Module bồi dưỡng thường xuyên THPT - Modul 20: Sử dụng các thiết bị dạy học ở trung học phổ thông

NGễ QUANG SN

MODULE THPT

20
Sử dụng
các thiết bị dạy học
ở trung häc phỉ th«ng

|

9


A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN
Theo Lotx. Klinb ( c) thì thi t b d y h c (TBDH) (hay còn g i là
dùng d y h c, d ng c d y h c,…) là t t c nh ng ph ng ti n v t ch t
c n thi t cho giáo viên (GV) và h c sinh (HS) t ch c và ti n hành h p lí,
có hi u qu quá trình giáo d ng và giáo d c các môn h c, c p h c.
Theo các chuyên gia thi t b giáo d c c a Vi t Nam, TBDH là thu t ng
ch m t v t th ho c m t t p h p i t ng v t ch t mà ng i GV s
d ng v i t cách là ph ng ti n i u khi n ho t ng nh n th c c a HS,
còn i v i HS thì ó là các ngu n tri th c, là các ph ng ti n giúp HS
l nh h i các khái ni m, nh lu t, thuy t khoa h c,… hình thành h các
k n ng, k x o, m b o ph c v m c ích d y h c.
TBDH là m t b ph n trong h th ng c s v t ch t (CSVC) s ph m,
TBDH là t t c nh ng ph ng ti n c n thi t c GV và HS s d ng
trong ho t ng d y và h c nh m phát huy tính tích c c, ch ng sáng
t o trong ho t ng, khám phá và l nh h i tri th c c a HS, góp ph n
nâng cao ch t l ng giáo d c, t c m c tiêu giáo d c ã ra.
TBDH bao g m máy móc, d ng c thí nghi m, mơ hình m u v t, hoá

ch t, tranh nh, dùng d ng c giáo d c th ch t, âm nh c, m thu t,
thi t b nghe nhìn và các thi t b tr c quan khác.
Thi t b giáo d c ph i phù h p v i yêu c u v n i dung và ph ng pháp
c a ch ng trình giáo d c; m b o tính khoa h c, tính s ph m; an tồn
cho ng i s d ng, phù h p v i s phát tri n tâm lí và sinh lí l a tu i HS.
nâng cao hi u qu s d ng TBDH trong quá trình d y h c c n m
b o th c hi n nh ng yêu c u c b n sau ây:
— S d ng TBDH úng m c ích
M c ích quy nh ho t ng d y h c c a GV b ng các TBDH c th .
Ho t ng c a GV và TBDH quy nh m c ích c a HS, xác nh ho t
ng c a HS b ng các thi t b hi n có. Các ho t ng và TBDH giúp các
em l nh h i tri th c và tác ng n s phát tri n nhân cách c a các em.
M t khác, m i TBDH u có m t ch c n ng riêng, chúng ph i c s
d ng phù h p v i m c ích nghiên c u c a q trình d y h c.
10 | MODULE THPT 20


— S d ng TBDH úng lúc
S d ng TBDH úng lúc có ngh a là ph i s d ng TBDH vào lúc c n
thi t c a bài h c lúc HS c n thi t, mong mu n c quan sát nh t, phù
h p v i tr ng thái tâm lí nh t (tr c ó GV ã d n d t, g i m , nêu v n
chu n b ). M t TBDH c s d ng có hi u qu cao, n u nó xu t
hi n vào úng lúc n i dung và ph ng pháp d y h c (PPDH) c n n,
tránh hi n t ng TBDH c a ra hàng lo t làm phân tán s chú ý
c a HS.
— S d ng TBDH úng ch
S d ng TBDH úng ch là tìm v trí trình bày TBDH trên l p h c h p
lí nh t, giúp HS ng i m i v trí trong l p h c u có th ti p nh n thơng
tin t các TBDH b ng nhi u giác quan khác nhau.
— S d ng TBDH úng m c và c ng

S d ng TBDH phù h p v i yêu c u c a m i ti t lên l p và trình ti p
thu ki n th c c a HS. N u s d ng qua nhi u m t lo i hình TBDH trong
m t ti t h c s nh h ng n các b c c a gi lên l p, HS s chán n n,
kém t p trung và nh v y ch t l ng d y h c c ng s không t nh
mong mu n.
GV c n nghiên c u, cân nh c k n i dung sách giáo khoa (SGK) môn h c.
C n c vào s TBDH c trang b và t làm mà nh ra k ho ch s
d ng c th các lo i hình TBDH ã có sao cho m i ch ng lo i u c
phát huy t t tác d ng c a nó và nâng cao hi u qu s d ng trong quá
trình d y h c.
Module này s cung c p cho GV nh ng ki n th c c b n v TBDH và s
d ng chúng trong quá trình d y h c. Qua ó, GV có th phát huy c
t i a kh n ng c a mình và tr thành m t ng i GV n ng ng, sáng t o,
bi t k t h p khéo léo các lo i hình TBDH ph c v cơng tác gi ng d y c a
b n thân. Tuy nhiên có thêm ki n th c GV nên tham kh o thêm các
tài li u có liên quan v TBDH cho các c p h c, b c h c theo quy nh c a
B Giáo d c và ào t o.
Module này s giúp cho GV và HS t ng c ng n ng l c làm vi c v i TBDH,
nâng cao ch t l ng d y h c.
SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 11


B. MỤC TIÊU TÀI LIỆU
1. MỤC TIÊU CHUNG
Nghiên c u t m quan tr ng c a vi c s d ng hi u qu TBDH i v i vi c
i m i PPDH và nâng cao ch t l ng d y h c các tr ng trung h c
ph thông (THPT) trong giai o n hi n nay.
2. MỤC TIÊU CỤ THỂ
2.1. Về kiến thức
— N m c khái ni m v TBDH và phân lo i TBDH.

— Xác nh c vai trò c a TBDH trong d y h c và trong i m i PPDH.
— Nâng cao hi u bi t v vai trò c a TBDH trong i m i PPDH môn h c.
2.2. Về kĩ năng
— Phân tích c th c tr ng s d ng TBDH các tr ng THPT.
— S d ng hi u qu TBDH truy n th ng và TBDH hi n i.
— Nâng cao k n ng s d ng TBDH, k n ng ph i h p s d ng các TBDH
truy n th ng và TBDH hi n i làm t ng hi u qu d y h c mơn h c.
2.3. Về thái độ
Có ý th c s d ng TBDH truy n th ng và TBDH hi n i trong quá trình
d y h c và nâng cao ch t l ng d y h c.

