Khảo sát các dòng và tổ hợp lai ngô tẻ tại gia lâm hà nội

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
---------

---------

NHODOUDOM PHOUKHAMBAY

KH O SÁT CÁC DỊNG VÀ T

H P LAI NGƠ T

T I GIA LÂM – HÀ N I

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành

: Di truy n - Ch n gi ng

Mã s

: 60.62.05

Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS. TS. NGUY N TH HÙNG

HÀ N I - 2009


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi. Các s

li u, k t qu nêu trong lu n văn là trung th c và chưa t ng ñư c ai cơng b
trong b t kỳ cơng trình nào khác.
Tơi xin cam đoan r ng các thơng tin trích d n trong lu n văn ñ u ñã
ñư c ch rõ ngu n g c.
Hà n i, ngày..... tháng...... năm 2009
H c viên

NHODOUDOM

PHOUKHAMBAY

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………i


L I C M ƠN
Trong su t qúa trình th c hi n lu n văn c a mình, ngồi s n l c và
c g ng c a b n thân, tơi đã nh n đư c s giúp ñõ c a r t nghi u t p th và
cá nhân.
Trư c h t, tôi xin bày t s c m ơn chân thành và sâu s c t i PGS.TS.
Nguy n Th Hùng - ngư i th y ñã t n tình hư ng d n và ch b o tơi trong
su t q trình th c hi n đ tài.
Tơi xin g i l i c m ơn t i các th y cô giáo B môn Cây lương th c –
Khoa Nông h c - Trư ng ðHNN Hà N i ñã t o ñi u ki n giúp đ tơi hồn
thành lu n văn.
C m ơn gia đình, b n bè đã đ ng viên và giúp đ nhi u trong q trình
h c t p và nghiên c u c a tôi.
Tôi xin chân thành c m ơn!
H c viên

NHODOUDOM

PHOUKHAMBAY

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………ii


M CL C
PH N I M

ð U

1

1.1. Tính c p thi t c a ñ tài

1

1.2. M c tiêu nghiên c u

2

PH N II T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S

KHOA H C

2.1. Vai trò c a cây ngơ trong n n kinh t
2.2. Tình hình nghiên c u và s n xu t ngô trên th gi i và

3
3

Vi t Nam

4

2.2.1. Tình hình s n xu t ngơ trên th gi i

4

2.2.2. Tình hình s n xu t ngô

6

Vi t Nam

2.3. Cơ s lý lu n c a đ tài

10

2.3.1. Dịng thu n và phương pháp t o ra dòng thu n

10

2.3.2. Kh năng k t h p và phương pháp đánh giá KNKH

12

2.4. Tình hình s d ng các lo i gi ng ngô lai

13

2.4.1. Ngô lai không quy ư c ( Non- conventional hybrid )

13

2.4.2. Ngô lai quy ư c (Conventional hybrid)

14

2.5. Ưu th lai và ng d ng ưu th lai trong s n xu t nông nghi p

15

2.5.1. Ưu th lai

15

2.5.2.

ng d ng hi n tư ng ưu th lai trong s n xu t nông nghi p

16

2.6. Các k t qu nghiên c u v dòng và kh o nghi m các t h p lai

17

2.6.1. Các k t qu nghiên c u v dòng

17

2.6.2. Các k t qu kh o nghi m v t h p lai

20

2.7. S d ng ch s ch n l c ñ ñánh giá l a ch n các dịng ngơ

24

PH N III V T LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 25
3.1. N i dung nghiên c u

26

3.1.1. Kh o sát các dịng ngơ t

26

3.1.2. Kh o sát các t h p lai

26

3.2. V t li u, ñ a ñi m, ñi u ki n nghiên c u

26

3.2.1. V t li u nghiên c u

26

3.2.2. ð a ñi m th c hi n thí nghi m

28

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iii


3.1.3. ði u ki n thí nghi m

28

3.3. Phương pháp nghiên c u

29

3.3.1. Phương pháp b trí và sơ đ thí nghi m

29

3.4. Quy trình thí nghi m

30

3.5. Các ch tiêu và phương pháp theo dõi

31

3.6. Phương pháp x

34

lý s li u

PH N IV K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

35

4.1. K T QU NGHIÊN C U CÁC DỊNG NGƠ T THAM GIA THÍ
NGHI M

35

4.1.1. ð c ñi m các giai ño n sinh trư ng và phát tri n c a các dịng ngơ

35

4.1.2. Các ñ c ñi m hình thái cây c a các dịng ngơ tham gia thí nghi m

38

4.1.3. Các đ c trưng hình thái b p

41

4.1.4. Các đ c trưng sinh lý c a cây ngơ

43

4.1.5. ð c tính ch ng ch u sâu b nh c a các dịng ngơ t thí nghi m

48

4.1.6. Các y u t c u thành năng su t và năng su t lý thuy t c a các dòng

50

4.1.7. Ch s ch n l c và m i tương quan gi a các ch tiêu ch n l c

53

4.2. K T QU NGHIÊN C U CÁC T H P LAI

56

4.2.1. Các giai ño n sinh trư ng và phát tri n c a các t h p lai

56

4.2.2. ð ng thái tăng trư ng c a các t h p lai

57

4.2.3. Di n tích lá và ch s diên tích lá c a các THL ngơ t

61

4.2.4. Các đ c đi m hình thái c a các t h p lai

63

4.2.5. M c nhi m sâu b nh và kh năng ch ng ch u c a các THL

65

4.2.6. Năng su t và các y u t c u thành năng su t c a các t h p lai

67

PH N V K T LU N VÀ ð NGH
5.1. K T LU N

71
71

5.1.1. K t qu kh o sát các dịng ngơ t v Thu đơng 2008

71

5.1.2. K t qu kh o sát t h p lai trong v Xuân 2009

71

5.2. ð ngh

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iv

72


DANH M C B NG

B ng 2.1. Di n tích, năng su t và s n lư ng ngô trên th gi i giai ño n 19612008

5

B ng 2.2. Di n tích, năng su t, s n lư ng ngơ c a Vi t Nam (1995 - 2008) 7
B ng 3.1. ð c đi m các dịng ngơ t tham gia nghiên c u

