóaăqu căt ,ăcóăth ăđoăHbA1că2ăl năđ ăch năđoánă T .

1.3 Phơnălo iăđáiătháoăđ

ng

Theo ada 2017, phân loai T nh ăsau:
T

typ 1: do t h y t bàoă ,ă th

c ch năđoánă T ătr
g y. Kh iăphátăđ t ng t.ă
ceton. Ng

i b nh ph iăđ

ng d nă đ n thi u insulin tuy tă đ i.

c 40 tu i (nh tălàătr
ngămáuăth

c 30 tu i). Ng

ng cao, có chi uăh

i b nh th

ng

ng nhi m toan -

că đi u tr b ng Insulin m i ki măsoátăđ

că đ

ng

máu.
T

typ 2: do s m t d n t bàoă ăs n xu t insulin x yăraăth

trên n n kháng insulin.
béo. Kh i phát b nhăth
Ki măsoátăđ
h đ

ng máu.

căđ

c ch năđoánă T ăsauă40ătu i. Ng
ng t t . Khơng có chi uăh

ng máu b ng ch đ

ng xuyên

i b nh th

ng

ng nhi m toan - ceton.

n,ăluy n t p và/ ho c các thu c u ng


5
T thai kì: ch năđốnă T
màăkhơngăđ

tam cá nguy t th 2 ho c th 3 c a thai kì,

c ch năđoánă T tr

c khi mang thai.

T doăcácănguyênănhânăkhácănh ăcácăb nh v tuy n t y ngo i ti tă(nh ă
x ă nang),ă thu c và hóa ch t có th gây nên

T

(glucocorticoid,ă đi u tri

HIV/AIDS, ho c sau khi c y ghép n i t ng) [32].
1.4 Tình hình m căđáiătháoăđ

ngătrênăth ăgi iăvƠăt iăVi tăNam

1.4.1 Tình hình m căđáiătháoăđ

ng trên th gi i

Trên th gi i, tình tr ng v các b nh m nă tínhă đangă cóă xuă h

ngă t ngă

nhanh,ătrongăđóăbaoăg m c b nh T . T l m c b nh T đưăt ngălênănhanhă
chóng

các qu c gia có thu nh p trung bình và th p.ăN mă2012,ă T là nguyên

nhân tr c ti p gây ra 1,5 tri uătr

ng h p t vong. Bên c nhăđó, l

trong máu cao c ng là nguyên nhân gây ra thêm 2,2 tri uăng
n a s ca t vongădoăl

ngăđ

ng trong máu cao x yăraătr

ngăđ

ng

i ch t. G n m t

c 70 tu i [60].

Theo WHO, b nh T s làănguyênănhânăhàngăđ u gây t vong th 7 vào
n mă2030.ăT l m c

T

ng

toàn c u

i l n trên 18 tu iăđưăt ngăt 4,7%

n mă 1980ă lênă 8,5%ă n mă 2014 [60]. S ng

i m c b nh

T

đưă t ngă t 108

tri u lên 422 tri u trong kho ng t n mă1980ăđ năn mă2014 [60]. Theo báo cáo
c a Liênă đoànă áiă tháoă đ
kho ng 415 tri uăng
do T .ă

ng qu c t (IDF),ă vàoă n mă 2015 trên th gi i có

i m c b nh

c tính s tr

T ,ătrongăđóăcóă5ătri u tr

ng h p m c s lên 642 tri u ng

1.4.2 Tình hình m căđáiătháoăđ

ng h p t vong

iăvàoăn mă2040 [45].

ng t i Vi t Nam

T l m c b nh T c a Vi tăNamăđangăt ngăr t nhanh trong kho ng vài
th p k g năđây. Kho ngă20ăn mătr
s

c, s ng

im c

T

ch chi m 1-2% dân

các thành ph l nănh ăHàăN i, Hu và thành ph H Chí Minh. Tuy nhiên

con s nàyăt ngălênă4-5% dân s Vi tăNamăvàoăn mă2002 [59].ăN mă2008,ăthànhă
ph H Chí Minh có g nă 7%ă ng
T .ă Theoă

iă tr

ng thành

đ tu i 30-69 m c b nh

c tính gánh n ng b nh t t toàn c u c aă WHO,ă n mă 2008ă Vi t

Nam có kho ngă17.000ăng

i ch t vì các bi n ch ng c a b nh T .ăC ngătheoă

WHO,ăn mă2012, có ít nh t kho ng 2 tri uăng

im c

T

m c dù 60% trong

Thang Long University Library


6
s đóăv năch aăđ

c ch năđốnăvàăkhơngăbi t b năthânăđangăm c b nh,ăkhiăđ

c

phát hi năthìăđưăcóănhi u bi n ch ng nguy hi mănh ăbi n ch ng tim m ch, th n
kinh, suy th n, mù lòa và các bi n ch ng bàn chân T [59], [5]. S li u th ng
kêăn mă2014ătrênă2.402ăng

