Những vấn đề an sinh xã hội của nhóm dân cư­ lao động trong khu vực kinh tế phi chính thức ở đô thị - Đỗ Minh Khuê

76

Xã h i h c, s 1 - 2007

Nh ng v n đ an sinh xã h i c a nhóm dân c lao đ ng trong khu
v c kinh t phi chính th c

đơ th

∗

Minh Kh và c ng s
M đ u
Trong đi u ki n

n

các nhóm xã h i đông đ o

c ta hi n nay, h th ng an sinh xã h i ch a th bao ph toàn b
các thành ph l n nh Hà N i. M t s ng

i dân ch a th ti p

c n v i h th ng phúc l i xã h i và d ch v an sinh xã h i, và h u nh không đ

c h th ng

an sinh xã h i quan tâm đ n. R t nhi u c dân đô th v n ch d a vào ngu n h tr phi chính
th c t gia đình, h hàng, hàng xóm, v.v… Bên c nh đó, Hà N i cịn có m t s l
ng

ng l n

i nh p c (dài h n và t m th i) c ng n m ngoài s bao ph c a h th ng an sinh xã h i

đơ th .
Trong khi đó, khu v c kinh t khơng chính th c

đơ th chi m t tr ng cao trong

ngu n lao đ ng và ngu n thu nh p h gia đình đơ th . Theo s li u đi u tra c b n c a Vi n
Khoa h c xã h i Vi t Nam n m 2003 - 2004, trên m t ph n ba lao đ ng (35,8%) đô th ho t
đ ng buôn bán d ch v mà ph n l n thu c kinh t h gia đình; 33,5% ngu n thu nh p h gia
đình thành th t ho t đ ng s n xu t kinh doanh h gia đình hay cá nhân.
b ph n khác (d

ó là ch a k m t

i 10%) làm vi c trong các c s s n xu t kinh doanh nh th

ng khơng có

b o hi m xã h i. C ng theo đi u tra này, 10,5% lao đ ng khơng có vi c làm, 13,4% ch có
vi c làm t m th i. B ph n dân c đô th khơng có kh n ng tham gia các lo i hình b o hi m
chính th c là khá l n, đ c bi t là nhóm thu nh p th p nh t. Vì th v n đ b o đ m an sinh xã
h i cho nhóm dân c khu v c kinh t khơng chính th c và vi c nhanh chóng phát tri n h
th ng an sinh xã h i chính th c và phát huy vai trò c a m ng l

i xã h i trong vi c phòng

ch ng nh ng r i ro v kinh t , xã h i đ i v i h có ý ngh a quan tr ng trong quá trình phát
tri n kinh t xã h i đô th .
Vi t Nam, h th ng an sinh xã h i chính th c đang d n hình thành và phát tri n theo
đ nh h

ng th tr

ng. H th ng này có ph m vi bao ph còn h p trong khu v c kinh t chính

th c và đ l i kho ng tr ng l n trong vi c b o đ m an sinh xã h i đ i v i khu v c kinh t

∗

Bài vi t d a trên Báo cáo
tài c p Vi n n m 2006 c a Phòng Xã h i h c ô th do Th c s
làm ch nhi m. Các thành viên đ tài g m: Nguy n Xuân Mai, Phùng T H nh, Ph m Qu nh H
Nga My, V H ng Quyên, Nguy n Duy Th ng, ng Thanh Trúc, Tr n Nguy t Minh Thu.

Minh Khuê
ng, Nguy n

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


77

Minh Khuê và c ng s

đô th , l n nơng thơn .
1

khơng chính th c c

làm rõ h n v nh ng v n đ an sinh xã h i c a nhóm dân c lao đ ng trong khu
v c kinh t phi chính th c

đơ th , Phòng Xã h i h c

ti n hành kh o sát t i hai ph
qu n

ô th , Vi n Xã h i h c n m 2006, đã

ng Qu nh Mai, qu n Hai Bà Tr ng và ph

ng Ô Ch D a,

ng a- Hà N i.
K t qu , đã ph ng v n theo b ng h i t ng c ng 150 h gia đình, trong đó s l

ng h

gia đình thu c 3 nhóm dân c nh sau:
- Nhóm 1: Nh ng ng

i lao đ ng làm vi c trong các c s s n xu t, kinh doanh nh :

52 h (34,7%).
- Nhóm 2: Ng

i lao đ ng t do, lao đ ng không kê khai, ng

i tham gia lao đ ng

trong các c s kinh t h gia đình: 54 h (36,0%).
- Nhóm 3: Nh ng ng
gia và không đ

ch

i nh p c (dài h n và t m th i, lao đ ng th i v …), không tham

ng d ch v c a h th ng an sinh xã h i: 44 h (29,3%).

