Chung quanh vấn đề dân số và kế hoạch hóa gia đình: Nạo thai và kế hoạch hóa gia đình tại 2 xã, phường ở miền Bắc, Việt Nam

80

Di n đàn xã h i h c

Xã h i h c s 1 - 1998

Chung quanh v n đ dân s
và k ho ch hóa gia đình
N o thai và k ho ch hóa gia đình
t i 2 xã, ph

ng

mi n B c Vi t Nam

PAMINA GORBACH1,

ÀO KHÁNH HÒA2, AMY TSUI3

Gi i thi u
nhi u n i trên th gi i, vi c s d ng d ch v n o thai v n còn là hành vi ph i d u di m và
ít đ c hi u bi t. Ngay các n c phát tri n, do có nh ng khó ti p c n nh ng ph n n o thai
trong các cu c đi u tra dân s nên nghiên c u v n o thai không h n đã đ c ti n hành m t cách
đ y đ , và m i ch d ng l i nghiên c u v các ph ng ti n n o thai. Thi u thông tin v n o thai
c ng là hi n t ng th ng th y các n c đang phát tri n, cho dù m t s n c này, n o thai
đ c coi là h p pháp. T i H i ngh Dân s th gi i h p Cairo n m 1994, v n đ n o thai c ng đã
đ c bàn đ n và gi m t l n o thai đ c coi nh là m t trong nh ng m c tiêu quan tr ng c a
ch ng trình dân s và k ho ch hóa gia đình.
N o thai đ c đ t trong ph m trù c a s c kh e sinh s n, và nhi u c ng đ ng qu c t đã
cơng khai th a nh n tình tr ng thi u thông tin v s d ng các d ch v phá thai và h u qu c a n o
thai đ i v i ph n . M t s ít các n c đang phát tri n đã t o đi u ki n d dàng cho ph n ti p

nh n d ch v n o thai; nh ng ph n l n các n c đ u có nh ng chính sách ng t nghèo qui đ nh
nh ng đi u ki n đ c phép n o thai. nhi u n c đang phát tri n, n o thai v n còn là m t ch đ
gây c c k nhi u tranh cãi và v n còn ch a đ c ch p nh n nh là m t d ch v s c kh e h p pháp
c a ph n .
Vi t Nam là m t trong s ít các n c đang phát tri n mà đó n o thai là h p pháp và d ch
v này s n có kh p n i. H n n a, l ch s c a vi c nhà n c cơng nh n s c n thi t có các d ch v
n o thai đã t o nên m t mơi tr ng mà trong đó n o thai có th đ c nghiên c u và th o lu n m t
cách c i m . Chính vì th mà Vi t Nam có l là m t trong nh ng tr ng h p hi m c a các n c
đang phát tri n mà đó có th ti n hành các nghiên c u v n o thai và m i liên quan c a n o thai
v i vi c s d ng các d ch v k ho ch hóa gia đình. Nghiên c u này kh o sát vi c s d ng n o thai
và k ho ch hóa gia đình c a nh ng ph n
xã Thanh H i (huy n L c Ng n, Hà B c-c ) và
ph ng Tr n Phú (th xã H i D ng, H i H ng- c ) v i m c đích xác đ nh m c đ s d ng n o
thai trong 5 n m qua và d báo xu h ng s d ng.
K ho ch hóa gia đình và n o thai Vi t Nam
Ch ng trình k ho ch hóa gia đình đ c ti n hành mi n B c t đ u nh ng n m 60. Sau
ngày th ng nh t đ t n c n m 1975, ch ng trình nh n đ c s ng h m nh m t phía Chính
ph và do B y t ph trách. Các ph ng ti n tránh thai đ c cung c p thông qua h th ng các c
s y t , xu ng t n xã ph ng. Trong th i k này, ph n l n ph n s d ng bi n pháp tránh thai
nh n các ph ng ti n tránh thai các Trung tâm y t xã. Các ngu n khác bao g m b nh vi n
huy n, trung tâm y t liên xã và khu v c t nhân n i ngày m t phát tri n (Allman; 1991). Trong
1
2
3

Pamina Gorbach, Ti n s , Khoa các D ch v s c kh e, Tr ng T ng h p Washington
ào Khánh Hòa, Th c s , Trung tâm nghiên c u và thông tin, t li u dân s , y ban Qu c gia Dân s và k ho ch hóa gia đình
Amy Tsui, Ti n s , Trung tâm Dân s Carolina, Tr ng T ng h p B c Carolina

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


81
Xã h i h c, s 1 - 1998
ch ng trình k ho ch hóa gia đình Vi t Nam, cịn có ít các ho t đ ng ph tr ho c theo dõi ti p
nh ng ng i ch p nh n d ch v k ho ch hóa gia đình (U ban Qu c gia Dân s và k ho ch hóa
gia đình, 1990), và có nhi u báo cáo cho r ng ch t l ng các d ch v do nh ng cán b làm công tác
k ho ch hóa gia đình cung c p cịn th p (Allman, 1991). N m 1984, U ban Qu c gia Dân s và
k ho ch hóa gia đình (k ho ch hóa gia đình6-78912) đ c thành l p, đó là c quan cao nh t ch u
trách nhi m qu n lý và ti n hành ch ng trình dân s - k ho ch hóa gia đình. ( i m đáng l u ý
đây là vào th i đi m nghiên c u này đ c ti n hành, h th ng cung c p các ph ng ti n tránh thai
thông qua m ng l i c ng tác viên c s ch a đ c hình thành và phát tri n)
N o thai có m t l ch s lâu dài Vi t Nam. mi n B c, t khi b t đ u ti n hành nh ng n
l c ph i h p đ u tiên trong k ho ch hóa gia đình n m 1963, Chính ph c ng đã đ ng th i c g ng
t o đi u ki n thu n l i cho nh ng ph n mu n n o thai (L p, 1992). N m 1981, Chính ph đ t
m c tiêu gi m t l phát tri n dân s đ n n m 1985 xu ng còn 1,7%, h n ch m i c p v ch ng có
2 con, và cách nhau 5 n m, và đ ngh ph n nên đ i đ n khi h trên 22 tu i m i sinh con (Nhân,
1994).
ng th i, d ch v n o thai đã s n có kh p các c s y t c a nhà n c n i mà s bí m t
cá nhân đ c tơn tr ng, ng i đi n o thai đ c mi n phí ho c ch ph i tr m t kho n ti n nh , và
đôi khi đ c c p thu c không ph i tr ti n (L p, 1992). i u này góp ph n làm cho n o thai đ c
ch p nh n m t cách r ng kh p nh m t công c h n ch sinh đ trong th i k này.
Vi t Nam đang có t l phát tri n dân s là 2,2- 2,4%, t ng t su t sinh (TFR) đã gi m t
trên 6 con xu ng còn 3,7 con trong 20 n m (Allman và các tác gi , 1991), nh ng dân s Vi t Nam
hi n đã h n 70 tri u ng i, và tình tr ng dân s phát tri n quá nhanh v n còn là đi u đáng lo ng i.
M c đ ph bi n tránh thai Vi t Nam khá cao: 54% s ph n trong đ tu i 15-44 hi n đang
dùng bi n pháp tránh thai. Vòng tránh thai (IUD) hi n nay là bi n pháp tránh thai ph bi n nh t;
xét trong nhóm nh ng ph n tu i 15-44 hi n có ch ng, thì kho ng 33% đang dùng vịng (k ho ch