i dân t 30-69 tu i s ng t i Hà N i cho th y t l

hi n m c b nh T làă7,9%ăvàăcóăđ n 61,8% ng

i b nh m c T khôngăđ

c

phát hi n [9]. Theo báo cáo t i H i ngh khoa h c v N i ti t ậ Chuy n hóa tồn
qu c, s l

ng ng

i b nh

phân b đ u trong c n

T

không ch t p trung

hai thành ph l n mà

c. C th t i mi n núi phía b călàă4,82%;ăđ ng b ng

sông H ng 5,81%; duyên h i mi nă Trungă 6,37%;ă Tâyă Nguyênă 3,82%;ă ôngă
Nam B 5,95% và Tây Nam B là 7,18% [20].
1.5 Bi năch ngăchungăc aăb nhăđáiătháoăđ
áiătháoăđ

ng

ng là b nh nguy hi m, gây ra nhi u bi n ch ng t nh đ n

n ng, có th đeăd aăđ n tính m ng ng

i b nh. Nhi u nghiên c u ch ra r ng khi

m că T ăsauăm t th i gian s có th làm nh h
th n, dây th n kinh. Vì v y,

T

ngăđ n tim, m ch máu, m t,

là m t trong nh ng nguyên nhân chính gây

nh iămáuăc tim,ăđ t qu , mù loà, suy th n và c t c t chi [44], [35], [60].
Cùng v i vi c gi mă l uă l
kinh ngo i biên

ng máu, b nh th n kinh do t nă th

ngă th n

bànă chână làmă t ngă nguyă c ă loétă chân,ă nhi m trùng và cu i

cùng c n c t b chiăd

i [60].

B nh lý võng m c

T

là m t nguyên nhân quan tr ng gây mù lòa, xu t

hi n do s thayă đ i lâu dài c a các m ch máu nh trong võng m c. Có 2,6%
b nh mù tồn c u có ngun nhân là t b nh lý m n tính T [44].
Theo báo cáo d li uăhàngăn măc a h th ng d li u v th n c a Hoa K
n mă2014,ă T là m t trong nh ngănguyênănhânăhàngăđ u c a suy th n t i Hoa
K [35, 57].
1.6 Cácăkháiăni măliênăquanăđ năbi năch ngăbƠnăchơnăđáiătháoăđ
Theo nhóm cơng tác qu c t v bàn chân

T

ng

(IWGDF), các khái ni m

có liên quan bao g m:
- Bàn chân

T : bao g m nhi m trùng, loét, ho c h y ho i c u trúc mô


7
bànăchânăliênăquanăđ n b nh th n kinh và ho c b nh đ ng m ch ngo i biên chi
d

i

nh ng ng

i b nh T .

- Ch năth

ngăbànăchân:ăb t k b tăth

ngănàoăliênăquanăđ n t năth

ngă

da, móng ho c nh ng mơ sâu c a bàn chân.
- Lt chân: t năth

ngătồnăb ph n da dày c a bàn chân

- M t v t loét lành: da lành, nh ngăbi u hi n s tái t o bi u mô c a m t
v tăloétătr

căđóă

- B nh th n kinh T : s hi n di n c a các tri u ch ng ho c d u hi u r i
lo n ch că n ngă th n kinh ngo i vi

ng

i b nh

T

sau khi lo i tr các

nguyên nhân khác
- M t c m giác b o v
- Th n kinh ậ thi u máu c c b : s k t h p c a b nh th n kinh

T

và

b nhăđ ng m ch ngo i biên.
nhăngh aăloétăbƠnăchơnă

1.6.1

Loét bàn chân (LBC) là h u qu c a b nh lý th n kinh ngo i biên (do gi m
c m giác, r i lo n th n kinh t đ ng) và thi uă máuă (doă x ă v a m ch c a các
m ch máu

chân).

ng

i b nh

nhi uăđo n và

T ,ăt năth

ngăm chămáuăth

ng b hai bên, t năth

xa,ăliênăquanăđ năcácăđ ng m chăphíaăd

Nhi m trùng ít khi là m t y u t đ nă đ că màă th
ng

ngă

i g i [21].
ng gây bi n ch ng

i có b nh lý th n kinh và thi u máu. Nhi m trùng gây ra nh ng ho i t m

r ng, t o nên v t loét bàn chân.
LBCădoă T ăcóăth chia làm 2 nhóm chính trên lâm sàng.
- LBC do b nh lý th năkinh:ătrongăđóăb nh lý th n kinh chi mă uăth , tu n
hoàn c a bàn chân còn t t.
- LBC do th n kinh- thi u máu: ph i h p c b nh lý th n kinh và thi u
máu,ăth

ng m t m ch c a bàn chân.

