SKKN một vài kinh nghiệm trong dạy học văn học nước ngoài ở trung học cơ sở

Kinh nghiệm dạy - học văn học nớc ngoài
Một vài kinh nghiệm trong dạy & học
văn học nớc ngoài ở trung học cơ sở
Phần I
đặt vấn đề
Văn chơng nớc ngoài là một bộ phận quan trọng trong chơng
trình Ngữ văn trung học cơ sở ,gồm những sáng tác dân gian, văn thơ
cổ điển, văn thơ hiện đại đợc chọn và bố trí song song với chơng
trình văn học dân tộc. Cùng với văn học dân tộc, văn chơng nớc ngoài
đà góp phần tạo điều kiện cho học sinh mở rộng tầm nhìn và khả
năng cảm thụ tinh hoa văn hoá nhân loại, hiểu biết thêm về cuộc sống
và tài năng sáng tạo của các dân tộc từ đó hiểu rõ hơn đất nớc, dân
tộc và văn hoá dân tộc đồng thời phát triển tinh thần quốc tế và ý
thức về cộng đồng văn hoá nhân loại.
Đó là những sáng tác đợc chọn lọc trong kho tàng văn học của các
dân tộc. Nói rộng ra đó là tinh hoa văn hoá nhân loại đủ sức vợt qua
sự thử thách khắc nghiệt của thời gian, của không gian đến với chúng
ta hôm nay. Ta bắt gặp ở đây những tác phẩm đà thành mẫu mực
của văn học thế giới từ các chuyện cổ tích nh :Cây bút thần (Trung
Quốc), Ông lÃo đánh cá và con cá vàng (Nga ) cho đến các tác phẩm
văn chơng nổi tiếng của các nhà văn lớn của các dân tộc cũng là của
thế giới nh Đôn- ki-hô-tê của (Xéc-van-tét), Cô bé bán diêm của (Anđéc-xen), Chiếc lá cuối cùng của (OHen-ry), thơ của Lý Bạch, Đỗ Phủ;
Truyện của Lỗ Tấn, A. Tôn-xtôi, Mô-pa-xăng, Giắc Lơn-đơn, Ai-ma-tốp,
các trích đoạn kịch cổ điển Pháp, Anh của Mô-li-e, Sếc-xpia.
Nhìn chung, đó là những tác phẩm rất giàu giá trị nhân bản,
giàu tinh thần dân tộc có tác dụng rất lớn trong việc giáo dục tình cảm
cao đẹp, bồi dỡng tâm hồn trong sáng và ý thức vơn tới điều thiện
để phát triển và hoàn thiện nhân cách cho học sinh. Đó còn là những
tác phẩm có giá trị nghệ thuật lớn, đạt trình độ mẫu mực đợc viết ra
bởi tài nghệ bậc thầy của các nhà văn xuất sắc.
Tuy nhiên, trong thực tế dạy và học tác phẩm văn chơng nớc ngoài

ở trung học cơ sở hiện nay gặp rất nhiều khó khăn mà trớc hết khó
khăn lớn nhất là khoảng cách khá lớn về không gian và thời gian, vỊ lÞch
4


Kinh nghiệm dạy - học văn học nớc ngoài
sử và tâm lý. Đứng trớc nhiều tác phẩm văn chơng nớc ngoài, nhiều giáo
viên nhất là học sinh cảm thấy vô cùng xa lạ. Nếu không đợc giải thích,
hớng dẫn thì trong tiếp cận khó mà hiểu, cảm nổi.
Khó khăn lớn thứ hai là chúng ta dạy và học văn chơng nớc ngoài
trong điều kiện tài liệu, sách vở phục vụ cho tham khảo còn khan
hiếm. Nhiều tác phẩm ,giáo viên mới đợc nghe lần đầu tiên. Nhiều tác
phẩm , giáo viên nghe tên nhng cha đợc một lần đợc nhìn tận mắt.
Hầu hết tác phẩm đợc đa vào chơng trình giáo viên chỉ biết đợc qua
sách giáo khoa, qua tóm tắt, qua trích đoạn. khó khăn này không phải
một sớm một chiều mà khắc phục đợc.
Trớc những thực trạng khó khăn trong việc tiếp cận, việc dạy và
học các tác phẩm văn chơng nớc ngoài nh vậy, với tấm lòng yêu nghề,
yêu bộ môn và trong thực tế giảng dạy ,tôi đà cùng nhiều đồng nghiệp
tìm ra những hớng dạy, bàn cách khắc phục những khó khăn trên để
góp phần nâng cao hiệu quả của các giờ học ngữ văn. Trong khuôn
khổ của đề tài này, tôi xin mạnh dạn góp thêm " Một vài kinh
nghiệm trong dạy- học văn häc níc ngoµi ë THCS".