27

v Thu đơng năm 2008

27

B ng 3.2. B ng ký hi u các t h p lai và gi ng ñ i ch ng

28

B ng 4.1. Th i gian sinh trư ng các dịng ngơ t trong v Thu đơng 2008 37
B ng 4.3. Các đ c trưng hình thái b p c a các dịng ngơ t trong v thu đơng
2008 t i Gia Lâm – Hà N i

42

B ng 4.4. S lá, di n tích lá và ch s di n tích lá c a các dịng ngơ t
trong v Thu đơng năm 2008 t i Gia Lâm – Hà N i

44
44

B ng 4.5. Các ch tiêu v bông c , kh năng phun râu và tung ph n c a các

dịng ngơ t trong v thu đơng năm 2008 t i Gia Lâm – Hà N i

47

B ng 4.6. M c ñ nhi m sâu b nh h i và kh năng ch ng đ c a các dịng
ngơ t trong v thu đơng năm 2008 t i Gia Lâm – Hà N i

49

B ng 4.7. Các y u t c u thành năng su t và năng su t lý thuy t các dịng ngơ
t trong v thu đơng năm 2008 t i Gia Lam – Hà N i

52

B ng 4.8.a. M i tương quan gi a các ch tiêu nghiên c u c a các dịng ngơ thí
nghi m trong v thu ñông năm 2008 t i Gia Lâm – Hà N i

54

B ng 4.8.b. Ch s ch n l c và các ch tiêu hình thái, năng su t c a 5 dịng
ngơ t ưu tú trong v thu đơng năm 2008 t i Gia Lâm – Hà N i
B ng 4.9. Th i gian sinh trư ng c a các t h p lai ngô t trong v

55

Xuân

2009 t i Gia Lâm – Hà N i

57

B ng 4.10. ð ng thái tăng trư ng chi u cao cây c a các t h p lai ngô t
trong v Xuân năm 2009 t i Gia Lâm – Hà N i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………v

58


B ng 4.11. ð ng thái tăng trư ng s lá c a các THL trong v xuân năm 2009
t i Gia Lâm – Hà N i

60

B ng 4.12. Di n tích lá và ch s di n tích lá c a các t h p lai ngô t trong
v Xuân năm 2009 t i Gia Lâm – Hà N i

62

B ng 4.13. Các đ c trưng hình thái cây c a các t h p lai ngô t trong v
Xuân năm 2009 t i Gia Lâm – Hà N i

65

B ng 4.14. M c ñ nhi m sâu b nh h i và kh năng ch ng ñ c a các t h p
lai ngô t trong v Xuân năm 2009 t i Gia Lâm – Hà N i

67

B ng 4.15. Năng su t và các y u t c u thành năng su t c a các t h p lai ngô

t trong v Xuân năm 2009 t i Gia Lâm – Hà N i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………vi

68


DANH M C ð

TH

ð th 1: Ch s di n tích lá c a m t s dịng ngơ t thí nghi m

45

ð th 2 : Năng su t lý thuy t c a m t s dịng ngơ thí nghi m

53

ð th 3: ð ng thái tăng trư ng chi u cao cây c a m t s THL v Xuân 2009

58

ð th 4: ð ng thái tăng trư ng s lá c a THL v Xuân 2009

60

ð th 5: Ch s di n tích lá (LAI) c a THL trong v Xuân 2009

60

ð th 6: Năng su t th c thu c a THL trong v Xuân 2009

67

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………vii


DANH M C CÁC CH

VI T T T

CIMMYT

: Trung tâm c i lương ngô và lúa mỳ qu c t

CV%

: H s bi n đ ng

LSD5%

: S sai khác có ý nghĩa nh nh t

ƯTL

: Ưu th lai

TGST

: Th i gian sinh trư ng

KNKH

: Kh năng k t h p

DTL

: Di n tích lá

LAI

: Ch s di n tích lá

NSLT

: Năng su t lý thuy t

NSTT

: Năng su t th c thu

TLNM

: T l n ym m

THL

: T h p lai

m c 0,05

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………viii


PH N I
M

ð U

1.1. Tính c p thi t c a đ tài
Cây ngơ (Zea mays L) là lo i cây lương th c có kh năng thích ng r ng
và cho năng su t cao. Trong s nh ng cây lương th c chính trên th gi i, cây
ngơ ñ ng

v trí th ba, sau lúa mỳ và lúa nư c. Trong l ch s ti n hoá c a các

lo i cây tr ng ph bi n nh t trên trái đ t hi n nay chưa có lồi cây nào phát tri n
nhanh chóng và có nhi u cơng d ng cho lồi ngư i như cây ngơ.

nhi u nơi

cây ngơ cịn g n v i các phong t c t p quán lâu ñ i c a ngư i dân.
Cây ngô là m t trong nh ng cây tr ng thư ng ñư c ch n làm ñ i tư ng
nghiên c u cũng như trong vi c áp d ng các thành t u khoa h c, như di
truy n h c, ch n gi ng, hoá h c, cơ gi i hoá, làm cho s n lư ng ngơ và di n
tích ngơ ngày m t tăng. S n lư ng ngơ góp ph n không nh trong vi c nuôi
s ng g n 1/3 dân s trên tồn th gi i, đóng vai trò quan tr ng trong an ninh
lương th c cho m i qu c gia và là nhân t ñ m b o cho s phát tri n b n
v ng lâu dài trong n n kinh t xã h i.

Trên th gi i di n tích ngơ đ t kho ng 167,7 tri u ha, v i năng su t đ t
4,85 t n/ha.