T năth
hi m th y

ngădoăthi uămáuăđ năthu n không ph i h p v i b nh lý th n kinh
ng

i b nh T [58].

Thang Long University Library


8
1.6.2 Phơnălo iăloét bàn chân
N mă 1970,ă cácă tácă gi Wagner và Megitte
Amigos,ă Californiaă đưă l p ra b ng phân lo i t nă th

b nh vi n Rancho Los
ngă loétă bànă chână g m 6

phânăđ :ăđ 0, 1, 2, 3: ch y uăđánhăgiáăm căđ sâu c a t năth
đánhăgiáăm căđ lan t a c a t năth

ng,ăđ 4ăvàăđ 5

ngăvàăcóăliênăquanăđ n t năth

ngăm ch

máu nhi uăh n [48]:
-

0:ăKhơngălt,ănh ngăcóăcácăy u t nguyăc ăgâyăloétănh ăbi n d ng

chân ho c chai chân. 11
-

1: loét nông, không thâm nh p các mô

sâu.

-

2: loét qua t ch căd

iăda,ăđ ngăx

-

3:ăviêmăgân,ăviêmăx

ng,ăápăxeăho c viêm mô t bào sâu.

-

4: ho i t ngón chân ho c ph nătr

-

5: ho i t lan r ng bàn chân.

ng,ăkh p, dây ch ng.
c c a bàn chân

1.6.3 Quáătrìnhăd năđ năLBCădoăđáiătháoăđ

ng,ăc ăch ăb nhăsinhăc aăloét

bàn chân
T ngăđ

ng huy t là m t y u t nguyăc ăđ c l păđ các b nh lý th n kinh

vàă x ă v aă đ ng m ch ti n tri n nhanh trong b nhă T ,ă nóă đóngăvaiătrịă quană
tr ng d năđ n LBC. B nh lý th n kinh d năđ n gi m nh y c m c măgiácăvàăđôiă
khi gây bi n d ng bàn chân. T năth

ngăth n kinh c m giác ngo i vi d năđ n

gi m c m giác b o v , bàn chân khó ki m sốt nên d b các ch nă th
t ngă ápă l c, ch nă th

ngădoă

ngă c ă h c ho c do nhi t. N u c ngă thêmă điă giày/ă dépă

không phù h p ho căđiăchânătr n có th gâyăltămưnătínhă.ă

ng th i, b nh lý

th n kinh ngo iăviăc ngălàmăthayăđ i c u trúc bàn chân gây m t năđ nhăt ăth
vàăđi u h p nhăh

ngăđ năc ăsinhăh cădángăđi.ăH n ch t m v năđ ng và thay

đ i c u trúc ch u l c c a bàn chân là h u qu t nh ng xáo tr n trên. Nhơ
x

ng,ămóngăvu t ho c ngón chân cái búa, vòm bàn chân cao, và tr t các kh p

bànăđ t là nh ng bi n d ngăth
đ ng

ng th y

kh p c chân và các kh iăx

ng

i b nh

ngăbànăchânălàă nhăh

T .ăH n ch t m v n
ngăđ u tiên c aăt ngă

áp l căbànăchânăvàăngónăchânăkhiăđi.ăQătrìnhănàyăd năđ năt ngăápăl căd ăth a,


9
chai chân và hình thành mơ s o. T ngă t i b tă th
huy tăd

ng,ă th

ng xuyên làm xu t

i da và gây loét. Khi các l p b o v c a da b phá v , các mô b ti p

xúc v i vi khu n xâm nh p thì lt có th ti n tri năđ tr thành b i nhi m. B t
k v t loét sâu ho c m r ngăđ uăcóăkhuynhăh
trùng nhă h

ngă đ n v x

ng,ă x

ch m quá trình ch a lành v tăth
LBC

ng

i b nh

ng gây viêm t yăx

ngă ho c t yă x

ng.ă Viêmă t yă x

ngă làmă

ngăvàălàăy u t nguyăc ăchoătáiăloét [58].