C. NỘI DUNG
THÔNG TIN NGUỒN

S d ng hi u qu TBDH là m t vi c làm r t c n thi t và quan tr ng trong
m i tr ng THPT, n u không th c hi n t t cơng tác s d ng thì TBDH
s b lãng phí và khơng i m i c PPDH, khơng nâng cao ch t l ng
d y h c.
TBDH là m t trong nh ng ph ng ti n quan tr ng góp ph n nâng cao
ch t l ng d y h c, là n i dung và ngu n thông tin giúp cho GV và HS t
ch c, i u khi n ho t ng nh n th c c a HS.
áp ng yêu c u i

12 | MODULE THPT 20


m i PPDH, vi c s d ng TBDH không ch nh m minh ho bài gi ng mà
còn ph i có tác d ng thúc y ngu n nh n th c, phát tri n n ng l c t
duy sáng t o và rèn luy n k n ng th c hành cho HS. N u s d ng TBDH
m t cách tu ti n, ch a có s chu n b chu áo s d n n hi u qu h c

t p khơng cao có tr ng h p cịn d n n tình tr ng GV m t nhi u th i
gian trên l p, HS h c t p c ng th ng, m t m i,...

Nội dung 1

THIẾT BỊ DẠY HỌC

Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niệm cơ sở vật chất sư phạm/ Cơ sở
vật chất trường học
THÔNG TIN CƠ BẢN

CSVC s ph m là t t c các ph ng ti n v t ch t c huy ng vào vi c
gi ng d y, h c t p và các ho t ng mang tính giáo d c khác
t c
m c ích giáo d c.
H th ng CSVC s ph m bao g m: các cơng trình xây d ng, sân ch i,
bãi t p, v n th c nghi m, trang b chuyên dùng, TBDH các b môn,
các ph ng ti n ph c v vi c gi ng d y và h c t p.
ây là m t h th ng a d ng v ch ng lo i và có m t s b ph n t ng
i ph c t p v m t k thu t. Tính a d ng và phong phú c a h th ng
t o ra khơng ít tr ng i trong qu n lí và s d ng.
H th ng CSVC s ph m c phân chia làm ba b ph n.
— Tr ng s (nhà c a, l p h c, sân ch i bãi t p, khuôn viên,…).
— Sách và th vi n tr ng h c.
— TBDH (máy móc, d ng c thí nghi m, mơ hình,…).
Khái ni m v CSVC s ph m ngày càng có n i hàm m r ng do yêu c u giáo
d c toàn di n, nâng cao ch t l ng d y h c và do ti n b c a khoa h c k
thu t và công ngh .
H th ng CSVC tr ng h c
M i tr ng h c u có h th ng CSVC tr ng h c, h th ng ó c mơ t

b i s nh sau:
SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 13


CSVC tr ng h c
H t ng k thu t tr ng h c
H th ng
tr ng, s :
— Khuôn
viên c nh
quan, ki n
trúc và các
kh i cơng
trình.
— Giao thơng
n ib .
— Kh i
phịng h c,
phịng thí
nghi m,
phịng th c
hành, phịng
h c b mơn,
th vi n.
— Kh i phịng
làm vi c.
— i n n c.
— Sân ch i,
bãi t p, câu
l cb .

Trang b h
th ng k thu t
chung c a
tr ng.
— H th ng
máy tính và
m ng.
— H th ng
thi t b thông
tin liên l c.
— H th ng
thi t b hành
chính, v n
phịng,
phịng làm
vi c c a các
t chun
mơn.
— H th ng
thi t b cho
phịng h c,
phịng thí
nghi m,
th c hành,
phịng h c
b mơn, th
vi n,…

14 | MODULE THPT 20

Trang b h
th ng k thu t
c a l p.
— SGK, v bài
t p in s n,
phi u h c
t p,...
— B ng en,
b ng mi ca,
ph n tr ng,
bút d ,…

TBDH
TBDH dùng
chung cho
các môn h c
(theo c p h c,
l p h c):
— Máy tính
— Máy chi u
qua u
— Máy chi u
a n ng
— Vô tuy n
— Máy ghi
âm/Cassette
…

TBDH b môn

(theo c p h c,

l p h c)
1. Tranh, nh giáo khoa.
2. B n , bi u giáo khoa,
b n t duy (thi t k b ng
tay và bút d ).
3. Mơ hình, m u v t.
4. D ng c , hố ch t thí nghi m.
5. Phim èn chi u.
6. B n trong dùng cho máy
chi u qua u.
7. B ng, a ghi âm.
8. B ng hình, a hình.
9. Ph n m m d y h c (PMDH)
(mơ hình mơ ph ng, thí
nghi m o, thí nghi m mơ
ph ng,…).
10. Giáo án d y h c tích c c
(GADHTC) có ng d ng cơng
ngh thơng tin (CNTT),
GADHTC i n t .
11. Website h c t p.
12. Phòng thí nghi m o.
13. Mơ hình d y h c i n t
14. Th vi n o/th vi n i n t .
15. B n
t duy thi t k
b ng ph n m m Mindmap.

16. B n
i nt .


NHIỆM VỤ

B n hãy c thông tin c b n c a ho t ng và d a vào hi u bi t c a
mình v CSVC tr ng h c th c hi n nh ng nhi m v sau:
1. Theo b n CSVC s ph m/ CSVC tr ng h c là gì?