Vi t Nam cây ngơ có v trí chi n lư c h t s c quan tr ng, ñư c

tr ng trong nhi u vùng sinh thái khác nhau. Theo th ng kê năm 2008, di n
tích ngơ c nư c kho ng 1125,9 nghìn ha v i năng su t bình quân 40,2 t /ha
[19], trong đó ch y u tr ng các gi ng ngơ lai. Theo FAO và CIMMYT đã
đánh giá thì ngơ lai Vi t Nam có t c đ phát tri n nhanh trên th gi i.
V i di n tích, năng su t tăng d n và s n lư ng tiêu th ngày có xu
hư ng ln tăng qua các năm, cây ngô không ch là cây cung c p lương th c
cho con ngư i mà còn cung c p th c ăn cho chăn nuôi v a là m t trong
nh ng nguyên li u cho n n công nghi p ch bi n. T ngô ngư i ta có th ch
bi n làm th c ăn gia súc t ng h p, rư u c n, tinh b t, d u, glucoza, bánh k o,

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………1


xăng sinh h c… Nh ng năm g n ñây cây ngơ cịn là cây th c ph m: dùng b p
ngô bao t làm rau cao c p, các th lo i ngơ n p, ngơ đư ng dùng ñ ăn tươi,
ñóng h p xu t kh u ñã ñem l i hi u qu kinh t cao cho m t s nư c như
Thái Lan, ðài Loan, Trung Qu c…
Tuy nhiên, chúng ta còn g p nhi u khó khăn như tr ng ngơ có hi u qu
th p do nhi u nơi v n còn s d ng các gi ng ngơ đ a phương, gi ng th ph n
t do cho năng su t không cao và d b thoái hoá gi ng. Các s n ph m ch
bi n t ngơ cịn ít và chưa ñáp ng ñư c v i nh ng thay ñ i c a xã h i. M t
v n ñ quan tr ng ñư c ñ t ra là ñưa các ti n b khoa h c k thu t vào s n
xu t ngơ đ đem l i nh ng s n ph m như năng su t, ch t lư ng cao hơn ñ ng
th i ñáp ng tính b n v ng lâu dài. Vì v y, ngày nay chương trình ch n t o
gi ng ngơ ưu th lai năng su t cao ñã ñư c nhi u nư c ti n hành có hi u qu

như M , Trung Qu c, Thái Lan…

Vi t Nam, áp d ng phương pháp này ñã

ñem l i hi u qu kinh t cao trong vi c ch n t o gi ng và s n xu t ngô.
ð ñáp ng m c tiêu k ho ch c a nhà nư c đ t ra v di n tích, năng
su t và s n lư ng ngô trong th i gian t i thì cơng tác ch n t o gi ng ngơ có
năng su t cao, ph m ch t t t, kh năng thích ng r ng là m t yêu c u h t s c
quan tr ng và c p bách cho nh ng nhà khoa h c nghiên c u v ngơ.
ð góp ph n gi i quy t nh ng v n ñ trên chúng tơi ti n hành đ tài:
“ Kh o sát các dịng và t h p lai ngơ t t i Gia Lâm – Hà N i”
1.2. M c tiêu nghiên c u
Ch n ra nh ng dịng ngơ ưu tú đ ph c v cho cơng tác ch n t o gi ng
ngơ t lai có ưu th lai cao.
Ch n ra m t s t h p lai có ưu th lai cao, đ c đi m sinh trư ng phát
tri n, kh năng ch ng ch u sâu b nh v i ñi u ki n ngo i c nh t t và năng su t
cao - ch t lư ng t t ñ ph c v cho công tác ch n t o gi ng ngô t lai.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………2


PH N II
T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S

KHOA H C

2.1. Vai trị c a cây ngơ trong n n kinh t
Cây ngơ đư c tr ng trên kh p th gi i và có vai trị quan tr ng trong
n n kinh t .
* Ngô làm lương th c cho con ngư i

Ngô là cây lương th c nuôi s ng g n 1/3 dân s th gi i, t t c các
nư c nói chung đ u dùng ngơ làm lương th c

m c đ khác nhau, toàn th

gi i s d ng 21% s n lư ng ngô làm lương th c cho con ngư i. Các nư c
ðông Nam Phi 42%, Tây á 27%, Nam á 75%, ðơng Nam á và Thái Bình
Dương 39%, ðông á 30%, Trung M và Caribe 61%, Nam M 12%, ðông
Âu và Liên Xô cũ 4% (Ngô H u Tình và ctv,1997) [9].
* Ngơ làm th c ăn trong chăn nuôi
Ngô là ngu n th c ăn cho gia súc quan tr ng nh t hi n nay, chi m h u
như 70% ch t tinh trong th c ăn t ng h p. Ngồi ra cây ngơ cịn dùng làm
th c ăn xanh ho c

chua lý tư ng cho ñ i gia súc, ñ c bi t cho bị s a. Khi

đ i s ng c a ngư i dân phát tri n thì nhu c u th t, tr ng, s a và các s n ph m
chăn ni khác ngày càng tăng do đó địi h i s n lư ng ngô ngày càng l n.
* Ngơ đư c dùng làm th c ph m và thu c ch a b nh
Dùng ngô bao t làm rau cao c p vì có hàm lư ng dinh dư ng cao như
các lo i : ngô n p, ngơ nù, ngơ đư ng dùng đ ăn tươi (lu c, nư ng) ho c
đóng h p xu t kh u. Ngơ có th ch bi n các món ăn và các bài thu c có tác
d ng t t cho s c kho ch ng suy dinh dư ng và tr b nh. Nhi u tài li u cho
th y ngơ có l i cho h tiêu hố, tim m ch, sinh d c, ch ng oxy hoá, lão hố,
ung thư (Phó ð c Thu n, 2002) [13].
* Ngơ dùng làm nguyên li u cho công nghi p
Ngô dùng làm nguyên li u ñ s n xu t rư u c n, tinh b t, d u, glucoza, bánh
k o, ethanol... T cây ngơ ngư i ta đã s n xu t ra 670 m t hàng khác c a các ngành
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………3

dư c, công nghi p nh , công nghi p th c ph m (Ngơ H u Tình. 1997) [8].
* Ngơ là ngu n hàng hố xu t kh u
H t ngơ là m t hàng hố r t quan tr ng trên th trư ng th gi i hi n nay,
các nư c su t kh u chính : M , Pháp, Trung Qu c, Thái Lan và các nư c nh p
kh u chính là Nh t B n, Hàn Qu c, Châu Phi. V i l i các s n ph m nh p kh u
t ngô ch y u ph c v cho nhu c u s n xu t th c ăn chăn nuôi là chính.
2.2. Tình hình s n xu t ngơ trên th gi i và