5


Kinh nghiệm dạy - học văn học nớc ngoài

Phần II

Giải quyết vấn đề
I, Điều tra thực trạng trớc khi nghiên cứu:
Trớc khi nghiên cứu và thực nghiệm đề tài này tôi đà cùng với các
đồng nghiệp trong nhóm Ngữ văn của nhà trờng tiến hành khảo sát
các tiết dạy và học phần văn học nớc ngoài trong chơng trình đối với
các khối lớp 6, 7, 8,9 trong năm học: 2009- 2010
1. Hình thức và nội dung khảo sát:
Tập trung vào mảng kiến thức thuộc phần văn học nớc ngoài đà dạy
thực tế trong chơng trình ở các khối 6, 7, 8, 9 của năm học: 20092010.
+ Thông qua các buổi sinh hoạt tổ, nhóm chuyên môn, qua dự giờ
đồng nghiệp, thăm lớp rút kinh nghiệm và đánh giá chất lợng, kết quả
của các tiết dạy và học từ đó rút ra những phơng pháp và biện pháp
chung trong dạy và học các loại thể văn học nớc ngoài.
+ Sử dụng phiếu học tập với những câu hỏi trắc nghiệm để kiểm
tra việc nắm kiến thức bài học, sự hiểu biết của học sinh về các tác
giả, tác phẩm văn học nớc ngoài.
+ Tiến hành cho học sinh làm các bài kiểm tra viết để đánh giá
tổng quát khả năng cảm thụ, phân tích những giá trị nghệ thuật và
nội dung của các tác phẩm văn học nớc ngoài.
2, Kết quả khảo sát:
Kh Lớp
Sĩ
Giỏi
Khá
TB
Yếu
(%)
SL
(%)
SL

(%)
SL (%)
ối
số SL
6B
36
01
2.8
13
36.1 18
50
4
11.1
6D
35
02
5.7
16
45.7 12
34.3 5
14.3
6


Kinh nghiệm dạy - học văn học nớc ngoài
6

7

7A

7B

40
38

01
0

2.5
0

15
16

37.5
42.1

21
20

52.5
52.6

3
2

7,5
5.3

8

8A
8B

34
38

01
01

2,9
2.6

17
16

50
43.2

13
13

38.2
35.1

3
8

8.8
21

35
35

1
0

2,9
0

20
17

57.1 11
48.6 16

9

9A
9D

31.4 03
45.7 2

8.6
5.7

Qua thực tế và kết quả khảo sát t«i nhËn thÊy r»ng:
+ Sù hiĨu biÕt cđa häc sinh về các tác giả cũng nh các tác phẩm văn
học nớc ngoài đợc học trong chơng trình còn rất hạn chế.

+ Khả năng tiếp thu và cảm nhận những tác phẩm văn chơng nớc
ngoài cha cao.
+ Kỹ năng phân tích và cảm thụ những giá trị đặc sắc về nghệ
thuật và nội dung các tác phẩm văn chơng nớc ngoài còn hời hợt và cha
sâu sắc. Vì vậy số bài đạt điểm khá cha cao..
+ ở một vài giáo viên sự hiểu biết về phong tục, tập quán sinh hoạt,
quan niệm thẩm mĩ của dân tộc đó sản sinh ra tác phẩm cha thật
sâu sắc, cha có điều kiện đọc trọn vẹn các tác phẩm có đoạn trích
đợc dạy.
II, Những công việc thực tế đà làm và kết quả đạt đợc.
1. Những nguyên tắc chung:
1a. Muốn dạy tốt các tác phẩm văn chơng nớc ngoài phải trực
tiếp tiếp xúc với tác phẩm:
Có thể coi đây là một yêu cầu nghiêm ngặt đối với giáo viên và
học sinh khi dạy học tác phẩm văn chơng. Nhng với các tác phẩm văn chơng nớc ngoài thì đây là một yêu cầu khá cao, song phải tìm mọi
cách mà thực hiện cho đợc. Có thể tổ chức cho tổ, nhóm chuyên môn
chia nhau tìm đọc, trao đổi với nhau. Cũng có thể tổ chức báo cáo
trong sinh hoạt chuyên môn hoặc có thể tổ chức ngoại khoá cho học
sinh. Nếu không đọc đợc tác phẩm thì cũng phải đợc nghe, đợc kể,
đợc thảo luận về tác phẩm mà mình phải dạy và học.
7


Kinh nghiệm dạy - học văn học nớc ngoài
1b. Tìm hiểu những vấn đề liên quan đến tác phẩm:
Sự hiểu biết về tác giả, về thời đại, về đất nớc đó sản sinh ra tác
phẩm, những đặc sắc về thiên nhiên, về tập tục xà hội nhất là về
tâm lý dân tộc sẽ giúp ta hiểu và cảm tác phẩm văn chơng nớc ngoài
rất nhiều. Những điều đó không dễ gì có đơc nếu chúng ta không
tìm tòi học hỏi.

