Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (4.71 MB, 16 trang )
<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>
NGUYEN VU HAO*
Trong mpt y nghia nhift dinh, moi dan tpc khong the
khong CO triet hpc cua minh. Triet hpe 1^ tinh hoa van hoa
cua mpt dan toe, eiia mpt cpng dong xa hpi, ciia mpt thdi dai,
la nen tang sau xa cua mpi linh vUe ddi song tinh than xa
hoi. No la cd sd dinh hudng the gidi quan va phUdng phap
luan cho cac khoa hpc tu nhien, khoa hpe xa hpi va nhan van,
1^ nhan sinh quan, la kim chi nam cho cac hanh vi va boat
dong cua moi eon ngUdi trong cpng dong xa hpi. Mat khae,
moi nen triet hpc lai khong the p h a t trien trong sU co lap,
tach biet khoi cac nen triet hpc cua eac dan tpc khae. Trong
qua trinh phat trien cua minh, eac nen triet hpc eua cac dan
toe khae nhau luon c6 xu hUdng giao thoa, tiep bien, anh
hUdng, tac dong den nhau lam thay doi dien mao ciia minh,
<i>vd iii do lam thay doi bp m a t xa hpi cua moi quo'e gia. </i>
Mae dii each xa nhau ve dia ly, nhUng Viet Nam va Diic la
nhiing quo'e gia co kha nhieu diem tUdng dong ve lich sU,
<i>chinh tri, xa hpi va tU tUdng. Trong khuon kho bai viet nky, </i>
chiing toi cd' gang phae hpa mpt phan ciia qua trinh giao luu
van hoa Diic - Viet trong linh vuc triet hpc, linh vuc cot loi
nhat ciia ddi song tinh than moi dan tpc, va budc dau xem x6t
nhCtng anh hUdng cua triet hpc DUc d Viet Nam.
<i>I. KHAI woe VE TRIET HOC Dl/C </i>
Trudc het, van de dat ra la: Lieu c6 cai dUdc gpi la triet hpc
Diic khong? Va neu eo, triet hpc Diic dUdc hinh thanh va
phat trien ra sao?
<i>K h a i n i e m " t r i e t h o c Diic" </i>
Da til lau, khai niepi "triet hpc Due" dUdc sU dung khong
chi bdi chinh cac triet gia DUc, ma con dUdc thiJa nhan rpng
rai bdi cac nha tU tUdng d nhieu nUdc tren the gidi. Mpt trong
nhiing minh chiJtng cho dieu nay I^ khai niem "Triet hpc C6
dien Ddc"', khai niem dUdc Engels dua ra trong tac phJm:
<i>Ludwig Feuerbach vd sU cdo chung cua triet hoc Co diin </i>
<i>DiJtc. Khai niem nay da trd nen quen thupe trudc het doi vdi </i>
cac nha triet hpe macxit tren the gidi. Doi vdi gidi triet hpc
quoc te, nUdc Diic thUc sU la mpt cUdng quoc triet hpc, que
hUdng cua nen triet hpc the gidi, ndi da *an sinh ra cho nhan loai
nhiing nha triet hpe eo t^m ed the gidi nhU Kant, Hegel,
Schopenhauer, Nietzsche, Husserl, Heidegger, Wittgenstein,
Gadamer, Habermas... va dac biet la Marx va Engels vdi
nhiing tu tUdng vl dai co tinh vUdt thdi dai va co anh hudng
<i>Giai doan thit hai cua lich sU triet hpc Bute Id giai doan </i>
<i>Phuc hung d DUc tit the ky XV-the ky XVH: Giai doan nky </i>
dudc danh da'u bdi tu tUdng triet hpc cua Nikolaus Cusanus
(1401-1464), triet gia noi tieng theo quan niem tU nhien thAn
luan, ngUdi da dat cd sd cho triet hpc cua Leibnis va Hegel sau
nay bang viec dua ra nguyen ly dong ve sU dong nhat cua cac
mat doi lap. Ben canh do, con phai ke den ten tuoi cua Agrippa
von Nettesheim (14861535), Aureolus Paracelsus (14931541)
-nhung triet gia muon trd ve vdi eac tU tUdng eua Hy Lap
CO dai hay Valentin Weigel (1533-1588), Jakob Boehme
(1575-1662), dac biet la Martin Luther (1483-1546) - ngUdi
khdi xudng dao Tin lanh, Philipp Melanchthon (14971560)
-ngUdi sang lap trUdng phai kinh vien mdi tin lanh, c6 anh
hUdng suot hdn 200 nam sau. Ngoai ra, d giai doan n^y, ciing
khong the khong nhic den Ulrich Zwingli (1487-1531).