Vi t Nam

2.2.1. Tình hình s n xu t ngô trên th gi i
T nh ng năm 60 c a th k 20, các gi ng ngô lai b t ñ u ñư c ñưa vào
tr ng tr t trên di n tích r ng. Tuy nhiên, ph i k t nh ng năm 1985 tr đi, ngơ
lai m i có nh ng bư c ti n nh y v t v di n tích và s n lư ng. Trong (B ng
2.1) cho th y, tình hình s n su t ngô trên th gi i c a năm 1961, lúc đó v năng
su t tương đ i th p ch ñ t 2 t n/ha, s n lư ng 204,2 tri u t n và di n tích
104,8 tri u ha. Nhưng đ n giai đo n năm 2007 – 2008 thì tồn th gi i di n
tích tăng lên 52,2 tri u ha ngơ 157 tri u ha, năng su t trung bình 4,9 t /ha, ñ t
s n lư ng 766,2 tri u t n và trong đó s n lư ng tăng nhanh hơn di n tích.
Năm 2007,

nư c M có s n lư ng ngơ 300,107 tri u t n đ ng ñ u th

gi i chi m 42,6% t ng s n lư ng c a th gi i và có tăng trư ng năng su t hàng
năm (2,8%) cao hơn trung bình c a th gi i (2,1%) và Trung Qu c, đ t s n
lư ng ngơ 131,860 tri u t n đ ng th nhì th gi i chi m 18,7% t ng s n lư ng
ngô th gi i. Trong giai ño n này Trung Qu c có tăng trư ng hàng năm v s n
lư ng và di n tích nhanh hơn th gi i nhưng tăng trư ng năng su t hàng năm
(1,9%) l i ch m hơn so v i trung bình c a th gi i (2,1%).

Theo Duvick (1990) [38] m c tăng năng su t ngơ hàng năm

M giai

đo n 1930 - 1986 là 103 kg/ha/năm, trong đó ph n đóng góp do gi ng lai là
63kg chi m 61% m c tăng và nư c phát tri n thư ng có năng su t ngơ cao là do
trình đ thâm canh cao và c ng v i vi c s d ng gi ng lai cho h u h t di n tích
tr ng ngơ. Nh s d ng gi ng ngơ lai và trình đ thâm canh cao, năng su t ngô

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………4


c a th gi i ñã tăng 1,83 l n trong vòng 30 năm (1960 – 1990) (D.Petrop, 1994)
và cũng trong th i gian đó M và m t s nư c châu Âu có năng su t ngơ tăng 23 l n.
Thành t u khoa h c phát tri n nông nghi p l n nh t c a các nhà ch n
gi ng cây tr ng trong th k 20 là vi c ng d ng ưu th lai vào s n xu t h t
gi ng ngô lai (Tr n Vi t Chi, 1993) [15]. Vai trò c a gi ng lai đư c đánh giá là
có tính ch t quy t đ nh trong vi c tăng năng su t ngô. Vi c nghiên c u và áp
d ng ưu th lai cho cây ngơ đư c ti n hành s m và có hi u qu nh t là nư c M .
B ng 2.1. Di n tích, năng su t và s n lư ng ngơ trên th gi i giai đo n 1961-2008
Năm

Di n tích

Năng su t

S n lư ng

(tri u ha)

(t n/ha)

(tri u t n)

1961

104,8

2,0

204,2

2004/2005

145,0

4,9

714,8

2005/2006

145,6

4,8

696,3

2006/2007

148,6

4,7

704,2

2007/2008

157,0

4,9

766,2

Ngu n: FAOSTAT,2008
Nghiên c u lai t o gi ng ngơ hi n nay đang bư c sang m t giai ño n
phát tri n m i nh vào s h tr c a khoa h c công ngh tiên ti n giúp cho
vi c t o ra gi ng m i nhanh chóng hơn, ch t lư ng t t hơn và đóng góp vào
vi c tăng s n lư ng gi i quy t n n ñói

các nư c ñang phát tri n vùng Châu

Á, Châu Phi, Châu M La Tinh (Nguy n Th Hùng,1995) [5]. V i vi c ng
d ng công ngh gen ngư i ta có th chuy n các gen ngo i lai ñ cho các s n
ph m ña d ng, có gen kháng sâu b nh, kháng h n, kháng l nh, kháng m n…
như gi ng ngô Bt kháng sâu đ c thân c a cơng ty Monsanto. K thu t nuôi
c y bao ph n, h t ph n tách r i và nỗn chưa th tinh đư c ng d ng trong
vi c t o dòng thu n nhanh chóng. K thu t ni c y phơi non s d ng nh m
t o ra nguyên li u ban ñ u ph c v k thu t chuy n gen và thi t l p gen.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………5


Trong c i t o cây ngô, các nhà khoa h c cũng đã thành cơng trong vi c t o
dịng t đơn b i, ch n l c dịng vơ tính, chuy n n p AND ngo i lai…
2.2.2. Tình hình s n xu t ngơ

Vi t Nam

Vi t Nam, ngơ là cây lương th c đúng th hai sau cây lúa nư c, cây
ngơ đư c đưa vào Vi t Nam cách đây kho ng 300 năm (Ngơ H u Tình,1997)
[8], ngơ có nhi u đ c đi m nông sinh h c quý, ti m năng năng su t cao, có
kh năng thích nghi r ng v i ñi u ki n sinh thái ña d ng c a Vi t Nam.
Do ñi u ki n chi n tranh kéo dài nên nh ng nghiên c u v cây ngơ
cũng b t đ u r t mu n so v i các nư c trong khu v c, đ n năm 1973 m i có
nh ng đ nh hư ng phát tri n ngô

Vi t Nam (Tr n H ng Uy,2001) [25].

Trong các giai ño n phát tri n ngơ

Vi t Nam, năm 1975 đ t nư c m i

gi i phóng và g p nhi u khó khăn nên cây ngơ chưa đư c chú tr ng. Di n
tích ngơ đ t 267 nghìn ha, năng su t 1,05 t n/ha, v i t ng s n lư ng đ t 280,6
nghìn t n và các v t li u ngơ kh i đ u c a chúng ta cịn nghèo nàn khơng phù
h p và cùng v i cơ s v t ch t chưa ñáp ng ñư c m t s khâu quan tr ng
trong s n xu t ngô. Nhưng t i năm 1990 di n tích tăng lên 432 nghìn ha, v i
t ng s n lư ng đ t 671 nghìn t n tăng g p 3 l n năm 1975.
B ng 2.2 cho th y, năm 1995 s n lư ng đ t 1177,2 nghìn t n trên di n

tích 556,8 nghìn ha nhưng đ n năm 2000 m c dù di n tích tăng so v i 1995
khơng đáng k nhưng s n lư ng ñ t 2005,9 tăng g n g p 2 l n. ðư c nhà nư c
ñ c bi t quan tâm v phát tri n nơng nghi p nói chung và cây ngơ nói riêng.
Năm 2008, di n tích tr ng ngơ c nư c đ t 1125,9 nghìn ha, năng su t
4,02 t n /ha và s n lư ng ñ t 4,5 tri u t n (T ng c c th ng kê,2008) [19].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………6