Chúng ta sẽ không cảm và hiểu tốt đoạn trích " Đánh nhau với cối
xay gió"trong Đôn-ki hô tê của Xéc-van-tét nếu ta không hiểu biết gì
về đất nớc Tây Ban Nha thêi trung cỉ, sù tan gi· cđa ý thøc hệ phong
kiến và sự hình thành của ý thức hệ t sản.
Vì vậy việc tìm đọc các tài liệu có liên quan trên các tạp chí, các
sách báo rất cần thiết đối với giáo viên và học sinh nhất là giáo viên
trong việc dạy học tác phẩm văn chơng, nhất là tác phẩm văn chơng nớc ngoài.
1c. Muốn dạy tốt tác phẩm cần hiểu đúng tác phẩm:
Muốn dạy tốt văn bản thì phải hiểu đúng nó, tìm hiểu nó đúng
trong vị trí tác phẩm, hiểu đợc toàn bộ tác phẩm và dụng ý nghệ
thuật của tác giả ,từ đó mới lựa chọn đợc vấn đề và cách hớng dẫn học
sinh tìm hiểu, khám phá và lĩnh hội cho phù hợp với trình độ học sinh.
Đây là một yêu cầu cao song với tác phẩm văn chơng nớc ngoài thì
việc hiểu đúng tác phẩm là một yêu cầu quan trọng.
Hầu nh giáo viên chỉ mới biết đợc nhà văn Giắc-lơn-đơn và
"Tiếng gọi nơi hoang dÃ" qua một đoạn trích không trọn vẹn trong
sách giáo khoa. Cũng vì vậy mà cha hiểu đợc tinh thần của văn bản
cũng nh cha hiểu sâu sắc tác giả và nội dung toàn bộ tác phẩm. Thực
ra, đây chỉ là một đoạn trích trong tác phẩm
' Tiếng gọi nơi hoang dÃ"của Giắc-lơn-đơn, một nhà văn Mỹ nổi tiếng
thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Tiếng gọi nơi hoang dÃ" là một kiệt tác của
nhà văn nhằm chứng minh: mâu thuẫn giữa sự tạn bạo dà man của cái
gọi là văn minh và sự tự do của loài vật sống hoang dà trong thiên nhiên.
Kiệt tác này đợc nhà văn viết từ 1903.
Truyện kể về số phận của con chó Bấc bị bắt cóc mang đi khỏi
trang trại của một ngời chủ giàu có ở Ca-li-phoóc-ni-a, và bị ném vào
vùng Bắc cực hoang dà trong cuộc săn vàng của con ngời. Thiên nhiên
nguyên thuỷ, sự nghiệt ngà tàn bạo của môi trờng đà đánh thức và làm
8

Kinh nghiệm dạy - học văn học nớc ngoài
phát triển mạnh mẽ trong đáy sâu thẳm của nó những bản năng thú
dữ của tổ tiên nó. Nó đà sống với đủ hạng ngời phần lớn họ là những kẻ
độc ác, tàn bạo đối với thú vật. Chỉ có một ngời là chiếm đợc thiện
cảm của nó bằng lòng nhân đạo và tình thơng yêu rộng lớn. Đó là Giôn
Thoóc Tơn.
Truyện toát lên một nhân sinh quan rõ rệt: Lòng thơng yêu loài vật,
ông cho rằng chỉ có trên cơ sở một tình thơng yêu vô hạn đối với loài
vật mới chiến thắng đợc những con vật, thậm chí là những con vật dữ
tợn.
Tình yêu thơng thực sự và nồng nàn đến mức cuồng nhiệt dấy
lên trong lòng con chó Bấc thì đến Giôn Thoóc Tơn mới khơi dậy đợc
những điều đáng tìm hiểu là vì sao mà Bấc yêu thơng Giôn Thoóc
Tơn đến mức có những hành động đep đẽ thế? Bởi vì con ngời này
đà cứu sống nó. Nhng hơn thế nữa, con ngời này là một ông chủ lý tởng. Anh chăm sóc chó của mình nh thể chính nó là con cái của anh
vậy.
Có đọc toàn bộ tác phẩm ta mới thấy hết tình thơng yêu thực sự
của Giôn Thoóc Tơn đối với loài vật mà cụ thể là đối với con chó Bấc
trong sự so sánh với bao nhiêu ông chủ trớc đó, trong bối cảnh khốc liệt
của cuộc hành trình dai dẳng dài dặc trên những con đờng ngập
tuyết, trong cơn tuyệt mệnh của đàn chó. Chính đây mới là phần
cốt yếu của tác phẩm, mới là dụng ý nghệ thuật của tác giả. Chỉ có trên
cơ sở tình yêu vô hạn đối với loài vật mới chiến thắng đợc những con
vật. Nội dung của tác phẩm là thế, t tởng của tác phẩm cũng là thế nhng nếu chỉ dựa vào tên của văn bản, qua hai chiến công của con chó,
nhiều ngời chỉ thấy nổi lên hình ảnh Con chó Bấc mà thôi.
2, Những công việc thức tế đà làm:
Dạy học tác phẩm văn chơng nớc ngoài cũng là dạy-học tác phẩm
văn chơng nói chung. Đó cũng là tác phẩm văn chơng dân gian, văn chơng cổ điển và văn chơng hiện đại. Đó cũng là tác phẩm trữ tình và
tự sự. Dạy học tác phẩm văn chơng nớc ngoài cũng đến phải vận dụng

các phơng pháp và biện pháp dạy học tác phẩm văn chơng nói chung
nhng với tác phẩm văn chơng nớc ngoài, do những đặc điểm, những
khó khăn nh đà nói ở trên nên ta cần vận dụng những hình thức, biện
pháp sao cho hợp lý và đạt đợc hiệu quả giờ dạy.
9


