Tình huống tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu

PHẦN MỞ ĐẦU
C. Mác đã từng nói: “Con người là tổng hịa các mối quan hệ xã hội ”.
Hay nói cách khác, để có thể tồn tại được, mỗi người đều ph ải tham gia
vào các mối quan hệ khác nhau, tạo nên mối dây liên kết với thế gi ới xung
quanh nhằm thỏa mãn nhu cầu vật chất cũng như tinh th ần của bản thân.
Một trong những hoạt động tích cực và hiệu quả nhất của con ng ười
nhằm hướng tới mục đích đó là việc tham gia vào các loại giao d ịch khác
nhau, trong đó có giao dịch dân sự.
Giao dịch dân sự là một trong những phương th ức h ữu hiệu cho cá
nhân, pháp nhân, hộ gia đình, tổ hợp tác xác lập và th ực hi ện các quy ền,
nghĩa vụ dân sự nhằm thỏa mãn các nhu cầu trong sinh hoạt, tiêu dùng và
trong sản xuất, kinh doanh. Xuất phát từ tầm quan trọng và ý nghĩa thi ết
thực của giao dịch dân sự, Bộ luật Dân sự nước ta đã quy định cụ th ể, chi
tiết, chặt chẽ và tương đối hoàn thiện về việc xác lập, th ực hi ện cũng nh ư
các điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự.Tuy nhiên, trên th ực t ế v ẫn
xảy ra các trường hợp mà quyền và nghĩa vụ của các bên bị xâm phạm,
dẫn đến xảy ra tranh chấp. Có thể nói, tranh chấp trong giao dịch dân s ự là
sự mâu thuẫn, bất đồng ý kiến giữa các bên tham gia quan h ệ h ợp đ ồng
liên quan đến việc thực hiện hoặc không thực hiện các quyền và nghĩa v ụ
theo giao dịch dân sự. Để làm rõ những vấn đề này, nhóm chúng tơi sẽ cùng
nhau giải quyết tình huống sau:
“Ngày 02/01/2017, anh Trần Việt Hịa có đặt mua c ủa anh Nguy ễn
Văn Ngọc một bộ âm ly để sử dụng. Theo thỏa thuận, anh Ngọc sẽ bán cho
anh Hòa một âm ly nhãn hiệu Denon xuất xứ từ Nhật Bản. Giá th ỏa thu ận
là 25 triệu, bao gồm cả các phụ kiện đi kèm. Do đặt hàng qua m ạng, nên
anh Hịa đã thanh tốn theo hình thức chuyển khoản cho anh Ngọc đ ầy đ ủ
số tiền theo thỏa thuận. Ngày 12/01/2017, anh Ngọc cho người giao hàng
đến cho anh Hịa, trong giấy giao hàng có ghi rõ: “ Kiểm tra kỹ khi nhận
1

hàng, sau khi nhận bên bán sẽ không chịu bất kỳ trách nhi ệm gì liên quan
đến hàng hóa đã giao”. Do khơng có hiểu biết kỹ về các loại âm ly nên anh
Hịa đã khơng phát hiện điều gì bất thường trong đ ơn hàng. Ngày
20/01/2017, anh Hịa có nhờ anh Lê Văn Hải hướng dẫn cách sử d ụng âm
ly. Qua xem xét, anh Hải đã phát hiện bộ âm ly mà anh Hòa đã mua là lo ại
âm ly xuất sứ từ Trung Quốc với giá thị trường vào khoảng 5 tri ệu. Biết
mình bị lừa nên anh Hòa đã gọi điện yêu cầu anh Ngọc ph ải ch ịu trách
nhiệm về việc giao hàng không đúng thỏa thuận, nh ưng anh Ng ọc khơng
đồng ý vì cho rằng, anh Hòa đã kiểm tra khi nh ận hàng, đồng th ời trong
hợp đồng các bên cũng đã thỏa thuận rõ, sau khi giao nhận, bên bán không
chịu bất cứ trách nhiệm gì liên quan đến hàng hóa đã giao”.
1. Anh Hịa có quyền khởi kiện u cầu tuyên bố giao dịch dân sự vô
hiệu không? Tại sao?
2. Giả sử vụ việc trên được khởi kiện đến Tòa án nhân dân có th ẩm
quyền, căn cứ vào các quy định pháp luật hiện hành, hãy đưa ra quan đi ểm
giải quyết của nhóm đối với vụ việc?

2


PHẦN NỘI DUNG
I. Những vấn đề chung về giao dịch dân sự vô hi ệu.
1. Giao dịch dân sự và điều kiện có hiệu lực của giao d ịch dân s ự.
1.1. Khái niệm giao dịch dân sự.
Trước khi có Bộ luật Dân sự năm 1995, chúng ta v ẫn ch ưa có quy
định riêng về giao dịch dân sự và giao dịch dân sự đ ược đ ề c ập d ưới góc
độ là hợp đồng dân sự(1) hoặc ý chí đơn phương của chủ thể trong việc lập
di chúc(2). Phải khi Bộ luật Dân sự năm 1995 ra đời, giao d ịch dân s ự m ới
được tách thành các quy định riêng, chính thức về khái niệm, điều kiện có
hiệu lực,... Và Bộ luật Dân sự năm 2005, 2015 đã kế th ừa và phát huy trên

nền tảng cơ sở đó, đồng thời bổ sung, sửa đổi ngày càng hoàn thi ện h ơn
về các vấn đề có liên quan đến giao dịch dân sự. Qua đó, theo Điều 116 Bộ
luật Dân sự năm 2015 quy định: “Giao dịch dân sự là hợp đồng hoặc hành
vi pháp lý đơn phương làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa
vụ dân sự”.
Từ khái niệm trên, giao dịch dân sự được hiểu là một dạng của quan
hệ pháp luật dân sự được phát sinh trên cơ sở một sự kiện pháp lý, m ột
hành vi có chủ định của các chủ thể quan hệ pháp luật dân s ự nh ư cá nhân,
pháp nhân, hộ gia đình, tổ hợp tác,... nh ằm làm phát sinh, thay đ ổi, ch ấm
dứt các quyền và nghĩa vụ dân sự. Từ những phân tích trên, giao dịch dân
sự là sự thể hiện ý chí một cách tự nguyện của các chủ thể thông qua h ợp
đồng hoặc hành vi pháp lý đơn phương nhằm làm phát sinh, thay đ ổi ho ặc
chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự(3).

1() Pháp lệnh Hợp đồng Dân sự năm 1991.
2() Pháp lệnh Thừa kế ngày 30/08/1990.
3()Giáo trình luật Dân sự Việt Nam tập 1, trường Đại học Kiểm sát Hà Nội, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật,
2016.