T ălà k t qu c a nhi u nguyên nhân, chúng có m i

quan h g n bó m t thi t v i nhau. Các nguyên nhân (ch nă th
trùng, t nă th

ng.ăNhi m

ngă vàă nhi m

ngă đaă dâyă th n kinh, b nh lý m ch máu) này có th ph i h p

cùng th iăđi m ho c không. Nhi m trùng làm n ng thêm các v t LBCăvàăc ngălàă
y u t nguyăc ăgâyăc t c tăchiănh ngăítăkhiălàăm t y u t đ năđ c gây nên LBC
[34].
Các y u t sauăđóngăgópăvàoănguyăc ăgâyăLBCă ng

i b nh T [3] [29],

[34]:
- Tu i cao
- Gi i nam
- Th i gian phát hi n b nhăđáiătháoăđ
- Tình tr ng ki măsốtăđ

ngătrênă10ăn mă

ng máu kém

- Tình tr ng b nh lý th n kinh ngo i vi và b nh lý m ch máu ngo i biên
- Có bi n ch ng võng m c
- Ti n s loét ho c c t c t chân
- Chai chân
- B ng ch ngăt ngăápăl c lòng bàn chân
1.6.4 Vaiătròăc aăb nhălỦăth năkinhă

B nh lý th nă kinhă th

ng hay g p nh t trong các bi n ch ng (BC) c a

T ă vàă làă bi n ch ng s m nh t. T l c a b nh lý th n kinh r t khác nhau
nh ngă t ngă lênă theoă th i gian b b nh và m că đ n ng c a b nh lý th n kinh
t ngălênăcùngăv i tu i, m căđ ki măsoátăđ

ng máu c a ng

i b nh [55]. B nh

lý th nă kinhă T ă tácă đ ngă đ n th n kinh ch đ ng (bao g m th n kinh v n

Thang Long University Library


10
đ ng, th n kinh c m giác) và th n kinh t đ ng.ă

căđi m c a t năth

ngăth n

kinhă T ălàăs m t myelin t ngăđo n, có tính ch tăđ i x ng và lan t a d năđ n
làm gi m t căđ d n truy n th n kinh, r i lo n tính nh y c m c m giác và th n
kinh t đ ng. Nghiên c u c a William R Ledoux th y bi n ch ng th n kinh
ngo i vi có

88,5% ng

i b nh loét chân so v i 55,0% ng

i b nh không loét

(OR=6,28,ăđ tin c y 95%: min: 1,88; max: 21,) [46], nghiên c u c a S.M.Ali,
A.Basit và S.Mutaz trên 100 ng
t nă th

i b nh đáiă tháoă đ

ng loét chân th y 100%

ngă loétă cóă ngu n g c th nă kinhă trongă đóă 58%ă ph i h p nguyên nhân

th n kinh và thi u máu c c b [26]. T i Vi t Nam, trong nghiên c u c a Bùi
Minhă
th

c (2002), 100% ng

i b nh

T ă b LBC có tri u ch ng c a t n

ngăth n kinh ngo i vi v i các m căđ khác nhau (gi m và/ ho c m t ph n

x gân gót) [8], t l đóălàă88,9%ă nghiên c u c aă

ng Th Mai Trang (2011)

[22].
R i lo n th n kinh ch đ ng (c m giác và v năđ ng):
- Gi m c m giác b n th và y uăcácăc ăn i t i bàn chân d năđ n s bi năđ i
c u trúc c a bàn chân (s p vòm bàn chân, ngón chân hình búa, hình vu t) làm
thayăđ iăcácăđi m t đèăc a bàn chân [34].
- Li tăcácăc ăb păchân,ăđ c bi tălàăc ăchàyăsau,ăngoàiăvi c làm s p vịm bàn
chân, ngón chân cái v o trong mà cịn làm gi m h p thu s c ( l c ph n h i)
trong khi di chuy n. Bi n đ i c u trúc c aăbànăchânăgâyăraăt ngăápăl căkhiăđi.ă
Các ngón chân bi n d ng hình vu tăthúălàmăchoăthìăđ y t i c a bàn chân trong
dángăđiăkhóăkh n.ăK t qu làăt ngămaăsátă phía bên c a kh păbànăđ t ngón cái
làm cho vùng da này d loét [42]. Li tă c ă n i t i bàn chân gây m t cân b ng
trongăđ ng tác g p, du i làm cho ngón chân có d ngănh ăvu t thú, ph năđ u các
đ t bàn chân b nhôăraătr

c,ăgâyăt ngăápăl c l n

đ uăd

iăcácăx

ngăbànăchână

[55].
- Gi m nh y c m v i c măgiácăđau,ăgi m c m giác b n th c ng v i các bi n
d ng bàn, ngón chânăđưălàmăt ngăápăl c b tăth
th d nălênăphíaăđ uăx

ngăkhiăđ ng,ăđi.ăTr ngăl

ngăbànăchânălàmăchoăcácăv trí này d b loét [55].