Kinh nghiệm dạy - học văn học nớc ngoài
2a. Tìm hiểu bối cảnh lịch sử và hoàn cảnh sáng tác tác phẩm:
Tác phẩm văn chơng bao giờ cũng mang trên mình dấu ấn của
một thời lịch sử nhất định. Vì vậy việc tìm hiểu bối cảnh lịch sử và
hoàn cảnh sáng tác bao giờ cũng là một yêu cầu có tính nguyên tắc.
Dạy học tác phẩm văn chơng nớc ngoài thì việc tìm hiểu bối cảnh lịch
sử và việc sáng tác thật là việc vô cùng quan trọng. Vì đây là những
điều rất xa lạ đối với học sinh. Sự phụ thuộc của tác phẩm văn chơng
vào hoàn cảnh lịch sư sÏ rÊt khã gi¶i thÝch cho häc sinh nÕu nh không
gắn liền với những điểm phân tích, đánh giá chung với hoàn cảnh
cuộc sống và hoạt động sáng tác của nhà văn. Có nh thế mới giúp học
sinh có điều kiện tìm hiểu sâu tác phẩm.
Ví dụ: Dạy học bài: Thạch Hào lại( Kẻ lại ở thạch hào) của Đỗ Phủ mà
không đả động gì đến hoàn cảnh xà hội, đến sự biến An Lộc Sơn và
Sử T Minh (755-763) và sự phức tạp của các mâu thuẫn trong xà hội đơng thời của Trung Quốc thì cũng khó mà hiểu đợc một cách đúng
đắn bài thơ này.
2b. Tìm hiểu phong tục, tập quán sinh hoạt, quan niệm
đạo đức, thẩm mĩ của dân tộc đà sản sinh ra tác phẩm trong
mối tơng quan với văn hoá dân tộc.
Để hiểu cảm đúng tác phẩm văn chơng nớc ngoài, giáo viên cần
giúp học sinh hiểu đợc phong tục, tập quán sinh hoạt cũng nh quan
niệm đạo đức, thẩm mĩ của dân tộc mà tác phẩm phản ánh trong
mối tơng quan với nền văn hoá dân tộc mình.

Đặt tác phẩm văn học vào mối tơng quan văn học của hai dân tộc
là để khai thác đến cạn kiệt những t tởng hữu dụng cho đời sống
tinh thần công dân tơng lai, kích thích những truyền thống tốt đẹp
hiện tại, để hiểu sâu sắc hơn nhân loại.
Cho đến nay, dạy học văn học phục hng Anh hay Tây Ban Nha
trong nhà trờng vẫn là vấn đề khó với thầy và trò. Thời đại phục hng ở
Châu Âu, từ ý qua Pháp rồi đến nhiều nớc. ở mỗi nớc lại có màu sắc
riêng. Vì sao chàng Đôn- ki-hô-tê lại nói nhiều lời có cánh? Nhng chính
chàng lại là một hiệp sĩ đạo không hợp thời, hình ảnh hiệp sĩ đạo ở
Việt Nam học sinh khó hình dung ra. Đôn Ki-hô-tê yêu tự do, công bằng,
nhân đạo, Xan-trô-pan-xa thì thực tế, lạc quan, lành mạnh, yêu đời.
10


Kinh nghiệm dạy - học văn học nớc ngoài
Cả hai nhân vật chung đúc lại đà làm nổi bật truyền thống đạo đức
của nhân dân Tây Ban Nha.
Cái mê sảng và cả cái tỉnh táo đến siêu việt của Đôn-ki-hô-tê
chứng tỏ Xéc-van-tex tán thành lý tởng nhân đạo là tuyệt vời nhng
khó thực hiện đợc trong thời đại mà tầng lớp quý tộc lại toan làm cái đó
là mơ hồ ảo tởng. Tác phẩm có nhạo báng sách hiệp sĩ nhng cơ bản
vẫn là khẳng định khát vọng, lý tởng nhân văn cao cả của những con
ngời khổng lồ trong một xà hội đầy đen tối xấu xa. Nếu không cảnh
giác, đấy chỉ là một ảo tởng, một trò cời lịch sử.
Hoặc cái lối vẽ trăng thấy mây, ý ở ngoài lời, ý đến mà bút
chẳng cần đến, hay việc sử dụng vần (nhất, tam, ngũ bất luận; nhị ,
tứ, lục phân minh), những kiểu đối: Đối thanh, đối ý (24 loại), những
bút pháp lấyđộng tả tĩnh; cao tả thấp; quá khứ tả hiện tại.
trong thơ Đờng cũng cần đợc học sinh hiểu biết trớc khi đi sâu vào
tìm hiểu những bài thơ của Lý Bạch, Đỗ Phủ, Hạ Tri Chơng.