3


1.2. Điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự.
Giao dịch dân sự được hình thành dựa theo sự thỏa thuận và th ống
nhất ý chí của các bên chủ thể. Tuy nhiên, không ph ải giao d ịch nào có s ự
thỏa thuận, thống nhất ý chí của chủ thể cũng làm phát sinh quy ền, nghĩa
vụ của chủ thể tham gia giao dịch. Vì vậy, để giao dịch dân sự có hiệu l ực
pháp luật thì cần đáp ứng các điều kiện có hiệu l ực c ủa giao d ịch dân s ự.
Điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự được quy định tại Điều 117 Bộ
luật Dân sựnăm 2015 là những yêu cầu tối thiểu mà các ch ủ th ể khi tham

gia giao dịch dân sự phải tuân thủ đầy đủ, đó là nh ững đi ều ki ện:
a. Chủ thể có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân s ự phù
hợp với giao dịch dân sự được xác lập;
b. Chủ thể tham gia giao dịch dân sự hồn tồn tự nguyện;
c. Mục đích và nội dung của giao dịch dân sự không vi ph ạm đi ều
cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.
2. Giao dịch dân sự vô hiệu và hậu quả pháp lý của giao d ịch dân s ự
vô hiệu.
2.1. Khái niệm giao dịch dân sự vô hiệu.
Theo Từ điển tiếng Việt, “vô hiệu” tức là khơng có hiệu lực, do vậy,
có thể hiểu giao dịch dân sự vô hiệu là giao dịch dân sự khơng có hi ệu
lực(4). Về ngun tắc, giao dịch không tuân thủ một trong các đi ều ki ện có
hiệu lực của giao dịch dân sự thì sẽ bị vô hiệu.
Theo Điều 122 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định:
Giao dịch dân sự khơng có một trong các điều kiện quy định tại Đi ều
117 của Bộ luật này thì vơ hiệu, trừ trường hợp Bộ luật này có quy định
khác.

4()Hồng Phê (Chủ biên): Từ điển tiếng Việt, Sđd, tr.1158.

4


Những quy định về sự vô hiệu của giao dịch dân sự có ý nghĩa quan
trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia giao d ịch dân s ự
nói riêng cũng như thiết lập trật tự kỷ cương của xã hội nói chung.
2.2. Phân loại giao dịch dân sự vơ hiệu.
Có nhiều cách để phân loại giao dịch dân sự vô hiệu:
Thứ nhất, theo khoa học pháp luật dân sự thì giao dịch bị vơ hiệu có
thể được phân thành hai nhóm chính: Vơ hiệu tuyệt đối và vô hiệu tương

đối.
Thứ hai, căn cứ vào nội dung hiệu lực của giao dịch dân sự để phân
loại thành giao dịch dân sự vơ hiệu tồn bộ và giao dịch dân sự vô hiệu
từng phần.
Thứ ba, theo pháp luật dân sự hiện hành, các nhà làm luật chỉ ra các
trường hợp vô hiệu do vi phạm từng điều kiện có hiệu l ực c ủa giao d ịch
dân sự, theo đó, giao dịch dân sự vơ hiệu bao gồm:
a. Giao dịch vô hiệu do vi phạm điều cấm của pháp luật, trái đạo đ ức
xã hội (Quy định tại Điều 123 Bộ luật Dân sự năm 2015).
b. Giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo (Quy định tại Điều 124 Bộ luật
Dân sựnăm 2015).
c. Giao dịch dân sự vô hiệu do người chưa thành niên, người mất
năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nh ận th ức, làm ch ủ hành
vi, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự xác lập, th ực hi ện (Quy đ ịnh
tại Điều 125 Bộ luật Dân sựnăm 2015).
d. Giao dịch dân sự vô hiệu do bị nhầm lẫn (Quy đ ịnh t ại Đi ều 126
Bộ luật Dân sựnăm 2015).
e. Giao dịch dân sự vô hiệu do bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép (Quy đ ịnh
tại Điều 127 Bộ luật Dân sự năm 2015).

5


g. Giao dịch dân sự vô hiệu do người xác lập không nhận th ức và làm
chủ được hành vi của mình (Quy định tại Điều 128 Bộ luật Dân s ự năm
2015).
h. Giao dịch dân sự vô hiệu do khơng tn thủ quy định về hình th ức
(Quy định tại Điều 129 Bộ luật Dân sự năm 2015).
Tóm lại, các điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự là một th ể
thống nhất trong mối quan hệ biện chứng. Bởi vậy xem xét một giao d ịch

phải đặt nó trong tổng thể của mối quan hệ biện chứng này. Nếu giao dịch
dân sự vô hiệu từng phần thì chỉ phần đó khơng có hiệu l ực, các ph ần cịn
lại vẫn có hiệu lực thi hành.
2.3. Hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu.
Về nguyên tắc chung, giao dịch dân sự vô hiệu không làm phát
sinhquyền, nghĩa vụ của các bên từ thời điểm xác lập.
Các bên phải khơi phục lại tình trạng ban đầu (hoàn nguyên) nh ư
khi chưa xác lập giao dịch, cho nên nếu giao d ịch dân s ự ch ưa đ ược th ực
hiện thì các bên khơng được thực hiện giao dịch đó. Nếu giao d ịch đã đ ược
thực hiện tồn bộ hay một phần thì các bên không đ ược tiếp t ục th ực hi ện
giao dịch và phải hồn trả cho nhau những gì đã nhận của nhau.
Trường hợp nếu khơng hồn trả được bằng hiện vật thì trị giá thành
tiền để hồn trả. Bên ngay tình trong việc thu hoa lợi, l ợi tức khơng ph ải
hồn trả lại hoa lợi, lợi tức đó. Bên có lỗi gây thiệt h ại thì ph ải b ồi th ường
thiệt hại theo quy định của pháp luật hiện hành (Điều 131 Bộ luật Dân s ự
năm 2015).
Ngoài ra, Bộ luật Dân sự năm 2015 cũng nghi nhận vi ệc gi ải quy ết
hậu quả của giao dịch dân sự vô hiệu liên quan đến quy ền nhân thân do
bộ luật này, luật khác có liên quan quy định (Ch ương VIII B ộ lu ật Dân s ự
năm 2015).

6


2.4. Thời hiệu tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu và hậu qu ả pháp lý
của việc hết thời hiệu này.
Điều 132 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về th ời hiệu tuyên bố
giao dịch dân sự vơ hiệu, theo đó, thời điểm tính thời hiệu đối v ới giao
dịch vô hiệu tương đối (các Điều 125, Điều 126, Điều 127, Điều 128 Bộ
luật Dân sự năm 2015) và giao dịch vô hiệu do không tuân th ủ quy đ ịnh v ề

hình thức (Điều 129 Bộ luật Dân sự năm 2015) đ ược quy đ ịnh linh ho ạt
theo tính chất của từng loại giao dịch và hết th ời hiệu tuyên bố giao d ịch
dân sự vơ hiệu tương đối mà khơng có u cầu tun bố giao d ịch dân s ự
vơ hiệu thì giao dịch dân sự có hiệu lực. Cụ thể là:
Thứ nhất, thời hiệu yêu cầu Tòa án tuyên bố giao dịch dân sự vô
hiệu quy định tại Điều 125, Điều 126, Điều 127, Đi ều 128, Đi ều 129 B ộ
luật Dân sự năm 2015 là 02 năm, kể từ ngày người có quyền yêu cầu biết
hoặc phải biết giao dịch được xác lập.
Thứ hai, đối với giao dịch dân sự vô hiệu do vi phạm điều cấm c ủa
luật, trái đạo đức xã hội (Điều 123) và giao dịch dân sự vô hiệu do gi ả t ạo
(Điều 124) thì thời hiệu u cầu Tịa án tun bố giao dịch dân s ự vô hiệu
không bị hạn chế.
II. Giao dịch dân sự vô hiệu theo quy định của pháp lu ật hiện hành.
Giao dịch dân sự được quy định từ Điều 116 đến Điều 133 thuộc
chương VII trong Bộ luật Dân sự năm 2015.
Giao dịch dân sự vô hiệu theo quy định của pháp luật hi ện hành
được quy định từ Điều 122 đến Điều 133 trong Bộ luật Dân s ự năm 2015.
Cơ sở pháp lý về giao dịch dân sự vô hiệu trong Bộ luật Dân sự năm
2015 được quy định tại:
Điều 122. Giao dịch dân sự vô hiệu