H nm tn ađ it

ng đ

i lao đ ng trong khu v c kinh t

c kh o sát là nh ng ng

t nhân (doanh nghi p, c s s n xu t nh …), m t b ph n đáng k là nh ng ng
t gia đình (bn bán, m hàng n, d ch v …), có 2 ng

i làm kinh

i làm cho c s liên doanh v i n

c

ngoài.
V nhà : Trong t ng s 106 h gia đình nhóm 1 và nhóm 2, có 78 h có s đ , 13 h
có gi y xác nh n c a c quan, 2 h có h p đ ng thuê nhà, 7 h có gi y t khác (gi y vi t
tay…) và ch 1 h không có gi y t xác nh n gì.
Ti n đi n: 3/4 t ng h gia đình tr ti n đi n theo giá chính th c (550đ/kw). H u h t
nh ng ng
N

i tr ti n đi n khoán và tr theo giá cao là ng

c sinh ho t: trong s 150 h , có 12 h ph i dùng n

D a). H n m t n a s gia đình tr ti n n
ti n n

ng đ

c nghiên c u đ u

c sinh ho t, môi tr

i nh p c .

trung tâm Hà N i, nh ng là nh ng đ a bàn t

ng

xây d ng t lâu, h th ng h t ng k thu t

ng ô nhi m…

Tình hình tham gia b o hi m c a ng
Theo s li u kh o sát, ch có 62 ng
i mua theo qui đ nh 2 , 28 ng

ng Ơ Ch

c giá chính th c (2.000 đ/m ), h u h t nh ng h tr

đ i nghèo, dân c đông đúc, ch t ch i, nhà
xu ng c p, thi u n

c gi ng khoan ( ph
3

c dùng khoán và giá cao r i vào nh ng ng
Hai ph

ng

i nh p c .

i lao đ ng

i (chi m 41,3%) có mua b o hi m. Trong đó 27

i mua b o hi m t nguy n và 7 ng

i đã tham gia c hai

Ch ng h n, i u tra Y t qu c gia 2001-2002 cho bi t đ bao ph chung c a b o hi m y t Vi t Nam m i đ t
t l 17,4%. B o hi m y t b t bu c ch bao ph đ c 61,3% nhóm đ i t ng thu c di n qui đ nh b t bu c tham
gia. B o hi m y t t nguy n ch đ n đ c 0,2% t ng s ng i thu c di n này. 3,1% s ng i nghèo (theo phân
lo i m c s ng) có b o hi m y t ng i nghèo (3,46).
2
Lu t lao đ ng áp d ng cho các doanh nghi p thu c các thành ph n kinh t , các t ch c, cá nhân có thuê m n,
1

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


78 Nh ng v n đ an sinh xã h i c a nhóm dân c lao đ ng trong khu v c kinh t ...

lo i t ngu ên và b t bu c. Nh ng ng

i làm vi c trong khu v c kinh t phi chính th c tham

i), nh ng lo i b o hi m đ

gia b o hi m cịn ít (62/150 ng

c quan tâm h n c là b o hi m y

t và b o hi m ô tô, xe máy, là nh ng b o hi m thi t th c đ i v i ng

i dân. Nhóm đ i t

ng

ít mua b o hi m nh t là nhóm nh p c và c ng là nhóm có chi tiêu ti t ki m nh t. Lý do
i nh p c là h s ng không n đ nh

không mua b o hi m c a ng

tin, nên n u có nhu c u thì h c ng mu n mua
S ng

thành ph , thi u thông

quê.

i làm vi c t i các c s s n xu t nh ch a có b o hi m theo quy đ nh còn khá

nhi u, chi m kho ng g n 60%, trong đó s khơng có b o hi m hoàn toàn kho ng 48%, s t
mua kho ng 12%. Bên c nh nh ng c s s n xu t nghiêm ch nh ch p hành lu t lao đ ng, có
b o hi m cho ng