Đặt tác phẩm trong mối tơng quan văn hoá của hai dân tộc sẽ
giúp cho việc nghiên cứu tác phẩm cụ thể nhận ra và làm phong phú
hơn đời sống tâm hồn và tình cảm dân tộc của mỗi ngời khi tiếp xúc
với tác phẩm. Trên thực tế trong quá trình tiếp xúc với tác phẩm dù thế
nào cũng vẫn gợi ra sự liên tởng so sánh nhất định nhng trong chơng
trình văn học nớc ngoài ở Trung học cơ sở, có rất nhiều điểm khác
nhau, thậm trí trái ngợc nhau trong cách cảm, cách nghĩ và cách diễn
đạt bởi thế, để học sinh hiểu cảm đúng tác phẩm, cần phải giúp học
sinh rút ngắn khoảng cách này lại.
2c. Tìm hiểu mối quan hệ giữa văn bản ngôn từ và văn bản
hình tợng.
Văn chơng nớc ngoài đến với giáo viên và học sinh đều qua lời
dịch của các dịch giả. Văn bản tác phẩm mà giáo viên và học sinh đợc
dạy-học là văn bản dịch chứ không phải là nguyên tác. Nh thế ngời dịch
đà phải thực thi một hoạt động rất phức tạp là:
- Chuyển dịch một tác phẩm từ một ngôn ngữ khác.
- Chuyển dịch một tác phẩm tõ mét thêi gian nµy (thêi gian lich sư
xt hiƯn nguyên bản) sang một thời gian khác (thời gian lịch sử
của bản dịch) và,
11


Kinh nghiệm dạy - học văn học nớc ngoài
- Chuyển dịch một tác phẩm từ một không gian văn hoá này sang
một không gian văn hoá khác.
Nh vậy, dịch bản là văn bản hình tợng. Dạy học tác phẩm văn chơng nớc ngoài chủ yếu là dạy học trên văn bản hình tợng gặp phải
những bài thơ nớc ngoài từ nguyên bản đến bản dịch nghĩa, sang
đến bản dịch thơ thì về mặt ngôn từ đà có sự khác nhau rất xa
những bài thơ của Đỗ Phủ, Lý Bạch trong thơ Đờng đều nằm trong trờng hợp đó. Thế là việc bám lấy ngôn từ để khai thác nh với trờng hợp
thơ nói chung là không thể đợc. Nhng các đặc điểm khác của thi

pháp bài thơ lại có thể giúp ta hiểu cảm bài thơ thì lại phải khai thác.
Tuỳ từng bài mà có cách vận dụng linh hoạt, sáng tạo để đạt hiệu quả
cao trong các tiết dạy và học tác phẩm. Đó là điều cần đợc quán triệt
trong dạy học tác phẩm văn chơng nớc ngoài. Ta có thể thấy, biện pháp
so sánh, đối chiếu là biện pháp đặc trng, đắc dụng trong quá trình
dạy học tác phẩm văn chơng nớc ngoài. Biện pháp đó đợc thực hiện
trong việc đối chiếu bản dịch với nguyên tác, so sánh các chi tiết, các
hình ảnh cùng một phong cách, một giọng điệu để giúp học sinh
hiểu cảm tác phẩm sâu sắc hơn.
VD: Khi dạy văn bản "Tình dạ tứ"(Cảm nghĩ trong đêm thanh
tĩnh) của Lý Bạch, qua biện pháp đối chiếu, so sánh bản dịch thơ với
nguyên tác ta thấy:
Trong nguyên tác ta thấy nhà thơ viết là "minh nguyệt quang",
bản dịch thơ dịch là "ánh trăng rọi", dùng từ "rọi" (động từ), thay cho
"sáng' (tính từ) đà làm nhạt mối liên tởng trong bài thơ vì trăng phải
sáng nhà thơ mới nhầm là sơng, hơn nữa, trăng rọi và sơng phủ làm
cho bài thơ tăng thêm hai chủ thể, làm mờ đi cái chủ thể cô độc, nhớ
quê. Trong nguyên tác chỉ có một chủ thể là Lý Bạch. Trong bản dịch
việc thêm hai chủ thể nữa đang hoạt động làm giảm đi cái thanh
tĩnh, yên ắng của đêm khuya.
Do đó để học sinh cảm nhận đợc sâu sắc hơn hai câu thơ
đầu:
Sàng tiền minh nguyệt quang,
Nghi thị địa thợng sơng.
Dịch:
Đầu giờng ánh trăng rọi,
12