7


Giao dịch dân sự khơng có một trong các điều kiện được quy định tại
Điều 117 của Bộ luật này thì vơ hiệu, trừ trường hợp Bộ lu ật này có quy
định khác
Cụ thể ở Điều 117. Điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự
1. Giao dịch dân sự có hiệu lực khi có đủ các điều kiện sau đây:
a) Chủ thể có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân sự phù

hợp với giao dịch dân sự được xác lập;
b) Chủ thể tham gia giao dịch dân sự hồn tồn tự nguyện;
c) Mục đích và nội dung của giao dịch dân sự không vi phạm đi ều
cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.
2. Hình thức của giao dịch dân sự là điều kiện có hi ệu l ực c ủa giao
dịch dân sự trong trường hợp luật có quy định.
Thứ nhất, thuật ngữ“chủ thể”bao gồm các chủ thể của quan hệ
pháp luật dân sự: Cá nhân, pháp nhân, hộ gia đình và tổ h ợp tác.
Cá nhân: Giao dịch dân sự do cá nhân xác lập ch ỉ có hiệu l ực pháp
luật nếu phù hợp với mức độ năng lực hành vi dân s ự của cá nhân.
Người từ đủ 18 tuổi trở lên có đầy đủ năng lực hành vi dân sự.
Trừ các trường hợp bị Tòa án tuyên bố mất hoặc bị hạn chế năng lực hành
vi dân sự. Người có năng lực hành vi dân s ự đầy đủ đ ược toàn quy ền xác
lập mọi giao dịch dân sự. Lúc này, họ hoàn toàn chịu trách nhiệm về hành
vi của mình.
Người từ đủ 06 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi có năng lực hành vi
dân sự chưa đầy đủ. Khi thực hiện giao dịch dân sự phải có sự đồng ý của
người đại diện theo pháp luật, trừ các giao dịch nhằm phục vụ nhu cầu
sinh hoạt hằng ngày.
Người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi được xác lập các giao
dịch dân sự trong phạm vi tài sản riêng của mình, trừ tr ường hợp pháp

8


luật có quy định khác (Lập di chúc phải được cha mẹ hoặc ng ười giám h ộ
đồng ý,…).
Người chưa đủ 6 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự
không được phép thực hiện các giao dịch dân sự. Mọi giao dịch dân s ự của
những người này đều do người đại diện, người giám hộ thực hiện.

Pháp nhân, hộ gia đình, tổ hợp tác : Các chủ thể này khi tham gia
vào giao dịch dân sự đều thông qua người đại diện (theo pháp lu ật ho ặc
theo ủy quyền).
Thứ hai, chủ thể tham gia giao dịch hoàn toàn tự nguyện.
Bản chất của giao dịch dân sự là sự thống nhất giữa ý chí và bày tỏ ý
chí của các bên. Do vậy, tự nguyện là tự do ý chí và bày t ỏ ý chí trong m ột
quan hệ dân sự. Tự do, tự nguyện cam kết, thỏa thuận là một trong các
nguyên tắc được quy định trong Bộ luật Dân sự.
Thứ ba, mục đích và nội dung của giao dịch dân s ự không vi ph ạm
điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.
Mục đích giao dịch dân sự là lợi ích mà chủ thể mong muốn đạt được
khi xác lập giao dịch đó (Điều 118 Bộ luật Dân sự năm 2015). Nội dung của
giao dịch dân sự là tổng hợp các điều khoản mà các bên đã cam k ết, th ỏa
thuận trong giao dịch. Mục đích và nội dung của giao dịch dân s ự có m ối
liên hệ chặt chẽ với nhau. Các chủ thể khi xác lập, thực hiện giao d ịch dân
sự ln mong muốn đạt được mục đích nhất định. Muốn đạt đ ược nh ững
mục đích đó họ phải cam kết, thỏa thuận về nội dung và ngược lại, nh ững
thỏa thuận đó hướng tới việc đạt được mục đích. Để giao dịch dân s ự có
hiệu lực pháp luật thì mục đích và n ội dung của giao d ịch không trái v ới
pháp luật và đạo đức xã hội.
Thứ tư, hình thức của giao dịch dân sự phải phù h ợp v ới quy đ ịnh
của pháp luật.

9


Giao dịch dân sự được thể hiện bằng lời nói, bằng văn bản hoặc bằng
hành vi cụ thể (Khoản 1, Điều 119 Bộ luật Dân sự năm 2015). Người xác
lập giao dịch có quyền lựa chọn hình thức cho giao d ịch đó. Trường hợp
pháp luật quy định giao dịch dân sự phải được thể hi ện b ằng văn b ản có

cơng chứng, chứng thực, đăng ký thì phải tuân theo quy đ ịnh đó (Khoản 2,
Điều 119 Bộ luật Dân sự năm 2015). Ví dụ: Hợp đồng mua bán nhà,
chuyển quyền sử dụng đất,...
Tóm lại, giao dịch dân sự chỉ có hiệu lực khi đáp ứng đủ các điều
kiện nêu trên (tuân thủ về mặt hình thức nếu pháp luật có quy định). Nếu
thiếu mộttrong các điều kiện trên, giao dịch dân sự có thể thuộc các
trường hợp bị vô hiệu theo pháp luật như: Vô hiệu do vi ph ạm đi ều c ấm
của pháp luật, trái đạo đức xã hội; vô hiệu do gi ả tạo; vô hi ệu do ng ười
chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người bị h ạn ch ế
năng lực hành vi dân sự thực hiện,…
Điều 127. Giao dịch dân sự vô hiệu do bị lừa dối, đe dọa, c ưỡng
ép
Khi một bên tham gia giao dịch dân sự do bị lừa dối ho ặc b ị đe d ọa,
cưỡng ép thì có quyền u cầu Tịa án tun bố giao dịch dân sự đó là vơ
hiệu.
Lừa dối trong giao dịch dân sự là hành vi cố ý của m ột bên ho ặc c ủa
người thứ ba nhằm làm cho bên kia hiểu sai lệch về chủ thể, tính chất c ủa
đối tượng hoặc nội dung của giao dịch dân sự nên đã xác lập giao dịch đó.
Đe dọa, cưỡng ép trong giao dịch dân sự là hành vi cố ý c ủa m ột bên
hoặc người thứ ba làm cho bên kia buộc phải thực hiện giao dịch dân sự
nhằm tránh thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, danh dự, uy tín, nhân ph ẩm,
tài sản của mình hoặc của người thân thích của mình.