2. Nêu các b ph n c a CSVC s ph m.

Hoạt động 2: Tìm hiểu hệ thống thiết bị dạy học
THÔNG TIN CƠ BẢN

1. Chức năng của hệ thống thiết bị dạy học
(1) H th ng TBDH là công c c thù c a lao ng s ph m.
(2) H th ng TBDH ph i cung c p thơng tin trí th c, y v hi n t ng,
i t ng quá trình nghiên c u.
(3) H th ng TBDH ph i nâng cao hi u qu d y h c, t ng c ng nh p
trình bày tài li u và chuy n t i thông tin.
(4) H th ng TBDH ph i th a mãn nhu c u và s say mê h c t p c a HS.
(5) H th ng TBDH ph i làm gi m nh c ng lao ng s ph m c a
ng i d y và ng i h c.
(6) H th ng TBDH ph i nâng cao tính tr c quan cho q trình d y h c.
2. Các yêu cầu của hệ thống thiết bị dạy học
(1) H th ng TBDH ph i m b o tính h th ng.
(2) H th ng TBDH ph i m b o tính khoa h c, hi u qu .
SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 15

(3) H th ng TBDH ph i m b o tính s ph m.
(4) H th ng TBDH ph i m b o tính an tồn.
(5) H th ng TBDH ph i m b o tính m thu t.
(6) H th ng TBDH ph i m b o tính dùng chung t i u cho m t b môn,
cho nhi u b môn, cho nhi u ho t ng.
3. Công tác thiết bị dạy học
Công tác TBDH là h th ng cơng vi c và q trình th c hi n các nhi m v
v l nh v c TBDH.
Công tác TBDH là m t ho t ng th ng xuyên c a ngành Giáo d c.
Công tác này bao g m:
(1) Cơng tác qu n lí và i u hành v mô c a B Giáo d c và ào t o v công
tác TBDH.
a) Xây d ng k ho ch chi n l c v phát tri n TBDH và ban hành v n b n
ch o, h ng d n v công tác TBDH.
b) Ban hành quy chu n k thu t phịng h c b mơn, phòng th c hành và
quy chu n k thu t i v i t ng b TBDH.
c) Ban hành các Quy t nh danh m c TBDH t i thi u các ngành h c,
c p h c, b c h c.
d) Ban hành quy nh v công tác thi t b giáo d c ph thơng trong ó
th ng nh t quy trình th c hi n bao g m:
— Xây d ng, th m nh và ban hành danh m c TBDH t i thi u.
— Thi t k , th m nh và ban hành m u TBDH.
— S n xu t, chuy n giao m u TBDH t i thi u.
— Th m nh n giá m u TBDH t i thi u.
e) H ng d n các a ph ng v mua s m TBDH.
(2) Cơng tác qu n lí và i u hành c a các t nh, thành ph v công tác TBDH
a) Xây d ng k ho ch phát tri n TBDH và ban hành v n b n ch o, h ng
d n v công tác TBDH t i các a ph ng.
b) Xây d ng k ho ch, chu n b kinh phí u t xây d ng phịng b mơn,

phịng th c hành và mua s m TBDH h ng n m.
16 | MODULE THPT 20


c) H ng d n các c s giáo d c mua s m TBDH h ng n m.
d) T ch c b i d ng i ng GV, viên ch c TBDH v cơng tác qu n lí, s
d ng, b o qu n, b o d ng TBDH ph c v ho t ng d y h c.
e) T ch c ki m tra vi c th c hi n các nhi m v c a các c s giáo d c v
công tác TBDH.
f) T ch c và i u hành phong trào t làm TBDH.
4. Công tác thiết bị dạy học tại các cơ sở giáo dục
Công tác TBDH t i m t tr ng h c là h th ng công vi c và quá trình
th c hi n các nhi m v v l nh v c TBDH nh m th c hi n có hi u qu
cho ho t ng d y h c c a nhà tr ng. Nhi m v c a công tác TBDH t i
tr ng h c bao g m:
— T ch c xây d ng k ho ch v công tác TBDH c a nhà tr ng.
— T ch c mua s m, b sung s a ch a TBDH c a nhà tr ng.
— T ch c khai thác s d ng TBDH ph c v cho ho t ng d y h c và các
ho t ng giáo d c khác.
— T ch c s p x p, gi gìn, b o qu n, b o d ng h th ng TBDH hi n có
c a nhà tr ng.
— T ch c ki m tra quá trình th c hi n k ho ch v công tác TBDH trong
nhà tr ng.
— T ch c nghiên c u, thi t k , t làm TBDH.
— T ch c b i d ng GV, viên ch c TBDH v cơng tác qu n lí, s d ng, b o
qu n, b o d ng TBDH ph c v ho t ng d y h c trong nhà tr ng.
NHIỆM VỤ

B n hãy c thông tin c b n c a ho t ng và d a vào hi u bi t c a
mình v TBDH th c hi n m t s nhi m v sau:

1. Nêu ch c n ng c b n c a h th ng TBDH.

SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 17


2. Nêu các yêu c u c a h th ng TBDH.

3. Làm rõ cơng tác qu n lí i u hành v công tác TBDH c a B Giáo d c và
ào t o; các s Giáo d c và ào t o và các c s giáo d c.

Hoạt động 3: Tìm hiểu khái niệm, bản chất và chức năng của
thiết bị dạy học
THÔNG TIN CƠ BẢN

1. Khái niệm thiết bị dạy học
Hi n nay, có nhi u tên g i khác nhau v TBDH. Các tên g i d i ây
th ng c s d ng trong ngơn ng vi t và nói trong giai o n hi n nay:
— Thi t b giáo d c — Educational Equipment
— Thi t b tr ng h c — School Equipment
—
dùng d y h c — Teaching Equipment
18 | MODULE THPT 20