i lao đ ng, cịn nhi u c s v n tìm cách né tránh vi c mua b o hi m. Vi c

đóng b o hi m là trách nhi m c a c ng
thu n c a c hai bên. Thông th

i lao đ ng và ng

ng, phí đóng b o hi m b ng 5% l

đ ng. Trong khi thu nh p c a ng

i lao

Hà ch a cao,

i/tháng. Vì th , vi c thu phí b o hi m dù ít hay

ng t i thu nh p c a ng

K t qu nghiên c u v lo i b o hi m ng
ng

ng tháng c a ng

i lao đ ng t nhi u c s s n xu t nh

kho ng 700.000 đ n 1.000.000 đ ng/ng
nhi u c ng đ u nh h

i s d ng, do đó ph i có s tho

i lao đ ng.
i tr l i hi n đang s d ng, cho th y nh ng

i mua b o hi m theo quy đ nh c ng nh b o hi m t nguy n đ u t p trung vào 3 lo i:

b o hi m y t , b o hi m con ng

i và b o hi m ô tô, xe máy. Nh v y, vi c s d ng các s n

ph m/d ch v b o hi m t p trung nhi u nh t vào các lo i nh s c kh e/b nh t t và tai n n,
hay b o hi m giáo d c là nh ng lo i mà ng

i dân nh n th c đ

c m c đ r i ro c a nó trong

cu c s ng.
c đang khuy n khích các thành ph n kinh t tham gia

Hi n nay chính sách Nhà n

c p đ n nh ng khó kh n trong quá trình tham gia b o hi m đ i v i ng

b o hi m.

đ ng khu v c ngoài nhà n

c nh ng ng

tr do ch quan và khách quan.

i lao

i tr l i ph ng v n cho bi t còn nhi u v n đ c n

u tiên ph i bàn đ n là kh n ng kinh t , 42,7% s ng

i

tr l i khơng có ti n đ mua b o hi m.
Bên c nh đó c ng c n nói đ n m t s d ch v b o hi m đ

mu n đ

c ng

i lao đ ng chú ý,

c tham gia nh b o hi m y t . K t qu c a nghiên c u này cho th y, có nh ng b o

hi m khơng đ

c ng

i lao đ ng tin t

ng mà b o hi m y t là m t ví d .

kêu ca, phàn nàn v vi c chi tr b o hi m y t t phía ng

i lao đ ng nh ch t l

ch a b nh, thu c men… và c thái đ c a cán b y t . Nhi u tr
khám ch a b nh theo b o hi m y t th

s d ng t 10 lao đ ng tr lên ph i ký k t th a
đ ng.

ng kém h n khi ng

ã có khơng ít l i
ng khám

ng h p cho th y, ch t l

ng

i lao đ ng s d ng d ch v y t .

c lao đ ng, trong đó có vi c ph i mua b o hi m cho ng

i lao

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


79

Minh Khuê và c ng s

Có th th y r ng ng

i lao đ ng trong khu v c kinh t phi chính th c ch a thu c v

nhóm thu nh p cao, nên kh n ng kinh t đ tham gia b o hi m còn r t h n ch . B o hi m y t
đ

c ng

i lao đ ng quan tâm đ n nhi u vì nó thi t th c đ i v i cu c s ng c a h . Bên c nh

đó c ng ph i k đ n vi c nh n th c không đ y đ v các chính sách b o hi m xã h i đã t o

đi u ki n cho ch các c s s n xu t tr n tránh trách nhi m mua b o hi m cho ng
gây thi t thòi v quy n l i lâu dài cho ng

i lao đ ng

i lao đ ng.

Hi u bi t v b o hi m
Hi u bi t v b o hi m c a ng

i tr l i đ

các v n đ này. Các s li u cho th y h u h t ng
chung. Trong đó, b o hi m y t đ
b o hi m con ng

c tìm hi u qua vi c nghe nói hay bi t v
i tr l i đ u nghe nói/ bi t v b o hi m nói

c nhi u ng

i nghe nói hay bi t đ n nh t (96%, 144/150),

i th p h n m t chút và x p

v trí th 2 (140/150, 93,3%). Các v trí ti p

theo là b o hi m xe máy, ô tô (121/150; 80,7%); b o hi m giáo d c (52%). Các b o hi m
khác nh b o hi m ngh nghi p, ho ho n
s r t nh ng

các v trí ti p theo (28% và 25,3%). Ch m t con

i tr l i bi t đ n b o hi m tài s n (2,7%).