Kinh nghiệm dạy - học văn học nớc ngoài

Ngỡ mặt đất phủ sơng.
Giáo viên cần đặt câu hỏi có tính chất gợi mở để dẫn dắt
học sinh khi tìm hiểu:
Bản dịch nghĩa theo nguyên tác là dịch "quang" là "sáng". Nhng
câu thơ dịch đổi thành "rọi". Em thấy "sáng" và "rọi" cũng nh
"chiếu" khác nhau nh thế nào?
Em có thích từ "rọi" trong bản dịch này không? tại sao?
Tại sao nhà thơ lại xúc cảm từ một ánh trăng đầu giờng?
Trong hai câu, câu nào là miêu tả, câu nào là biểu cảm? Quan
hệ giữa tả và cảm có hợp lý không?
Với thể loại tác phẩm tự sự thì hình tợng nhân vật trong các bản
dịch cần đợc tìm hiểu, khai thác đúng mức. Nếu không sẽ khó lòng
đạt đợc hiệu quả nh mong muốn.
Chẳng hạn ,với "chiếc lá cuối cùng" của O.Henry trong ngữ văn 8.
Hình tợng chiếc lá cuối cùng không chỉ gợi lại ở đó mà còn gợi ta đến
tấm lòng của ngời nghệ sĩ nghèo của nớc Mĩ mà đặc biệt là tấm lòng
của bác Bơ- men đà tạo lên kiệt tác chiếc lá cuối cùng. Câu chuyện
ngợi ca tình cảm trong sáng, cao đẹp của những nghệ sĩ chân
chính, ca ngợi sự hy sinh quên mình của cụ Bơ- men để vẽ chiếc lá,
cứu sống Giôn- xy.
Những chiếc lá trờng xuân , theo qui luật sinh tồn của tạo hoá,
từng chiếc lá một theo mùa đông rét mớt qua đi. chiếc lá cuối cùng sót
lại không phải bởi cây ấy là cây trờng xuân, không phải bởi lá cây là
lá trờng xuân mà bởi nét vẽ tài hoa của ông lÃo Bơ-men làm trờng
xuân lá ấy. Cây tuy là trờng xuân cũng không giữ đợc lá của mình.
Ngời tuy hữu hạn nhng lại giữ đợc lá.
Vậy ra điều duy nhất để giữ đợc lá kia lại trên dơng thế này là
tấm lòng. Tấm lòng đà thăng hoa thành nghệ thuật. Và nghệ thuật đÃ
mang thiên chøc cøu ngêi. Víi O.Henry nghƯ tht ph¶i phơng sù cái
đẹp, phải phụng sự cuộc sống. Mà cuộc sống, tồn tại trong ý nghĩ cao

đẹp nhất, là phải biết hi sinh. Có thể nói, nhân loại tồn tại trong ý thức
cao đẹp nhất, là phải biết hi sinh.Và có thể nói, nhân loại tồn tại và
phát triển là nhờ sự hi sinh kÕ tơc cđa c¸c thÕ hƯ tiÕp nèi. XÐt ë gãc
13


Kinh nghiệm dạy - học văn học nớc ngoài
độ này, O.Henry đặt vấn đề về ý nghĩa tồn tại và khả năng duy trì
sự sống của con ngời.
Cuộc sống là đáng quí, nhng theo Bơ-men, nếu cần, lÃo sẵn
sàng hi sinh tính mạng của mình vì những điều cao quí hơn. đến
đây ta thấy rõ hơn dụng ý nghệ thuật tạo độ căng của O.Henry: sử
dụng thủ pháp tăng cấp nhng khi truyện phát triển lên đến đỉnh
điểm thì khéo léo đan cài t tởng, chủ đề khác vào, đây mới là chủ
đề chính của tác phẩm. Vậy ra, cả hai cô gái, bác sĩ, bức t ờng gạch,
dây trờng xuân kia và cả cách tự sự duyên dáng từ đầu tác phẩm đến
đây tất cả đều là nền để ông lÃo Bơ-men xuất hiện. Với kĩ thuật tự
sự này, tác giả tạo dựng đợc độ hẫng thẩm mĩ trong tâm lí tiếp nhận.
Đây là nét độc đáo của "Chiếc là cuối cùng" bởi độ hẫng thẩm mĩ
thì dễ đợc thực hiện ở thi ca chứ văn xuôi thì quả là rất khó. Vậy nên
ta có thể ví "Chiếc lá cuối cùng" nh một bài thơ- tranh đặc biệt.
Xét ở góc độ khác, "Chiếc lá cuối cùng" đợc xem nh là một truyện
ngắn có kết cấu mẫu mực vào hạng bậc nhất. Cốt truyện, nhân vật,
giọng điệu, trần thuật, đối thoại. Đều có thể đợc xem nh là một trong
những khuôn mẫu của thể loại này ở thế kỉ XIX
2d. Tìm hiểu những dấu hiệu thi pháp của tác phẩm theo đặc
trng loại thể.
Mỗi tác phẩm văn học xuất hiện bên cạnh động lực lớn, cảm hứng
chủ quan của nhà văn còn bị chi phối trực tiếp bởi trào lu văn hoá trong
khu vực ảnh hởng cụ thể đến dân tộc. Vì vậy, chúng ta đặt yêu cầu

này ra là để tìm kiếm những điều kiện lý tởng khi dạy và học cũng
nh nghiên cứu tác phẩm.
Ví dụ: Với thơ Đờng thì dù bút pháp hiện thực nh Đỗ Phủ, lÃng mạn
nh Lý Bạch đều bị chi phối bởi triết học Đạo giáo và Phật giáo không
đơn thuần chỉ là Nho giáo. Màu sắc của Đạo giáo trong thơ Lý Bạch rất
rõ, ở Vơng Duy chất phật rõ hơn còn Đỗ Phủ thì chất nhân văn từ hiện
theo đời sống là chủ đề chính.
Ta thấy thơ đờng có màu sắc rất riêng, có lẽ khó gặp ở một trào
lu văn học Phơng tây nào có một loại thơ nh thế. Cái tôi với tính chất
phi cá thể, ớc lệ trong thơ đờng khá phổ biến. Tuy vậy, ta vẫn không
loại trừ những ngoại lệ. Dù nh vậy ta cũng vẫn phải gọi ra mấy nét có
tính chất thi pháp của §êng thi:
14


