HUONG DAN SOAN GIANG LICH SU DIA PHUONG

<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>TÀI LIỆU BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN THCS NĂM HỌC 2010</b>
<b>Chủ đề: Biên soạn và giảng dạy lịch sử địa phương ở trường THCS</b>
<b>I.Mục tiêu: </b>

<b>1. Về kiến thức cung cấp: </b>

- Những kiến thức cơ bản về vị trí, đối tượng và nhiệm vụ nghiên cứu của lịch sử
địa phương.

- Những kiến thức về công tác sưu tầm và sử lý nguồn tư liệu lịch sử địa phương.
- Những kiến thức về công tác biên soạn và giảng dạy lịch sử địa phương ở
trường THCS.

<b>2. Về kỹ năng:</b>

- Bồi dưỡng và rèn luyện kỹ năng tổ chức, sưu tầm tư liệu và biên soạn lịch sử
địa phương.

- Bồi dưỡng khả năng biên soạn và giảng dạy lịch sử đia phương ở trường THCS.
<b>3. Về thái độ:</b>

- Bồi dưỡng ý thức và tình cảm đối với quê hương và địa phương công tác.
- Bồi dưỡng ý thức và vị trí của lịch sử địa phương trong lịch sử dân tộc.
<b>II. Nội dung:</b>

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

<b>MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ LÝ THUYẾT CỦA LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG</b>
<b>1. Khái niệm lịch sử địa phương</b>

Địa phương được hiểu theo nghĩa cụ thể là những đơn vị hành chính của
một quốc gia , đó là những tỉnh, thành phố, huyện, xã ,thơn, bản, mường, ấp
vv… , các vùng đất, khu vực nhất định.

Lịch sử địa phương là lịch sử của các vùng miền, các làng, xã huyện tỉnh
hay khu vực. Lịch sử địa phương còn bao hàm lịch sử của các đơn vị sản xuất,
chiến đấu,các trường học, cơ quan xí nghiệp vv… Vì xét về yếu tố địa lý ,các
đơn vị đó đều gắn với một địa phương nhất định , song nội dung của nó mang
tính kỹ thuật chun mơn,do vậy có thể xếp nó vào dạng lịch sử chuyên ngành.
Như vậy bản thân lịch sử địa phương rất đa dạng phong phú cả về nội
dung và thể loại.

<b>2. Đối tượng và nhiệm vụ nghiên cứu: </b>
 <b>Đối tượng:</b>

Có ba đối tượng nghiên cứu chủ yếu sau:

- Nghiên cứu các đơn vị hành chính của một quốc qia, các thơn ,huyện, tỉnh
thành phố vv… Nghiên cứu đối tượng này có nhiều thể loại phong phú,ví dụ :

+ Thơng sử địa phương.

+ Lịch sử Đảng bộ địa phương.

+ Lịch sử phong trào cách mạng địa phương.
+ Lịch sử phát triển kinh tế văn hóa ở địa phương.

+ Những truyền thống tốt đẹp của địa phương trong lịch sử.

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

- Nghiên cứu các đơn vị sản xuất,các cơ quan ngành, trường học, các tổ chức
đoàn thể quần chúng

 <b>Nhiệm vụ:</b>

- Với các đối tượng nói trên, lịch sử địa phương có nhiệm vụ nghiên cứu một
cách đầy đủ, có hệ thống sâu sắc về lịch sử của nó.

- Khi nghiên cứu một đối tượng cụ thể phải đặt nó và nghiên cứu nó trong mối
quan hệ với hoàn cảnh lịch sử chung , chỉ ra được sự tác động ảnh hưởng của
hoàn cảnh chung đến đối tượng nghiên cứu, từ đó rút ra những đăc điểm của địa
phương.

<b>3. Phương pháp nghiên cứu và biên soạn lịch sử địa phương.</b>
<b>3.1.Công tác sưu tầm tài liệu.</b>

Nếu khơng có tài liệu lịch sử sẽ khơng thể có các cơng trình lịch sử, nhất
là lịch sử địa phương được lưu giữ trong các thư viện hoặc ghi chép trong các
sách báo ít hơn rất nhiêu so với những vấn đề chung của toàn quốc, nên cần
phải sưu tầm, phát hiện tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau.