B ng 2.2. Di n tích, năng su t, s n lư ng ngô c a Vi t Nam (1995 - 2008)

1995

Di n tích
(1000 ha)
556,8

Năng su t
(t /ha)
21,1

S n lư ng
(1000 t n)
1177,2

1996
1997
1998
1999
2000

615,2
662,9
649,7
691,8
730,2

25,0
24,9
24,8
25,3
27,5

1536,7
1650,6
1612,0
1753,1
2005,9

2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008

729,5
816,0

909,8
990,4
1039,0
1033,1
1096,1
1125,9

29,6
30,8
32,2
34,9
35,5
37,3
39,3
40,2

2161,7
2511,2
2933,7
3453,6
3690,6
3901,0
4300,5
4500,0

Năm

Ngu n: T ng c c th ng kê 2008. Ngơ H u Tình- 2006
Trong q trình phát tri n cây ngơ trong giai đo n hi n này ph i k ñ n
hai s ki n t o s chuy n bi n quan tr ng, đó là “ Ngơ đơng trên đ t hai lúa

ð ng b ng B c B ” và “ S bùng n ngô lai

các vùng tr ng ngô trong c

nư c” (Ngơ H u Tình, 2003) [11] và đ đ t ñư c năng su t và s n lư ng trên
thì khơng th khơng nói đ n ngơ lai.
Q trình ch n t o gi ng ngơ đư c ti n hành v i hai quá trình song song:
+ Quá trình ch n t o gi ng ngơ th ph n t do là chương trình đư c ưu tiên
trong vịng 10 - 15 năm đ u khi điêu ki n kinh t , dân trí th p và quá trình này s
là bư c đ m nh m t o ti n đ phát tri n chương trình ngơ lai c a nư c ta.
+ Quá trình t o gi ng ngơ lai
Song song v i q trình phát tri n ngô trên th gi i và các nư c trong
khu v c thì ngơ lai

Vi t Nam trong nh ng năm g n ñây ñã phát tri n không

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………7


ng ng. Giai ño n 1990 ban ñ u v i di n tích 5 ha tr ng ngơ lai, sau đó di n
tích đã m r ng nhanh chóng. Năm 1991, di n tích đ t 500 ha đ n năm 1996
di n tích tr ng ngơ lai là 230 nghìn ha, chi m 40% di n tích và 74% s n
lư ng (Quách Ng c Ân, 1997) [1], đ n năm 2000 di n tích ngơ lai trong c
nư c đã đ t t i 500 nghìn ha chi m 65% di n tích ngơ c nư c. Theo k t qu
nhu c u h t gi ng ngơ lai giai đo n 2002 - 2005, trong nh ng năm thì t l s
d ng ngơ lai t 80 - 87% và d ki n ñ n năm 2010 t l này s l n hơn 90%.
Có nhi u t nh tr ng ngơ lai đ t g n 100% di n tích như : An Giang, Trà
Vinh, ð ng Nai, Bà R a - Vũng Tàu, Sơn La, Hà Tây, Vĩnh Phúc... (Ngơ H u
Tình 2003) [11]. Nh phát tri n ngô lai mà năng su t ngơ lai trong c nư c
bình qn đ t 5 - 6 t n /ha (Tr n H ng Uy, 2001) [25], đi n hình như là m t

s t nh ñ t năng su t cao trong m t s năm g n ñây như : ðak Lăc: 5,37
t n/ha, Bà R a - Vũng Tàu: 6,22 t n/ha và An Giang: 7,82 t n/ha (Ngơ H u
Tình và CS 1997) [9].
Nh ng thành t u mà ngô lai mang l i ñã ph n nào ñánh giá t c đ phát
tri n ngơ lai Vi t Nam so v i th gi i. T
ngơ bình qn hàng năm

năm 1990 ñ n 2000, tăng trư ng

Vi t Nam ñ t 3,7% di n tích, 5,5% năng su t,

9,2% s n lư ng trong khi t l tương ng trên th gi i là: 0,7% di n tích,
2,4% năng su t và 3,1% s n lư ng (Lê Thành Ý, 2000) [27].
Vi t Nam, cu c cách m ng v ngơ lai đã và đang làm thay đ i t n
g c r nh ng t p quán canh tác l c h u trư c đây góp ph n tích c c vào vi c
gi i quy t nhu c u v ngô (Vi n nghiên c u ngô, 1996) [26].
Nh ng thành t u trên ph i k ñ n Vi n nghiên c u ngô và các nhà khoa
h c đã đóng góp cơng s c c a mình đ t o ra nh ng gi ng ngơ lai có th i gian
sinh trư ng khác nhau, thích ng cho t ng đi u ki n sinh thái, ñáp ng nhu c u
c a s n xu t như: LS3, LS4, LS5,... LVN1, LVN4, LVN10... năng su t các

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………8


gi ng này ñ t t 4 - 7 t n/ha ñ c bi t là gi ng LVN10, LVN4 có năng su t cao
thích ng r ng và đư c tr ng ph bi n h u h t các vùng tr ng ngô Vi t Nam.
Hi n nay,