hóa gia đình6-78912, 1990). Kho ng 16% trong s nh ng ph n thu c nhóm này s d ng các bi n
pháp tránh thai truy n th ng nh bi n pháp tính vịng kinh và xu t tinh ngồi, cịn l i ch 5% ph
n trong đ tu i 15-44 s d ng các bi n pháp tránh thai hi n đ i khác. mi n B c n i nghiên c u
này đ c ti n hành, nh ng khác bi t này trong t l s d ng các bi n pháp tránh thai th m chí cịn
rõ ràng h n. H n 47% ph n mi n B c dùng vòng tránh thai và d i 1% đình s n (so v i 5%
mi n Nam) (U ban Qu c gia Dân s và k ho ch hóa gia đình, 1990). S dung các bi n pháp
truy n th ng và các bi n pháp tránh thai t m th i mi n Nam c ng nhi u h n so v i mi n B c (U
ban Qu c gia Dân s và k ho ch hóa gia đình, 1990).
N m 1988, Chính ph đã thay đ i chính sách v n o thai. N o thai khơng cịn đ c coi nh
là ph ng ti n c a k ho ch hóa gia đình; tuy nhiên, nó v n cịn đ c cung c p mi n phí ph n
l n các c s y t c a nhà n c. Ngày nay, d ch v n o thai v n còn có r ng rãi Vi t Nam t đ n
v c s c a ch m sóc s c kh e ban đ u- trung tâm y t xã/ph ng, đ n các b nh vi n huy n, t nh
và các trung tâm ch m sóc s c kh e bà m /tr em và k ho ch hóa gia đình. T n m 1989, các bác
s t nhân đã đ c phép hành ngh bác s Vi t Nam và cung c p các d ch v n o thai. Tình tr ng
thi u s ki m tra giám sát các bác s t nhân đã đ c l u ý v i h i chuông báo đ ng vì khơng có
m t h th ng rõ ràng đ đ m b o ch t l ng các d ch v y t c a h , bao g m c n o thai.
Vi t Nam có hai d ng th thu t n o thai khác nhau. Hút đi u hòa kinh nguy t (Mesntrual
Regulation) đ c th c hi n theo ki u hút chân không b ng tay cho nh ng tr ng h p có thai t 4
tu n tu i tr xu ng. i v i t t c các th thu t n o thai khác sau 4 tu n tu i, "n o thai" đ c th c
hi n b ng th thu t n o b ng thìa (Sharp Curettage) (Goodkind; 1994). Nh ng nhân viên y t đ c
phép ti n hành n o thai và hút đi u hòa kinh nguy t bao g m các bác s , y s s n nhi và n h sinh
trung c p đ c đào t o. Tuy nhiên, nh ng tr ng h p có thai già (kho ng 8 tu n tu i tr lên)
th ng đ c chuy n lên nh ng c s y t c p cao h n đ ti n hành n o thai. Nói chung ti n tr cho
d ch v n o thai là khơng đáng k , ngồi ra ng i n o hút thai mua thu c u ng đ dùng v i m c
đích tránh viêm nhi m sau khi ti n hành th thu t.
S n o phá thai đã t ng lên r t nhi u trong th p k v a qua. N m 1976 theo báo cáo có 70
281 ca n o thai đ c th c hi n trong c n c, đ n n m 1987 con s này đã lên t i 811 176 ca n o
hút thai- t ng g p h n 10 l n. M c d u có gi m nh trong m c t ng hàng n m gi a th i k 1987 và
1991, t ng s n o thai n m 1991 đ t 1,13 tri u n o thai, t ng lên 1,34 tri u n m 1992, và r i lên

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


82 Di n đàn.....

đ n 1,37 tri u n m 1993 (Goodkind; 1994). N m 1992, theo báo cáo c a B Y t s n o hút thai
đ c chia ra nh sau: 611 000 ca hút đi u hòa kinh nguy t và 754 000 ca n o thai (PATH; 1994).
i u này ph n ánh xu h ng t ng v hút đi u hoà kinh nguy t trong t ng s ca n o hút thai, t l
này t ng lên theo th i gian t kho ng 30% trong n m 1991 lên 45% trong n m 1992. (Goodkind;
1994). V i 2,07 tri u tr ng h p sinh đ c báo cáo trong n m 1992, nh v y c 100 tr ng h p
sinh thì có 66 ca n o hút thai (PATH; 1994), hay t s n o hút thai là 0,66. T ng t su t n o thai
(TAR) c a c n c trong n m 1992 là 2,5 ca n o hút thai trên m t đ i sinh s n c a ng i ph n
(Goodkind; 1994). Thái Bình có 106 ca n o hút thai trên 1000 tr ng h p sinh (Tuy t và các tác
gi khác; 1994). M t đánh giá l i m i đây v xu h ng s d ng n o hút thai trong các c s c ng
đ ng cho r ng t l n o hút thai cao nh t là 3 thành ph l n: Hà N i, thành ph H Chí Minh và
H i Phịng c ng nh các t nh vùng đ ng b ng sông H ng và sông Mekong, trong khi t l th p
nh t là các t nh thu c vùng b c Trung B , Trung B và nam cao nguyên Trung B (Goodkind;
1994).
S t ng nhanh và bùng n trong vi c s d ng các d ch v n o hút thai đang đ c các c
quan y t Vi t Nam xem nh là h i chuông báo đ ng l n. Không k cu c nghiên c u nh đ c t
ch c Thái Bình đ cung c p nh ng thông tin mô t v qui mơ s d ng n o thai, cịn có nh ng
nghiên c u khác ch a đ c công b v tình tr ng t ng này trong s d ng n o thai. Cu c đi u tra
Nhân kh u h c và y t n m 1988 (1988 DHS) đã bao g m c n o thai và hút đi u hòa kinh nguy t
vào trong s các bi n pháp đ c dùng đ hoãn ho c tránh có thai, nh ng ch 3% nh ng ph n
đang có ch ng báo cáo r ng h đã t ng s d ng hút đi u hòa kinh nguy t và 3,5% nói r ng h đã
n o thai (UBQGDS; 1990). Ng i ta cho r ng đi u này ph n ánh tình tr ng khai báo không đ y đ
do cách đ t câu h i đi u tra b i vì th nh t, trong b ng h i không h i bao nhiêu l n ng i ph n
đó đã t ng n o hút thai (Allman và các tác gi khác; 1991); th hai, ch h i v s d ng bi n pháp

nh là cách đ hoãn l i ho c đ tránh có thai ch khơng ph i đ tránh sinh. Trong khuôn kh áp l c
c a xã h i v h n ch sinh đ , tình tr ng nhi u ng i s d ng các bi n pháp tránh thai truy n th ng
(ví d nh tính vịng kinh, xu t tinh ngồi) và ít ng i s d ng các bi n pháp tránh thai hi n đ i
khác ngồi vịng đ c xem nh là nhân t quan tr ng góp ph n làm t ng m nh s ca n o phá thai
đ c ti n hành Vi t Nam (L p; 1992).
M c đích c a nghiên c u này là mơ t hành vi và s c kh e sinh s n c a nh ng ph n đã
t ng có ch ng 2 xã/ph ng, m t Hà B c (c ), m t H i H ng (c ), và so sánh vi c s d ng
các bi n pháp tránh thai và n o thai c a h . Hi v ng r ng s kh o sát v xu h ng s d ng n o thai
2 xã/ph ng này s cung c p s hi u bi t sâu h n v các mơ hình hành vi làm t ng kh n ng
nh ng ph n s ph i s d ng t i n o thai.
Thi t k nghiên c u
Nghiên c u v s c kho sinh s n đ c t ch c d i s h p tác gi a Trung tâm nghiên c u,
thu c k ho ch hóa gia đình6-78912 và Trung tâm dân s Carolina thu c tr ng T ng h p B c
Carolina. Nghiên c u này đ c ti n hành t i ph ng Tr n Phú (th xã H i D ng) và xã Thanh H i
(L c Ng n, Hà B c) vào n m 1994. ph ng Tr n Phú, các ph n trong đ tu i sinh đ có ch ng
đ c báo cáo là th ng s d ng vòng, và n o hút thai. H i H ng là m t t nh đ c coi là có phong
trào m nh trong th c hi n ch ng trình k ho ch hóa gia đình và đã nh n đ c s ng h đáng k
t các t ch c cho ch ng trình c a h .
Thanh H i là xã thu c huy n mi n núi L c Ng n, ngồi dân t c Kinh cịn có m t s dân t c
ít ng i; t l s d ng vòng và n o hút thai xã còn th p. Thanh H i đ c coi là có th đ a ra m t
hình nh t ng ph n v i ph ng Tr n Phú. H n n a, ch ng trình k ho ch hóa gia đình đây
ho t đ ng kém h n m t cách đáng k so v i phong trào c a ph ng Tr n Phú.
Cu c đi u tra v s c kh e sinh s n c a ph n đ c t ch c 2 xã/ph ng này. ph ng
Tr n Phú, m t m u đ i di n đã đ c l y ra b ng cách ch n ng u nhiên h th ng 525 h gia đình t
danh sách các h c a toàn ph ng. T t c các ph n trong đ tu i sinh đ m i h đ c ch n đ u
đ c ph ng v n. xã Thanh H i, thi t k m u chùm hai giai đo n đã đ c s d ng. Giai đo n 1
ch n ng u nhiên h th ng 13 trong s 34 thôn; giai đo n 2 ch n 40 h trong m i xã đ c ch n này.
T t c nh ng ph n trong đ tu i sinh đ c a các h đ c ch n này đ u đ c ph ng v n. L ch s
5 n m v sinh đ , s d ng tránh thai, và s d ng n o hút thai c ng nh các tri u ch ng v b nh
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