Để tiến hành sưu tầm tài liệu có kết quả cần thấy rõ cơng tác tổ chức sưu
tầm tài liệu có mối quan hệ chặt chẽ với công tác biên soạn. Nội dung chủ đề
và thể loại của một tác phẩm lịch sử địa phương sẽ chi phối và quyết định
cách thức, nội dung tài liệu cần sưu tầm.

Các nguồn tài liệu cần sưu tầm bao gồm:

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

tượng hình như: Đền, đình, chùa, tháp, cung điện, những bức trạm nổi
vv…. Qua đó ta có thể tìm hiểu được trình độ văn hóa tinh thần của cư dân
đương thời, hiểu được quan niệm của người xưa về thế giới vũ trụ,

- Sử liệu thành văn ( sử liệu viết ) : Đây là nguồn sử liệu giữ vị trí hàng đầu
trong các nguồn tài liệu lịch sử địa phương. Sử liệu thành văn bao gồm

những loại chính yếu sau:

+ Văn bia , minh chuông.

Văn bia thường có hai loại là bia “ hậu” và bia “ sự kiện”.

Bia “hậu” là loại bia khắc tên tuổi những người trong địa phương
đóng góp tiền của cho làng xã để xây dựng đình chùa hoặc thanh tốn
một khoản thuế lớn cho nhân dân địa phương đối với nhà nước, bia
thường được để ở đình hoặc chùa để dân làng ghi nhớ, trên tiêu đề tấm
bia có ghi chữ “hậu”

Bia “sự kiện” trên tiêu đề không có chữ “hậu”, thường ghi lại sự
nghiệp của một nhân vật lịch sử hoặc một trận chiến đấu quan trọng của
nhân dân địa phương về tài sản ruộng đất của các quan chức, về việc
thành lập chợ hay lịch sử của một vị thành làng hoàng.

Minh chuông là các bài khắc trên chuông thông thường là chuông
đồng để ở các chùa, chủ yếu nói về sự tích các nhà chùa và các vị tu
hành ở chùa.

Văn bia và minh chuông chứa đựng những tư liệu có giá trị góp
phần nghiên cứu, biên soạn giảng dạy lịch sử địa phương trên một số
khía cạnh kinh tế, văn hóa, chính trị và xã hội.

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

phần làm sáng tỏ một số vấn đề hay từng chủ đề, chuyên đề nghiên cứu
về địa phương.

+ Đinh bạ, địa bạ.

Đinh bạ: là sổ đinh, sổ ghi tên tuổi các thành viên của từng làng
xã đến tuổi trưởng thành dưới chế độ phong kiến. Qua đó có thể nắm
được tình hình thay đổi dân số của địa phương qua các thời kỳ .

Địa bạ: còn gọi là sổ điền, ghi lại tình hình các loại ruộng đất của
làng xã. Đây là một nguồn sử liệu rất quý hiếm, giúp chúng ta hiểu biết
được cụ thể tình hình chế độ chiếm hữu và sở hữu ruộng đất nông
nghiệp và đời sống cư dân mỗi địa phương.

+ Văn bản chính quyền, Đảng bộ các đồn thể địa phương: Từ sau cách
mạng Tháng Tám – 1945, các tài liệu này được viết bằng chữ quốc ngữ,
có số lượng lớn và được lưu giữ, rất cần thiết phải sưu tầm.

+ Hồi ký: là một loại tài liệu kể lại cuộc đời và hoạt động của một cá
nhân thường là của những cán bộ, chiến sĩ, cách mạng lão thành của địa
phương Đây là một nguồn sử liệu có giá trị cung cấp thêm nhiều sự
kiện có quan hệ đến lịch sử các làng, xã, huyện, tỉnh, giúp chúng ta biên
soạn lịch sử địa phương sinh động, phong phú, hấp dẫn, nhưng cần có
sự đối chiếu, kiểm tra lại.

+ Sử liệu dân tộc học: Loại này cho biết về nền văn hóa vật chất tinh
thần sinh hoạt xã hội của con người như phong tục tập quán hội tụ nghi
lễ, nó bổ sung cho các tư liệu thành văn khảo cổ học để tìm hiểu đặc
điểm văn hóa, truyền thống và mối quan hệ giữa các tộc người trên đất
nước ta.