Sebastian Franck (1499-1542).
bien chiing eua Georg Wilhelm Hegel (1770-1831), ngUdi
dA-dat tien de quan trpng cho quan niem bien chiing duy v^t
ciia Marx va Engels ciing nhu cho cac quan niem bien chiing
duy tam trong triet hpc phUdng Tay sau nay. Giai doan trift
hpc C6 dien Diic ket thiic d Ludwig Feuerbach (1804-1872).
ngUdi da phe phan Hegel tif lap trUdng ciia chu nghia duy
vat nhan ban phi bien chiing. ngUdi da e6 anh hUdng dang kl
den su hinh thanh the gidi quan duy vat eiia Marx va EngeU.
<i>Dong thdi vdi giai doan phat trien ciia triet hpc Co diin </i>
DUc. ciing hinh thanh cac trudng phai triet hpc khae nhu chu
nghia nhan van (Humanismus) cua Wilhelm von Humboldt
(1767-1835) hay phai lang man (Romantik) cua Friedrich
SchiUer (1759-1805), eua Johann Wolffgang Goethe (1749-1832),
eiia Friedrich von Hardenberg Novalis (1772-1801) va ciia
Friedrich Daniel Enst Schleiermacher (1768-1834). Nhiing
nha triet hpe Diic nay de cao mon my hpc, ehii trUdng gan
nghe thuat, dac biet la thd ca vdi triet hpc.
<i>- Giai doan thit ndm cia lich si triet hoc Ditc Id giai doan </i>
<i>hau triet hoc Co dien Ditc keo dk\ tir giOa the ky XIX din </i>
nay. Day la mpt trong nhCtng giai doan phat trien rUc rd nh^t
cua triet hoe Diic vdi sU hinh thanh va phat trien da dang,
«
phong phu cua hang loat eac trao luu triet hpc khae nhau cd
anh hudng Idn den sU phat trien ciia triet hpc the gidi. Chung
gom cd ca nhiing trao luu triet hpc duy ly, lan triet hpc phi
duy ly, ca triet hpe duy tam, triet hpc ton giao, l^n triet hpc
duy vat.
iKu trieft hpe macxit, triet hpe cua chu nghia duy vat bien
chiing v^ chu nghia duy vat lich sii do Karl Marx (1818-1883) va
Friedrich Engels (1820-1895) sang lap va dUdc Vladimir I.
Lenin ciing n h u eae nha triet hpc macxit, dac biet d Lien X6
<i>vk cac nUdc xa hpi chu nghia khae (trong do c6 Cpng hoa Dan </i>
chu Diie) ke tuc va p h a t trien. Triet hpc mac xit da trd th^nh
n^n tang ly lu|in cho cac Dang Cpng san, ehi dao thUe tien
<i>each mang cua giai cKp cong n h a n va n h a n dan lao dong d </i>
nhieu nUdc tren the gidi.
Tuy nhien, ben canh trao lUu triet hpc macxit, trong suot
giai doan n^y ciia lich svt triet hpc Diic, eo the chiing kien
• m6t thdi ky nay nd hang loat eac trUdng phai, cac trao lUu
^ trift hpc Idn khae vdi sU tham gia eiia v6 so eac nha triet hpc
Diic cd anh hudng Idn den dien mao ciia triet hpc phUdng Tay
<i>I dUdng dai*. Trong so do, trUdc het phai ke den chii nghia </i>
<i>t Hegel (Hegelianismus) vdi Ferdinant Lassalle (1825-1864) </i>
(canh hiiu) va Max Stirner (1806-1856), David Friedrich
Strauss (1808-1874) v.v. (cahh ta); chu nghia Kant mdi
<i>\- (Neukantianismus) vdi cac triet gia tieu bieu nhU Hermann </i>
' Cohen (1842-1918), Paul Natorp (1854-1924), Ernst Gassier
(1874-1945) v.v. (thupe trUdng phai Marburg) va Heinrich
Rickert (1863-1936), Wilhelm Wmdelband (1848-1915). Emil
Lask (1875-1915) v.v... (thupe trUdng phai Tay Nam nUde
£hic); ban the luan mdi vdi Nicolai H a r t m a n n (1882-1950);
tli§'t hpc ddi song (Lebensphilo-ophie) vdi Arthur Schopenhauer
(1788-1860), Georg Simmel (1858-1918), Wilhelm Dilthey
(1833-1911), chu nghia phe phan kinh nghiem (Empiokritizism)
vdi Richard Avenarius (1843-1896) va Ernst Mach (1838-1916);
hien tUdng luftn (Phaenomenologie) vdi Franz Brentano
(1838-1917), Alois Hoefler (1853-1922). dac biet vdi Edmund
Husserl (1859-1938) v^ Max Seheler (1874-1928); chu nghia h i ^
sinh (Existenzialismus) vdi Martin Heidegger (1889-1976). Karl
Jaspers (1883-1969); triet hoc phan tfch (analytische
Philosophie) vdi Gottlob Frege (1848-1925), dftc bi§t vdi
Ludwig Wittgenstein (1989-1951); nhan hoc triet hoc vdi
Helmuth Plessner (1892-1985) va Arnold Gehlen (1904-1976);
chu giai hoc (Hermeneutik) vdi Hans-Georg Gadamer (1900-);
trUdng phai Franfurt (Franfurter Schule) vdi Theodor Adomo
(1903-1969), Max Horkheimer (1895-1973), Juergen Habermas
(1929-); trudng phai Erlang (Erlanger Schule) vdi Paul
Lorenzen (1915-), Peter Janich (1942-), Friedrich Kambartel
(1935-) v^ Oswald Sehwemmer (1941-) v.v...'