—
—
—
—
—

TBDH — Teaching Equipment
D ng c d y h c — Teaching Equipment
Ph ng ti n d y h c — Teaching Facility
H c c — Learning Equypment
H c li u — Learning Material
V b n ch t, các tên g i trên u ph n ánh c các d u hi u b n ch t
chung nh t c a TBDH.
Có nhi u nh ngh a v TBDH nh sau:
— TBDH là ph ng ti n r t c n thi t cho GV và HS t ch c và ti n hành
h p lí, có hi u qu quá trình giáo d c và d y h c các môn h c, c p h c.
— TBDH là m t v t th ho c m t t p h p i t ng v t ch t mà ng i GV
s d ng v i t cách là ph ng ti n i u khi n ho t ng nh n th c, là
ph ng ti n giúp HS l nh h i khái ni m, nh lu t, thuy t khoa h c,…
nh m hình thành h các k n ng, k x o, m b o vi c giáo d c, ph c
v m c ích d y h c và giáo d c.
— TBDH là i u ki n
m b o cho ho t ng d y h c, là thành t ch y u
và quan tr ng nh t c a c u trúc h th ng CSVC tr ng h c (CSVC s ph m).
Theo Lotx Klinb ( c) thì TBDH (hay còn g i là dùng d y h c, d ng
c d y h c,...) là t t c nh ng ph ng ti n v t ch t c n thi t cho GV và
HS t ch c và ti n hành h p lí, có hi u qu trong q trình giáo d ng và
giáo d c
các mơn h c, c p h c.
Theo các chuyên gia thi t b giáo d c c a Vi t Nam: TBDH là thu t ng
ch m t v t th ho c m t t p h p
i t ng v t ch t mà ng i GV s
d ng v i t cách là ph
ng ti n i u khi n ho t ng nh n th c c a HS,
cịn
i v i HS thì ó là các ngu n tri th c, là cá c ph ng ti n giúp HS

l nh h i các khái ni m,
nh lu t, thuy t khoa h c,... hì nh thành h các
k n ng, k x o, m b o ph c v m c ích d y h c.
T s phân tích b n ch t c a TBDH nh m i m i PPDH trong giai
o n hi n nay, chúng ta có nh ngh a nh sau: TBDH là m t b ph n
c a CSVC tr ng h c, bao g m nh ng i t ng v t ch t
c thi t k
s ph m mà GV s d ng
i u khi n ho t ng nh n th c c a HS;
ng th i TBDH còn là ngu n tri th c, là ph ng ti n giúp HS l nh h i
SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 19


hi u qu tri th c, hình thành k n ng
m c tiêu d y h c.

m b o cho vi c th c hi n

c

Nh v y, ta có th hi u TBDH là h th ng i t ng v t ch t và t t c nh ng
ph ng ti n k thu t c GV và HS s d ng trong quá trình d y h c.
Theo quan i m lí lu n d y h c hi n i thì TBDH là 1 trong 6 thành t
ch y u c a quá trình d y h c.
TBDH ch u s chi ph i c a n i dung và PPDH. N i dung d y h c quy
nh nh ng c i m c b n c a TBDH, b i l TBDH ph i tí nh n m t
cách tồn di n các
c i m c a n i dung, ch ng trình. M i TBDH ph i
c cân nh c, l a ch n áp ng c n i dung ch ng trình, ng
th i c ng ph i tho mãn các yêu c u v khoa h c s ph m, kinh t , th m

m và an toàn cho GV và HS khi s d ng nh m t k t qu mong mu n.
Vi c i m i PPDH hi n nay là m t yêu c u hàng u t ra cho ngành
Giáo d c t t c các qu c gia trên th gi i. V i s phát tri n nh v bão
c a công ngh thông tin và truy n thông (CNTT&TT), kh n ng l u tr
và ph bi n thông tin ngày càng a d ng, n gi n, nhanh chóng và r t
hi u qu thông qua m ng LAN, WAN và Internet, vi c d y h c do ó
c ng ph i thích ng c v i nh ng i u ki n công ngh m i và t n
d ng c nh ng thành t u công ngh này trong quá trình d y h c t i
các tr ng ph thông.
Trong th i i bùng n thông tin, cùng v i s phát tri n nh v bão c a
khoa h c k thu t, nhi u tri th c em d y b c h c ph thông nhanh
chóng b l c h u. Vì v y, c n ph i l a ch n n i dung d y nh th nào
HS không nh ng chi m l nh c tri th c m i, ng th i ph i h ình
thành n ng l c t
h c, t
phát tri n. Vì v y PPDH m i ph i theo xu
h ng tích c c hố q trình nh n th c c a HS, n ng l c th c hành,
n ng l c t nghiên c u. Mu n t c i u ó thì khơng có cá ch nào
khác là ph i t ng c
ng trang b và c bi t là nâng cao hi u qu s d ng
thi t b giá o d c, trong ó chú tr ng các ph ng ti n nghe nhìn và ng
d ng CNTT&TT vào d y h c.
áp ng yêu c u i m i v n i dung ch ng trình, PPDH c n thi t
ph i a vào các TBDH m i, nh t là các TBDH hi n i. Ng i ta nh n
th y các TBDH có kh n ng to l n trong vi c giúp cho GV và HS t ch c
20 | MODULE THPT 20


các ho t ng h c t p nh m phát huy tính tích c c c a HS, góp ph n
nâng cao hi u qu c a vi c d y h c. TBDH là ph ng ti n, là m t trong

nh ng i u ki n c n thi t GV th c hi n c các n i dung giáo d c,
giáo d ng và phát tri n trí tu , kh i d y t ch t thơng minh c a HS.
Trong q trình d y h c, TBDH v a là công c giúp GV chuy n t i thông tin,
i u khi n ho t ng nh n th c c a HS, v a là ngu n tri th c a d ng và
phong phú.
TBDH là m t b ph n trong h th ng CSVC s ph m, nó bao g m t t c
nh ng ph ng ti n c n thi t c GV và HS s d ng trong ho t ng
d y và h c nh m phát huy tính tích c c, ch ng sáng t o trong ho t
ng, khám phá và l nh h i tri th c c a HS, góp ph n nâng cao ch t
l ng giáo d c, t c m c tiêu giáo d c ã ra.
Cu c cách m ng khoa h c công ngh di n ra t nh ng n m 50 c a th
k XX cho n nay c ánh d u b i m t lo t các cu c cách m ng k
ti p nhau nh cách m ng công ngh m i, cách m ng thông tin, cách
m ng công ngh sinh h c,... c bi t cu c cách m ng trong l nh v c
thông tin bao g m các l nh v c tin h c, truy n thông ang tác ng sâu
s c t i m i m t c a i s ng xã h i chúng ta nói chung và q trình giáo
d c nói riêng. Cu c cách m ng này ang t o ra nh ng kh n ng to l n
c a vi c ng d ng CNTT&TT vào quá trình d y h c, nh ng ng d ng ã
và ang làm thay i v trí c a TBDH. TBDH v a là công c giúp GV
chuy n t i thông tin, i u khi n ho t ng nh n th c c a HS, v a là
ngu n tri th c a d ng và phong phú.
Ch ng trình và SGK THPT m i c vi t theo h ng t ch c ho t ng
nh n th c tích c c cho HS theo tinh th n i m i ph ng pháp d y và
ph ng pháp h c. TBDH là m t thành t quan tr ng quy t nh s
thành công c a vi c i m i n i dung ch ng trình và SGK THPT.
trang b c TBDH n các tr ng THPT ph i tr i qua các giai o n
ch y u sau: T ch ng trình và SGK, xây d ng danh m c trang b → Xây
d ng c ng nghiên c u, th hi n m u → Ch th → Th nghi m →
Hi u ch nh và s n xu t th → Hi u ch nh → S n xu t ng lo t → Trang b
cho các tr ng THPT → S d ng và b o qu n lâu dài. Trong ó “trang b ,