10


Ví dụ: Hành vi lừa dối trong giao dịch dân sự nhằm che giấu hành vi
bất hợp pháp để thừa hưởng thừa kế theo di chúc; dùng th ủ đoạn gi ới
thiệu là vật tốt để bán với giá đắt,…
Sự đe doạ, cưỡng ép trong giao dịch dân sự phải nghiêm trọng và có

thực (khơng thể là đe doạ tưởng tượng). Hành vi đe doạ có th ể th ực hi ện
được từ phía đối tác cũng có thể là từ người thứ ba.
Những giao dịch được xác lập do lừa dối, đe doạ, cưỡng ép ch ỉ b ị vơ
hiệu khi có u cầu của bên bị lừa dối, bị đe doạ, bị cưỡng ép. Khi giao d ịch
bị tuyên bố vô hiệu, bên lừa dối, đe doạ, cưỡng ép phải bồi thường nh ững
thiệt hại xảy ra đối với bên bị lừa dối, bị đe doạ, bị cưỡng ép.
Theo khoa học pháp luật dân sự thì giao dịch dân s ự vô hi ệu do b ị
lừa dối, đe doạ, cưỡng ép (Điều 127 Bộ luật Dân sự năm 2015) thuộc giao
dịch dân sự vô hiệu tương đối.
Điều 131. Hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu
1. Giao dịch dân sự vô hiệu không làm phát sinh, thay đổi, ch ấm d ứt
quyền, nghĩa vụ dân sự của các bên kể từ thời điểm giao dịch được xác l ập.
2. Khi giao dịch dân sự vơ hiệu thì các bên khơi phục lại tình tr ạng ban
đầu, hồn trả cho nhau những gì đã nhận.
Trường hợp khơng thể hồn trả được bằng hiện vật thì trị giá thành
tiền để hồn trả.
3. Bên ngay tình trong việc thu hoa lợi, lợi tức khơng phải hồn tr ả l ại
hoa lợi, lợi tức đó.
4. Bên có lỗi gây thiệt hại thì phải bồi thường.
5. Việc giải quyết hậu quả của giao dịch dân sự vô hiệu liên quan đ ến
quyền nhân thân do Bộ luật này, luật khác có liên quan quy đ ịnh.
Điều 132. Thời hiệu yêu cầu Tòa án tuyên bố giao dịch dân s ự
vô hiệu

11


1. Thời hiệu yêu cầu Tòa án tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu quy
định tại các Điều 125, 126, 127, 128 và 129 của Bộ lu ật này là 02 năm, k ể t ừ
ngày:

a) Người đại diện của người chưa thành niên, người mất năng lực
hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi, ng ười
bị hạn chế năng lực hành vi dân sự biết hoặc phải biết người được đại di ện
tự mình xác lập, thực hiện giao dịch;
b) Người bị nhầm lẫn, bị lừa dối biết hoặc phải biết giao dịch được
xác lập do bị nhầm lẫn, do bị lừa dối;
c) Người có hành vi đe dọa, cưỡng ép chấm dứt hành vi đe d ọa, c ưỡng
ép;
d) Người không nhận thức và làm chủ được hành vi của mình xác lập
giao dịch;
đ) Giao dịch dân sự được xác lập trong trường hợp giao dịch dân s ự
không tuân thủ quy định về hình thức.
2. Hết thời hiệu quy định tại khoản 1 Điều này mà khơng có u c ầu
tun bố giao dịch dân sự vơ hiệu thì giao dịch dân sự có hiệu lực.
3. Đối với giao dịch dân sự quy định tại Điều 123 và Đi ều 124 của B ộ
luật này thì thời hiệu yêu cầu Tịa án tun bố giao dịch dân sự vơ hiệu
không bị hạn chế.
III. Áp dụng quy định của pháp luật hiện hành để giải quy ết tình
huống.
1. Vấn đề 1: Anh Hịa có quyền u cầu Tịa án tun bố giao dịch dân
sự vơ hiệu khơng? Tại sao?
Theo tình huống đặt ra: Vào ngày 02/01/2017 anh Trần Việt Hòa có
đặt mua của anh Nguyễn Văn Ngọcmột bộ âm ly nhãn hiệu Denon xuất x ứ
từ Nhật Bản với giá thỏa thuận là 25 triệu đồng. Nh ưng sau khi nh ận hàng
18 ngày - tức ngày 20/01/2017, thông qua anh Lê Văn H ải thì anh Hịa m ới
12


biết đó là bộ âm ly xuất xứ từ Trung Quốc và có giá trên th ị tr ường là 5
triệu đồng. Tức là anh Hòa đã bị anh Ngọc lừa mua một sản ph ẩm không

đúng chất lượng như anh Hịa đã thỏa thuận trước đó.
1.1. Về quan hệ pháp luật dân sự.
Chủ thể: Anh Trần Việt Hòa, anh Nguyễn Văn Ngọc, anh Lê Văn H ải.
Khách thể: (Lợi ích mà các chủ thể muốn đạt được khi tham gia vào
quan hệ pháp luật này) là: Giá trị sử dụng của bộ âm ly (anh Hòa mu ốn đ ạt
được) và số tiền anh Hòa phải trả cho anh Ngọc (anh Ngọc muốn đ ạt
được).
Năng lực chủ thể: Cả anh Hịa, anh Ngọc và anh Hải đều có đầy đủ
năng lực pháp luật và năng lực hành vi dân sự.
Quyền và nghĩa vụ của chủ thể: Người bán và người mua là chủ
thể xác định trong quan hệ hợp đồng mua bán hàng hóa.
Người bán có nghĩa vụ giao hàng đúng số l ượng, chất l ượng, th ời
gian, địa điểm, có quyền nhận đủ số tiền bán hàng.
Người mua có quyền nhận hàng và có nghĩa vụ trả tiền mua hàng
theo đúng giá và cách thức thanh toán theo hợp đồng.
Nội dung của quan hệ pháp luật(là tổng hợp quyền và nghĩa vụ
của các chủ thể): Anh Ngọc có nghĩa vụ chuy ển quyền s ử dụng bộ âm ly
cho anh Hịa và có quyền u cầu anh Hịa trả tiền cho mình; cịn anh Hịa
có quyền u cầu anh Ngọc chuyển quyền sử dụng bộ âm ly đó cho mình
và có nghĩa vụ trả tiền cho anh Ngọc.
Sự kiện pháp lý: Anh Ngọc bán cho anh Hòa bộ âm ly không đúng
chủng loại, chất lượng như đã thỏa thuận trong hợp đồng, giao d ịch tr ước
đó.

13


1.2. Về giải quyết tranh chấp.
Thứ nhất, thời điểm đặt mua là ngày 02/01/2017 tức là sau 01 ngày
từ thời điểm Bộ luật Dân sự năm 2015 có hiệu lực. Vậy để giải quy ết tình

huống này thì áp dụng Bộ luật Dân sự năm 2015.
Thứ hai, xét tình huống trên ta thấy được anh Hịa (bên mua) có ý
chí muốn mua bộ âm ly và bắt đầu thực hiện giao d ịch mua bán v ới anh
Ngọc (bên bán), cịn anh Ngọc có ý chí muốn bán bộ âm ly nhằm mục đích
lợi nhuận. Song, hai bên đã thống nhất về giá cả và nhãn hiệu - t ức th ỏa
mãn ý chí hai bên và quyết định thiết lập giao dịch dân sự, th ỏa thuận h ợp
đồng mua bán.
Cịn về hình thức giao dịch dân sự - giao dịch qua mạng Internet,
được xem là giao dịch bằng văn bản. Theo Khoản 1, Điều 119 Bộ luật
Dân sự năm 2015 quy định:
…Giao dịch dân sự thông qua phương tiện điện tử dưới hình th ức
thơng điệp dữ liệu theo quy định của pháp luật về giao dịch đi ện t ử đ ược
coi là giao dịch bằng văn bản.
Theo phân tích tình huống cho thấy: Anh Hịa và anh Ngọc có giao
dịch mua bán qua mạng Internet, trong đó anh Hịa (bên mua) có nhu c ầu
mua bộ âm ly nhãn hiệu Denon xuất xứ từ Nhật Bản, và đã th ỏa thuận
mua bán với anh Ngọc (bên bán) có giá là 25 tri ệu đồng. Nh ưng sau m ột
thời gian là 10 ngày kể từ khi anh Hòa nhận được hàng (tức ngày
12/01/2017) và sau 08 ngày (tức ngày 20/01/2017) k ể t ừ khi anh Hịa
nhờ anh Hải hướng dẫn sử dụng thì mới phát hiện bộ âm ly đó có xuất x ứ
từ Trung Quốc và có giá trên thị trường là 05 triệu đồng, t ức là anh Ng ọc
đã giao hàng không đúng chủng loại như đã giao dịch, th ỏa thuận tr ước
đó- tức là anh Ngọc muốn lừa anh Hịa mua sản phẩm không đúng ch ủng
loại, chất lượng như đã thỏa thuận nhằm vụ lợi cá nhân theo quy đ ịnh t ại