Nh ng con s này c ng cho th y các lo i b o hi m nh
ng

ng đ i ph bi n r ng rãi trong xã h i hi n nay,

i, b o hi m ô tô, xe máy nh ng lo i t

đ c bi t là b o hi m y t , b o hi m con ng

b o hi m y t , b o hi m con

iđ

c tri n khai khá r ng rãi trong khu v c kinh

c. Các lo i b o hi m ngh nghi p, ho ho n… hi n ch a đ

t nhà n

còn ch m i đ
Th

c gi i thi u cho ng

c ph bi n r ng rãi và

i dân trong nh ng n m g n đây.

ng các gia đình có con em h c t i các tr

M t s trong h hi u r ng b o hi m t i h c đ

ng mua cho con cái b o hi m giáo d c.

ng là c n thi t cho h c sinh, cho con cái mình.

B o hi m khơng ch là phịng ng a tai n n, lúc m đau… mà cịn góp ph n b o v con cái h
tránh nh ng r i ro, b t tr c có th đ n v i b t k gia đình nào trong cu c s ng. Tuy nhiên,
m t s ph huynh không c n bi t l i ích, ý ngh a c a b o hi m này. M t cách chung chung,
h cho r ng b o hi m này s d ng trong tr
tr

ng và c n đ

c mua theo quy đ nh c a nhà

ng.
Tuy nhiên, các con s ng

i tr l i hi u m h và không hi u c ng ph n nào cho th y

hi u bi t v b o hi m còn s sài/ đ n gi n, k c b o hi m y t , b o hi m con ng

i, b o hi m

ơ tơ, xe máy.

i u này có th liên quan đ n vi c ph bi n, tuyên truy n các ki n th c v b o

hi m cho ng

i s d ng v n còn nhi u s xu t, đ c bi t nh ng đ i t

nhà n

cđ

ng làm trong khu v c

c mua b o hi m theo quy đ nh, còn n ng v vi c tuân theo th t c quy đ nh c a

các c quan, xí nghi p nhà n

c h n là gi i thi u, gi i thích cho h hi u v b o hi m.

Ngu n thông tin v b o hi m
Trong nghiên c u này, ng
khác nhau nh ph

i tr l i cho bi t h nghe nói v b o hi m t nhi u ngu n

ng ti n truy n thông, bè b n, nhân viên b o hi m… T l ng

i tr l i

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


80 Nh ng v n đ an sinh xã h i c a nhóm dân c lao đ ng trong khu v c kinh t ...

nghe tên/ bi t đ n các lo i b o hi m đ

c bi t đ n nh sau: qua ph

80,7%, qua nhân viên b o hi m 28,0%, qua b n bè, ng
t các t ch c xã h i 2,7%, t tr
ý ki n c a ng

ng ti n truy n thông là

i thân 23,3%, t n i làm vi c 7,3%,

ng h c 1,3%.

i lao đ ng v b o hi m
i tr l i cho r ng b o hi m đ m b o cho h tránh r i ro (54,0%),

Nhìn chung, s ng

khi m đau, khơng ph i lo l ng đ n n i ch a b nh (27,3%), ti n thu c thang đ t đ và c m
th y yên tâm v t

ng lai (42,7%). Nh n th c b o hi m nh m t ph

nh ng nguy c trong cu c s ng đã đ

ng th c đ phòng ng a

c ng

i tr l i nhìn nh n m t cách đúng đ n. ây c ng

có th là m t trong nh ng lý do khi n ng

i tr l i t p trung vào vi c mua b o hi m con

ng

i, b o hi m y t , b o hi m ô tô, xe máy cao h n h n các lo i b o hi m khác.
Tuy nhiên, s ng

i tr l i cho r ng b o hi m khơng mang l i l i ích gì, gây phi n ph c

cho h và gia đình khơng nh (13,3% và 2,0%). C ng có ng
khơng bi t làm th nào đ mua b o hi m y t . Ng

i th

ng trú t i Hà N i nh ng

i dân có th cho r ng h khơng hi u bi t

nhi u v b o hi m, song đây c ng chính là m t h n ch trong vi c truy n thông v b o hi m
cho ng

i lao đ ng c ng nh cho ng

i dân nói chung.