s d ng và b o qu n” TBDH có vai trị r t quan tr ng góp ph n nâng cao
ch t l ng giáo d c. H ng n m Nhà n c ph i chi hàng tr m t ng
SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 21


trang b TBDH cho các tr ng THPT trong c n c. N u b o qu n và s
d ng TBDH khơng t t thì s gây nên lãng phí r t l n.
2. Bản chất và chức năng của thiết bị dạy học
a. B n ch t c a thi t b d y h c
— TBDH ph n ánh các i t ng nghiên c u, ph n ánh quá trình d y h c.
— TBDH ch a ng trong nó di s n v t ch t và phi v t ch t c a các th h
tr c l i.
— TBDH ch a ng thông tin v các i t ng v t ch t.
— TBDH là bi u tr ng v n hoá c a n n giáo d c.
— TBDH là ph ng ti n tái hi n ki n th c và ph ng pháp nghiên c u c a
các nhà khoa h c.
— TBDH là ph ng ti n rút ng n quá trình nh n th c và t o ni m tin khoa h c.
— TBDH hàm ch a n i dung và PPDH.
b. Các ch c n ng c a thi t b d y h c
(1) Ch c n ng c b n và quan tr ng nh t c a TBDH là ch c n ng thông tin
— TBDH ch a y thông tin v n i dung d y h c. Ng i d y hi u bi t
v nh ng thơng tin ó và s d ng TBDH chuy n t i thông tin n
ng i h c.
— TBDH ch a thông tin v PPDH, nó h ng ng i d y n vi c l a ch n
PPDH nào là h p lí và hi u qu .
(2) TBDH có ch c n ng ph n ánh
TBDH là hi n th c khách quan (ho c mô t hi n th c khách quan m t
cách c l ), nó ph n ánh các s v t, hi n t ng, các quá trình, các quy
lu t khách quan c a xã h i c a t nhiên và c a t duy. Các n i dung và
chi ti t mà nó ph n ánh s

c ng i d y và ng i h c ti p nh n trong
quá trình d y h c và cùng nhau t ng tác, ph i h p t ch c th c hi n
các nhi m v d y h c.
(3) TBDH có ch c n ng giáo d c
— TBDH làm cho quá trình giáo d c tr thành quá trình t giáo d c, làm cho
quá trình nh n th c tr thành quá trình t nh n th c, làm cho quá trình
d y h c tr thành quá trình t h c c a HS. HS làm vi c v i TBDH
t h c, t nh n th c d i s h ng d n, nh h ng c a GV.
22 | MODULE THPT 20


— TBDH hàm ch a t duy c a các nhà khoa h c. Qua TBDH, HS không ch
ti p nh n tri th c, mà thông qua làm vi c v i TBDH, HS có nh n th c,
suy ngh , cách làm khoa h c.
— TBDH hàm ch a quá trình phát tri n c a n n v n minh nhân lo i. TBDH
có ch c n ng giáo d c tồn di n.
(4) TBDH có ch c n ng ph c v
TBDH là ph ng ti n ph c v tr c ti p cho GV và HS ho t ng trong
quá trình d y h c nói chung, cho t ng bài h c, t ng n v ki n th c
trong m t bài h c nói riêng.
NHIỆM VỤ

B n hãy c thơng tin c b n c a ho t ng và d a vào hi u bi t c a
mình v TBDH th c hi n m t s nhi m v sau:
1. TBDH là gì?

2. Làm rõ b n ch t và ch c n ng c a TBDH. Cho ví d minh ho .

SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 23

Hoạt động 4: Tìm hiểu vị trí, vai trị và ý nghĩa của thiết bị dạy học
THÔNG TIN CƠ BẢN

1. Vị trí và ý nghĩa của thiết bị dạy học q trình dạy học
(1) TBDH khơng th thi u c vì nó óng vai “ng i minh ch ng khách
quan” nh ng v n lí lu n, liên k t gi a lí lu n và th c ti n. M t khác,
TBDH là ph ng ti n th c nghi m, tr c quan, th c hành; trong khi ó
b t kì m t ho t ng nào c ng luôn i li n v i t duy và t duy luôn g n k t
v i ho t ng. Vì th TBDH s t o ra s tồn v n c a ho t ng nh n th c;
ng th i phát huy c tính tích c c, ch ng và sáng t o c a ng i
h c và h n n a TBDH góp ph n to l n vào vi c v n d ng và i m i
ph ng pháp giáo d c — d y h c.
(2) TBDH là m t b ph n c a n i dung và PPDH
Lí lu n d y h c ã kh ng nh quá trình d y h c là m t q trình trong
ó ho t ng d y và ho t ng h c c ng i d y và ng i h c c ng
tác t i u v i nhau và cùng có nh ng n i dung và ph ng pháp ã xác
nh nh m ti n t i cùng m t m c ích nh t nh. Nh v y i v i m i
m c ích có nh ng n i dung c th và c n có m t ph ng pháp thích h p;
th c hi n m i ph ng pháp truy n t và l nh h i các n i dung nào
ó ph i có các TBDH t ng ng. Có TBDH và phù h p m i tri n khai
c các PPDH m t cách hi u qu .
M t khác, n i dung d y h c c ph n ánh thông qua các TBDH và
ng c l i. V n này càng th hi n rõ h n khi mà khoa h c công ngh
phát tri n và s phát tri n ó c ng c ph n ánh vào m i lo i TBDH
c a nhà tr ng. TBDH là các s n ph m khoa h c k thu t có ch c n ng
xác nh và mang tính m c ích s ph m r t cao, chúng ch a ng m t
ti m n ng tri th c to l n ng th i óng vai trò là i t ng nh n th c.
Nh v y, TBDH là b ph n c a n i dung và ph ng pháp, chúng có th
v a là ph ng ti n nh n th c, v a là i t ng ch a n i dung c n