ngăc ă


11
- Gi i h n t m v năđ ng kh pălàmăbànăchânăcóăđ c ng khi di chuy n gây
ra gi m h p th s c (ph n l c- l c d i). t đóăx y ra hi năt

ng c xát gi a giày/

dép và b m tăda.ă i uăđóălàmăt ngăkh n ngăLBCă[42].
R i lo n th n kinh t đ ng:
- T năth

ngăth n kinh t đ ng làm m cácăshuntăđ ng ậ t nhăm ch,ăt ngă

nhi tăđ da,ăt ngăquáătrìnhătiêuăx

ngăc aăx

ng c chân và gây r i lo n vi tu n

hoàn gây phù n bàn chân ậ m t y u t tiênăl
th

ng d n t i loét c đ i v i t n

ngăthi u máu và b nh lý th n kinh [34]. R i lo n th n kinh t đ ngălàmăt ngă

dòngă máuă đ nă da,ă nh ngă l i làm gi m dịng máu mao m ch có tác d ng dinh
d

ng cho mô bàn chân, gây hi n t
- H u qu c a t năth

ng thi u máu vùng xa c a bàn chân.

ngăth n kinh t đ ng là da khô, n t n . S t ngănh

áp l că vàă maă sátă c ngă đ đ gây ra s hình thành các v t chai. R i lo n th n
kinh t đ ngăc ngăgâyăgi m ti t m hôi t o thu n l i cho s xu t hi n các v t
n t nh
đ uăth

da, t oăthànhăđ

ng vào cho các ch ng vi khu n b i nhi m và là kh i

ng g p c a loét sâu gan bàn chân.

- Bàn chân Charcot: là h u qu c a b nh lý th n kinh t đ ngătrongă T .ă
S thay c u trúc ch u l c

bàn chân k t h p v i quáătrìnhătiêuăx

ngăgâyănênă

bi n d ng bàn chân và các dây ch ng liên quan, t oăraăcácăđi m t đèăb tăth

ng

làm gi m ch căn ngăbànăchân [42].
1.6.5 Vaiătròăc aăb nhălỦăm chămáu:
T năth

ngăm ch máu gây tình tr ng thi u máu bàn chân, làm n ng thêm

các r i lo nădinhăd
m ch c aă chiă d

i.

ng c a bàn chân. T năth
ng

iă T ,ă cácă t nă th

h n,ăn ngăh năvàăg p nhi uăh nă nh ngăng
máu l nă th
T ăth

ngănàyăliênăquanăđ năcácăđ ng
ngă nàyă xu t hi nă th
i không b

T .ăB nh lý m ch

ng ph i h p v i b nh lý th n kinh. B nh lý m ch máu

ng lan t a,

đo n xa, hay g p

nh ngăc ngăcóăth ph i h p v i các t năth
Trên nh ng v t LBC

ng s m
ng

i

cácăđ ng m ch c a c ng chân [21],
ngăm ch máu g c chi.

b nhă T ,ăcácăk t qu nghiên c u th

s k t h p c a b nh lý th n kinh và b nh lý m ch máu [34].

ng

ng th y có
iă T ătuýpă

Thang Long University Library


12
1, y u t th năkinhăđóngăvaiătrịăch y u gây ra các r i lo nădinhăd
trongăkhiăđóă ng

iă T ătuýpă2ăcaoătu iăh n,ăt năth

ng bàn chân

ngăth n kinh và m ch

máuăđóngăvaiătrịăquanătr ngănh ănhau.
Vai trò c a ch nă th

ng: các ch nă th

ngă th

y u t thu n l i cho s hình thành LBC trên ng
- Các ch năth

ngă đ

că coiă nh ă làă cácă

i b nh T .ă

ngăđ ng: do các y u t tácăđ ng t bênăngoàiănh ăv p ph i

các v t c ng gây tr yă x

c ngón chân ho c bàn chân, d nă đ n loét ho c d m

ph i v t nh n (gai, m nh th y tinh, v t s c c nh trong giày, dép, ho cădoăđiăgiày,ă

dép quá ch t t o nên l c ép m nh t i m tăđi m trên vùng da ngón chân ho c bàn
chân d năđ n thi u máu, ho i t t i ch gây nên loét.
- Các ch năth