Nh n th c v b o hi m c a ng
s làm vi c… c a ng
Ng

i tr l i v n còn h n ch . H c v n, ngh nghi p, c

i tr l i có nh h

ng đ n nh n th c và s tham gia b o hi m c a h .

i nh p c h n ch nh t trong các nhóm kh o sát v hi u bi t và tham gia vào b o hi m.
Nhu c u tham gia vào các d ch v an sinh xã h i
Nhu c u có b o hi m xã h i là m t nhu c u khách quan c a m i ng

i lao đ ng và gia

đình h . Tr l i câu h i gia đình ơng bà có nhu c u tham gia lo i b o hi m nào, có đ
qu nh sau: (t l % s ng

i tr l i)

- B o hi m con ng

i:

25,3

- B o hi m giáo d c:

10,7

- B o hi m y t :

50,0

- B o hi m ôtô, xe máy:

32,0

- B o hi m ngh nghi p:

1,3

- B o hi m h a ho n:

0,7

Trong t t c các lo i b o hi m trên, b o hi m y t là lo i đ
quan tâm nh t. Ngoài b o hi m y t là lo i b o hi m mà s ng
nh t thì b o hi m nhân th , b o hi m con ng
lo i b o hi m khác s ng
gia đình ng

ck t

c nhi u ng

i lao đ ng

i có nhu c u tham gia nhi u

i c ng có s l a ch n t

ng đ i: 25,3%. M t

i có nhu c u mua nhi u th 2 là b o hi m ôtô, xe máy. Có 27,3%

i lao đ ng t do có nhu c u tham gia lo i hình này.

Nhóm ng

i lao đ ng t do có t l cao nh t v nhu c u mua b o hi m này vì ph n l n
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


81

Minh Khuê và c ng s

h làm vi c trong l nh v c buôn bán, d ch v , ph i đi l i nhi u b ng ph
Ng

c l i, nhóm ng

ng ti n xe máy.

i nh p c có t l mu n mua b o hi m ô tô, xe máy th p nh t: 9,1%.

ây là nhóm có đơng n , th

ng làm ngh bán rong, đ ng nát, th may... nên ít ng

i có xe

máy. H h u nh ch đi b ho c đi xe đ p, n u có v quê c ng ch đi ô tô ho c đi xe l a. V
c b n h không quan tâm, không đ ý đ n lo i hình b o hi m này.
B o hi m giáo d c/an sinh giáo d c ít gia đình có nhu c u mua: 10,7%, vì h u h t
các gia đình có con đi h c đ u đã mua
đình nào c ng có ng

tr

ng theo quy đ nh. H n n a, không ph i gia

i trong đ tu i đi h c nên t l th p là đúng v i th c t .

K t qu trên cho th y v c b n, gia đình ng

i lao đ ng khơng có nhi u nhu c u
i cịn đ n gi n, m t

tham gia các lo i b o hi m xã h i. Nh n th c và suy ngh c a m t s ng

chi u. V i h , ph i chi phí t n kém hàng tháng, hàng n m m t kho n ti n mà ch a th y l i
ích gì c th là không c n thi t.
Kh n ng tham gia vào các d ch v an sinh xã h i:

Trên th c t , kh n ng tham gia các lo i hình b o hi m xã h i ph thu c vào kh n ng
kinh t c a các gia đình. Các gia đình có ngu n thu cao có kh n ng mua nhi u h n các gia
đình có thu nh p trung bình ho c th p. B i khi tham gia b o hi m, ng
ph i chi nhi u kho n không nh , mà v i nh ng ng

i lao đ ng và gia đình

i lao đ ng bình th

ng thì lo n lo m c

đã là r t khó kh n, ch a nói đ n tích lu và chi tr cho nh ng vi c khác. “N u có ti n thì m i
nên mua. M i ngày ki m đ
kia.
ph

c 20.000đ, ti n đâu mà mua b o hi m, còn n tiêu vi c n vi c

c 20.000đ đút túi, có ph i đ mãi đ

c đâu”. (Trích th o lu n nhóm dân lao đ ng

ng Ơ Ch D a).
Kh o sát t i 2 đ a bàn Ô Ch D a và Qu nh Mai th y r t rõ có s chênh l ch gi a nhu

c u và kh n ng tham gia th c t c a gia đình ng

i lao đ ng.

B ng 1: Nhu c u và kh n ng mua b o hi m c a các h gia đình (%)

B o hi m
con ng

B o hi m y

B o hi m

B o hi m ô

B o hi m

t

giáo d c

tô, xe máy

nhân th

i

Nhu c u mua

25,3

50,0

10,7

32,0

6,0

Kh n ng mua

12,7

41,3

6,0

27,3

1,3

Trong 3 nhóm đ

c ph ng v n, nhóm ng

i nh p c ít có kh n ng tham gia các lo i

b o hi m nh t: 36,4% so v i nhóm c s s n xu t nh 53,8% và nhóm lao đ ng t do; 70,3%.
Vai trị c a m ng l

i xã h i trong vi c đ m b o an sinh xã h i cho nhóm dân c

khu v c kinh t phi chính th c

đô th

S h n ch c a h th ng an sinh xã h i chính th c trong quá trình chuy n đ i n n kinh
t hi n nay, địi h i gia đình và m ng l

i xã h i ph i ti p t c đóng vai trị quan tr ng v an

sinh cho các nhóm xã h i thu c khu v c kinh t khơng chính th c.
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