14


Điều 127 Bộ luật Dân sự năm 2015: Giao dịch dân sự vô hiệu do bị lừa
dối, đe dọa, cưỡng ép

Khi một bên tham gia giao dịch dân sự do bị lừa dối ho ặc b ị đe d ọa,
cưỡng ép thì có quyền u cầu Tịa án tun bố giao dịch dân sự đó là vơ
hiệu.
Lừa dối trong giao dịch dân sự là hành vi cố ý của m ột bên ho ặc c ủa
người thứ ba nhằm làm cho bên kia hiểu sai lệch về chủ thể, tính chất c ủa
đối tượng hoặc nội dung của giao dịch dân sự nên đã xác lập giao dịch đó...
Thứ ba, anh Hịa hồn tồn có quyền u cầu anh Ngọc giao đúng bộ
âm ly Denon có xuất xứ Nhật Bản mà không phải bộ âm ly “ nhái” từ Trung
Quốc. Hoặc, anh Hịa có quyền hủy bỏ hợp đồng mua bán này mà không
chịu bất cứ trách nhiệm pháp lý nào, thậm chí anh Hịa cịn có th ể u c ầu
bồi thường thiệt hại như chi phí đi lại, chi phí vận chuy ển, th ời gian b ỏ
làm đi giám định và khởi kiện, tổn thương tinh thần,…theo quy đ ịnh tại
Điều 439 Bộ luật Dân sự năm 2015: Trách nhiệm giao tài sản không
đúng chủng loại
Trường hợp tài sản được giao khơng đúng chủng loại thì bên mua có
một trong các quyền sau đây:
1. Nhận và thanh toán theo giá do các bên thoả thuận;
2. Yêu cầu giao tài sản đúng chủng loại và bồi thường thiệt hại;
3. Hủy bỏ hợp đồng và yêu cầu bồi thường thiệt hại nếu việc giao
không đúng chủng loại làm cho bên mua khơng đạt được mục đích giao k ết
hợp đồng…
Thứ tư, để khẳng định thêm về việc anh Hòa có quy ền khởi kiện
u cầu Tịa án tun bố giao dịch dân sự vô hiệu, xét về thời hiệu u cầu
tịa tun bố giao dịch dân sự vơ hiệu thì anh Hịa hồn tồn đáp ứng th ời
gian đó. Vì tính từ ngày anh Hịa phát hiện mình bị l ừa d ối là ngày
20/01/2017, tức chỉ sau 08 ngày anh Hịa nh ận được bộ âm ly, thì b ắt đ ầu
15


từ thời điểm này đến 02 năm tiếp theo, anh Hịa hồn tồn có quy ền u

cầu tịa tun giao dịch vô hiệu theo quy định tại Điều 132 Bộ luật Dân sự
năm 2015: Thời hiệu yêu cầu Tòa án tuyên bố giao dịch dân sự vô
hiệu
1. Thời hiệu yêu cầu Tịa án tun bố giao dịch dân sự vơ hiệu quy
định tại các Điều 125, 126, 127, 128 và 129 của Bộ lu ật này là 02 năm, k ể t ừ
ngày:
... b) Người bị nhầm lẫn, bị lừa dối biết hoặc phải biết giao dịch được
xác lập do bị nhầm lẫn, do bị lừa dối...
Vậy trong 02 năm kể từ ngày 20/01/2017, anh Hịa có quy ền u
cầu Tịa án tun bố giao dịch dân sự vơ hiệu.
Mặt khác, trong trường hợp này có điều kiện kèm theo khi nh ận
hàng là: “Kiểm tra kỹ khi nhận hàng, sau khi nhận bên bán sẽ không chịu bất
kỳ trách nhiệm liên quan gì đến hàng hóa đã giao”. Xét thấy điều kiện kèm
theo này của anh Ngọc nhằm mục đích cố ý trốn tránh trách nhi ệm sau khi
bán hàng, điều này càng khẳng định thêm s ự cố ý l ừa d ối v ề ch ất l ượng
của bộ âm ly nhằm vụ lợi cá nhân của anh Ngọc được quy đ ịnh tại Điều
117 Bộ luật Dân sự năm 2015: Điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân
sự
1. Giao dịch dân sự có hiệu lực khi có đủ các điều kiện sau đây:
a) Chủ thể có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân sự phù
hợp với giao dịch dân sự được xác lập;
b) Chủ thể tham gia giao dịch dân sự hồn tồn tự nguyện;
c) Mục đích và nội dung của giao dịch dân sự không vi phạm đi ều
cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.
Theo Điểm b, Khoản 1, Điều 117 thì chủ thể tham gia phải hồn toàn
tự nguyện, nhưng thực tế, để nhận được bộ âm ly thì anh Hịa b ắt bu ộc

16

phải đồng ý điều kiện này mà không phải theo th ỏa thu ận. Cũng theo
Điều 120 Bộ luật Dân sự năm 2015: Giao dịch dân sự có điều kiện
“...2...Trường hợp điều kiệ làm phát sinh hoặc hủy bỏ giao dịch dân sự
không thể xảy ra được do hành vi cố ý cản trở trực tiếp hoặc gián tiếp của
một bên thì coi như điều kiện đó đã xảy ra; trường hợp có sự tác động trực
tiếp hoặc gián tiếp của một bên cố ý thúc đẩy cho điều ki ện x ảy ra thì coi
như điều kiện đó khơng xảy ra.
Cùng với đó, anh Hịa lại khơng có kiến th ức chuyên môn về bộ âm ly,
nên khi giao hàng anh chỉ có thể xem nhãn hiệu bên ngồi mà khơng ki ểm
tra được chất lượng và anh Hịa sẽ hiểu rằng “ kiểm tra kỹ” ở đây nghĩa là
xem xét có đúng sản phẩm đã đặt và có bị x ước xát hay không? Không ch ỉ
vậy, anh Hịa khơng có nghĩa vụ phải kiểm tra chất lượng c ủa bộ âm ly, vì
theo thỏa thuận trước đó là mua bộ âm ly Denon xuất xứ từ Nhật Bản mà
khơng phải sản phẩm nào khác, vì bên bán phải có nghĩa v ụ đ ảm bảo ch ất
lượng cũng như nhãn hiệu đã thỏa thuận.
Hơn nữa, anh Ngọc (bên bán) khơng thể quy hồn tồn trách nhiệm
cho anh Hịa (bên mua) sau khi nhận hàng vì ng ười mua không th ể ki ểm
tra xuất xứ đồ điện tử bằng mắt thường. Vì vậy, anh Ngọc phải có nghĩa
vụ và trách nhiệm đảm bảo chất lượng của bộ âm ly mà khơng th ể nói
rằng khơng chịu trách nhiệm sau khi đã giao hàng, quy đổi hoàn toàn trách
nhiệm về phía người mua hàng trước và sau khi giao dịch dân sự kết thúc
theo quy định tại Khoản 2 Điều 445: Bảo đảm chất lượng vật mua bán
2. Bên bán phải bảo đảm vật bán phù hợp với sự mơ tả trên bao bì,
nhãn hiệu hàng hóa hoặc phù hợp với mẫu mã mà bên mua đã lựa ch ọn.
Vậy ta có thể xem như điều kiện kèm theo khi giao hàng không được
công nhận theo quy định của giao dịch dân sự.