ngăt nh:ălàă h u qu c a b nh lý th n kinh v năđ ng, c m

giác và t đ ng, t o nên s bi n d ng c u trúc bàn chân v i nh ngăđi mătìăđèăb t
th

ng.ăCácăđi mătìăđèăb tăth

ngăđóăđóngăvaiătrịăcácăch năth

ngăt nhăgâyăloétă

bàn chân.
- Tácăđ ng c a th n kinh v năđ ng ậ c m giác làm y uăc ăbànăchânăvàăm t
cân b ngătrongăcácăđ ng tác co du i ngón chân, d năđ n s p vòm bàn chân. T n
th

ngăth n kinh t đ ng làm m cácă shuntăđ ng ậ t nhăm ch,ăgâyăt ngădòngă

máu,ăt ngătiêuăx

ng,ăt oănênăth

ngăt n kh p vùng bàn chân, gây bi n d ng

bànăchânămàăđi n hình là bàn chân Charcot v iăcácăđi mătìăđèăm i.
- Cácăđi mătìăđèăm i ậ mà hay g p nh t là

d

iăx

v tríăđ uăngónăchânăvàăđ u

ngăbànăchânăr t d t o nên LBC [8].

Vai trò c a nhi m trùng: Nhi m trùng là m iă đeă d a nguy hi m và
th

ng tr căđ i v i bàn chân c aăng

iă T .ăNhi mătrùngăth

ng làm v t loét

tr m tr ngăthêmănh ngăhi m khi là nguyên nhân gây ra loét [34]. Các v t LBC
ng

i b nh T ăr t nh y c m v i nhi mătrùngădoăđ

thu n l i cho nhi m trùng. M t khác tình tr ngă đ
ng

i b nh

ng máu caoălàămôiătr

ng

ng máu cao, kéo dài trên

T ăd n t i suy gi m ch căn ngăt v c a b ch c uăđaănhânătrungă

tính, gi m tính hóa ngăđ ng và s t p trung b ch c u và gi m ch căn ngămi n
d ch t bào [47], [48].


13
R i lo n tu n hoàn và b nh lý th năkinhălàăđi u ki n thu n l iăLBCăng
T ălanăr ng nhanh chóng. Nh ng v tăth

ngădùănh , n uăkhơngăđ

i

c theo dõi

vàăch măsócăcóăth t o nên các nhi m trùng âm ,ăsauăđóălanăr ng vào sâu trong
bàn chân. Nhi m trùng mô m m
x

ngăth

sâu d năđ n ho i t chi k t h p v i viêm t y

ng d năđ n c t c t chi [22].
că đi mă cácă v ă tríă loét bàn chân vƠă t nă th

1.6.6
đ

ngă x

ngă doă đáiă tháoă

ng

Loét bàn chân

ng

i b nh T ăth

ng hay g p

mu bàn chân, ngón cái

vàă đ u các ngón chân. Nghiên c u c a Leutenegger và c ng s [34] đưă nh n
m nhăđ n vai trò c a th n kinh c m giác - v năđ ng, d năđ n s bi năđ i c u
trúc c aă bànă chân,ă làmă thayă đ iă cácă đi mă tìă đè,ă t o nên nh ngă đi mă tìă đèă b t
th

ngămàătr

c h t là

các ngón chân, làm cho ngón chân r t d b loét. Thêm

vàoăđó,ăs gi m nh y c m v i c măgiácăđauăvàăgi m c m giác b n th khi n cho
ng

i b nh khơng nh n bi t ngón chân c a mình b loét và ti p t căđiăl i làm

cho v t loét tr nên ngày càng tr m tr ng. Ngoài ra, b nh lý m ch máu ngo i vi
làm gi m c pămáuăchoăbànăchân,ăđ c bi t là
v tríăđ u ngón chân r tăth

lt

Nghiên c u c aă
chânăth

ng n chi (bàn, ngón chân), nên

ng g p trong b nhălýăbànăchânădoă T .ă

ng Th Mai Trang (2011), trong s các v trí lt bàn

ng g p, lt

ngón chân chi m t l caoăh năcácănhómăkhácă(28,9%),

ti p theo là v trí lt

gan bàn chân (17,7%) và gót chân (15,6%) [22]. V trí

t nă th

ngă g p nhi u nh t trong nghiên c uă Bùiă Minhă

că (2002)ă làă đ u các

ngón chân (31,5%), ti pă đ n là v trí mu chân, gót chân, k ngón chân cùng
chi mă(9,3%).ăC ngănghiênăc u này cho th y t l t năth
chân trên phim XQ

ngăx

ngăbàn,ăngónă

nhóm có ho i t là (52,4%) so v i nhóm khơng ho i t là

(18,2%) [8]).
1.6.7 Cácăbi năphápăch măsóc,ăphịngăng aăt năth
c tăchiăđ iăv iăng

iăb nh đáiătháoăđ

ngăltăbƠnăchơnăvƠăc tă

ng:

- Không hút thu c lá.
- Gi đ

ng huy t năđ nh: 5-7ămmol/lălúcăđói.ă

Thang Long University Library

14
- i u tr t ngăhuy t áp n u có.
- i u tr r i lo n m máu n u có.
- Ln ln mang giày dép k c trong nhà tránh gi m ph i v t s c nh n.
- Khi mua giày nên mua vào bu i chi u, v a c vìălúcăđóăbànăchânăgiưnăn
t iăđa.ăNênămuaăgiàyăbu cădâyăđ tùy ch nh,ăm iăgi y r ng tránh lót b ng v t
li u nh a t ng h p [3].
- Móng chân c năđ

c c t c n th n, b ng kéo. Khơng c t móng chân q

ng n.
- Nh ng ch chai chân c nă đ

c g t m ng m t cách khéo léo, bôi kem

vaselinăđ ng năs d y tr l i nhanh.
- N uă chână quáă khô,ă ngâmă chână vàoă n

c m 5- 10 phút/ ngày. Sau khi

ngâmăbôiăkemăvaselinăđ làm m m da.
traăđ

tránh b b ngăchânăkhôngăs

i chân b ngăđi n,ăthan.ăN

c ngâm ki m

m b ng tay.
- Hàng ngày ph i ki mătraăbànăchânătr

c khi ng đ phát hi n t năth

1.6.8 Nguyênăt căđi uătr ăloétăbƠnăchơnădoăđáiătháoăđ

ng.ă

ng

- M r ng loét, c t l c t ch c ho i t
- Gi m áp l c: dùng n ng, dép m m,ădùngăđaiătr l c
- Ch mă sócă v t loét: r aă n
tr

c mu i, dung d ch sát khu n, y u t t ngă

ngă(becaplermin)…ă
- Ki m soát nhi m khu n: d năl uă loét,ăkhángăsinhătheoăkhángăsinhăđ ,

c t l c ho c c t c t đo n chi
- Can thi p m ch
- Ki măsoátă M,ăHA,ăch căn ngăth n;ădinhăd

ngăđ yăđ [3].

1.7 M tăs ănghiênăc u v ăth căhƠnhăt ăch măsócăphịngăng aăltăbƠnăchơnă

c aăng

iăb nh đáiătháoăđ

ngătyp 2ătrênăth ăgi iăvƠăt iăVi tăNam

1.7.1 M tă s ă nghiênă c uă v ă th că hƠnhă t ă ch mă sócă phịngă ng aă loétă bƠnă
chơnăc aăng

iăb nh đáiătháoăđ

ngătyp 2ătrênăth ăgi i

Nghiên cúu b nh ch ng c a G. Chellan và c ng s (2012)ăđưăđ aăraăb ng


15
ch ng r ng vi căch măsócăbànăchânăliênăquanăđ n bi n ch ng loét chân và c t
c t chi

ng

i b nh

T . Ng

sóc bàn chân t tă h n ng

i b nh khơng lt chân có ki n th c v ch mă

i b nh loét chân (86%; 69,9%) (p<0,01) và ng

b nh th căhànhăch măsócăbànăchânăcóăt l loét th păh n ng
hànhă ch mă sócă bànă chân,ă v i t l loét chân l nă l

i

i b nh không th c

t là 9% và 39,8% [41].

Nghiên c uă c ngă cho th y r ng nh ng bi n ch ng v bàn chân

ng

i b nh

T có th h n ch b ng vi c th căhànhăch măsócăbànăchânăđúngăcách [41].
M t y u t liênăquanăkhácăđóălàătrìnhăđ h c v n có nhăh

ng lên ki n

th c và th căhànhăch măsócăchân.ăM t s nghiên c u trên th gi i v ki n th c,
th căhànhăch măsócăbànăchână ng
v ch măsócăbànăchână m t s n
ch mă sócă bànă chână th

i b nh
c ch

T

cho th y ki n th c, th c hành

m c trung bình, t l th căhànhăđúngă

ng th pă h nă ki n th că ch mă sócă bànă chână đúng [25],

[51].
Nghiên c u c t ngang th c hi n t i trung tâm y khoa Tertiary, Malaysia
(2014) c a A.R. Muhammad-Lutfi và c ng s cho k t qu r ng: so v i t ng
đi m trung bình thì có 58% ng
61,8% ng