nh n th c.
24 | MODULE THPT 20


(3) TBDH là nhân t quan tr ng
i m i PPDH
— Ngoài m i quan h v i m c tiêu, n i dung, ph ng pháp, TBDH cịn có
quan h ch t ch v i các thành t ng i d y (ng i t ch c, i u khi n)
và ng i h c (ch th t i u khi n) c a quá trình d y h c nh m t o nên
s c ng tác t i u c a l c l ng tham gia quá trình d y h c v i các thành
t khác c a quá trình d y h c.
— TBDH v i u th v m t s ph m góp ph n r t l n trong vi c i m i
PPDH trong các nhà tr ng. Nh có các TBDH, m t l ng thông tin l n
c a bài h c có th
c hình nh hố, mơ hình hố, tr c quan hố,
phóng to, thu nh , làm cho nhanh h n hay ch m l i,... em l i cho ng i
h c m t “không gian h c t p” có tính m c ích và mang l i hi u qu cao.
— D y h c theo h ng phát huy tính tích c c, ch ng và sáng t o c a
ng i h c (ng i h c là trung tâm) có liên quan ch t ch n TBDH:
+ Ng i h c c ch ng và tham gia tích c c vào quá trình d y h c.
+ Ng i h c c ho t ng th c hành nhi u h n và thông qua ho t ng
l nh h i tri th c nhân lo i.
i m i PPDH khơng có ngh a là tìm ra các ph ng pháp hoàn toàn
m i khác h n các ph ng pháp truy n th ng ã c gi i s ph m
th a nh n trong l ch s giáo d c. i m i PPDH là i m i cách truy n
th nh s phát tri n c a khoa h c giáo d c, khoa h c tâm lí và các
khoa h c khác,...
(4) TBDH góp ph n vào vi c th c hi n a d ng hố các hình th c d y h c
TBDH ch a ng ti m n ng tri th c và ph ng pháp nh m t o i u ki n
và kích thích các ho t ng trong q trình h c t p. N u TBDH và a

d ng s cho phép t ch c nhi u hình th c ho t ng d y h c phong phú
và có hi u qu .
(5) TBDH là nhân t m b o ch t l ng d y h c
Xu t phát t c tr ng t duy hình nh, t duy c th c a con ng i,
trong quá trình d y h c, s tr c quan óng vai trò quan tr ng i v i s
l nh h i ki n th c c a ng i h c. Trong các “kênh” thu nh n thơng tin
thì “kênh nhìn” có hi u qu cao h n (khoa h c ã minh ch ng kh n ng
c a các giác quan trong vi c ti p thu tri th c có các m c : nghe 11%,
nhìn 81%; các giác quan khác 9% — theo tài li u VAT Project). Khơng ít
SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 25


n i dung h c t p ph c t p c n n s h tr tích c c c a ph ng ti n
tr c quan m i gi i quy t c nh ng gì mang trong nó s tr u t ng.
Theo ngun lí h c i ôi v i hành, ng i h c r t c n c tr c ti p làm
th c nghi m (l p ráp, thao tác, quan sát, nh n xét) b ng vi c s d ng các
d ng c , ph ng ti n c th .
D y h c tích c c yêu c u ng i h c tham gia có ý th c vào các ho t ng
t khám phá, t theo dõi các hi n t ng lí gi i ch t ch và t ng minh
nh ng k t qu thu c; ng th i qua các ho t ng ó h có c
nh ng k n ng c n thi t. Nh v y, TBDH là ph ng ti n và i u ki n t t
y u ti n hành q trình d y h c tích c c.
Trong t duy, c n n vi c mô ph ng nh ng v n tr u t ng. Vi c mô
ph ng ó c n có s “giúp ” c a các TBDH, mà trong ó ph ng ti n
nghe — nhìn có u th rõ r t. V i các tác d ng nh v y TBDH cho phép
khai thác sâu s c b n ch t s v t, hi n t ng khoa h c trong tài li u. M t
khác các n i dung d y h c c mơ hình hố, khái qt hố thành
nh ng m u hình c th mà ng i h c tr c quan c s giúp cho vi c
th c hi n “nguyên t c tr c quan” trong d y h c các tr ng d y ngh .
(6) Góp ph n m b o ch t l ng các ki n th c trong d y h c

Trong d y h c, ch t l ng ki n th c chuy n t i t ng i d y n ng i
h c c n ph i m b o tính: chính xác, khoa h c, t ng quát, h th ng,
chuy n hoá, th c ti n, v n d ng c và b n v ng,... Trong khi ó TBDH
góp ph n m b o các tính ch t trên v ki n th c c truy n th trong
d y h c.
(7) Góp ph n nâng cao hi u qu s ph m
H th ng TBDH hi n i có kh n ng xây d ng, hình thành, c ng c , h
th ng hố, v n d ng ki n th c vào th c ti n.
TBDH ch ng nh ng t o i u ki n i sâu vào các s v t và hi n t ng, mà
cịn cho phép trình bày các v n tr u t ng m t cách sinh ng, do
kh n ng s ph m to l n h tr cho ng i d y và ng i h c nh : t ng t c
truy n t i thông tin mà không làm gi m ch t l ng thông tin; th c
hi n các PPDH tích c c nh m: t o ra và m r ng nh ng vùng c ng tác
gi a ng i d y và ng i h c, t o ra kh n ng th c hành, c ng c ki n
th c, rèn luy n k n ng làm vi c, h c t p, s khéo léo chân tay, b i d ng
26 | MODULE THPT 20