Vi t Nam ñang ti p t c nghiên c u và th nghi m m t s

gi ng ngô lai có năng su t và ch t lư ng t t ph c v nhu c u s n xu t như
gi ng: LVN-35, DP-5, SC16161, SC184, LVN98, SX2010... D ki n Vi t
Nam s đưa di n tích ngơ lai t 70% (năm 2002) lên 90% (năm 2005), ñ t 4
tri u t n ngơ trên di n tích 1 tri u ha (Tr n H ng Uy, 2000) [24], ñ n năm
2010 ñ t 6 tri u t n ngơ trên di n tích 1,2 tri u ha và đưa t l s d ng gi ng
ngơ lai lên 96% (Tr n H ng Uy, 2001) [25].
Có th nh n th y trong vòng 20 năm qua di n tích tr ng ngơ c a Vi t
Nam có s thay đ i nhanh v di n tích, năng su t và cơ c u b gi ng, tuy
nhiên di n tích tr ng nhóm ngơ th c ph m ch t lư ng cao nói chung và ngơ t
nói riêng v n cịn h n ch .
2.2.3. Tình hình xu t - nh p kh u ngơ trên th gi i và Vi t nam
V i tình hình xu t - nh p kh u ngô trên th gi i c a năm 2008, t i nư c
M ñã nh p kh u ngô trong v 2007/2008

m c ñ cao hơn v trư c là 249

tri u t n. Nhưng nhu c u tiêu th ngô cho s n xu t nhiên li u sinh h c và ch
bi n th c ăn gia súc ti p t c tăng cao. Xu t kh u ngô c a nư c M tháng 4/2008
m c 3,6 – 3,8 tri u t n, gi m 10 – 12% so v i cùng kỳ năm trư c.
Nói chung, v nhu c u nh p kh u ngơ v n có xu hư ng tăng v ng t
nhi u nư c châu Á, châu Phi. T i Trung Qu c thì s n lư ng ngơ gi m, giá n i
đ a tăng nhanh, nh p kh u ngô c a nư c này 25/4/2008 theo ư c tính đã ti p t c
tăng lên 1,1 – 1,2 tri u t n (Trung tâm Thông tin Thương m i – B Công thương
(VTIC).
Vi t Nam v tình hình nh p kh u ngơ thì trong giai đo n đ t nư c
đang trong th i kỳ thay đ i m i, chính ph và nhà nư c ñang gi m con s
nh p kh u ngô xu ng 0%, th nhưng cũng khơng ph i thay đ i đư c ngay
trong m t lúc. V y, năm 2008 Vi t Nam theo d ki n nh p kh u 672.000 t n
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………9

ngơ đ đáp ng đư c nhu c u s n xu t th c ăn chăn nuôi trong nư c (Asian
Feed, ngày 16 tháng 4 năm 2008).
Theo C c chăn nuôi (B NN&PTNN) cho bi t, m i năm Vi t Nam
ph i nh p kh u t 500 – 700 nghìn t n ngơ h t cho chăn nuôi, t c là kho ng
135 – 185 tri u USD) và hai giá lo i nguyên li u chính là khơ đ u và ngơ đã
tăng kỳ l c và trong đó ngơ tăng 23%, có nghĩa t giá 34.000 ñ ng tăng lên là
42.000 ñ ng cho m t Kg (Asian Feed, ngày 16 tháng 4 năm 2008).
2.3. Cơ s lý lu n c a đ tài
2.3.1. Dịng thu n và phương pháp t o ra dòng thu n
♦ Dịng thu n
Dịng thu n là dịng có ki u gen ñ ng h p t

nhi u ñ c trưng di

truy n, ñây là khái ni m tương ñ i đ ch các dịng t ph i đã đ t t i ñ ñ ng
ñ u và n ñ nh cao

nhi u tính tr ng như: cao cây, cao đóng b p, năng su t

và màu h t. Dịng thu n ñư c t o ra b ng phương pháp t ph i cư ng b c.
Theo Charles Darwin, t ph i s làm gi m s c s ng c a cây. Theo
G.Shull [56], khi th ph n cư ng b c
lu n năng su t

ngơ đ thu dịng thu n, ơng đã k t

cây ngơ đã gi m đi nhanh chóng và ngay

th h th ba c a

t ph i năng su t trung bình gi m ñi hai l n. Quá trình t ph i liên t c qu n
th s b phân ly thành nhi u dòng v i các ki u gen và ki u hình khác nhau.
Như v y, dịng thu n là dịng có ki u gen đ ng h p t v i t l cao
nhi u ñ c trưng di truy n. Qua nghiên c u cho th y ñ n th h th năm chi u
cao cây s

n ñ nh cịn đ n th h hai mươi thì năng su t m i n ñ nh (Tr n

Tú Ngà, 1990) [14]. Dịng thu n đư c t o b ng phương pháp t ph i cư ng
b c (Shull, 1904) b thối hố m nh, năm 1974 Stringfield đ ngh phương
pháp t o dòng r ng còn g i là phương pháp t o dòng fullsib, nh m làm gi m
m c đ suy thối do t ph i gây ra kéo dài th i gian ch n l c dòng.
Các nghiên c u c a Shull (1908, 1909) [56], [57] ñã ch ra r ng khi ti n
hành q trình t th

ngơ đ t o dịng thu n thì x y ra s suy gi m s c s ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………10


và năng su t, nhưng s suy gi m này ñư c ph c h i hoàn toàn khi lai hai
dịng v i nhau. V sau phương pháp này đã tr thành phương pháp chu n
trong chương trình t o gi ng ngô lai (Crow, 1998) [36]. Hi n nay, phương
pháp t ph i là m t trong nh ng phương pháp ch y u ñư c r t nhi u nư c
trên th gi i s d ng vì các dịng t o ra đư c lai thành nh ng gi ng ngô lai
cho năng su t cao hơn các gi ng hi n tr ng. M t khác các dịng thu n có kh
năng k t h p cao hơn so v i các phương pháp khác, nó ñư c th hi n ưu th
lai cao

các t h p lai.

♦ Phương pháp t o dòng thu n
Trong quá trình t o gi ng ngơ lai vi c t o dịng thu n có ý nghĩa r t quan
tr ng ñ i v i các nhà ch n t o gi ng, dịng thu n là cơng vi c ñ u tiên c a quá
trình ch n t o gi ng ngô ph i tr i qua 3 giai ño n: ch n t o dòng thu n, ñánh giá
KNKH ñ ng th i ch n các t h p lai ưu tú và th nghi m các t h p lai ưu tú.
Ngô là cây giao ph n đi n hình, b n thân cây ngơ là m t th d h p t mang
ki u gen d h p,

ki u gen d h p t cây ngô ñã bi u hi n ưu th lai và m t khác

mu n có ưu th lai cao hơn n a ph i t o các dịng thu n có ki u gen ñ ng h p t
ñ t o con lai mang ki u gen d h p.
P: AABBccDD... x aabbCCdd...

F1:

AaBbCcDd...