17

Kết luận rằng: Từ những điều phân tích trên có thể thấy được anh
Hịa hồn tồn có quyền khởi kiệnu cầu Tịa án tun bố giao d ịch dân
sự vơ hiệu do bị lừa dối.
2. Vấn đề 2: Giả sử vụ việc trên được khởi kiện đến Tòa án nhân dân
có thẩm quyền, căn cứ vào các quy định pháp luật hiện hành, quan
điểm giải quyết của nhóm đối với vụ việc như sau:
Theo như tình huống, giữa anh Ngọc và anh Hịa đã tồn tại giao dịch
dân sự. Vì cả hai người đã thỏa thuận với nhau rằng anh Ngọc sẽ bán cho
anh Hòa một bộ âm ly nhãn hiệu Denon của Nhật Bản. Đồng th ời, do giao
dịch qua mạng nên anh Hịa đã thanh tốn theo hình th ức chuy ển kho ản
cho anh Ngọc đầy đủ số tiền theo thỏa thuận là 25 triệu. Tuy nhiên, khi
giao hàng cho anh Hịa thì anh Ngọc đã khơng giao hàng theo đúng ch ủng
loại như hai bên đã thỏa thuận từ trước. Nh ư vậy, giao d ịch dân s ự gi ữa
anh Hòa và anh Ngọc đã vi phạm một trong các điều kiện của giao dịch dân
sự là sự hoàn toàn tự nguyệngiữa các chủ thể tham gia, nh ưng ở đây anh
Ngọc đã cố ý thực hiện hành vi trái với ý chí của anh Hịa khơng mua đ ược
bộ âm ly hãng Denon xuất xứ của Nhật Bản.
Mặt khác, trong giấy giao hàng có ghi rõ “Kiểm tra kỹ khi nhận hàng,
sau khi nhận bên bán sẽ khơng chịu bất kì trách nhiệm gì liên quan đ ến
hàng hóa đã giao” nghĩa là bên bán- anh Ngọc đã chắc chắn ý định về hàng
hóa là bộ âm ly nhãn hiệu Denon xuất xứ từ Nhật Bản sẽ giao cho anh Hịa.
Hơn nữa, do khơng có hiểu biết kỹ về các loại âm ly nên anh Hịa đã khơng
phát hiện ra điều gì bất thường trong đơn hàng. Trong khi pháp lu ật quy
định, giao dịch dân sự dựa trên sự tự nguyện và thỏa thuận đồng tình gi ữa
hai bên nhưng nó cũng phải tuân theo khuôn khổ của pháp lu ật, nên vi ệc
anh Ngọc báncho anh Hòa bộ âm ly xuất xứ Trung Quốc là đã sai ch ủng
loại, đã vi phạm pháp luật theo căn cứ Điều 127 Bộ luật Dân sự năm
2015: Giao dịch dân sự vô hiệu do bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép.
18

... Khi một bên tham gia giao dịch dân sự do bị lừa dối hoặc bị đe dọa,
cưỡng ép thì có quyền u cầu Tịa án tun bố giao dịch dân sự đó là vơ
hiệu.
Vì lừa dối trong giao dịch dân sự trong tình huống này là hành vi c ố ý
của một bên (bên bán) làm cho bên kia (bên mua) hi ểu sai lệch v ề ch ủ th ể,
tính chất của đối tượng, ởtình huống này anh Ngọc đã làm cho anh Hòa
hiểu sai lệch về xuất xứ của bộ âm ly để xác lập nên giao dịch dân sự mua
bán đó.
Căn cứ vào lập luận ở trên, anh Hịa có quy ền khởi kiện vụ việc đến
Tịa án nhân dân có thẩm quyền nơi anh Ngọc cư trú trong th ời hạn 02
năm kể từ ngày 20/01/2017 tức là thời điểm anh Hịa biết mình nh ận b ộ
âm ly không đúng chủng loại. Để khẳng định là anh Hòa b ị l ừa d ối trong
giao dịch dân sự này, anh Hịa có thể nhờ người thứ ba – cơ quan giám đ ịnh
để giám định lại bộ âm ly đã được nhận chắc chắn là bộ âm ly có xuất x ứ
Trung Quốc và có giá 05 triệu đồng như anh Hải đã nh ận đ ịnh tr ước đó
trước khi anh Hịa khởi kiện lên Tòa án nhân dân. Đồng th ời, anh Ng ọc –
bên bán cũng sẽ được Tòa án nhân dân cho phép nhờ bên th ứ ba giám định
lại bộ âm ly nếu trong trường hợp bên bán không chắc chắn về hàng hóa
của mình đã giao cũng như phòng trường hợp bên mua làm sai đi v ật
chứng. Khi đó, căn cứ vào cơ sở pháp lý và nh ững kết qu ả giám đ ịnh, Tòa
án nhân dân sẽtuyên bố giao dịch dân sự giữa anh Ngọc và anh Hịa là giao
dịch dân sự vơ hiệu và hậu quả pháp lý của giao dịch dân s ự vô hi ệu là c ả
hai bên mua và bán hàng phải chịu là hoàn trả lại cho nhau nh ững gì đã
nhận theo căn cứ tại Khoản 1, Khoản 2, Khoản 4 Điều 131 Bộ luật Dân sự
năm 2015 về hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu:
1. Giao dịch dân sự vô hiệu không làm phát sinh, thay đổi, ch ấm d ứt
quyền, nghĩa vụ dân sự của các bên kể từ thời điểm giao dịch được xác l ập.