Kinh nghiệm dạy - học văn học nớc ngoài
- Đề tài thờng trang trọng, thi ý thờng nhiều tầng nghĩa gợi một
màu sắc trí tuệ.
- Ngôn ngữ Đờng thi thờng mang tính khái quát cao chứ rất ít đi
vào miêu tả chi tiết.
- Trong quá trình thể hiện, thơ Đờng thờng thể hiện những nguyên
tắc rất chặt chẽ tạo sự hài hoà kì thú. Mặt khác, nó lại sử dụng vần
(nhất, tam, ngũ bất luận; nhị, tứ, lục phân minh), trên cơ sở những
tiểu đối: Đối thanh, đối ý.
- Thể cách luật trong thơ Đờng là qui tắc kết hợp luật bằng trắc
để tạo ra một sự hài âm, niêm là sự kết dính hàng dọc tạo đợc s êm
ái, chất trí tuệ và nỗi buồn thiên cổ trong thơ Đờng.
Vì vậy, khi dạy và học thơ Đờng nếu chúng ta đặt đợc tác phẩm
vào những nét tiêu biểu của thi pháp thơ Đờng thì rất có thuận lợi
khi khai thác giúp học sinh tiếp nhận, cảm và hiểu nó một cách sâu

sắc hơn.
Một trong những vấn đề đáng quan tâm nhất của dạy và học phát
triển hiện nay là ®i “tõ kh¸i qu¸t ®Õn cơ thĨ”. Tríc ®Õn nay dạy và
học thơ Đờng chúng ta thờng chủ yếu khám phá cấu trúc: đề, thực,
luận, kết (đối với thể thất ngôn bát cú) hoặc: khai, thừa, chuyển, hợp
(đối với thể thất ngôn tứ tuyệt). Nhng trên thực tế của khối lợng đồ sộ
những bài thơ đờng, nó thể hiện cả một trào lu thơ ca độc đáo: ý tứ,
đề tài của trào lu này thể hiện cả một ý chí sáng tạo. Thi ý thờng
nhiều tầng nghĩa. Luật bằng trắc: 1-8, 2-3, 4-5, 6-7. Sù ®èi ngÉu thêng diƠn ra ở các câu 3-4, 5-6 ngoài đối thanh bằng, trắc, còn có
tới 24 loại đối thuận, nghịch, tơng thành, tơng phản mà ngời giáo
viên dạy văn cần quan tâm khai thác trong dạy và học, giúp học sinh
hiểu đến cạn kiệt những tầng ý nghĩa trong thi tứ và thi ý của từng
câu thơ Đờng theo đặc trng thi pháp, thể loại.
3, Kết quả đạt đơc:
Sau khi vận dụng những kinh nghiệm này vào thực tế giảng dạy,
tôi đà mạnh dạn thực nghiệm đối với khối 6 (ở lớp 6B và 6C), khối 8 (lớp
8A và 8B), còn ở khối 7 và khội 9 tôi cha có điều kiện áp dụng. Để biết
đợc kết quả của việc vận dụng kinh nghiệm trong dạy-học các thể loại
văn học nớc ngoài. Tôi đà tiến hành khảo sát ở các tiết văn học cña
15


Kinh nghiệm dạy - học văn học nớc ngoài
khối 6, khối 8 . Cách khảo sát đợc tiến hành nh ở phần: Điều tra thc
trạng trớc khi nghiên cứu.
Kết quả khảo sát nh sau:
Khố
i

Lớp

7

6B
6D

Sĩ
số
36
35

Giỏi
SL
(%)
2
5.5
3
8.6

Khá
TB
Yếu
SL
(%)
SL
(%)
SL
(%)
19
52.8 13

36.1 02
5.5
17
48.6 13
37.1 02
5.7

8

8A
8B

34
38

02
02

19
18

5.9
5,3

55.9 12
47.4 16

35.3 01
42.1 02

2.9
5.3

Với kết quả khảo sát nh trên, tôi nhận thấy rằng những biện pháp
và hình thức dạy-học các tác phẩm văn học nớc ngoài đà góp phần phục
vụ hữu ích và góp phần nâng cao hiệu quả, chất lợng của các giờ dạyhọc tác phẩm văn học nớc ngoài.
Phần lớn học sinh nắm chắc và nắm sâu kiến thức bài hoc, hiểu
và cảm thụ sâu sắc những giá trị đặc sắc về nghệ thuật, nội dung
của các tác phẩm văn, thơ nớc ngoài.
Có kỹ năng tìm hiểu, khám phá, phân tích những tác phẩm văn
chơng nớc ngoài theo đặc trng, thể loại.
III, Bài học kinh nghiệm.
Qua thời gian nghiên cứu cùng các đồng nghiệp của mình áp dụng
đề tài này vào giảng dạy phần văn học nớc ngoài trong chơng trình
ngữ văn 7 và 8, tôi thấy đây là những kinh nghiệm tốt để giúp ngời
giáo viên dạy văn khi đứng trớc những tác phẩm văn học nớc ngoài có
thể tự tin và chủ động trong khai thác, phân tích và tiếp cận các tác
phẩm văn chơng đó để ngày càng nâng cao chất lợng, hiệu quả của
các tiết dạy-học văn. Để có đợc kết quả cao khi thực hiện đề tài này,
bản thân tôi rút ra một số kinh nghiệm sau:
+ Với giáo viên:
- Giáo viên phải thực sự là ngời yêu nghề, yêu văn chơng, có kiến
thức sâu sắc về lịch sử, văn hoá, phong tục tập quán, quan niệm
thẩm mỹ của các dân tộc đà sản sinh ra những tác phẩm mà mình sẽ
trực tiếp giảng d¹y.
16