Có nhi u phương pháp t o dịng thu n: t o dòng thu n b ng phương
pháp truy n th ng (t ph i cư ng b c - inbreeding), ñây là phương pháp ñang
ñư c áp d ng ph bi n. Phương pháp c n huy t ñ ng máu (fullsib), n a máu
(halfsib) ho c sib h n dịng, có th t o ra nh ng dịng có s c s ng và năng
su t t t hơn dịng rút ra t con đư ng t ph i nhưng th i gian ñ t t i ñ ñ ng
h p t dài hơn và không t o ra nh ng dịng có KNKH đ t xu t cao hơn, kéo
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………11


dài th i gian ch n l c dịng (Ngơ H u Tình, 2003) [11]. Bên c nh nh ng

phương pháp trên, cịn có m t s phương pháp t o dịng nhanh như ni c y
bao ph n ho c noãn chưa th tinh (Goodsell, 1961). Cho t i nay phương pháp
t ph i là phương pháp ch y u vì t ph i t o ra cư ng ñ phân ly m nh nên
nhanh ñ t t i ki u gen đ ng h p t

nhi u tính tr ng và cho nh ng dịng

thu n có KNKH cao mà các phương pháp khơng t o đư c.
2.3.2. Kh năng k t h p và phương pháp ñánh giá KNKH
∗ Kh năng k t h p
Kh năng k t h p là kh năng c a m t dòng hay gi ng khi lai v i dòng
ho c gi ng khác cho con lai có ưu th lai cao.
Trong công tác ch n t o gi ng cây tr ng nói chung và cây ngơ nói
riêng, con ngư i ln mong mu n tìm đư c nh ng ngu n gen có giá tr đ t o
ra nh ng gi ng ngô và ngu n t ph i t t ph c v cho quá trình phát tri n
gi ng ngơ lai. Vì v y, phương pháp đánh giá KNKH c a dịng là khâu quan
tr ng đ t o các gi ng ngô lai t nh ng dịng t ph i.
Russell (1992) [55] cho r ng, đ c i thi n m i tương quan c a dịng và
con lai đ i v i các tính tr ng quy ñ nh b i nhi u gen như năng su t thì các
dịng ph i đư c ch n l c trong ñi u ki n m t ñ cao, dư i tác ñ ng stress c a
môi trư ng.
Theo Nguy n Văn Cương (2004) [2] cho r ng, trong su t q trình t o
dịng, c n lo i b nh ng dịng có s c s ng kém, d d ng, khó duy trì (kh
năng cho ph n c a c ngô hay s phát tri n c a b p kém), d nhi m sâu b nh,
ch ng đ kém…, nh ng tính tr ng này đ u có th ch n l c b ng m t. Nhưng
ñ i v i KNKH c a dịng thì phương pháp này khơng có hi u qu mà ph i
dùng phương pháp lai th (Sprague và Miller, 1952) [60]. Vì v y m t trong
nh ng khâu quan tr ng đ t o gi ng ngơ lai là ph i đánh giá KNKH c a dịng.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………12

2.4. Tình hình s d ng các lo i gi ng ngơ lai
Như chúng ta đã hi u bi t trên th gi i hi n nay, gi ng là khâu chi m
m t vai trị quan tr ng đ ng hàng ñ u trong n n s n xu t nơng nghi p nói
chung và ngơ nói riêng. Chính nh nh ng thành t u trong công tác ch n t o
gi ng mà năng xu t và s n lư ng ngô trên th gi i liên t c tăng trong m y
th p niên kỳ g n ñây và d a trên cơ s di truy n c a quá trình ch n t o gi ng
các lo i cây và cây ngơ đư c chia làm hai nhóm chính: nhóm ngơ th ph n t
do và nhóm ngơ lai ( FAO/UNDP/80/004/1988 ).
Chính vì v y, ngơ lai là k t qu c a vi c ng d ng ưu th lai trong công
tác t o gi ng ngơ (G.F.Sprague, 1985) [61]. Có th nói ngơ lai là thành t u
khoa h c nông nghi p n i b t c a th k XX (Ngô H u Tình, 2003) [11].
Trong s n xu t hi n nay, ta thư ng g p hai lo i gi ng ngô lai: Gi ng ngô lai
không quy ư c và gi ng ngô lai quy ư c.
2.4.1. Ngô lai không quy ư c (Non- conventional hybrid)
Là gi ng ngô lai đư c t o ra trong đó ít nh t m t thành ph n b m
không ph i là dịng thu n. Các gi ng lai khơng quy ư c thư ng là:
Gi ng x gi ng: kh năng lai gi a các gi ng thư ng cho năng su t cao
hơn t 15 - 18% so v i gi ng th ph n t do có cùng th i gian sinh
trư ng.
Dòng x gi ng ho c gi ng x dịng (lai đ nh): Các t h p lai đ nh có kh
năng cho năng su t cao hơn 25 - 30% so v i gi ng th ph n t do có
cùng th i gian sinh trư ng.
Lai ñơn x gi ng (lai ñ nh kép): T h p lai ñ nh kép cho năng su t cao
hơn 20 - 30% so v i gi ng th ph n t do cùng th i gian sinh trư ng.
Gia đình x gia đình
Gi ng lai khơng quy ư c có ưu đi m chúng có n n di truy n r ng, kh
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………13

năng ch ng ch u t t, năng su t, ñ c ñi m nông sinh h c cao hơn các gi ng th
ph n t do và gía h t gi ng th p.