19

2. Khi giao dịch dân sự vơ hiệu thì các bên khơi phục lại tình tr ạng ban
đầu, hồn trả cho nhau những gì đã nhận.
Trường hợp khơng thể hồn trả được bằng hiện vật thì trị giá thành
tiền để hồn trả.
...4. Bên có lỗi gây thiệt hại thì phải bồi thường.
Trong trường hợp này, sau khi Tòa án tuyên bố giao dịch vơ hiệu thì
anh Hịa trả lại bộ âm ly cho anh Ngọc và anh Ngọc có nghĩa vụ hoàn l ại s ố
tiền đã nhận cho anh Hịa. Bên cạnh đó, bên bán - anh Ng ọc ph ải b ồi
thường cho bên mua - anh Hòa khi gây thiệt hại nếu có.
IV. Một số điểm mới về giao dịch dân sự của Bộ luật Dân sự năm 2015 so
với Bộ luật Dân sự năm 2005.
Bộ lu ật Dân sự năm 2015 đã có m ột số thay đ ổi cơ bản so với Bộ
luật Dân sự năm 2005 đ ể làm rõ h ơn các trường h ợp giao d ịch dân s ự vô
hiệu, bảo đảm tơn trọng ý chí của các bên trong việc xác l ập giao d ịch; b ảo
đảm sự an toàn pháp lý và ổn định trong giao dịch dân s ự, quy ền, l ợi ích
hợp pháp của bên thiện chí, bên ngay tình,…
Thứ nhất, về quy định giao dịch dân sự vô hi ệu do ng ười ch ưa thành
niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận
thức, làm chủ hành vi, ng ười bị h ạn chế năng l ực hành vi dân s ự xác l ập,
thực hiện (Điều 125 Bộ luật Dân sự năm 2015).
Điều 130 Bộ luật Dân sự năm 2005 quy đ ịnh: “Khi giao dịch dân sự
do người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự ho ặc ng ười
bị hạn chế năng l ực hành vi dân sự xác l ập, thực hiện thì theo yêu c ầu c ủa
người đại diện của người đó, Tịa án tun bố giao dịch đó vô hiệu nếu theo
quy định của pháp luật giao dịch này phải do người đại diện c ủa họ xác l ập,
thực hiện”. Quy định này nhằm hướng tới bảo vệ quyền lợi cho người ch ưa
thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người bị h ạn chế năng l ực
hành vi dân sự, tuy nhiên chưa bảo đảm tơn trọng đầy đủ ý chí t ự nguy ện

20


giao

kết

của

các

chủ

th

ể

này.

Bộ luật Dân sự năm 2015, bên c ạnh quy định quyền u cầu Tịa án
tun bố giao dịch vơ hiệu của người đại diện theo quy định của pháp lu ật,
đã bổ sung nh ững trường hợp giao dịch sẽ không bị vô hi ệu bao g ồm: (i)
Giao dịch dân sự của người chưa đủ sáu tuổi, người mất năng lực hành vi
dân sự nhằm đáp ứng nhu cầu thiết yếu hàng ngày của người đó; (ii) Giao
dịch dân sự chỉ làm phát sinh quyền hoặc chỉ miễn trừ nghĩa vụ cho người
chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn
trong nhận thức, làm chủ hành vi, người bị hạn chế năng l ực hành vi dân
sự với người đã xác lập, thực hiện giao dịch với họ; (iii) Giao d ịch dân s ự
được người xác lập giao dịch thừa nhận hiệu lực sau khi đã thành niên
hoặc sau khi khôi phục năng lực hành vi dân sự. Quy định này v ừa bảo

đảm quyền lợi cho người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân
sự, người bị h ạn chế năng lực hành vi dân sự v ừa bảo đ ảm tơn trọng ý chí
tự nguyện của các bên.
Thứ hai, về quy định giao dịch dân sự vô hiệu do bị nh ầm lẫn ( Điều
126 Bộ luật Dân sự năm 2015). Điều 131 Bộ lu ật Dân sự năm 2005 quy
định, khi một bên có lỗi vơ ý làm cho bên kia nh ầm l ẫn v ề n ội dung c ủa
giao dịch dân sự mà xác lập giao dịch thì bên bị nhầm lẫn có quyền yêu
cầu bên kia thay đổi nội dung của giao dịch đó, nếu bên kia khơng ch ấp
nhận thì bên bị nhầm lẫn có quyền u cầu Tồ án tun bố giao dịch vô
hiệu... Bộ lu ật Dân sự năm 2015 vẫn giữ nguyên quy đ ịnh tại Bộ lu ật Dân
sự năm 2005, tuy nhiên b ổ sung thêm tr ường hợp giao dịch dân sự được
xác lập có sự nhầm lẫn không vô hiệu trong trường h ợp m ục đích xác l ập
giao dịch dân sự của các bên đã đạt được hoặc các bên có th ể kh ắc ph ục
ngay được sự nhầm lẫn làm cho mục đích của việc xác lập giao d ịch dân s ự
vẫn đạt được. Quy định này là phù hợp, bảo đảm tôn trọng quyền t ự do
thỏa thuận của các bên vì nhiều trường hợp, việc nhầm lẫn khi xác lập
21


giao dịch không ảnh hưởng tới kết quả cũng nh ư việc đạt đ ược m ục đích
xác lập giao dịch của các bên. Bộ luật Dân sự năm 2015 đã loại tr ừ tr ường
hợp một bên do lỗi cố ý làm cho bên kia nh ầm lẫn v ề n ội dung c ủa giao
dịch theo quy định tại Bộ luật Dân sự năm 2005. Quy định của Bộ luật Dân
sự năm 2005 là khơng cần thiết, vì đã được Điều 132 quy định.
Thứ ba, về quy định giao dịch dân sự vô hi ệu do không tuân thủ quy
định về hình thức (Điều 129 Bộ luật Dân sự năm 2015). Điều 134 Bộ luật
Dân sự năm 2005 quy định, trong trường hợp pháp luật quy đ ịnh hình th ức
giao dịch dân sự là điều kiện có hiệu lực của giao d ịch mà các bên không
tuân theo thì theo yêu cầu của một hoặc các bên, Tồ án, c ơ quan nhà n ước
có thẩm quyền khác quyết định buộc các bên thực hiện quy định v ề hình

thức của giao dịch trong một thời hạn; q thời hạn đó mà khơng th ực
hiện thì giao dịch vô hiệu. Quy định này khi triển khai trên th ực tế đã g ặp
nhiều vướng mắc và khó bảo đảm tính khả thi vì trong nhi ều tr ường h ợp,
một trong các bên giao dịch không hợp tác để th ực hi ện quy định về hình
thức của giao dịch - mặc dù giao dịch được giao kết trên cơ sở ý chí t ự
nguyện

của

các

bên,

dẫn

tới

giao

dịch

vơ

hiệu.

Trong q trình soạn thảo Bộ luật Dân sự năm 2015, vấn đề hậu quả pháp
lý của giao dịch dân sự không tuân thủ quy định về hình th ức cũng nh ận
được nhiều ý kiến thảo luận. Khoản 1, Điều 145 dự thảo Bộ luật Dân sự
lấy ý kiến Nhân dân năm 2015 quy định:
“1. Trường hợp luật quy định hình thức là điều kiện có hi ệu l ực c ủa

giao dịch dân sự mà hình thức đó khơng được tn thủ thì giao dịch dân s ự
đó bị vơ hiệu, trừ các trường hợp sau đây:
a) Việc không tuân thủ quy định về hình thức khơng nhằm trốn tránh
nghĩa vụ với người khác và chủ thể giao dịch dân sự đã chuyển giao tài sản
hoặc đã thực hiện công việc. Trong trường hợp này, theo yêu cầu của một

22


hoặc các bên, cơ quan có thẩm quyền có trách nhiệm hoàn tất th ủ t ục đ ối
với giao dịch dân sự đó;
b) Trường hợp chủ thể chưa chuyển giao tài sản hoặc chưa thực hiện
cơng việc thì theo yêu cầu của một hoặc các bên, Toà án cho phép thực hi ện
quy định về hình thức của giao dịch dân sự trong một thời hạn hợp lý; quá
thời hạn đó mà khơng thực hiện thì giao dịch dân sự đó bị vơ hi ệu”.
Qua q trình lấy ý kiến Nhân dân về dự thảo Bộ luật Dân sự, theo
tổng hợp của Chính phủ cho thấy về cơ bản có hai loại ý kiến

(5)

, trong đó:

Đa số ý kiến nhất trí với quy định như trong dự th ảo Bộ luật vì quy đ ịnh
như vậy là phù hợp với thực tiễn giao kết, thực hiện hợp đồng ở n ước ta;
bảo đảm tốt hơn quyền, lợi ích hợp pháp của chủ th ể xác l ập quan h ệ h ợp
đồng cũng như quyền, lợi ích hợp pháp của người th ứ ba; góp ph ần b ảo
đảm

sự

ổn

định

của

quan

hệ

thị

trường.