83
Xã h i h c, s 1 - 1998
truy n nhi m qua đ ng sinh d c (RTI) đã thu đ c thông qua b ng câu h i đ c ti n hành vào
tháng Ba và tháng T n m 1994. M u này đã đ c gi i h n trong nh ng ph n đã t ng có ch ng
trong đ tu i sinh đ 15-49. K t qu đi u tra đã đ c phân tích b ng ch ng trình SAS và STATA.
Các bi n s
Phân tích đ c d a trên các bi n đ c l p chính sau đây: tu i, trình đ h c v n, s con cịn
s ng, và s d ng các bi n pháp k ho ch hóa gia đình c a ng i ph n , và s tài s n c a h gia
đình (các tài s n đ c tính g m: xe đ p, xe máy, ti vi, radio và t l nh).
Bi n ph thu c trong phân tích này là ph n có n o thai và hút đi u hòa kinh nguy t trong
12 tháng tr c khi đi u tra. Bi n này có đ c t câu h i tr c ti p v ngày mà ng i ph n đó n o
thai g n đây nh t. Các bi n s v k ho ch hóa gia đình đ c l y t s li u c a l ch DHS, l ch này
đã tóm l c 5-n m l ch s sinh s n c a ph n . Câu h i v k ho ch hóa gia đình đ c chuy n đ i
thành hai bi n gi (dummy variables): s d ng vòng tránh thai và s d ng các bi n pháp tránh thai
truy n th ng. Bi n s dummy là bi n s ch nh n hai giá tr là 0 và 1; bi n s này nh n giá tr 0 n u
s ki n đó khơng x y ra và nh n giá tr 1 n u s ki n đó x y ra. Nh ng ph n khơng dùng bi n
pháp k ho ch hóa gia đình nào và m t ph n nh nh ng ph n s d ng các bi n pháp tránh thai
hi n đ i khác đ c dùng nh là nhóm đ i ch ng.
Ph ng pháp
V i bi n ph thu c đã cho trong nghiên c u nàylà l ng phân, phép h i qui logistic (ho c
logit) đã đ c s d ng đ phân tích đa bi n. Ph ng pháp này đ c ch n b i vì phép h i qui tuy n
tính khơng phù h p do nó gi thi t r ng phân b tuy n tính, liên t c. Các mơ hình h i qui đ a ra
trong nghiên c u này vi ph m g a thi t đó vì nó là l ng phân, t c là các bi n ph thu c ch nh n 2
giá tr ho c là có x y ra, ho c là khơng x y ra. H i qui tuy n tính c g ng làm khít (fit) các đi m
r i r c v i đ ng h i qui thông qua ph ng pháp Bình ph ng nh nh t thơng th ng (Ordinary
Least Squares- OLS) đó là ph ng trình c l ng c a đ ng th ng có d ng Y'=a+bE, đây Y' là

giá tr tr báo c a Y theo ph ng trình h i qui. Tuy nhiên, OLS không th áp d ng đ i v i mơ hình
trong nghiên c u này b i vì (1) khơng bi t các tính ch t phân b ; (2) là nh y đ i v i nhi u s li u;
(3) m t ph n l n các tác đ ng th c s không đ c c l ng; (4) d báo m t cách h th ng các d
báo xác su t v t ra ngoài kho ng 0 t i 1; và (5) s tr nên kém nh t khi áp d ng th ng kê chu n
đ c i ti n các c l ng (Aldrich và Nelson; 1989). Trong khi đó H i qui Logit khít các đi m
quan sát b ng đ ng cong Sigmoid, đ ng mà ti m c n 0 và 1 nh ng không bao gi c t các đi m
này.
ng cong Sigmoid gi thi t r ng bi n d báo có tác đ ng l n nh t lên P khi P=0,5 và tác
đ ng này tr thành nh h n v giá tri tuy t đ i khi P ti m c n các đi m 0 ho c 1 (Retherod và
Choe; 1993). Công th c hàm s c a đ ng cong Sigmoid nh sau:
P = 1/(1+ e-z )
đây z là bi n d báo còn e là c s c a logarithm t nhiên (e=2,71828...). Do v y P là xác su t
đ c c l ng. Công th c đa bi n c a ph ng trình này nh sau:
P = 1/ (1+ e -(a+bx) )
khít mơ hình h i qui logit, ph ng pháp c l ng h p lý c c đ i (maximum likelihood
estimation) đ c s d ng. Mu n làm nh v y, ph i tính đ c hàm h p lý (likelihood function) L,
L là xác su t c a các s li u m u đ c bi t c a chúng ta quan sát v i gi thi t mơ hình là th t. Chúng
ta gi thi t r ng cơng th c tốn h c c a mơ hình là chính xác, nh ng chúng ta ch a bi t giá tr c a
a và b, nh ng giá tri đ c ch n đ L đ t c c đ i. Các giá tr nh v y c a các tham s ch a bi t
đ c ch n đ làm c c đ i hoá s h p lý c a các s li u đ c quan sát và chúng đ c g i là nh ng
tham s thích h p nh t (best-fitting parameters). Ph ng pháp này dùng đ xem xét t t c các t
h p có th có c a a và b, r i tính L cho m i t h p đó, và ch n t h p mà nó cho giá tri L l n nh t
(Retherod và Choe; 1993).
Do LogL là hàm t ng đ n đi u, nên c c đ i hoá L t ng đ ng v i c c đ i hố LogL
(Hanushek và Jackson; 1977). Qui trình h p lý c c đ i x lý m i đ n v nh m t quan sát riêng
bi t, h n là nhóm chúng l i đ thu đ c các c l ng c a P. N u t t c các quan sát thu đ c m t
cách đ c l p thì s h p lý c a vi c thu đ c m u đã cho b ng tích các xác su t c a các quan sát cá
nhân. K thu t c l ng h p lý c c đ i có th áp d ng khi mà các bi n gi i thích là các ph m trù
th t, ch ng h n nh gi i tính, tơn giáo; ho c khi h n h p các bi n gi i thích liên t c và các bi n có