kh n ng t h c, t chi m l nh tri th c, t o ra s h ng thú, lôi cu n khi
h c, ti t ki m th i gian trên l p, c i ti n các hình th c lao ng s ph m,
t o kh n ng t ch c và i u khi n ho t ng d y h c.
2. Mối quan hệ của thiết bị dạy học với các thành tố khác của quá trình
dạy học
Theo cách ti p c n h th ng, quá trình d y h c bao g m 6 thành t c b n:
m c tiêu, n i dung, ph ng pháp, TBDH, ng i d y, ng i h c. Các thành
t này t ng tác qua l i t o thành m t ch nh th trong môi tr ng
giáo d c c a nhà tr ng (môi tr ng s ph m t ng tác) và môi tr ng
kinh t — xã h i c a c ng ng.
M c tiêu d y h c c a nhà tr ng ph thu c và áp ng m c tiêu kinh t
— xã h i. M c tiêu d y h c nh th nào s có n i dung d y h c áp ng

c m c tiêu ó. th c hi n c m c tiêu và n i dung ph i có
PPDH. Mu n th c hi n t t PPDH ph i có TBDH. Ng i d y và ng i h c
tác ng l n nhau, thông qua TBDH ng i d y truy n t và ng i h c
chi m l nh n i dung d y h c theo m c tiêu d y h c.
TBDH là m t trong nh ng thành t quan tr ng c a q trình d y h c.
TBDH khơng ch minh ho ho c tr c quan hoá các n i dung d y h c, mà
còn ch a ng n i dung d y h c. c bi t, TBDH có m i quan h kh ng
khít v i PPDH. N i dung, ph ng pháp không ch c xác nh d a vào
m c tiêu giáo d c mà còn c xác nh d a vào th c t TBDH mà nhà
tr ng có th có.
TBDH v a mang tính c l p, v a ph thu c và tác ng l n nhau v i các
thành t khác c a quá trình d y h c. TBDH có v trí quan tr ng i v i t t
c các môn h c tr ng ph thông, c bi t i v i các môn khoa h c
th c nghi m nh : V t lí, Hố h c, Sinh h c và Công ngh .
TBDH minh ch ng khách quan cho n i dung d y h c, ph ng ti n
ho t ng nh n th c, i u ki n các l c l ng th c hi n ch c n ng và
nhi m v d y h c, k t n i các ho t ng bên trong và bên ngoài nhà
tr ng. TBDH ch u s chi ph i c a n i dung và PPDH.
3. Vai trò của thiết bị dạy học trong quá trình dạy học
Theo V.P. Golov: TBDH là m t trong nh ng i u ki n quan tr ng nh t
th c hi n n i dung giáo d ng, giáo d c và phát tri n cho HS trong quá
trình d y h c.
SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 27


Ngh quy t 40/2000/QH10 c a Qu c h i N c C ng hoà xã h i ch ngh a
Vi t Nam v i m i ch ng trình giáo d c ã nêu rõ: “ i m i n i dung
ch ng trình, SGK, ph ng pháp d y và h c ph i c th c hi n ng
b v i nâng c p và i m i TBDH”.
(1) Vai trò c a TBDH i v i PPDH

— TBDH góp ph n nâng cao tính tr c quan c a quá trình d y h c. Giúp HS
nh n ra nh ng s vi c, hi n t ng, khái ni m m t cách c th h n, d
dàng h n. TBDH là ngu n tri th c v i t cách là ph ng ti n ch a ng
và chuy n t i thông tin hi u qu n HS.
— TBDH h ng d n ho t ng nh n th c c a HS thông qua vi c t các
câu h i g i m c a GV HS:
+ Nh n bi t, tên g i, tính n ng c a thi t b .
+ L p ráp thi t b ti n hành thí nghi m th c hành.
+ Nh n bi t thu th p và phân tích k t qu thí nghi m.
— Thơng qua q trình làm vi c v i TBDH, HS phát tri n kh n ng t h c
n m v ng ki n th c, k n ng:
+ K n ng s d ng các thi t b k thu t.
+ K n ng thu th p d li u.
+ K n ng quan sát, phân tích, t ng h p, k t lu n. T l c n m v ng ki n
th c và phát tri n trí tu .
M i quan h gi a PPDH v i m c
trong d y h c

ti p thu ki n th c, k n ng c a HS

Thuy t trình hi u qu 5% → c hi u qu 10% → Nghe nhìn hi u qu
20% → Mơ t , trình bày hi u qu 30% → Th o lu n nhóm hi u qu 50%
→ Th c hành hi u qu 75% → D y l i ng i khác ho c ng d ng ngay
hi u qu 90%.
S d ng các TBDH trong khi ti n hành các thí nghi m, th c hành giúp
rèn luy n tính kiên trì, c n th n, khéo léo, c n cù và trung th c c a HS.
Qua ó rèn luy n cho HS lịng say mê nghiên c u, mong mu n tìm ki m
ki n th c, say mê khoa h c.
28 | MODULE THPT 20

TBDH là m t thành t quan tr ng trong quá trình d y h c. S d ng
TBDH m t cách h p lí, úng lúc, úng ch s em l i hi u qu cao trong
d y h c. Vi c s d ng có hi u qu cao các TBDH ph thu c r t nhi u vào
trình , s sáng t o mang tính ngh thu t c a m i GV và s h tr hi u
qu c a cán b TBTH. Hi n nay trong xu th i m i n i dung và ch ng
trình SGK, vi c s d ng các TBDH l i càng quan tr ng, góp ph n thúc
y vi c i m i PPDH nh m th c hi n có hi u qu d y h c các c s
giáo d c ph thơng.
— TBDH có t m quan tr ng c bi t trong i m i PPDH. i m i PPDH
không ph i là vi c tìm ra m t PPDH hồn tồn m i khác h n v i các
PPDH hi n hành. i m i PPDH là tìm cách t t nh t phát huy hi u qu
c a h th ng PPDH ang có trên c s s d ng các thành t u khoa h c
và công ngh mà c bi t là CNTT&TT. Trong quá trình th c hi n i
m i PPDH t p trung vào các h ng sau:
+ Thay i cách th c t ch c d y và h c
t hi u qu d y h c cao nh t.
+ Thay i các i u ki n d y h c phát huy hi u qu c a các PPDH hi n hành.
+ S d ng thành t u c a công ngh k thu t tiên ti n, c bi t là s d ng
ng d ng các thành t u c a CNTT&TT vào q trình d y h c.
(2) Vai trị c a TBDH i v i n i dung d y h c
— TBDH m b o cho vi c th c hi n các m c tiêu c a t ng n v ki n
th c, m c tiêu c a t ng bài h c. TBDH có vai trị cao nh t, hi u qu nh t
th c hi n m c tiêu ch ng trình và SGK.
— TBDH giúp cho GV và HS t ch c hi u qu quá trình d y h c, t ch c
nghiên c u t ng n v ki n th c c a bài h c nói riêng và t ch c c q
trình d y h c nói chung.
— TBDH m b o cho kh n ng truy n t c a GV và thúc y kh n ng
l nh h i ki n th c c a HS theo úng n i dung, ch ng trình, n i dung
bài h c i v i m i kh i l p, m i c p h c, b c h c.