82 Nh ng v n đ an sinh xã h i c a nhóm dân c lao đ ng trong khu v c kinh t ...

M ng l
Vi t Nam tr
kém t

i xã h i v n có vai trị an sinh xã h i ch y u trong n n kinh t ti u nông

c đây, gi ng nh các n

c đang phát tri n khác, khi cịn

trình đ kinh t th p

ng t . Vai trò này d a trên n n t ng c a h th ng giá tr truy n th ng c a dân t c.

Ngày nay, dù đang trong quá trình đ y m nh cơng nghi p hố - hi n đ i hố, nh ng m ng
l

nơng thơn, mà c t i đô th ,

i xã h i c ng gi vai trò an sinh xã h i quan tr ng không ch

đ c bi t đ i v i các nhóm xã h i thu c khu v c kinh t khơng chính th c - n i h th ng an
sinh xã h i chính th c h u nh ch a bao ph đ

c.

i v i các nhóm nh p c thu c khu v c kinh t khơng chính th c, vai trị c a m ng
i xã h i càng quan tr ng đ i v i h trong vi c đ m b o an sinh, phòng ch ng các r i ro

l

trong cu c s ng

môi tr

ng xa l đ i v i h . Nhìn chung ng

i nh p c khi g p khó kh n

trong cu c s ng d a nhi u vào gia đình và c ng đ ng nh ng ng
M ng l

i cùng nh p c c a h .

i xã h i bao g m các m i quan h gia đình, h hàng, c ng đ ng, và xã h i

c a m t cá nhân hay h gia đình, có ý ngh a quan tr ng giúp ng
y u th
ch t l

đô th , th

i nghèo, giúp nh ng nhóm

ng thu c khu v c kinh t khơng chính th c, gi m thi u r i ro, nâng cao

ng cu c s ng c a mình.
K t qu kh o sát 150 h gia đình cho th ykhi g p khó kh n trong đ i s ng, ng

i lao

đ ng nh c y vào các ngu n tr giúp nh sau:
B ng 2: Ngu n tr giúp khi g p khó kh n
H c t p, đào t o

S c kh e, y t
1

Gia đình, h hàng

78,0

1

Gia đình, h hàng

24,6

2

Hàng xóm, b n bè

12,0

2

Hàng xóm b n bè

6,7

3

Chính quy n

0,7

3

Chính quy n

4

ng h

ng

1,3

4

ng h

5

ng ngh êp

2,7

5

ng ngh êp

6

D ch v

6

D ch v

7

Khác

7

Khác

S a nhà

ng

Vi c làm

1

Gia đình, h hàng

42,0

1

Gia đình, h hàng

38,6

2

Hàng xóm, b n bè

6,0

2

Hàng xóm b n bè

16,6

3

Chính quy n

1,3

3

Chính quy n

1,3

0,7

4

ng h

ng

4,7

5

ng ngh êp

2,7

4

ng h

ng

5

ng ngh êp

6

D ch v

6

D ch v

7

Khác

7

Khác

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


83

Minh Khuê và c ng s

C p ti n

Vay m

n

1

Gia đình, h hàng

24,1

1

Gia đình, h hàng

79,4

2

Hàng xóm, b n bè

1,3

2

Hàng xóm b n bè

23,3

3

Chính quy n

0,7

3

Chính quy n

2,7

4

ng h

ng

4

ng h

ng

2,7

5

ng ngh êp

5

ng ngh êp

1,3

6

D ch v

6

D ch v

7

Khác

7

Khác

i xã h i có vai trị h t s c quan tr ng trong vi c đ m b o an sinh xã

Nh v y, m ng l

h i cho các nhóm xã h i trong khu v c kinh t không chính th c

đơ th - khi b ph n dân c

này chi m t tr ng l n trong c c u dân c và s còn t ng cao trong q trình đơ th hố
nhanh đang di n ra hi n nay và trong hàng ch c n m t i.
Tuy nhiên, kh n ng vai trò này b suy y u là khá cao, khơng ch vì s t ng tr
h th ng an sinh xã h i chính th c, mà tr

c h t b i s suy gi m, bi n đ i c a h th ng các

giá tr truy n th ng nh các giá tr v quan h gia đình, h hàng, đ ng h
đi u ki n nh h

ng c a

ng, b n bè... trong

ng ngày càng m nh c a quá trình tồn c u hố và h i nh p qu c t .