Kinh nghiệm dạy - học văn học nớc ngoài
- Có ý thức tìm đọc và hiểu đúng, hiểu trọn vẹn các tác phẩm văn

chơng nớc ngoài phải dạy.
- Nắm chắc hệ thống phơng pháp dạy-học tác phẩm văn chơng
theo loại thể, đặc biệt là các tác phẩm văn chơng nớc ngoài.
+ Với học sinh:
- Các em phải là những bạn đọc thc sự say mê, yêu thích văn học
đặc biệt là các tác phẩm văn chơng nớc ngoài.
- Mỗi học sinh luôn có ý thức đọc trớc tác phẩm, tự tìm hiểu hệ
thống câu hỏi qua phần đọc hiểu văn bản.
- Mỗi học sinh luôn có ý thức tự rèn luyện các kỹ năng phân tích,
tìm hiểu các yếu tố ngôn ngữ, nhân vật trong các tác phẩm văn chơng nớc ngoài.
Vận dụng tốt những kinh nghiệm trên, theo tôi kết quả các giờ học
văn phần văn học nớc ngoài mới có kết quả cao. Đồng thời khắc phục đợc tình trạng lời học, chán học và ngại học bộ môn do quan niệm phần
văn học này là khó của học sinh.
IV. Những vấn đề kiến nghị.
Hiện nay chất lợng dạy và học văn đang thu hút s chú ý quan tâm
của d luận xà hội và các bậc phụ huynh học sinh. Trong chơng trình văn
học đợc giảng dạy ở tất cả các trờng THCS, phần văn học nớc ngoài
chiếm một khối lợng không nhỏ bao gồm các tác giả tác phẩm của nhiều
nền văn học khác nhau trên thế giới. Việc giảng dạy phần văn học nớc
ngoài thờng gặp khó khăn về nguồn t liệu, về cách tiếp nhận và việc
khai thác tìm hiểu các giá trị thẩm mĩ của các tác phẩm văn học. Vì
vậy để nâng cao chất lợng các giờ dạy và học văn, đặc biệt là phần
văn học nớc ngoài. Tôi mạnh dạn nêu một số kiến nghị sau:
+Tăng cờng bồi dỡng kiến thức lịch sử văn hoá, văn học, ngoại ngữ
cho giáo viên dạy văn.
+ Khẩn trơng bổ sung nguồn t liệu mới có liên quan đến tác phẩm
(cho đến nay rất ít thầy cô đợc đọc tác phẩm trọn vẹn, nhng đà dạy
đoạn trích mấy năm nay).
+ Nên giới thiêu các tác phẩm trọn vẹn để minh hoạ bằng đoạn trích
chứ không nên trích giảng. Từ đó tiến tới phân tích minh hoạ tiêu

biểu.
17


Kinh nghiệm dạy - học văn học nớc ngoài
+ Với các giáo viên đứng lớp cần tạo cho việc chiếm lĩnh thơ, văn nớc
ngoài bằng những biện pháp khác nhau với từng loại cụ thể của từng tác
giả khác nhau, tránh sự áp đặt

Phần III
Kết luận
Tác phẩm văn chơng nớc ngoài là tiếng nói tâm tình, là cuộc đời
của những con ngời sống rất xa ta về không gian và thời gian nhng lai
có cùng một nhịp đập trái tim với chúng ta. Ta phải vận dụng cả những
tình cảm và hiểu biết nhiều khi tởng nh không dính dáng đến tác
phẩm một cách linh hoạt, sáng tạo để đa các em đến những bến bờ
xa lạ của thế giới văn học nhân loại, để nâng cao tầm nhìn, tầm suy
nghĩ của các em. Có nh thế, việc dạy học tác phẩm văn chơng nớc
ngoài mới có hiệu quả và góp phần nâng cao chất lợng bộ môn.
Để dạy - học tốt phần văn học này, giáo viên cần phải cã mét vèn
hiĨu biÕt réng r·i, vèn sèng, vèn ngo¹i ngữ, sự am hiểu các nền văn
minh, văn hoá thế giới và đặc biệt là tấm lòng say mê văn chơng để
có thể khám phá những tinh hoa văn hoá thÕ giíi.
=====================================

Mơc lơc
18


Kinh nghiệm dạy - học văn học nớc ngoài

Phần I:
Đặt vấn đề
phần II:
Giải quyết vấn đề
I. Điều tra thực trạng trớc khi nghiên cứu.
1. Hình thức và nội dung khảo sát .
2. kết quả khảo sát.
II. Những công việc thức tế đà làm và kết quả đạt đợc.
1. Những nguyên tắc chung.
2. Những công việc thực tế đà làm.
3. Kết quả đạt đợc.
III. Bài học kinh nghiệm.
IV. Những vấn đề kiến nghị.
Phần III
Kết luận
Tài liệu tham khảo

19