Loại ý kiến thứ hai cho rằng, cần xử lý vấn đề này theo h ướng khi
pháp luật quy định hình thức của giao dịch là bắt buộc mà ch ủ th ể c ủa
giao dịch khơng tn thủ thì giao dịch đó ph ải bị tun bố là vơ hiệu. Quy
định như vậy mới bảo đảm được tính nghiêm minh của pháp luật; đồng
thời, góp phần tăng cường quản lý nhà nước đối với một số giao d ịch và tài
sản

nhất

định.

Chính phủ nhất trí với ý kiến đa số của Nhân dân như đã báo cáo ở trên và
cho rằng, quy định như dự thảo Bộ luật về vấn đề này th ực chất là áp
dụng một cơ chế pháp lý vừa linh hoạt, vừa chặt chẽ đ ể buộc bên khơng
5() Có 82/100 báo cáo của bộ, ngành trung ương, các tỉnh, thành ph ố tr ực thu ộc trung ương và t ổ ch ức có
liên quan có đa số ý kiến nhất trí với quy định c ủa dự thảo. B ộ Giao thông v ận t ải, B ộ Tài nguyên và Môi

trường, Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam, Ủy ban nhân dân các tỉnh Hà Nam, Phú Th ọ, B ắc Giang, Th ừa
Thiên Huế, Vĩnh Long, Đắk Nơng, Bình Thuận… nhất trí v ới loại ý ki ến th ứ hai. Văn phòng Chính ph ủ
chưa đưa ra quan điểm rõ ràng về vấn đề này. Ban Đối ngoại Trung ương, Vi ện Hàn lâm khoa h ọc và
Công nghệ, Bảo hiểm xã hội Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam… khơng thể hiện rõ quan điểm về vấn đề
này. Xem: Chính phủ, Báo cáo số 225/BC-CP ngày 19/5/2015 c ủa Chính ph ủ về kết qu ả l ấy ý ki ến Nhân
dân và tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Bộ luật dân sự (sửa đổi), tr. 12, 13.

23


thiện chí phải thực hiện đúng cam kết của mình, giảm thiểu rủi ro pháp lý
cho bên thiện chí khơng muốn phá vỡ quan hệ giao dịch. Qua đó, góp ph ần
hạn chế việc tuyên bố giao dịch dân sự bị vơ hiệu một cách tùy tiện vì lý
do khơng tuân thủ quy định hình thức, bảo đ ảm s ự ổn đ ịnh c ủa quan h ệ
thị trường. Đồng thời, trên cơ sở ý kiến Nhân dân về việc dự thảo Bộ luật
cần quy định cụ thể, khả thi hơn về các trường hợp giao dịch dân sự khơng
tn thủ quy định về hình thức nhưng khơng bị vơ hiệu, Chính phủ đã chỉ
đạo chỉnh lý quy định về vấn đề này theo hướng: giao dịch đã đ ược xác l ập
nhưng vi phạm quy định bắt buộc về hình thức giao dịch bằng văn bản
hoặc phải có công chứng, chứng thực mà các bên đã th ực hiện tồn b ộ
nghĩa vụ của mình và khơng có tranh chấp thì theo yêu cầu c ủa m ột ho ặc
các bên, Tịa án ra quyết định cơng nhận hiệu lực của giao dịch đó. Đối v ới
giao dịch bắt buộc phải được đăng ký nhưng một bên t ừ chối đăng ký thì
theo yêu cầu của bên kia, Toà án ra quyết định về việc đăng ký giao d ịch.
Trên cơ sở quyết định của Tòa án, cơ quan đăng ký có trách nhiệm th ực
hiện

việc

đăng

ký.

Đến nay, Điều 129 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy đ ịnh giao dịch dân sự vi
phạm quy định điều kiện có hiệu lực về hình th ức thì vơ hiệu, nh ưng lo ại
trừ tr ường hợp sau: (i) Giao dịch dân sự đã được xác lập theo quy định
phải bằng văn bản nhưng văn bản không đúng quy đ ịnh c ủa lu ật mà m ột
bên hoặc các bên đã thực hiện ít nhất hai phần ba nghĩa v ụ trong giao d ịch
thì theo yêu cầu của một bên hoặc các bên, Tòa án ra quy ết định cơng
nhận hiệu lực của giao dịch đó; (ii) Giao dịch dân sự đã đ ược xác l ập bằng
văn bản nhưng vi phạm quy định bắt buộc về công ch ứng, ch ứng th ực mà
một bên hoặc các bên đã thực hiện ít nhất hai phần ba nghĩa vụ trong giao
dịch thì theo yêu cầu của một bên hoặc các bên, Tịa án ra quy ết định cơng
nhận hiệu lực của giao dịch đó. Trong trường hợp này, các bên không ph ải
thực hiện việc công chứng, chứng thực. Như vậy, với quy định này, một
24


giao dịch vi phạm quy định về hình th ức nhưng các bên tham gia giao d ịch
tích cực, thiện chí thực hiện giao dịch (đã thực hiện ít nhất hai ph ần ba
nghĩa vụ trong giao dịch) thì giao dịch không bị vô hiệu.
Thứ tư, về th ời hiệu yêu cầu Tòa án tuyên bố giao d ịch dân sự vô
hiệu (Điều 132 Bộ luật Dân sự năm 2015). Nếu như Bộ lu ật Dân sự năm
2005 quy định thời hiệu yêu cầu Tòa án tuyên bố giao d ịch vô hiệu là 02
năm kể từ ngày giao d ịch được xác lập thì đến Bộ lu ật dân s ự năm 2015
quy định cụ thể hơn, theo đó thời hiệu là 02 năm kể từ ngày: (i) Người đại
diện của người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân s ự, ng ười
có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi, người bị hạn ch ế năng l ực
hành vi dân sự biết hoặc phải biết người được đại diện t ự mình xác l ập,
thực hiện giao dịch; (ii) Người bị nhầm lẫn, bị lừa dối biết hoặc phải biết

giao dịch được xác lập do bị nhầm lẫn, do bị lừa dối; (iii) Người có hành vi
đe dọa, cưỡng ép chấm dứt hành vi đe dọa, cưỡng ép; (iv) Người không
nhận thức và làm chủ được hành vi của mình xác lập giao dịch; (v) Giao
dịch dân sự được xác lập trong trường hợp giao dịch dân sự khơng tn
thủ quy định về hình thức. Đồng thời Bộ lu ật Dân sự năm 2015 cũng b ổ
sung quy định: Hết thời hiệu mà không có u cầu tun bố giao dịch dân
sự vơ hiệu thì giao dịch dân sự có hiệu lực.
V. Kiến nghị hoàn thiện.
Mặc dù Bộ luật Dân sự năm 2015 đã chính thức có hiệu lực từ ngày
01/01/2017 và đã khắc phục được một số điểm hạn chế của Bộ luật Dân
sự năm 2005song theo quan điểm chủ quan của nhóm có đề ra một số bất
cập trong điều luật về giao dịch dân sự vơ hiệu do lừa dối.
Có thể thấy hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu theo Điều
131 Bộ luật Dân sự năm 2015:

25