K t lu n và khuy n ngh
1.

ng và Nhà n

c ta luôn quan tâm th c hi n chính sách an sinh xã h i và b o

hi m xã h i cho toàn dân. Do đó, m i t ng l p, m i thành ph n kinh t trong xã h i c n ph i
đ

c đ i x cơng b ng, có quy n l i và ngh a v nh t đ nh trong vi c ti p c n các d ch v b o

hi m và an sinh xã h i.
B o hi m xã h i, b o hi m y t đ i v i ng

an ninh xã h i c a Nhà n

c. Ng

không thu c biên ch Nhà n

i lao đ ng là tr c t th c hi n b o hi m

i lao đ ng thu c biên ch Nhà n

c ph i đ

ng trình b o hi m y t , b o hi m xã h i

qu c gia cho t t c các thành viên trong xã h i, t t c nh ng ng
c và ngoài nhà n

c a nhà n

ì lao đ ng

c tham gia b o hi m xã h i m t cách bình đ ng.

Vì v y, m r ng ph m vi bao ph c a các ch

nhà n

c và ng

c, b o đ m m i công dân đ

ch

i lao đ ng trong khu v c

ng th bình đ ng v chính sách

c v các d ch v an sinh xã h i.

2. Lu t lao đ ng áp d ng cho các doanh nghi p thu c các thành ph n kinh t , các t
ch c, cá nhân có thuê m

n, s d ng t 10 lao đ ng tr lên nêu rõ: ph i ký k t tho

c lao

đ ng, bao g m các đi u kho n vi c làm và b o đ m vi c làm, th i gian làm vi c và th i gian
ngh ng i, ti n l

ng, đ nh m c lao đ ng, an toàn lao đ ng, v sinh lao đ ng, b o hi m xã

h i… Theo Lu t này thì khi đóng b o hi m xã h i b ng giá tr 20% ti n l
lao đ ng đóng 15%, ng

ng, trong đó ch

i lao đ ng đóng 5%.

Tuy nhiên, do nhi u lý do, h u h t các doanh nghi p t nhân nh đ u không ký k t
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org

84 Nh ng v n đ an sinh xã h i c a nhóm dân c lao đ ng trong khu v c kinh t ...

c lao đ ng gi a ng

th a

i lao đ ng và ng

i s d ng lao đ ng, không th c hi n vi c thu

và n p ti n b o hi m xã h i, khơng có ch đ b o hi m xã h i đ i v i ng

i lao đ ng. Ng

i

s d ng lao đ ng còn tr n tránh, không đ ng ký tham gia b o hi m xã h i ho c đóng ch m,
đóng thi u b o hi m xã h i… V phía ng

i lao đ ng, th

ng ch quan tâm vi c làm, thu

c m t mà không ngh đ n vi c b o v quy n l i lâu dài c a mình, nên đã khơng u

nh p tr

c u ch s d ng lao đ ng đ đ

c tham gia b o hi m xã h i. Th m chí, nhi u ng

i cịn cho

r ng mình ch lao đ ng trong m t th i gian ng n, ki m m t s ti n r i tìm vi c khác, ch a c n
ch đ b o hi m và không m t ti n l

ng đóng b o hi m xã h i.

3. V n đ b o hi m, an ninh xã h i hi n nay là nhu c u c p bách đ i v i nh ng ng

i

lao đ ng trong khu v c phi chính th c. Y u t kinh t là y u t quy t đ nh kh n ng tham gia
các lo i b o hi m c a ng
ng

i lao đ ng trong khu v c phi chính th c và gia đình h . R t nhi u

i lao đ ng t do mu n mua b o hi m xã h i, b o hi m y t nh ng có nhi u nguy n v ng:

h th p phí đóng góp, đ i x cơng b ng v i ng

i có b o hi m, đ

n i (không c n đúng tuy n), các b nh mãn tính c ng đ
ng

c khám ch a b nh

nhi u

c b o hi m, khám b nh mi n phí cho

i xa quê…
4. C n t ng c

ng công tác tuyên truy n, ph bi n các d ch v và hình th c b o hi m

xã h i, b o hi m y t , và các lo i hình b o hi m khác đ n t ng t ng l p dân c , đ c bi t t i
các đ a bàn có đơng ng