NHIỆM VỤ

B n hãy c thông tin c b n c a ho t ng và d a vào hi u bi t c a
mình v TBDH th c hi n m t s nhi m v sau:
SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 29


1. Nêu v trí, ý ngh a c a TBDH trong quá trình d y h c.

2. Làm rõ m i quan h gi a TBDH v i các thành t khác nhau c a quá
trình d y h c.

3. Làm rõ vai trị c a TBDH trong q trình d y h c.

30 | MODULE THPT 20


Hoạt động 5: Tìm hiểu các loại hình thiết bị dạy học
THƠNG TIN CƠ BẢN

1. Các loại hình thiết bị dạy học ở trường trung học phổ thông
Các lo i hình TBDH tr ng THPT có th chia ra hai nhóm l n:
a. TBDH dùng chung (ph ng ti n k thu t dùng chung): máy tính, máy chi u
a n ng, máy chi u qua u, máy ghi âm,…
b. TBDH b mơn bao g m các lo i hình chính nh sau:

1. Tranh nh giáo khoa
2. B n giáo khoa, bi u giáo khoa, b n t duy (B TD) c thi t k
b ng tay, bút.
3. Mơ hình, m u v t, v t th t.

4. D ng c , hoá ch t.
5. Phim èn chi u.
6. B n trong dùng cho máy chi u qua u.
7. B ng, a ghi âm.
8. B ng hình, a hình.
9. PMDH (mơ hình mơ ph ng, thí nghi m o, thí nghi m mơ ph ng...)
10. GADHTC có ng d ng CNTT&TT, GADHTC i n t .
11. Website h c t p.
12. Phịng thí nghi m o.
13. Mơ hình d y h c i n t .
14. Th vi n o/Th vi n i n t .
15. B TD c thi t k b ng ph n m m Freemind.
16. B n giáo khoa i n t .
...
Trong 16 lo i hình TBDH chính nêu trên thì 4 lo i hình TBDH u c
g i là TBDH truy n th ng v i các c i m sau:
— TBDH truy n th ng ã c GV và HS s d ng t r t lâu ngay t khi
ngh d y h c phát tri n.
SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 31


— GV và HS có th khai thác tr c ti p l ng thông tin ch a ng trong t ng
TBDH.
— Giá thành các TBDH truy n th ng khơng t nên có th trang b i trà
cho các tr ng THPT.
— GV và HS tr ng THPT d s d ng và d b o qu n.
Các lo i hình TBDH t v trí s 5 n s 16 c g i là TBDH hi n i
(hay TBDH nghe nhìn, hay TBDH có ng d ng CNTT&TT).
Các lo i hình TBDH t v trí s 5 n v trí s 16 có m t c i m chung
và khác bi t là khi mu n khai thác l ng thông tin ch a ng trong t ng

TBDH ph i có thêm các máy móc chuyên d ng t ng ng. T t c h
th ng ó ng i ta quen g i là các ph ng ti n k thu t d y h c a ph ng
ti n (PTKTDH PT) hay h th ng TBDH a ph ng ti n (HTTBDH PT).
2. Một số đặc điểm của phương tiện kĩ thuật dạy học đa phương tiện
So v i các TBDH truy n th ng thì các PTKTDH PT (HTTBDH PT) có m t
s c i m khác, ó là:
1. M i PTKTDH PT bao g m hai kh i: kh i mang thông tin và kh i chuy n
t i thông tin t ng ng.
Kh i mang thông tin

B n trong
B ng, a ghi âm
B ng, a ghi hình

→
→
→
→

Ph n m m d y h c

→

GADHTC có ng d ng
CNTT&TT, GADHTC i n t

→

Phim Slide, Phim chi u bóng

32 | MODULE THPT 20

Kh i chuy n t i thông tin t ng ng

Máy chi u Slide, máy chi u phim
Máy chi u qua u
Radio Cassette, u a CD, máy tính
Video, u a hình, máy tính, máy chi u
a n ng, màn chi u
Máy tính, máy chi u a n ng, màn chi u,
b ng k thu t s
Máy tính, máy chi u a n ng, màn chi u,
b ng k thu t s


Kh i mang thơng tin

Website h c t p

→

Phịng thí nghi m o

→

2.
3.
4.
5.

Kh i chuy n t i thông tin t ng ng

Máy tính, máy chi u a n ng, màn chi u,
b ng k thu t s
Máy tính, máy chi u a n ng, màn chi u,
b ng k thu t s

Ph i có i n l i qu c gia.
Có giá thành cao g p nhi u l n so v i các TBDH truy n th ng.
Ph i có trình s d ng và b o qu n t t.
Ph i có phịng c chun bi t l p t, s d ng và b o qu n
Vi c k t h p hài hoà các TBDH truy n th ng và TBDH hi n i trong
quá trình d y h c s kích thích h ng thú t ng kh n ng t duy c a HS,
HS s t mình tìm tịi, khai thác ki n th c m i. Nh v y, ngày nay
TBDH ó góp ph n i m i PPDH, nâng cao ch t l ng d y h c.

NHIỆM VỤ

B n hãy c thông tin c b n c a ho t ng và d a vào hi u bi t c a b n
thân th c hi n m t s nhi m v sau:
1. Hãy nêu các lo i TBDH tr ng THPT.

2. Hãy trình bày nh ng c i m c a PTKTDH PT.

SỬ DỤNG CÁC THIẾT BỊ DẠY HỌC | 33