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


84 Di n đàn.....

tính ch t th h ng cùng nhau (Hanushek và Jackson; 1977). Cho nên, áp d ng h i qui logit cho
phân tích này là thích h p.
i u c n l u ý là trong mô hình logit, h s là s thay đ i trong log c a các "odds" liên
quan t i thay đ i m t đ n v trong bi n ngo i sinh. M t khía c nh quan tr ng c a mơ hình nh v y
là các h s c a các bi n không th d c so sánh b i vì m i h s đ c đo khác nhau (Hanushek và
Jackson; 1977).
K t qu
Hai m u cho th y có s khác nhau rõ ràng gi a xã nông thôn (Thanh H i) và ph ng thành
th (Tr n Phú). Các đ c tr ng c b n c a nh ng ph n trong c hai m u đ c so sánh v i nh ng
k t qu thu đ c t nh ng nghiên c u khác Vi t Nam s d ng các m u đ i di n c p qu c gia (ví
d
i u tra nhân kh u h c và Y t 1988- 1988 DHS). M u đã đ c gi i h n đ i v i nh ng ph n
đã t ng có ch ng trong đ tu i sinh đ 15-49. Các ph n đ c phân b theo nhóm tu i trong c
hai m u, m c dù trong m u c a ph ng Tr n Phú, có nhi u ph n l n tu i h n (xem B ng 1). T
l l n ph n trong nhóm có đ tu i cao khu v c thành th d ng nh ph n ánh tu i k t hôn
mu n khu v c thành th b i vì khu v c thành th có ít ph n l y ch ng đ tu i d i 25 h n
khu v c nông thôn trong t ng th dân s mà t đó m u đi u tra đ c ch n. Nh đã ch ra B ng 1,
xã nơng thơn ph n ánh tính đa d ng v dân t c v i 72,6% là dân t c Kinh, 15,5% là Sán Dìu và
11,9% là dân t c khác; trong khi đó ph ng thành th , 99% là dân t c Kinh.
Có th th y rõ ràng t B ng 1 s khác nhau v tình tr ng xã h i-kinh t c a các xã, ph ng
này. So v i xã Thanh H i thì ph ng Tr n Phú có ít ph n có trình đ v n hố th p và nhi u ph
n có trình đ v n hóa cao h n. Trong khi ph ng Tr n Phú có 1% ph n có trình đ v n hóa t
ph thông c s tr xu ng và 61,2% ph n hồn thành ph thơng trung h c tr lên, thì xã Thanh

H i các t l này là 12,5% và 5,2%, t ng ng. C ng có nh ng khác bi t d nh n th y gi a hai xã,
ph ng này khi xem xét v m c đ sinh. S con trung bình cịn s ng tính trên m t ng i ph n
ph ng Tr n Phú là 1,01, trong khi đó xã Thanh H i con s này là 3,17. xã nông thôn, s ph
n có gia đình v i qui mơ l n là nhi u h n so v i ph ng thành th . B ng 1 cho th y 5,8% ph
n nơng thơn khơng có con và 22% có 5 con tr lên. Ph n l n ph n
thành th có 1 ho c 2 con
(31% và 43,6% t ng ng); có 3,1% khơng có con và ch 1,7% có t 5 con tr lên.
Các mơ hình s d ng k ho ch hóa gia đình hồn tồn khác bi t gi a hai xã ph ng này là
đi u không ng c nhiên. vào th i đi m đi u tra, ph ng Tr n Phú có nhi u ph n dùng IUD h n
so v i xã Thanh H i, chi m 24,9% so v i 16,7% ph n đ c đi u tra t ng ng (B ng 2), và
nhi u ng i s d ng các bi n pháp hi n đ i khu v c thành th (14,7%) so v i khu v c nông thôn
ph ng
(3,8%). M t b ph n l n (chi m 42,8% trong s ph n có ch ng đ c đi u tra) ph n
Tr n Phú dùng các bi n pháp tránh thai truy n th ng, trong khi đó con s này là 35,1% xã Thanh
H i. Nh là k t qu c a hi n t ng nhi u ng i s d ng bi n pháp tránh thai khu v c thành th
h n so v i khu v c nơng thơn, ch có 17,6% ph n
thành th so v i 44,4% ph n
nông thôn
không s d ng k ho ch hóa gia đình th i đi m đi u tra.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


85
Xã h i h c, s 1 - 1998
B ng 1:
Phân b ph n tr m các đ c tr ng c b n c a nh ng ph n
hai

xã/ph ng:Thanh H i (L c Ng n, Hà B c) và Tr n Phú (H i D ng, H i H ng). Tháng
4/1994.
Các đ c tr ng c b n
Thanh H i (n=504)
Tr n Phú (n=523)
Tu i
13,0%
26,0%
≤ 25
42,3%
41,2%
26-35
44,6%
32,8%
> 35
34,5
31,5
Trung v
Trình đ v n hóaa
1,0%
12,5%
l p 0-4
37,9%
82,3%
l p 5-9
61,2%
5,2%
l p 10 tr lên
10,6
7,0

Trung v
S con cịn s ng
3,1%
5,8%
Khơng có con
31,0%
12,9%
1
43,6%
23,2%
2
14,7%
20,2%
3
5,9%
15,9%
4
1,7%
22,0%
≥5
2,0
3,2
Trung av
Dân t c
n/a
72,6%
Kinh
n/a
15,5%
San Diu

n/a
11,9%
Dân t c khác
Ngh nghi pa
n/a
96,0%
Nông dân
14,9%
n/a
Lao đ ng chân tay
60,7%
n/a
Lao d ng trí óc
24,3%
4,0%
Lao đ ng
khác
S tài s na
4,6%
17,5%
0
19,7%
30,8%
1
35,6%
25,6%
2
24,9%
22,4%
3

15,3%
3,8%
4
2,3
1,6
Trung v

= Xem đ nh ngh a bi n trong bài; n/a = Khơng thích h p
Mơ hình s d ng các bi n pháp tránh thai c ng đ c kh o sát cho 5 n m tr c th i đi m
đi u tra và cho th y s ng i s d ng các bi n pháp tránh thai đã t ng lên m t cách n đ nh (B ng
2). khu v c nông thôn, s d ng vòng (IUD) đã t ng đ c 6%, và s d ng các bi n pháp tránh thai
hi n đ i khác đã t ng t 0,4% lên 3,8%. S d ng các bi n pháp tránh thai truy n th ng c ng t ng t
19,1% lên 35,1%, và t l ph n không dùng b t c bi n pháp k ho ch hóa gia đình nào đã gi m
đ c 26%, t 70% xu ng 44%. Các ph n
thành th c ng cho m t mơ hình t ng t : trong s
nh ng ph n đ c đi u tra, s ng i không s d ng đã gi m cùng m t l ng t 44% xu ng
17,6%. Có m t b c nh y đ c kho ng 10% trong s nh ng ph n dùng các bi n pháp tránh thai
hi n đ i khác (t 5,7% lên 14,7%). Trong s ph n thành th , nh ng ng i dùng vòng đã t ng t
18,9% lên 24,9%, và s d ng các bi n pháp truy n th ng c ng t ng t 31,4% n m 1989 lên 42,8%
n m 1994. i u này cho th y xu h ng t ng trong s d ng các bi n pháp hi n đ i ngồi vịng c a
c hai
nh ng ph n mi n B c Vi t Nam. Chính vì th mà cho đ n đ u nh ng n m 1994, ph n
xã đã s d ng nhi u bi n pháp hi n đ i khác ngồi s d ng vịng.

a

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn

86 Di n đàn.....

B ng 2: Phân b ph n tr m s d ng các bi n pháp k ho ch hóa gia đình chia theo bi n pháp
và th i gian s d ng t i xã Thanh H i và ph ng Tr n Phú, tháng 4/1994.
S d ng tránh thai