i lao đ ng

khu v c kinh t phi chính th c đ ng

i dân hi u rõ và

tham gia vào các d ch v an sinh xã h i.
Bên c nh vi c tuyên truy n, nhà n

c, các c quan có liên quan nh các t ch c xã

h i, B Y t , các c quan b o hi m,… c ng c n có s đi u ch nh trong vi c th c hi n các d ch
v b o hi m, đ c bi t là b o hi m y t đ nâng cao ch t l
này đ i v i ng

i lao đ ng và ng

các c s s n xu t nh (d
t cho ng

i 10 ng

i lao đ ng c n đ

ng ph c v các lo i hình d ch v

i dân nói chung. M r ng vi c tham gia b o hi m đ i v i
i, ch ng h n) n u ng

c xem xét. Nhà n

c c ng c n có s giám sát, ki m tra ch t

i ch ) đóng b o hi m cho ng

i s d ng. Có th

áp d ng nhi u m c thu phí b o hi m xã h i, b o hi m y t v i các đ i t

ng khác nhau, tu

ch , yêu c u ng

i s d ng lao đ ng (ng

i s d ng mu n mua b o hi m y

theo hoàn c nh và nhu c u c a h .
5. Phát huy m nh m vai trị c a chính quy n c p c s và t ch c xã h i, t ch c
đoàn th , c ng đ ng

đ a ph

ng (M t tr n T qu c, H i Ph n , H i Ng

trong vi c tìm hi u, ph n ánh và h tr nh ng ng
t

ng chính sách, nh ng ng

i cao tu i…)

i nghèo có hồn c nh khó kh n, các đ i

i già cơ đ n, tr m côi, k c ng

i lao đ ng nh p c , đ giúp

h khi có nh ng bi n c b t l i, suy gi m v kinh t , g p r i ro trong đ i s ng.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


85

Minh Khuê và c ng s

Tài li u tham kh o
1.

B Y t , T ng c c Th ng kê, 2003: Tình hình b o hi m y t

Vi t Nam. Nxb Y h c. Hà

N i.
2.

B Lao đ ng - Th

ng binh và Xã h i, 2006:

nh h

ng đ i m i chính sách tr giúp xã

h i. Hà N i.
3.

V n Th Ng c Lan và Tr n

an Tâm, 2001: Th kh o sát s v n đ ng c a m ng l

h i trong đ i s ng dân c . Trong Nguy n Th Ngh a, M c

i xã

ng, Nguy n Quang Vinh

(đ ng ch biên): “V n đ gi m nghèo trong quá trình đơ th hóa

thành ph H Chí

Minh”. Nhà xu t b n Khoa h c xã h i. Hà N i. Trang 427-466.
4.

V n Th Ng c Lan và Tr n
đ i s ng dân c đô th

an Tâm, 2004: M ng l

i xã h i và c h i th ng ti n trong

thành ph H Chí Minh. Báo cáo trình bày t i H i th o qu c t

“Gi m nghèo, di dân, đơ th hóa: tr

ng h p thành ph H Chí Minh trong t m nhìn so

sánh”. Thành ph H Chí Minh, 2-2004.
5.

Nguy n H u Minh và đ ng nghi p: Ng

i nh p c

Hà N i: nh ng v n đ đ t ra. Hà

N i - 2005.
6.

Nguy n Xuân Mai, 2004: B o v quy n và l i ích c a ph n trong các doanh nghi p
công nghi p.

7.

Di n đàn Kinh t - Tài chính Vi t Pháp, 2004: Vì m t s t ng tr

ng và m t xã h i công

b ng. Báo cáo t ng k t. Nxb Chính tr Qu c gia.
8.
9.

M c V n Ti n, 2005: An sinh xã h i và phát tri n ngu n nhân l c. Nxb lao đ ng - xã h i.
tài ti m n ng 2005: T ng quan m t s tài li u v an sinh xã h i. Th vi n Vi n Xã h i
h c.

10. B Lao đ ng - Th

ng binh và Xã h i, 2004: H th ng v n b n v b o tr xã h i và xố

đói gi m nghèo. Nhà xu t b n Lao đ ng - Xã h i.
11. B Y t , T ng c c Th ng kê, 2003: Báo cáo k t qu đi u tra y t qu c gia 2001-2002. Nxb Y

h c. Hà N i.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org