Trong so cac tr^o lUu tren, phai ke ddn mot so tr^o Iifu
chu yeu nha't hien vlin dang pho bien trong trift hoc Dtte
hien nay: 1) Hien tUOng lu^n eua Husserl v^ eac hoc trd cua
<i>ong; 2) Triet hoc hien sinh cua M. Heidegger vk K. Jaspers; </i>
<i>3) Ban the luan mdi eua N. Hartmann wk cac hpc tro cua ong; </i>
4) Chii giai hoc cua Gadamer; 5) L^ thuyet phd phan cua
<i>Adorno, Horkheimer va Habermas (trUdng phai Franfurt) vk </i>
6) Triet hoc phan tich eua Wittgenstein v^ cac hoc tro cua
<i>ong; vk 7) Triet hoc cua tnJdng phai Erlang cua Lorenzen v4 </i>
eac hoc trd cua ong.
Tom lai, chiing ta cd the thay mpt biic t r a n h v6 cung
phong phu v^ da dang eac trao lUu, eac trUdng phai triet hoc
dtfdc hinh t h a n h va p h a t trien rue rd trong ^ o t gan mot
<i>ng^n nam qua eua lich sii triet hoe Diic. Cac trao luu §'y da </i>
dua ra cac tu tudng khae nhau, cac each ly giai khae nhau ve
cac van de sau xa n h a t eua ton tai ngudi, cua nen van h6a,
van minh, cua the gidi tU nhien va xa hpi cua con ngudi, va
da xem xet cac van de lich su triet hpc, nhan hpc, dao dute
hoc, my hpe, logic, triet hpc ngon nga, ly thuyet khoa hpc, cac
v£i'n de phat trien xa hpi... NhOng tU tudng triet hpc cua cac
trao luu triet hpe Diic d cac miic dp khae nhau da dong gop
<i>vko di san tinh hoa van hoa cua nhan loai va co nhOng anh </i>
hUcing quan trpng trong viec p h a t trien tU duy triet hpc cua
nhan loai. Tren thUe te, nhOng t u tudng triet hpc ay, trong do
CO tu tudng triet hpe maexft, da vuot ra ngoai bien gidi nUde
Ddc va chau Au, giao thoa va tac dong den eac tU tudng triet
hoc d eac nUdc khae n h a u tren the gidi va trd t ha nh mot
trong nhijtng nguon q u a n trpng cua nen van minh vat chat va
tinh than eua n h a n loai.
11. Sir DU NHAP CUA CAC TU* T U ' O N G TRIET HOC DlTC
VA N H I J N G A N H HUrdNG C U A<i> CHUNG d VIET NAM </i>
De hieu ro qua t r i n h du n h a p cua cac tU tudng, eac trao
liTu triet hpc Diic vao Viet Nam va nhOng anh hUdng cua
chiing d Viet Nam, trUdc het can lam ro bo'i canh lich sU ciia
<i>no tix giac dp lien van hoa. </i>
biet la cua cac tU tudng tam giao (Nho, Phat va Dao) vdi cac
tu tudng triet hpc ban dia cua ngudi Viet. Cac tu tudng ban
dia ay khong chi g^n lien vdi triet ly dan gian dupe ket tinh
trong eac truyen truyen thuyet, truyen co tich, truyen ng\i
ngon, cac cau ca dao, tuc ngtt, cac Idi dSn day, khong chi gftn
lien vdi phUdng thiie song, vdi eac phong tuc, eac thdi quen
truyen thong, vdi cac hanh vi, cac hanh dong, eac each doi
nhan xu the phu hdp vdi tinh each cua ngudi Viet trong nen
<i>vkn hoa ban dia..., ma con gan lien vdi cac tU tUdng yeu nUdc </i>
the hien y chi dpc lap tU chu, tU lap tu cUdng cua dan tpc
trong cupe dau tranh chdng cac the luc ngoai bang xam lu^.