</div>
<span class='text_page_counter'>(6)</span><div class='page_container' data-page=6>

Phương ngơn: là tiếng nói của cư dân một địa phương nằm trong
tiếng nói chung của một dân tộc nhưng có những sắc thái riêng do điều
kiện lịch sử tạo nên. Phương ngôn thường được tồn tại ở những vùng
đất cổ hoặc chậm tiến, qua đó ta có thể làm rõ được một số vấn đề như

nguồn gốc của nhóm người nói phương ngơn đó, thời điểm họ đến địa
phương giúp ta hiểu được tiếng nói gốc của dân tộc.

Địa danh: bất cứ địa phương nào cũng có tên. Đây là một nguồn
tư liệu quý phong phú, một loại biên niên sử độc đáo, cần được khai
thác, sử dụng, nhất là tên làng xã và thường có hai loại, một loại thường
gọi là tên Hán Việt như Văn Điển, Ngọc Hà… Một loại có cả tên chữ
và tên dân gian ( tên nơm) như Yên Lãng là Láng, Cổ Nhuế là Kẻ Noi,
Dịch Vọng là Làng Vịng…. Thơng thường những làng có hai tên là
Hán Việt và Nôm là những làng cổ hơn. Dựa vào sự khác nhau qua
cách đặt tên làng, cách phiên âm chúng ta có thể suy đốn được thời
điểm ra đời tên làng để tìm hiểu thời gian thành lập các làng xã.

- Sử liệu truyền miệng (chuyện kể dân gian, những câu chuyện truyền lại
trong lễ hội, hội làng ) giúp ta biên soạn và giảng dạy hấp dẫn, truyền cảm
nhưng phải lưu ý gạt bỏ những yếu tố hư cấu hoang đường.

<b>3.2. Biên soạn lịch sử địa phương.</b>

Để biên soạn một cuốn sử địa phương gồm các bước như sau:

Bước một: Xác định mục đích yêu cầu của cuốn sách là viết lịch sử gì (thơng
sử hay chuyên đề tức là xác định (đối tượng biên soạn ), viết để phục vụ độc
giả nào (đối tương phục vụ ),phục vụ yêu cầu và nhiệm vụ cách mạng nào của
địa phương và cả nước.

</div>
<span class='text_page_counter'>(7)</span><div class='page_container' data-page=7>

hợp lý, mạch lạc,lơgíc, các tiêu đề cần ngắn gọn rõ hấp dẫn. Sau đó phải được
trao đổi, thảo luận trong nhóm biên soạn và cuối cùng cần được lãnh đạo địa
phương thông qua.

Bước ba: Phân công người biên soạn từng phần ( do chủ biên ) hay do một
người chịu trách nhiệm chung và một tập thể giúp đỡ góp ý kiến. Việc biên
soạn biên soạn cần có dự kiến thời gian hồn thành bản thảo.

Bước bốn: Sau khi hồn thành bản thảo, đưa ra thơng qua nhóm biên soạn
tồn văn, bổ sung sửa chữa, sau đó trình bày ở hội nghị tập thể để bổ sung
thêm ý kiến.

Bước năm: Biên soạn lại, hoàn chỉnh bản thảo lần cuối đưa cấp trên duyệt.
<b>4. Biên soạn và giảng dạy lịch sử địa phương ở trường THCS</b>

<b>4.1. Vị trí ý nghĩa, tầm quan trọng của việc giảng dạy lịch sử địa phương</b>
<b>ở trường THCS.</b>

- Lịch sử địa phương là một trong những nguồn quan trọng làm phong phú
tri thúc của học sinh về q hương mình.

- Góp phần khơng nhỏ vào việc giáo dục tư tưởng chính trị lao đọng thẩm
mỹ cho học sinh.

- Thể hiện mối quan hệ giữa lịch sử địa phương với lịch sử dân tộc.
- Giáo dục lòng tự hào về quê hương cho học sinh.

- Giáo dục cho học sinh lòng yêu lao động, giữ gìn và phát huy những
truyền thống tốt đẹp của nhân dân địa phương

<b>4.2. Biên soạn bài giảng lịch sử địa phương ở trường THCS</b>

<i>Theo chương trình THCS của Bộ Giáo dục và Đào tạo thì mơn lịch sử có số</i>
<i>tiết tiết dạy và học lịch sử địa phương như sau:</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(8)</span><div class='page_container' data-page=8>

<i>Công việc cần thiết để biên soạn một bài giảng lịch sử địa phương như sau:</i>

Sưu tầm tài liệu: Thông thường sử dụng ba loai tài liệu chủ yếu là sử liệu
thành văn, sử liệu hiện vật, tài liệu truyền miệng.