m c ñ thâm canh v a ph i các gi ng

ngô lo i này cho năng su t cao, hi u qu kinh t khá nhưng ti m năng năng
su t không cao băng gi ng lai quy ư c.
2.4.2. Ngô lai quy ư c (Conventional hybrid)
Là gi ng ngơ lai gi a các dịng thu n v i nhau thì vi c t o ra các gi ng
ngơ lai quy ư c đư c coi là thành t u l n nh t c a khoa h c nông nghi p th
gi i m y ch c năm qua (giáo trình cây lương th c, 1997) [8]. ðây là phương
th c s d ng có hi u qu c a hi n tư ng ưu th lai do đó l i d ng đư c hi u
ng tr i và siêu tr i khi lai các dịng t ph i đ i cao v i nhau và d a vào s
dòng thu n tham gia t o gi ng, gi ng lai quy ư c đư c phân thành:
• Lai đơn: cơng th c lai: A x B
Trong đó: A, B là dịng thu n (inbred line)
• Lai đơn c i ti n: (A x A’) x B ho c (A x A’) x (B x B’) v i A, B là
dòng thu n. A, A’ và B, B’ là các dòng ch em (sister line)
• Lai ba (A x B) x C v i A, B, C là các dịng thu n.
• Lai ba c i ti n: F1 = (A x B) x (C x C’) v i A, B, C, C’ là dịng thu n
C, C’ là dịng ch em.
• Lai kép: F1 = (A x B) x (C x D) trong đó A, B, C, D là các dịng thu n.
Các gi ng ngô lai quy ư c cho năng su t cao t 8 - 14t n/ha, ñ ñ ng
đ u cao, cây sinh trư ng m nh, có ưu th lai cao, ph m ch t h t ñáp ng yêu
c u th trư ng. Gi ng ngô lai quy ư c yêu c u thâm canh cao m i phát huy
h t ưu th lai và cho năng su t cao.
Các nghiên c u phát tri n gi ng ngô c a Vi t Nam trong nh ng th p
niên g n ñây ñã ñ t ñư c m t s k t qu kh quan mà nịng c t là Vi n nghiên
c u ngơ. Vi n nghiên c u ñã ch ñ ng trong vi c ch n t o dòng thu n, gi ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………14


lai, gi ng th ph n t do nên ñã k p th i ñưa vào s n xu t nh ng gi ng t t có
kh năng thích ng r ng, phù h p v i cơ c u luân canh cho t ng vùng t o ti n
ñ phát tri n kinh t .
• Gi ng lai khơng quy ư c: LS3, LS4, LS5, LS6, LS7, LS8 có ti m năng
năng su t 3-7 t n/ha.
• Gi ng ngơ lai quy ư c g m:
Gi ng chín s m: LVN1, LVN5, LVN20, LVN25, G5449 (G49), G5445
(G45), T1, LVN24, LVN9, LVN99… có ti m năng năng su t 5-7 t n/ha.
Gi ng chín trung bình: LVN4, LVN17, LVN12, P11, P60, T3,T9,
LVN22, Vi t Nam8960… có ti m năng năng su t t 5- 8 t n/ha.
Gi ng chín mu n: LVN10, CPDK888, QH2000, LVN98, T6 có ti m
năng năng su t t 5 - 9 t n/ha.
Thành cơng đem lai hi u qu cao trong chương trình phát tri n ngơ lai
Vi t Nam, chúng ta đã xây d ng m t quy trình s n xu t ch bi n h t gi ng
ngơ lai khá hồn ch nh. V i quy trình này chúng ta hồn tồn ch ñ ng ñư c
vi c s n xu t và cung ng h t gi ng ñ ng th i dành l i th trư ng mà m y
năm trư c đây các Cơng ty nư c ngồi chi m gi .
2.5. Ưu th lai và ng d ng ưu th lai trong s n xu t nông nghi p
2.5.1. Ưu th lai
Ưu th lai là hi n tư ng tăng s c s ng m nh hơn, sinh trư ng phát tri n
nhanh, tăng năng su t ch t lư ng và kh năng ch ng ch u cao hơn so v i b
m chúng. Hi n tư ng ưu th lai tăng s c s ng

con lai ñã ñư c Koelreuter

miêu t ñ u tiên vào năm 1776, khi ti n hành lai các cây tr ng thu c chi
Nicotiana, Dianthus, Verbascum, Mirabilis và Datura v i nhau (Stuber, 1994)

[62]. Năm 1876, Charles Darwin ngư i ñ u tiên ñã ñưa ra lý thuy t ñ u tiên
v ưu th lai. Sau đó vào năm 1877, Charles Darwin sau khi làm thí nghi m
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………15


so sánh hai d ng ngô t th và giao ph i ñã ñi t i k t lu n: chi u cao cây
d ng ngô giao ph i cao hơn 19% và chín s m hơn 9% so v i d ng ngô t
ph i (Hallauer và Miranda, 1988) [45], trong khi đó William James Beal đã
th c hi n lai có ki m sốt gi a các gi ng ngơ, ơng thu đư c năng su t cao
vư t so v i b m 15%.
Ưu th lai bi u hi n

t h p lai trên các tính tr ng có th chia thành

các d ng bi u hi n chính sau:
+ Ưu th lai v hình thái: Bi u hi n qua s c m nh phát tri n trong th i
gian sinh trư ng như t m vóc c a cây. Theo tác gi Kiesselback, 1922 cịn lai
F1 c a ngơ có đ l n h t tăng hơn b m 11,1%, đư ng kính thân tăng 48%,
chi u cao cây tăng 30 - 50%... ngoài ra di n tích lá, chi u dài c

t h p lai

thư ng l n hơn b m .
+ Ưu th lai v năng su t: ðư c bi u hi n thông qua các y u t c u
thành năng su t như kh i lư ng h t, s h t trên b p, t l h t trên b p. Ưu th
lai v năng su t

các gi ng lai đơn gi a dịng có th đ t 193% - 263% so v i

năng su t trung bình c a b m (Tr n H ng Uy, 1985) [21].

+ Ưu th lai v tính thích ng: Bi u hi n qua kh năng ch ng ch u v i
ñi u ki n môi trư ng b t thu n như : sâu, b nh, kh năng ch u h n...
+ Ưu th lai v tính chín s m: Th hi n thơng qua con lai chín s m hơn
b m do s bi n đ i q trình sinh lý, sinh hố và trao đ i trong cơ th .
2.5.2.

ng d ng hi n tư ng ưu th lai trong s n xu t nông nghi p
Ưu th lai đóng vai trị to l n trong s n xu t nói chung và s n xu t nơng

nghi p nói riêng. Năm 1876, Charles Darwin là ngư i đ u tiên ñưa ra lý
thuy t v ưu th lai nhưng ñ n năm 1909, H. Shull m i b t đ u cơng tác ch n
t o gi ng ngô lai. Ưu th lai th hi n qua con lai F1 và bi u hi n ưu th lai
này ph thu c vào các d ng b m , vì v y c n nh ng gi i pháp c th cho
t ng giai ño n. Năm 1917 khi Jones ñã ñưa ra phương pháp s n xu t h t lai
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………16