Vòng
Bi n pháp hi n đ i khác
Bi n pháp truy n th ng
Không s d ng bi n
pháp tránh thai a

Thanh H i (n=504)
th i đi m
5 n m tr c
đi u
th iđi m đi u
tra
(1/1989)
tra (4/1994)
10,5%
0,4
19,1

16,7%
3,8
35,1

70,1

44,4

Tr n Phú (n=523)
th i đi m
5 n m tr c
đi u
th iđi m
tra
(1/1989)
đi u tra
(4/1994)
18,9%
24,9%
5,7
14,7
31,4
42,8
44,0

17,6

Trong s nh ng ng i khơng s d ng nơng thơn, 17,3% đã có thai trong tháng 1/1989. Trong s nh ng ng
không s d ng thành th , 6,7% có thai trong tháng 1/1989
a

i

Kh o sát v s d ng k ho ch hóa gia đình theo các đ c tr ng c a ph n
hai xã, ph ng

này cho th y nh ng mơ hình thú v . xã Thanh H i, t t c các bi n c b n có quan h m t cách
đáng k đ n s d ng các bi n pháp k ho ch hóa gia đình. Nh ng ph n tr h u nh ít s d ng
đ tu i trung niên
bi n pháp tránh thai, dùng vòng t ng lên theo tu i, và ph n l n nh ng ph n
s d ng các bi n pháp tránh thai truy n th ng. Ph n l n nh ng ng i không s d ng các bi n pháp
tránh thai có trình đ v n hóa t ph thơng c s tr xu ng; s d ng vịng t ng lên khi trình đ v n
hóa t ng lên, và s d ng các bi n pháp truy n th ng là ph bi n nh t trong các ph n có trình đ
ph thông trung h c và d ng nh nh ng ph n có tình đ v n hóa th p ít dùng vịng. S con c a
ng i ph n liên quan đ n vi c s d ng các bi n pháp k ho ch hóa gia đình trong m t mơ hình
tuy n tính ngo i tr đ i v i nh ng ph n có 5 con tr lên. Nh ng ph n này ho c s d ng các
bi n pháp k ho ch hóa gia đình truy n th ng ho c khơng dùng bi n pháp tránh thai, trong khi đó
đ i v i các ph n khác thì khi s con t ng lên, s không dùng bi n pháp tránh thai gi m và s s
d ng vòng và các bi n pháp truy n th ng t ng. Tài s n c a h gia đình có liên quan đ n vi c s
d ng các bi n pháp k ho ch hóa gia đình theo mơ hình tuy n tính, ph n có nhi u tài s n h n
d ng nh s d ng m t bi n pháp nhi u h n, s d ng vòng và các bi n pháp truy n th ng t ng khi
s tài s n t ng. Cu i cùng, tính dân t c có liên quan m nh t i vi c s d ng k ho ch hóa gia đình.
Nh ng ng i s d ng vịng ph n l n là ng i Kinh. Nh ng ng i không dùng bi n pháp tránh thai
ph n l n là ng i Sán Dìu và nh ng ng i s d ng các bi n pháp tránh thai truy n th ng ch y u
là nh ng ng i thu c nhóm dân t c ít ng i. Nh ng ng i s d ng vòng khu v c nông thôn ph n
l n là nh ng ng i l n tu i, trình đ v n hóa cao, ph n ng i Kinh có 3 con và nhi u tài s n gia
đình.
khu v c thành th , các bi n c b n liên quan đ n vi c s d ng vịng theo m t mơ hình
khác. S l a ch n c a ph n v các bi n pháp k ho ch hóa gia đình khơng khác bi t theo trình đ
v n hóa ho c tình tr ng ngh nghi p c a h . Tuy nhiên, tu i, s con và s tài s n gia đình liên quan
m t cách đáng k t i vi c s d ng k ho ch hóa gia đình. Khi tu i t ng lên, không dùng các bi n
pháp tránh thai gi m. S d ng vòng là ph bi n nh t đ i v i nh ng ph n
tu i trung niên. S
d ng các bi n pháp tránh thai hi n đ i khác và các bi n pháp truy n th ng t ng lên theo tu i. Khi
nh ng ph n có càng nhi u con thì h d ng nh càng s d ng các bi n pháp hi n đ i khác,
nh ng vi c s d ng vòng và các bi n pháp truy n th ng đã th a d n đ i v i nh ng ph n có 5 con

tr lên. Nh ng ph n có nhi u tài s n gia đình h n d ng nh là nh ng ng i s d ng k ho ch
hóa gia đình nhi u h n và ph n l n là s d ng các bi n pháp tránh thai hi n đ i. Tuy nhiên, vi c
dùng vịng có m i quan h phi tuy n v i tài s n h gia đình. Nh ng ph n có 4 lo i tài s n và
khơng có tài s n th ng s d ng nhi u h n nh ng ph n khác. Nét tóm t t l c c a nh ng ng i
s d ng vòng khu v c thành th : h là nh ng ph n
đ tu i trung niên có 2-3 con và có nhi u
tài s n gia đình.
Các k t qu tìm đ c đ i v i nh ng ng i s d ng n o hút thai trong 5 n m v a qua cho
Vi t Nam báo cáo. Ph n
th y m t mơ hình t ng t v i nh ng đi u đã đ c th ng kê d ch v
thành th báo cáo đã t ng n o hút thai nhi u h n so v i ph n nông thôn, 51,2% so v i 35,1%
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


87
Xã h i h c, s 1 - 1998
(xem B ng 3). Khi xem xét riêng bi t m i lo i th thu t, rõ ràng là nhi u ph n nơng thơn dùng
hút đi u hịa kinh nguy t h n là n o thai, trong khi đó t l ph n thành th n o thai và hút thai là
g n nh gi ng nhau. C ph n thành th và nơng thơn có t l có th so sánh đ c v nh ng ph
n n o hút thai nhi u, t c là nh ng ph n có t 3 l n n o hút thai tr lên: gi a 11-12%. Khi kh o
sát s n o hút thai trong 12 tháng v a qua, rõ ràng nhi u ph n nông thôn báo cáo có n o hút thai
(19,1%) trong khi 13,6% ph n thành th báo cáo có n o hút thai trong n m v a qua.

B ng 3: Các ch s v s d ng n o hút thai t i xã Thanh H i và ph
4/1994.

ng Tr n Phú, tháng

S d ng n o hút thai

Thanh H i (n=504)

Tr n Phú (n=523)

ã t ng n o hút thai ít nh t m t
l n
ã t ng n o thai
ã t ng hút đi u hịa kinh nguy t
Có 3 l n n o hút thai tr lên
Có n o ho c hút thai trong 12
tháng qua

35,1% (177)
9,9 (50)
30,0 (151)
11,1 (56)
19,1 (96)

51,2% (268)
28,3 (155)
29,6 (148)
12,1 (63)
13,6 (71)