Việc sử dụng lịch sử địa phương vào việc biên soạn bài giảng lịch sử địa
phương là một trong những yêu cầu quan trọng nhất để thực hiện việc dạy học
gắn liền với đời sống.

<i>Về hình thức tiển hành bài học nội khóa lịch sử địa phương có thể ở trên lớp</i>
<i>và day một bài lịch sử địa phương tại thực địa.</i>

- Về biên soạn bài giảng lịch sử địa phương ở trường THCS trong giờ nội
khóa chúng tơi xin gợi ý như sau:

Xác định mục đích, yêu cầu và ý nghĩa của việc biên soạn bài giảng lịch sử
địa phương. Việc làm này có ý nghĩa định hướng cho nội dung phương pháp
trong giảng dạy. Cần thấy rằng, giảng dạy lịch sử địa phương là một trong
nhiều phương tiện góp phần làm giàu sự hiểu biết của học sinh về quê hương.
Trên cơ sở đó giáo dục lịng tự hào u q q hương nơi chơn rau cắt
rốn,đây chính là cội nguồn của lịng u tổ quốc dân tộc.

<b>Bố cục nội dung của một bài giảng lịch sử địa phương có thể bao gồm các</b>
<b>phần, mục, ý chính sau đây:</b>

<i>1. Bối cảnh lịch sử diễn ra các sự kiện lịch sử ở địa phương mà học sinh</i>
<i>đang học.</i>

<i>1.1Tình hình chính trị kinh tế, xã hội phong trào cách mạng chung của cả</i>

<i>nước.</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(9)</span><div class='page_container' data-page=9>

<i>1.2 Tình hình cụ thể của địa phương trong bối cảnh chung của lịch sử cả</i>
<i>nước.</i>

Mục này cần chú ý trình bày cụ thể, đầy đủ hơn để học sinh nhận thức được
hết khó khăn thử thách mà nhân dân địa phương phải vượt qua để làm cho học
sinh hiểu được sâu sắc hơn sử gắn bó mật thiết giữa lịch sử dân tộc và lịch sử
địa phương mình ( xã hay huyện ).

<i>2. Diễn biến cụ thể của các sự kiện lịch sử địa phương: </i>

Đây là phần quan trọng, muốn vậy bài giảng phải có nhiều sự kiện lịch sử địa
phương cụ thể chịnh xác tiêu biểu để tạo được biểu tượng cho học sinh về quá
khứ, khắc phục tình trạng đơn điệu, sơ lược ,thiếu sử liệu cơ bản.

Cố gắng đưa vào bài giảng các loại tài liệu văn kiện, tranh ảnh trực quan
để gây cảm xúc hứng thú học tập,kết hợp vởi bản đồ, sa bàn về diễn biến sự
kiện xảy ra càng tốt.

Cần có các câu hỏi bài tập thực hành để rèn luyện khả năng quan sát, phát
triển tư duy và việc tham gia xây dựng bài giảng cho học sinh.

Kết thúc bài giảng, giáo viên nêu ra bài tập, chủ yếu để rèn luyện phương
pháp sưu tầm tài liệu lịch sử địa phương của học sinh.

<b>4.3. Một số hình thức bài giảng lịch sử địa phương</b>
<i><b>4.3.1.</b></i> <i>Dạy học một bài lịch sử địa phương tại thực địa</i>

Về soạn , giảng một bài lịch sử địa phương tại thực địa:

Tức là thực hiện việc dạy học tại nơi đã từng diễn ra sự kiện lịch sử được
chọn làm nội dung bài giảng. Thường có hai loại bài giảng lịch sử địa
phương được dạy tại thực địa

Thứ nhất, những bài giảng về một sự kiện lớn ,đã từng diễn ra ở đó.

Thứ hai, những bài giảng về lịch sử dân tộc nhưng nội dung có liên quan đến địa
phương.

</div>
<span class='text_page_counter'>(10)</span><div class='page_container' data-page=10>

Nội dung phải đáp ứng những yêu cầu, mục tiêu của bài học không được
biến nó thành buổi tham quan di tích hay nói chuyện ngoại khóa lịch sử

Thứ hai, bài học tại thực địa có nhữn đặc điểm riêng ,phải giúp cho học sinh
“ Trực quan sinh động “ những sự kiện lịch sử chân thực , gây cho học sinh
những ấn tượng mạnh mẽ, những cảm xúc sâu đậm.