Trong qua trinh giao hpi lien van hoa ^'y, cac tu tudng triet
hpc tam giao da dUdc th^m thau qua bp Ipc eua ngUdi Vi^t,
dupe bien doi dudi l&ng kinh cua ngUdi Viet, dUdc Viet hoa dd
<i>trd thanh nhQng tu tUdng mang ban skc rieng cua ngUdi </i>
<i>Viet. Dieu nay dUdc thi hien trong eac suy tu eiia cac nhk tU </i>
tudng Viet Nam nhu TrSn Thai Tong. TrAn Nhan Tong, Tu$
Trung ThUdng si, Nguyen Trai, Nguyen Binh Khiem... MM
khae, cac qua trinh du nh^p eua cac tU tudng tri^t hpc
phudng Dong ^'y v^o Viet Nam cung khong phai 1^ cac qua
trinh diin ra hoan toan biet lap vdi nhau, ma giiia chung c6
xung khic gay git, qua trinh du nhdp cua triet hpc Mac vdi
t u each la mpt trao luu Idn eiia triet hpc Diic v^o Viet Nam
da dat dUde dinh cao cua no vdi nhiing thanh qua rUc r6:
Triet hpc macxit ma linh hon ciia nd la phep bien chiing duy
<i>vat da trd thanh triet hpc c6 dia vi thong tri trong xa hpi, \k </i>
nen tang cd ban cua che dp xa hpi. ciia ddi song tinh than xa
hpi Viet Nam dUdng dai. Tren thue te, su du nh^p eua chu
nghia Mae ndi chung va triet hpe Mac ndi rieng v^o Vi$t
Nam - theo sU lua chpn cua lanh tu Ho Chi Minh va nhijtng
ngudi cpng san Viet Nam - da mang lai nhiing th^nh tuu to
Idn, khong the phii nhan: giai phdng dat nUdc khdi ach do h$
thuc dan, de quoc ngoai bang, gianh lai nen doe lap cho dA't
nUde va budc dau mang lai cho nhan dan mot cupe song tot
hdn.
Trong so' nhiing nha nghien ciiu chu nghia Mac, phii k^
den giao sU Tr^n Diic Thao, ngudi da den vdi chu nghia Mac
tren cd sd phe phan Hien tUdng lu^n ciia Husserl ciing nhi/
chii nghia hien sinh Phap (J. P. Sartre) v^o nhiing nam trUdc
va sau chien tranh the gidi thii h a i \
<i>Tuy nhien, phai thita nhan r i n g , sU tiep thu triet hpc Mkc </i>
d Viet Nam trong nhieu thap ky chij yeu la theo con dUdng
gian tiep, chu yeu qua cac nha triet hpc macxit X6 viet, qua
cac nguon tU lieu sach bao cua Lien X6, Trung Quoc v^ cac
nUdc xa hpi ehii nghia Dong Au. Cach tiep thu nhu vay tao ra
nhiing kho khan nhat dinh trong qua trinh nh^n thiic vi
giao luu vdi cac tu tUdng triet hpc khae.
Nhan xet ve hien trang va sU can thiet phai co each tiep
can bien chiing doi vdi cac trao luu triet hpc phUdng Tay hien
dai, trong Nghi quyet 01. ngay 28 thang 3 n^m 1992 cua Bp
<i><b>1 Xem Trinh Tri Thijfc va Nguyen Vu Hao (chu bien): Triet hoc co diin </b></i>
<i><b>Due: nhOrng van di nhan thitc luan vd dao duc hoc (ky yeu Hpi thao Qu& </b></i>
<b>le) Nxb. Chinh tri Quoc gia. Ha Npi. 2006. </b>
Tuy nhien, viec nghien ciiu va giang day triet hpe Diic d
Viet Nam hien nay - mac dii dang dUde khuyen khich - v i n
L O I KET
Cho den nay, d Viet Nam, ngudi ta cdn biet qua it va ehUa
d^y dii ve cac trao lUu triet hpc d nude Diic, ndi da san sinh
ra cac nha triet hpc Idn c6 anh hUdng dang ke den tien trinh
phat trien eiia lich sU triet hpc the gidi. That tie'e r^ng, nhieu
nha triet hpc Idn ngUdi Diic vdi nhiing tU tudng mang tinh
VUdt thdi dai ciia hp lai trd nen xa la doi vdi nhieu ngUdi Viet
Nam, tham chi doi vdi nhieu tri thiic Viet Nam.