i b nh có ki n th căch măsócăbànăchânăkém;ă

i b nh có th căhànhăch măsócăbànăchân T kém. Ng

vi n vì nhi m trùng bàn chân

T

i b nh nh p

đaăs có ki n th c và th căhànhăch măsócă

bàn chân T kém [51].
Nghiên c u c t ngang th c hi n t i

r p (2014) c a Abu-Qamar tìm th y

m i liên quan gi aătrìnhăđ h c v n và ki n th că(p<0,001)ăc ngănh ăth c hành
(p<0,006). Ki n th c t t không t l thu n v i th c hành t t: có trên 50% có
ki n th c t t, trong khi ch có 6% th c hành t t, t l th c hành kém lên t i 42%
[25].
Nghiên c u c t ngang c a Natalia de Sa và c ng s th c hi n t iă2ăđ năv
s c kh e t iă Brazilă n mă 2014ă cho th y: có 49,4% ng

i b nh khơng có ki n

th c v v sinhăc ngănh ăquanăsátăăđơiăchânăc a mình: 45,9% bi t lau khơ chân
đ c bi t

các k ngón sau khi r a; 41,2% bi t l a ch n giày dép tho i mái, b t

kín; 49,4% khơng bi t nên ki m tra chân h ng ngày [44].

Thang Long University Library


16
1.7.2 M tă s ă nghiênă c uă v ă th că hƠnhă t ă ch mă sócă phịngă ng aă loétă bƠnă
chơnăc aăng

iăb nh đáiătháoăđ

ngătyp 2ăt iăVi tăNam

T i Vi t Nam, m t s nghiên c u v ki n th c, th căhànhăch măsócăbànă
chânătrongăn

căc ngăđ aăraăk t qu t

ngăt nh ăm t s nghiên c u trên th

gi i: t l ki n th c, th c hành ch đ t

m c th p và tìm th y m i liên quan

gi a ki n th c và th c hành v ch măsócăchân.ăKi n th c và th căhànhăch măsócă
bàn chân kém là m t y u t nguyăc ăd năđ n loét chân
Nghiên c u t i B nh vi nă

i h că Yă D

ng

i b nh T [13].

c thành ph H Chí Minh

(2008) v xácăđ nh các y u t nguyăc ăloétăchânăc a Lê Tuy t Hoa cho k t qu
r ng:ă khôngă ch mă sócă bànă chân đúngă làmă t ngă nguyă c ă loétă chână lênă 3,8ă l n
(p=0,01),ăđiăchânătr nălàmăt ngănguyăc ăloétăchânălênă2,3ălână(p=0,03) [13].
Nghiên c u hàng lo t ca c a Nguy n Thy Khuê và c ng s (2008) trên
ng

i b nh

T ăđ năkhámăvàăđi u tr t i khoa n i ti t b nh vi n Ch R y cho

th y:ăđiăchânătr n, hi u bi t chung v ch măsóc bàn chân kém, thi u ki n th c
chi m t l cao. Có 61% ng

i b nh điăchânătr nătrongănhà,ă66,7%ăkhơngăch mă

sócăchânăđúngăcáchă[13].
Nghiên c u c a Nguy n Thy Khuê (2009) th c hi n t i b nh vi n Ch
R y v y u t nguyă c ă loétă bànă chână T
n

c ngă ch ra r ng c t l cácc bóng

c (OR = 6,49; KTC 95%, 1,42 - 29,70) và t c t v t chai m n nh t

loét chân (OR = 6,86; KTC 95%, 2,29 - 20,59) gây t năth

nhóm

ngădaăvàăliênăquană

rõ r t v i loét chân [14].
Nghiên c u c t ngang c aăPhùngăV năL i và c ng s (2011) th c hi n t i
b nh vi nă aă khoaă trungă

ngă Tháiă Nguyênă trênă đ iă t

đi u tr ngo i trú cho th y:ă aăs ng

ng ng

i b nh

T

i b nh có ki n th căvàăhànhăviăch măsócă

bànăchânăđ t m c trung bình. V ki n th căch măsócăchân, t l ki n th c th p
chi m 17,2%, trung bình chi m 61,5%, và t l ki n th c t t chi m 21,3%. V
th căhànhăch măsócăchân,ăt l đúngăc a th c hànhăch măsócăchân th p, trung
bình, t t, r t t t l năl

t là: 2,5%; 68,5%; 27,6%,1,4% [17].

Nhìn chung, m căđ ki n th c và th c hành v t ch măsócăbànăchână