- Về sử dụng tài liệu lịch sử địa phương vào bài giảng lịch sử dân tộc.

Khi giảng một tiết học về lịch sử dân tộc có liên quan đến địa phương, diễn
ra ở địa phương thì nhất thiết phải có tài liệu lịch sử địa phương để minh
họa, bổ sung cụ thể hóa cho nội dung SGK. Thông thường các tài liệu lịch
sử địa phương có liên quan chặt chẽ với lịch sử cả nước được sử dụng vào
các bài giảng nội khóa,

cần khai thác phân tích chúng để có được tác dụng làm rõ vai trò của địa phương
đối với những sự kiện có ý nghĩa tồn quốc, có thể dùng làm tài liệu bổ sung cho
việc nhận thức sự kiện cơ bản. Ví dụ : Khi trình bày về nạn đói năm 1944- 1945 ,
các tài liệu lịch sử địa phương sẽ minh họa cụ thể hóa, làm phong phú hơn sự
kiện này.

<i><b>4.3.2.</b></i> <i>Nói chuyện lịch sử địa phương:</i>

Hướng dẫn học sinh sưu tập tài liệu, và biên soạn thành bài để trình bày trong
những buổi nói chuyện lịch sử địa phương. Buổi nói chuyện lịch sử địa phương
có thể tiến hành trong những dịp địa phương có những ngày lễ kỉ niệm, hội hè
truyền thống… Bài nói chuyện lịch sử địa phương giúp cho em biết cách lựa
chọn và biên soạn tài liệu theo các chủ đề, những kĩ năng phân tích, đánh giá,
bình luận, nhận xét, so sánh những vấn đề lịch sử. Mặt khác cũng rèn luyện khả
năng lôi cuốn thu hút người nghe bằng những hiểu biết và cách diễn đạt súc tích
gây ấn tượng và giầu tính thuyết phục của mình.

</div>
<span class='text_page_counter'>(11)</span><div class='page_container' data-page=11>

- Dùng tài liệu lịch sử để tổ chức học sinh tiến hành dạ hội lịch sử địa
phương. Có thể biên soạn thành những vở kịch, hoạt cảnh lịch sử để học
sinh luyện tập biểu diễn, hoặc nêu ra các câu hỏi trong trò chơi “hái hoa
dân chủ” để học sinh trả lời. Cũng có thể tổ chức lửa trại truyền thống địa
phương…. Hoạt động này có nhiều tác dụng: lơi kéo được đơng đảo học
sinh tham gia, rèn luyện tính tập thể, ý thức kỷ luật, ôn tập củng cố kiến
thức, bồi dưỡng truyền thống dân tộc và cách mạng cho thế hệ trẻ.

- Ngồi ra cịn có thể tổ chức học sinh đọc sách lịch sử, sưu tập nghiên cứu
các cuốn hồi ký của những người đã từng hoạt động ở địa phương, tổ chức
gặp mặt trao đổi tọa đàm giữa các thế hệ trong những ngày hội truyền
thống ở địa phương…

- Tất cả những hình thức hoạt động ngoại khóa nói trên đều là những hình
thức học tập bổ ích và hấp dẫn. Tuy nhiên, những hoạt động đó ln cần
sự chỉ dẫn, định hướng và tổ chức của giáo viên bộ mơn lịch sử. Những
hình thức hoạt động ngoại khóa cần mở rộng giao lưu, kết hợp chặt chẽ với
các cơ quan chuyên môn, các tổ chức đoàn thể, và giữa các trường hộc ở

địa phương. Nguyên tắc xuyên suốt các hoạt động đó là mục tiêu giáo
dưỡng, giáo dục, rèn luyện và phát triển học sinh qua tri thức lịch sử địa
phương.

Tài liệu lịch sử địa phương ,không chỉ giúp học sinh hiểu biết quá khứ mà
còn nhận thức được hiện tại. Đó là việc đối chiếu, so sánh tài liệu đã học với hiện
thực, một biện pháp có kết quả trong việc dạy học lịch sử gắn liền với đời sống.

</div>

<!--links-->