Ph n l n nh ng ph n
đ tu i trung niên s d ng n o hút thai (xem B ng 4), nh ng
nh ng ph n tr
thành th s d ng n o hút thai nhi u h n so v i nh ng ph n tr

nông thôn
ho c nh ng ph n l n tu i thành th . Tuy nhiên, khu v c nông thôn, t l nh ng ph n tr có
n o hút thai th p h n so v i nh ng ph n l n tu i (6,9% so v i 24,9%, t ng ng). khu v c
nông thôn, n o thai c ng đ c s d ng nhi u b i các ph n có qui mơ gia đình l n (25,2% trong
s này có 5 con tr lên), trong khi đó ph n l n nh ng ph n thành th n o hút thai khi h m i ch
có 1 ho c 2 con (15,8%). C ng khu v c nông thôn, nh ng ph n có trình đ h c v n càng cao
d ng nh càng s d ng n o thai nhi u h n; nh ng thành th thì ng c l i, nh ng ph n ít trình
đ v n hóa h n s d ng nhi u n o thai h n so v i nh ng ph n có trình đ v n hóa cao h n. Có
s khác nhau trong s d ng n o thai gi a các nhóm dân t c khu v c nơng thơn. Ph n trong nhóm
dân t c Kinh dùng n o hút thai nhi u h n nh ng ph n thu c các nhóm dân t c khác, nh ng ph
n dân t c thi u s Sán Dìu s d ng n o thai ít nh t. Có r t ít khác nhau trong s d ng n o hút thai
chia theo ngh nghi p c hai xã, ph ng. Cu i cùng, có m i quan h phi tuy n gi a tài s n h gia
đình và s d ng n o hút thai. khu v c nơng thơn, nh ng ph n có nhi u tài s n nh t thì có ít n o
thai nh t, nh ng khu v c thành th thì di n ra đi u ng c l i: ph n ít tài s n nh t thì c ng ít n o
thai nh t.
Các mơ hình nhi u chi u đ c c l ng đ đánh giá nh h ng c a các d báo gi thuy t
h p lý v s d ng n o hút thai trong 12 tháng qua. Mơ hình chính đã ki m soát các bi n v tu i, s
n m đi h c, s con còn s ng c a ng i ph n , s tài s n c a h gia đình, s d ng vịng trong 12
tháng qua, và s d ng bi n pháp truy n th ng trong 12 tháng qua.
B ng 4: T l ph n tr m ph n có n o hút thai trong n m v a qua chia theo các đ c tr ng
c b nc ah
t i xã Thanh H i và ph ng Tr n Phú, tháng 4/1994.
Thanh H i
Tr n Phú
(n=504)
(n=523)
(%) N o hút
(%) N o hút thai
thai trong n m
trong n m v a

v a qua
Các đ c tr ng c b n
qua
Tu i
6,9
≤ 25
15,9
22,2
19,0
26-35
24,9
> 35
7,7
Trình đ v n hóaa
18,7
l p 0-4
33,3
l p 5-9
20,7
14,7
l p 10 tr lên
12,8
15,4
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


88 Di n đàn.....

S con cịn s ng
Khơng có con
0,0
0,0
17,3
4,6
1
15,8
18,0
2
3,9
3
18,6
31,3
4
9,7
≥5
25,2
11,1
Dân t ca
Kinh
21,9
n/a
Sán Dìu
9,0
n/a
15,0
Dân t c khác
n/a
Ngh nghi pa

18,8
Nơng dân
n/a
n/a
Lao đ ng chân tay
10,2
n/a
Lao d ng trí óc
13,9
Lao đ ng
khác
25,0
15,0
S tài s na
19,3
0
12,5
14,8
1
16,5
20,9
2
16,1
21,2
3
10,8
26,3
4
8,8
B ng 5 trình bày mơ hình h i qui logistic cho th y lo i bi n pháp k ho ch hóa gia đình đã

s d ng trong n m tr c cu c đi u tra đã tác đ ng m nh đ n kh n ng mà ng i ph n đã báo cáo
có n o hút thai trong n m đó. Nh ng ph n đang dùng vịng h u nh r t ít có n o hút thai h n là
nh ng ph n không dùng m t bi n pháp tránh thai nào (T s odds là 0,32 khu v c nông thôn và
0,46 khu v c thành th ). Nh ng ph n nông thôn dùng các bi n pháp tránh thai truy n th ng có
n o hút thai trong 12 tháng qua nhi u h n g p 2 l n r i so v i nh ng ng i không dùng bi n pháp
tránh thai (t s odds là 2,59). Nh ng ph n thành th dùng các bi n pháp tránh thai truy n th ng
h u nh c ng có n o hút thai nhi u h n (t s odds là 1,32), tuy nhiên đi u này khơng có ý ngh a
v m t th ng kê (B ng 5). i v i nh ng ph n
nơng thơn, có thêm n m h c v n và thêm s con
còn s ng đã đ c ch ra là m t d báo có ý ngh a th ng kê v s d ng n o hút thai. Nh trong phân
tích nh phân, tu i đ c ch ra là có m i quan h ngh ch đáng k v i s d ng n o hút thai g n đây
c a nh ng ph n thành th (tu i càng t ng, s d ng n o hút thai càng ít). Các mơ hình nhi u chi u
b xung đã đ c th nghi m cho c m u thành th l n nông thôn và đ i v i m i lo i m u bao g m
nh ng bi n đ c bi t. Ví d , m u c a thành th khơng bao g m bi n v dân t c. Trong m u nơng
thơn, bí n v dân t c đ c đ a ra đ d báo v s s d ng n o hút thai trong th i gian qua khi
nh ng ph n thu c nhóm dân t c Kinh có n o hút thai trong th i gian g n đây nhi u h n g p 2 l n
so v i nh ng ph n c a các nhóm dân t c ít ng i khác. Nh ng ph n nơng dân d ng nh ít
n o hút thai h n. i v i các ph n thành th , bi n ngh nghi p đ c ch ra đ d báo v s d ng
n o hút thai g n đây. Nh ng ph n lao đ ng chân tay d ng nh ít n o hút thai h n nh ng ph n
thu c nhóm ngh hành chính/v n phịng ho c nh ng ph n n i tr ho c nh ng ph n có ngh
chuyên nghi p khác.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


89
Xã h i h c, s 1 - 1998
B ng 5: Mơ hình H i qui Logistic: S d ng n o hút thai trong 12 tháng qua t i xã Thanh Hái

và ph ng Tr n Phú, tháng 4/1994.
Thanh H i (n=504)
Tr n Phú (n=523)
Mơ hình I
Mơ hình II
Mơ hình I
Mơ hình II
Các bi n đ c l p
Odds
Z
Odds
Z
Odds
Z
Odds
Z

Tu i
S n m đi h c
S con sòn s ng
S tài s n h gia đình
S d ng vịng 12 tháng
tr c th i đi m đi u traa
S d ng bi n pháp truy n
th ng 12 tháng tr c th i
đi m đi u traa
Các bi n b sung
Dân t c Kinh
Dân t c Sán Dìu
Nơng dân

Lao đ ng chân tay
Khơng lao đ ng chân tay
Mơ hình I
Log
Likelihood
2

Score
1,36

Ratio
1,03

Score
0,88

Ratio
0,91***

Score
-3,36

Ratio
0,91***

Score
-3,55

1,19***

2,89

1,12*

1,71

0,95

-0,69

0,96

-0,54

1,18*

1,68

1,24**

2,11

1,30

1,43

1,32

1,50

0,87

-1,16

0,87

-1,18

0,91

-0,79

0,90

-0,81

0,32**

-2,36

0,29***

-2,56

0,46*

-1,81

0,45*

-1,85

2,59***

3,53

2,52***

3,37

1,32

0,96

1,35

1,01

n/a

n/a

2,00*

1,64

n/a

n/a

n/a

n/a

n/s

n/a

0,84

-3031

n/a

n/a

n/a

n/a

n/s

n/a

0,94

-0,10

n/a

n/a

n/a

n/a

n/s

n/a

n/a

n/a

n/a

n/a

0,46*

-1,67

n/s

n/a

n/a

n/a

n/a

n/a

0,80

-0,74

Χ

-217,34
55,70
0,000

-195,69
24,08
0,001

Χ

-214,76
60,86
0,000

-194,17
27,11
0,001

Prob > Χ2
Mơ hình II

Log
Likelihood
2
Prob > Χ2
a

Ratio
1,04

12 tháng tr

c th i đi m đi u tra là tháng 4/1993; n/a= Không thích h p; * p≤ 0,10; ** p≤ 0,05; *** p≤ 0,001

S thay đ i trong s d ng n o hút thai trong 5 n m tr c cu c đi u tra ph n ánh cùng mơ
hình nh đã báo cáo trong s li u c b n qu c gia đ c th o lu n tr c đây. Nó cho th y m t s
t ng lên đáng k trong s d ng n o hút thai c hai xã/ph ng. S n o hút thai đ c ti n hành
xã Thanh H i t ng g p h n 4 l n, chuy n t 24 ca n o hút thai trong th i k 3/1989-2/1990 lên 91
ca n o hút thai trong th i k 3/1993-2/1994 (B ng 6). i u này đ c ph n ánh trong s thay đ i
trong t s n o hút thai t 0,21 n o hút thai tính trên m t tr ng h p sinh s ng lên 0,94 n o hút thai
trên m t tr ng h p sinh s ng n m 1994. khu v c thành th , có nhi u ca n o hút thai đ c th c
hi n trong nh ng n m 1989, 1990 h n so v i khu v c nông thôn (31 so v i 24 trong th i gian
3/89-2/90 và 40 so v i 28 trong th i gian 3/90-2/91), nh ng s ca n o hút thai không t ng nhanh
nhi u nh
khu v c nông thôn, ch kho ng h n 3 l n so v i th i k 3/89-2/90. Tuy nhiên, do s
sinh t ng không đáng k , nên t s n o hút thai khu v c thành th t ng h n g p 2 l n trong 5 n m
qua (0,61 so v i 1,41). S sinh khu v c thành th trong n m 1991 t ng đ c gi thi t là do nh
khu
h ng c a vi c tin vào n m t t (n m Mùi). i u đáng chú ý là s n o hút thai t ng m nh c
v c thành th và nông thôn trong 5 n m tr c th i đi m đi u tra, trong đó khu v c nông thôn t ng
nhi u h n. Trong khi n m 89, s ph n nông thôn n o hút thai ch chi m kho ng 2/3 s ph n

thành th , thì đ n n m 94, s ph n nông thôn n o hút thai đã nhi u h n so v i khu v c thành th
15 ng i.
c l ng m c đ n o hút thai trên
đây t ng t su t n o thai (TAR) đã đ c tính tốn đ
m t ph n . B ng vi c s d ng s li u v l ch s sinh đ 5-n m c a nh ng ph n đ c ph ng v n,
đã tính đ c t su t n o thai chia theo đ tu i (s n o thai trên s ph n trong m i nhóm tu i) cho
m i n m, có xem xét tu i c a các ph n qua các n m. T ng t su t sinh (TFR) c ng đ c tính
tốn đ so sánh. xã nơng thơn, t ng t su t n o thai là 2,96 và t ng t su t sinh là 4,8 trong khi
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


90 Di n đàn.....

ph ng thành th t ng t suât n o hút thai là 2,24 và t ng t su t sinh là 2,75. i u thú v khi so
sánh các t ng t su t sinh v i nhau và v i con s
c l ng v s n o hút thai toàn qu c n m 1992
là 2,5 tính trên m t ph n (Goodkind;1994). Con s này n m gi a nh ng TAR tính đ c cho xã
nông thôn và ph ng thành th , h n n a nó đ c tính tốn d a trên th ng kê d ch v , trong khi các
TAR c a nghiên c u này đ c tính t các s li u thu đ c t ph ng v n cá nhân. i m dáng l u ý
là: TAR và TFR khu v c nông thôn cao h n nhi u so v i khu v c thành th và con s
c l ng
cho toàn qu c. i u này gi thi t r ng ph n nơng thơn nói chung có thai nhi u h n trong 5 n m
tr c th i đi m đi u tra (1989-1994). Ph n thành th tránh thai đ c nhi u h n so v i ph n
nông thôn, b ng gi thi t r ng ph ng ti n s d ng k ho ch hóa gia đình c a h nhi u h n.
B ng 6: S n o hút thai và s sinh ra s ng trong 5 n m v a qua, và t s n o hút thai.
Xã Thanh H i và ph ng Tr n Phú, tháng 4/1994
Thanh H i (n=504)
Tr n Phú (n=523)
S n o hút S sinh ra T s n o S n o hút S sinh ra T s n o
thai

thai
thai
thai
s ng
s ng
Th i k 12 tháng
0,61
51
31
0,21
112
24
3/89- 2/90
0,82
49
40
0,25
110
28
3/90- 2/91
0,52
66
34
0,51
100
51
3/91- 2/92
1,04
51
53

0,88
88
77
3/92- 2/93
1,41
54
76
0,94
97
91
3/93- 2/94
Th o lu n
N o hút thai Vi t Nam trong 5 n m qua t ng lên đáng k . Do mơ hình s d ng các bi n
pháp tránh thai c ng thay đ i trong 5 n m qua, nên có th nói r ng vi c thay đ i trong lo i ph ng
pháp đ c s d ng có th góp ph n làm t ng s n o hút thai. Mơ hình phân tích nhi u bi n cho
th y r ng nh ng ph n dùng các bi n pháp tránh thai truy n th ng m t n m tr c th i đi m đi u
tra d ng nh là nh ng ph n có n o hút thai trong n m đó, đ c bi t là khu v c nông thôn. c
2 xã, ph ng, có m t s t ng đáng k trong s nh ng phu n s d ng các ph ng pháp k ho ch
hóa gia đình truy n th ng trong giai đo n này. Nh v y, t ng s d ng các bi n pháp truy n th ng
c hai xã ph ng này đi li n v i t ng s n o hút thai. Trong khi s d ng vòng tránh thai và các bi n
pháp tránh thai hi n đ i khác có t ng đơi chút, phân tích nhi u bi n cho th y r ng nh ng ng i s
d ng vịng tránh thai d ng nh ít có n o hút thai h n nh ng ph n khác.
khu v c nơng thơn, nh ng ph n có v th kinh t -xã h i càng cao thì d ng nh s
d ng n o hút thai nhi u h n so v i nh ng ph n khác. Nh ng ph n có trình đ v n hóa càng
cao, có càng nhi u tài s n gia đình, nh ng ng i không ph i là nông dân và khơng thu c nhóm các
dân t c ít ng i d ng nh s d ng n o hút thai càng nhi u. Do ph n l n nh ng ph n nông thôn
làm ngh nông, nh ng ph n phi nông nghi p ph n nhi u là nh ng ph n có v th kinh t -xã h i
cao h n, và chính đi u đó đã t o cho h ti p c n thu n l i v i các d ch v n o hút thai c ng nh
bi t các cách gi i quy t khi h có thai ngồi ý mu n. khu v c thành th , ngh nghi p c a ph n
đ c phát hi n là có nh h ng đ n kh n ng ch y có n o hút thai g n đây. Nh ng vì trình đ v n

hóa và tài s n khơng d báo m t cách có ý ngh a v s d ng n o hút thai khu v c thành th , nên
có th lo i cơng vi c mà ng i ph n làm, và chính vì th là nhu c u v th i gian mà h ph i dành
cho cơng vi c đó, có liên quan đ n quy t đ nh c a h v s d ng n o hút thai, và không đ n thu n
là v th kinh t -xã h i c a h . Nh ng ph n không lao đ ng chân tay h u nh có thu nh p khá,
đ c bi t n u h có ngh nghi p. M t khía c nh đáng l u ý n a là v th kinh t -xã h i không ch
nh h ng s ti p c n v i d ch v d i góc đ tài chính, mà cịn có nh h ng t i thái đ và s l a
ch n c a ph n khi h có thai ngồi ý mu n. Chính vì th , s hi u bi t và thái đ c a ph n v s
d ng n o hút thai c ng nh v qui mơ gia đình có th góp ph n làm t ng s d ng n o hút thai.
M c dù ph n nông thôn ch n các bi n pháp hi n đ i khác ngoài bi n pháp vòng n m
1994 nhi u h n n m 1989, t l s d ng các bi n pháp này v n còn th p (3,8%). Vi c nhi u ph
n thành th s d ng các bi n pháp hi n đ i khác (14,7%) ph n ánh s ti p c n c a h đ i v i
nh ng bi n pháp này là l n. Do th tr ng đ a ph ng khơng th ng xun có bán các ph ng ti n
tránh thai, nh ng ph n nông thôn ch y u ph i d a vào các ngu n d ch v nhà n c đ cung c p
các bi n pháp tranh thai cho h , tr khi h có th t mua các th tr ng c a thành ph l n. Theo
báo cáo thì s l ng các bi n pháp tránh thai do các trung tâm y t nông thôn cung c p th ng
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org.vn


91
Xã h i h c, s 1 - 1998
th p, và nhi u trung tâm khơng tích c c v n đ ng s d ng các bi n pháp tránh thai hi n đ i khác
ngoài bi n pháp vịng. Ngồi ra, h th ng cung c p thu c viên và bao cao su qua m ng l i c ng
tác viên dân s ch a phát tri n trong th i k này. Chính vì th , nh ng ph n nông thôn mu n s
d ng bi n pháp k ho ch hóa gia đình th ng có ít s l a ch n h n ph n thành th . N u h không
mu n dùng vòng tránh thai, h h u nh ch p nh n dùng bi n pháp tránh thai truy n th ng.
Có đi m đáng chú ý v xu h ng thay đ i trong t s n o hút thai khi so sánh hai xã,
ph ng. Trong khi có nhi u ph n thành th đã t ng n o hút thai, thì s d ng n o hút thai d ng
nh đang t ng m nh h n xã nông thôn. i u th c t là cho đ n n m 1994, s ph n n o hút thai
xã nông thôn v t h n h n so v i khu v c thành th đã cho th y ph n nông thôn b t đ u có xu
h ng s d ng n o hút thai nhi u h n so v i nh ng ph n s ng thành th . i u này có th do s

l a ch n các bi n pháp k ho ch hóa gia đình c a h b h n ch . Không ch nh ng ph n nông
thôn s d ng các bi n pháp tránh thai truy n th ng nhi u h n so v i ph n thành th , mà đi u
đáng l u ý là s khác nhau gi a các lo i bi n pháp truy n th ng mà h s d ng. M t b ph n l n
ph n nông thôn dùng bi n pháp xu t tinh ngồi thay cho bi n pháp tính vịng kinh, trong khi đó
nhi u ph n thành th s d ng bi n pháp tính vịng kinh h n. i u th c t là đ i v i ph n nông
thôn, s d ng bi n pháp truy n th ng trong kho ng th i gian 1 n m tr c th i đi m đi u tra đã làm
t ng m t cách đáng k kh n ng có n o hút thai trong n m ti p theo, trong khi đi u t ng t không
di n đ i v i nh ng ph n thành th , đã cho th y r ng ph n thành th có th s d ng các bi n
pháp truy n th ng m t cách có hi u qu h n so v i các ph n nông thôn. C ng có th khơng ch
đ n thu n là nhi u ph n nông thôn dùng các bi n pháp tránh thai truy n th ng, mà v n đ là
ch h s d ng chúng nh th nào đ sao cho không nh h ng đ n kh n ng h có n o hút thai.
K t qu so sánh gi a các t ng t su t n o hút thai 5 n m hai xã, ph ng cung c p thêm
b ng ch ng v kh n ng c a các ph n thành th đ i v i vi c tránh có thai ngồi ý mu n là l n
h n. Nh ng ph n nơng thơn có nhi u n o hút thai và nhi u con h n so v i ph n thành th
trong cùng th i k .
M i liên h gi a tu i và s d ng n o hút thai khu v c thành th c ng hoàn toàn rõ ràng.
Ph n thành th d a vào n o hút thai đ có th hỗn l i vi c sinh con s m ho c giãn kho ng cách
gi a các l n sinh, ng c l i ph n nơng thơn có th s d ng n o hút thai đ h n ch qui mơ gia
đình c a h . Khi h i nguyên nhân c a l n n o hút thai g n đây nh t, ít ph n thành th nói r ng vì
h khơng mu n có thêm con h n ph n nông thôn (66% so v i 70%). Nh ng đi u đáng chú ý c
hai xã, ph ng là nhi u ph n s d ng n o hút thai vì các ngun nhân khác ngồi ngun nhân
khơng mu n có thêm con. Vi c nhi u ph n đang dùng m t hình th c k ho ch hóa gia đình nào
đó tr c l n h có n o hút thai g n đây nh t ph n ánh t l th t b i v ph ng pháp là khá cao
hai đ a ph ng này.
Nghiên c u này cho th y ngày càng nhi u ph n Vi t Nam ch p nh n k ho ch hóa gia
đình c các xã, ph ng thành th và nông thôn, tuy nhiên, vi c s d ng các bi n pháp tránh thai
c a h d ng nh d n đ n m t s l ng l n th t b i ph ng pháp. Nhi u ph n dùng n o hút thai
đ tránh sinh con ngoài k ho ch, cho nên đ gi m s d ng n o hút thai Vi t Nam c n thi t ph i
nâng cao hi u qu c a s d ng các bi n pháp k ho ch hóa gia đình c a ph n Vi t Nam c khu
v c thành th và nông thôn.

Tài li u tham kh o
1. Aldrich, John H. and Nelson, Forrest D. 1989. Linear Probability, Logit, and Probit Models.
California: Sage Publications, Quantitative Applications in the Social Sciences. Paper 45.
2. Allman, James; Vu Quy Nhan, Nguyen Minh Thang, Pham Bich San and Vu Duy Man. 1991.
"Fertility and Family Planning in Vietnam". Studies in Family Planning 22(5):308-317
September/October.
3. Bauman, Laurie J. and Adair, Elissa Greenberg. 1992. "The Use of Ethnographic Interviewing
to Inform Questionnaire Construction". Health Education Quarterly 19(1): 9-23 Spring.
4. Goodkind, Daniel. 1994. "Abortion in Vietnam: Measurements, Puzzles, and Concerns."
Studies in Family Planning Nov./Dec. 25(6):342-352.
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


92 Di n đàn.....

5. Grant, James P. 1993. The State of the World's Children 1993. Oxford: Oxford University
Press.
6. Knodel, John. 1995. "Major Findings from a National Survey of Reproductive Behavior and
Health." Personal Communication of press release: May, 26.
7. Landinsky, Judith L.; Volk, Nancy D.; and Robinson, Margaret. 1987. "The Influence of
Traditional Medicine in Shaping Medical Care Practices in Vietnam Today". Social Science
and Medicine 25 (10): 1105-1110.
8. Ministry of Health. 1994. "Guidelines for Abortion Procedures". Unpublished document:
Hanoi, Vietnam.
9. National Committee for Population and Family Planning (NCPFP). 1990. Vietnam
Demographic and Health Survey 1988. Hanoi: National Committee for Population and Family
Planning.

10. Nguyen The Lap. 1992. "Abortion in a Vietnamese Perspective". Unpublished document,
Committee for Population and Family Planning, Thai Binh Province.
11. PATH 1994. "Family Planning in Vietnam: Priority Interventions for the 1990s". Unpublished
document: Program for Appropriate Technology in Health (PATH): Seattle, WA: April 1994.
12. Rethorford, Robert D. and Choe, Minja Kim. 1993. Statistical Models for Causal Analysis.
New York: John Wiley & Sons, Inc.
13. United Nations Population Fund (UNFPA). 1991. Programme Review and Strategy
Development Report: Vietnam. New York: United Nations Population Fund.
14. Vu Quy Nhan. 1994. "Family Planning Programme in Vietnam". Vietnam Social Sciences:
1(39): 3-20.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn