Dự thảo tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học môi trường: Nghiên cứu đề xuất giải pháp đảm bảo tính bền vững của cơ cấu kinh tế vùng duyên hải Nam Trung Bộ dưới tác động của biến đổi kh...

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN

MAI KIM LIÊN

NGHIÊN CỨU ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO
TÍNH BỀN VỮNG CỦA CƠ CẤU KINH TẾ VÙNG
DUYÊN HẢI NAM TRUNG BỘ DƢỚI TÁC ĐỘNG CỦA
BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU

Chuyên ngành: Môi trường và phát triển bền vững
Mã số:

9440301.04

(DỰ THẢO) TĨM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
KHOA HỌC MƠI TRƯỜNG

Hà Nội – 2019


Cơng trình được hồn thành tại:
Khoa Mơi trƣờng, Trƣờng Đại học Khoa học Tự nhiên,
ĐHQGHN
Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Mai Trọng Nhuận
PGS.TSKH Nguyễn Xuân Hải

Phản biện: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Phản biện: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Phản biện: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng cấp ĐHQG chấm
luận án tiến sĩ họp tại Trường Đại học Khoa học Tự nhiên
vào hồi

giờ

ngày

tháng

Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Quốc gia Việt Nam;
- Trung tâm Thông tin - Thư viện, ĐHQGHN

năm 2020


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Biến đổi khí hậu là một trong những thách thức có quy mơ
tồn cầu lớn nhất đối với nhân loại trong thế kỷ 21, là nguy cơ hiện
hữu đối với mục tiêu phát triển bền vững của tất cả các quốc gia, mọi
vùng lãnh thổ. Tại khu vực Nam Trung Bộ nếu nước biển dâng lên
1m, khoảng trên 2,5% diện tích sẽ ngập, 4% đường quốc lộ, 5% tỉnh
lộ và 4% hệ thống đường sắt bị ảnh hưởng. Ngoài nước biển dâng,
các hiện tượng khí hậu cực đoan như mưa bão lớn, ngập lụt, hạn hán
và sa mạc hóa cũng tác động mạnh đến các tỉnh duyên hải Nam
Trung Bộ. Khi mực nước biển dâng sẽ thu hẹp diện tích rừng ngập
mặn, tạo điều kiện xói lở bờ biển, gây khó khăn cho nghề cá do
những thay đổi theo hướng xấu đi của phần lớn nguồn lợi thuỷ sản.

Diện tích sinh sống của các khu dân cư ven biển bị thu hẹp, khả năng
xói lở bờ biển tăng lên. Để ứng phó với BĐKH, có rất nhiều giải
pháp được đặt ra, trong đó giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đặc
biệt là cơ cấu kinh tế ngành đặt ra như một nhu cầu cấp thiết. Mặc dù
có rất nhiều nỗ lực trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế nhằm ứng phó
với biến đổi khí hậu song, vẫn cịn nhiều vấn đề mà các địa phương
khu vực Nam Trung Bộ. Chính vì vậy, việc tiến hành nghiên cứu đề
tài “Nghiên cứu đề xuất giải pháp đảm bảo tính bền vững của cơ
cấu kinh tế vùng duyên hải Nam Trung Bộ dưới tác động của biến
đổi khí hậu” để thực hiện luận án là có tính cấp thiết về khoa học và
thực tiễn nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững
kinh tế - xã hội.

1


2. Mục tiêu nghiên cứu
(1) Tổng hợp, đánh giá được tác động của BĐKH tới CCKT,
từ đó làm cơ sở để xác định các vấn đề chính CĐCCKT nhằm ứng
phó với BĐKH tại khu vực NTB;
(2) Xây dựng được bộ tiêu chí lồng ghép vấn đề BĐKH vào
q trình CĐCCKT đảm bảo PTBV cho các tỉnh vùng NTB;
(3) Đề xuất được các giải pháp CĐCCKT cho các địa
phương NTB nhằm ứng phó hiệu quả với BĐKH, đảm bảo PTBV.
3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu chính của luận án là cơ cấu kinh tế và
CĐCCKT ứng phó với BĐKH bao gồm: cơ cấu kinh tế nông nghiệp
- lâm - ngư nghiệp; công nghiệp; dịch vụ; vấn đề BĐKH và tác động
của BĐKH; q trình CĐCCKT ứng phó với BĐKH trong những
năm gần đây; bộ tiêu chí lồng ghép vấn đề BĐKH vào chính sách

CĐCCKT vùng và địa phương (cấp tỉnh). Phạm vi khơng gian
nghiên cứu là tồn bộ vùng NTB bao gồm 5 tỉnh Bình Định, Phú
Yên, Khánh Hồ, Ninh Thuận và Bình Thuận. Phạm vi thời gian
nghiên cứu là khoảng thời gian bắt đầu có sự CĐCCKT mà nghiên
cứu có thể tiếp cận được, tức là khoảng 15 năm gần đây.
4. Câu hỏi nghiên cứu
(1) CDCCKT khu vực NTB như thế nào, những khó khăn là gì?
Vấn đề CDCCKT trong bối cảnh BĐKH ở khu vực nghiên cứu bị tác
động ra sao, tính dễ bị tổn thương như thế nào?
(2) Lồng ghép vấn đề BĐKH vào q trình CDCCKT như thế
nào? Có thể xây dựng được Bộ tiêu chí lồng ghép vấn đề BĐKH vào
q trình CDCCKT nhằm phát triển bền vững kinh tế cho khu vực
Nam Trung Bộ hay không?
(3) Giải pháp nào để phát triển bền vững kinh tế cho khu vực
Nam Trung Bộ trong bối cảnh biến đổi khí hậu?

2


5. Giả thuyết nghiên cứu
(1) Luận điểm 1: Biến đổi khí hậu tác động đến hầu hết các lĩnh
vực kinh tế - xã hội. Tính chất đặc thù của tác động do biến đổi khí
hậu đến cơ cấu kinh tế khu vực Nam Trung Bộ được xác định dựa
trên phương pháp chỉ số và phân tích khơng gian;
(2) Luận điểm 2: Bộ tiêu chí lồng ghép vấn đề biến đổi khí hậu
vào q trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế góp phần nâng cao hiệu quả
phát triển bền vững kinh tế cho khu vực Nam Trung Bộ trong bối
cảnh biến đổi khí hậu;
(3) Luận điểm 3: Các giải pháp chuyển đổi cơ cấu kinh tế được
xác định phù hợp với điều kiện kinh tế của khu vực Nam Trung Bộ

nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững;
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
Ý nghĩa khoa học: Luận án lần đầu tiên đánh giá tổng hợp
được các tác động của BĐKH tới các mục tiêu PTBV một vùng kinh
tế (các tỉnh Bình Định, Phú n, Khánh Hồ, Ninh Thuận, Bình
Thuận) chịu tác động mạnh mẽ của BĐKH. Bộ tiêu chí lồng ghép
vấn đề BĐKH CĐCCKT ứng phó với BĐKH & TTBV được xem là
một trong những giải pháp hữu ích trong việc đánh giá q trình
chuyển dịch CCCT nhằm ứng phó với BĐKH và PTBV.
Ý nghĩa thực tiễn: Bộ tiêu chí “lồng ghép vấn đề BĐKH vào
chính sách trong q trình CĐCCKT” nhằm tạo ra cơ sở để đánh giá
định lượng các việc xây dựng chính sách lồng ghép BĐKH vào
CĐCCKT và hệ quả của các chính sách đó của các cấp chính quyền
từ Trung ương đến địa phương (cấp tỉnh) trong việc ứng phó với
BĐKH.
7. Đóng góp mới của luận án
(1) Làm rõ tính chất đặc thù của tác động của biến đổi khí
hậu tới chỉ tiêu phát triển bền vững của các ngành kinh tế và nhu cầu

3


xây dựng các cơ chế, chính sách chuyển dịch cơ cấu kinh tế nhằm
ứng phó với biến đổi khí hậu tại các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ;
(2) Xây dựng được Bộ tiêu chí lồng ghép vấn đề biến đổi khí
hậu vào q trình xây dựng, thực hiện các chính sách, kế hoạch
chuyển đổi cơ cấu kinh tế, đảm bảo phát triển bền vững cho vùng
duyên hải Nam Trung Bộ;
(3) Đề xuất giải pháp chuyển đổi cơ cấu kinh tế tại khu vực
nghiên cứu nhằm phát triển bền vững kinh tế - xã hội và ứng phó với

biến đổi khí hậu.
8. Kết cấu của luận án
Chương 1: Tổng quan tính hình nghiên cứu liên quan đến
luận án
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu và số liệu
Chương 3: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế và tác động của biến
đổi khí hậu đến cơ cấu kinh tế khu vực Nam Trung Bộ
Chương 4: Đề xuất bộ tiêu chí lồng ghép vấn đề biến đổi khí
hậu vào q trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế đảm bảo phát triển bền
vững cho khu vực Nam Trung Bộ
Chương 5: Đề xuất các giải pháp chuyển đổi cơ cấu kinh tế
cho khu vực Nam Trung Bộ nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu, đảm
bảo phát triển bền vững

4


CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÍNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
1.1 Nghiên cứu tổng quan về chuyển đổi cơ cấu kinh tế ứng phó
biến đổi khí hậu
1.1.1 Chuyển đổi cơ cấu kinh tế trên thế giới ứng phó với biến
đổi khí hậu
Để có thể ứng dụng hiệu quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế tại
Việt Nam, việc nghiên cứu quá trình chuyển dịch cơ cấu các ngành
kinh tế của một số quốc gia trên thế giới là không thể bỏ qua, dưới
đây là quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế - chủ yếu tập trung cơ
cấu ngành nông nghiệp của một số quốc gia trên thế giới như: Israel,
Hà Lan, Bangladesh
Hiện nay hầu hết các chính sách biến đổi khí hậu đều tập

trung vào quy định truyền thống (tiêu chuẩn năng lượng, tiêu chuẩn
hiệu quả năng lượng, mã xây dựng và tiêu chuẩn khí thải) hoặc chính
sách đổi mới (thuế nhập khẩu, tín dụng thuế, trợ cấp trực tiếp và tài
trợ cho nghiên cứu và phát triển và đổi mới). Quy định từ lâu đã là
một sự kích thích đối với các cơng nghệ mơi trường mới hơn, nhưng
giờ đây đã có sự nhấn mạnh ngày càng tăng đối với hỗ trợ đổi mới.
Một số cơ hội giảm thiểu, như nhiên liệu sinh học ở Mỹ hoặc gió ở
Châu Âu, bị ảnh hưởng cả theo quy định truyền thống và chính sách
đổi mới.
1.1.2 Chuyển đổi cơ cấu kinh tế ứng phó với biến đổi khí hậu cần
thiết cho Việt Nam
Cơ cấu kinh tế có khả năng thích ứng cao với biến đổi khí
hậu là cơ cấu kinh tế được xây dựng dựa trên thế mạnh (địa lý, tự
nhiên, kinh tế, xã hội) của từng địa phương/ vùng, có khả năng chống
chịu với các tác động của hiện tượng thời tiết cực đoan. Thích ứng
với biến đổi khí hậu cũng yêu cầu tỷ trọng đầu tư và phân bổ đầu tư

5


vào các ngành/ nội ngành kinh tế theo hướng giảm tổn thương do
biến đổi khí hậu gây ra. Ví dụ: trong nơng nghiệp, thích ứng u cầu
đầu tư hiệu quả vào kết cấu hạ tầng nông nghiệp, chuẩn bị khả năng
ứng phó khẩn cấp với các hiện tượng thời tiết cực đoan, cải tạo đất
và nâng cao năng lực sử dụng đất.
Trước hết là một số kinh nghiệm trong việc chuyển dịch cơ
cấu ngành kinh tế nói chung: 1) Phải đặt trọng tâm vào việc chuyển
dịch cơ cấu kinh tế từ các ngành có năng suất lao động thấp sang các
ngành có năng suất lao động cao hơn, đóng góp lớn hơn cho tăng
trưởng kinh tế. 2) Kiên trì phương châm thực hiện chuyển dịch cơ

cấu kinh tế ngành theo kiểu “cuốn chiếu”, thực hiện xây dựng ngành
sản xuất nông nghiệp công nghệ cao, lấy hiệu quả làm thước đo, hình
thành các ngành kinh tế mũi nhọn, chủ lực tạo thành các cực tăng
trưởng nhằm tạo ra các tác động lan tỏa thúc đẩy các ngành khác
phát triển; 3) Hình thành các yếu tố mới, thị trường công nghiệp chế
biến, dịch vụ, du lịch trong vùng phát triển mạnh, gia tăng thu hút
đầu tư; 4) Giữ vững mục tiêu phát triển kinh tế nhanh gắn với phát
triển đô thị và thích ứng với biến đổi khí hậu, từng bước giảm chênh
lệch mức sống giữa các tầng lớp dân cư, đảm bảo an sinh xã hội; 5)
Nghiên cứu qui hoạch với các giải pháp thu hút các nguồn lực quốc
tế đầu tư phát triển hạ tầng kỹ thuật, tạo sự kết trong mạng lưới giao
thông thủy, bộ, đường sắt và đường biển và hàng khơng với khu vực
1.2 Bộ tiêu chí lồng ghép vấn đề bđkh vào phát triển kinh tế và
CĐCCKT
Tuy đã có một số cơng trình nghiên cứu kể trên, nhưng vấn đề
chuyển dịch CCKT ngành của vùng NTB chưa được xem xét một
cách sâu sắc, toàn diện tác động từ các khía cạnh thể chế, kinh tế,
mơi trường, xã hội và công nghệ; việc định hướng chuyển dịch
CCKT ngành của vùng vẫn chưa dựa trên những luận cứ chặt chẽ

6


trên cơ sở phân tích kỹ lư ng những lợi thế tự nhiên và xã hội của
vùng, chưa được đặt trong mối quan hệ của ngành-vùng, còn nhiều
vấn đề cụ thể về mặt lý luận và thực tiễn trong bối cảnh biến đổi khí
hậu gia tăng như hiện nay địi hỏi phải tiếp tục nghiên cứu giải quyết.

CHƢƠNG 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ SỐ LIỆU
2.1. Cách tiếp cận

Trong luận án đã sử dụng nhiều cách tiếp cận khác nhau như:
Tiếp cận hệ thống; tiếp cận lịch sử; Tiếp cận tích hợp và liên ngành;
Tiếp cập về phát triển bền vững
2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu
2.2.1. Phƣơng pháp thu thập, thống kê, tổng hợp tài liệu
Phương pháp này được thực hiện trên cơ sở kế thừa, phân
tích và tổng hợp các nguồn tài liệu, tư liệu, số liệu thơng tin có liên
quan một cách có chọn lọc, từ đó, đánh giá chúng theo yêu cầu và
nội dung nghiên cứu.
2.2.3. Phƣơng pháp phỏng vấn
Mục đích của phương pháp phỏng vấn là thu thập được
thông tin từ nhiều người dân, tổ chức ở 05 tỉnh NTB dựa vào các
bảng câu hỏi cụ thể và cho phép phân tích thống kê các thơng tin thu
thập được. Cấu trúc của các bảng câu hỏi và các cuộc điều tra được
xây dựng trên cơ sở tham khảo nhiều nghiên cứu, từ đó tập trung vào
thu thập dữ liệu theo các câu hỏi cụ thể.
2.2.4. Phƣơng pháp chuyên gia
Trong quá trình thực hiện nghiên cứu, một số chuyên gia đầu
ngành đã có nhiều nghiên cứu trong lĩnh vực kinh tế, BĐKH được
luận án tham vấn, và các nhà khoa học có uy tín, các cán bộ địa
phương cũng được mời tham gia. Các nội dung tham vấn bao gồm:
quá trình CĐCCKT của địa phương, ảnh hưởng của BĐKH đến kinh

7


tế của địa phương, lựa chọn bộ tiêu chí để lồng ghép vấn đề BĐKH
vào quá trình CĐCCKT ở các địa phương Nam Trung Bộ.
2.2.5. Phƣơng pháp đánh giá tính dễ bị tổn thƣơng do BĐKH
Trong nghiên cứu này, thuật ngữ chỉ số được hiểu là giá trị

được tính tốn dựa trên một nhóm biến được chọn cho tồn bộ khu
vực/địa phương và được dùng để so sánh với nhau hoặc với một
điểm tham chiếu nào đó. Nói cách khác, chỉ số này được hiểu là số
thứ tự mà thông qua đó các khu vực sẽ được xếp hạng, phân nhóm
theo các mức dễ bị tổn thương. Chỉ số được xây dựng sao cho nằm
trong khoảng từ 0 đến 1 để dễ tiến hành so sánh giữa các vùng.
2.3. Số liệu sử dụng
Để có được số liệu cụ thể và đầy đủ phục vụ cho việc nghiên
cứu luận văn, học viên đã sử dụng những nguồn số liệu sau: Số liệu
tại các Trạm khí tượng, thủy văn, hải văn trong khu vực nghiên cứu;
Số liệu về kinh tế, xã hội; Số liệu thu thập từ quá trình đi điều tra
khảo sát; Số liệu từ niên giám thống kê tại 5 tỉnh Nam Trung Bộ.
Ngoài ra tác giả cũng thu thập các nguồn số liệu từ các luận án, dự
án, báo cáo, chương trình khoa học có các số liệu liên quan tại 5 tỉnh
Nam Trung Bộ: Số liệu khí tượng thủy văn; Số liệu về tình hình kinh
tế - xã hội tại địa phương; Số liệu từ phiếu điều tra;

CHƢƠNG 3. CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ VÀ TÁC
ĐỘNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ĐẾN CƠ CẤU KINH
TẾ KHU VỰC NAM TRUNG BỘ
3.1. Đánh giá chuyển dịch cơ cấu kinh tế khu vực nghiên cứu
GRDP năm 2016 của Khánh Hòa đang dẫn đầu các tỉnh NTB
với giá trị đạt 99.459,3 tỷ đồng trong khi đó, đứng cuối cùng là Phú
Yên với giá trị đạt 20.444,1 tỷ đồng. CĐCCKT tương đối rõ của các
tỉnh Nam Trung Bộ trong thời gian qua khi tổng giá trị sản xuất năm

8


2011 của các tỉnh Nam Trung Bộ đạt 141.049,3 tỷ đồng với đóng

góp của các lĩnh vực Nơng lâm nghiệp và thuỷ sản đạt 37.967,55 tỷ
đồng (26,92%), công nghiệp và xây dựng đạt 52.506,13 tỷ đồng
(37,23%) trong đó riêng cơng nghiệp đạt 39.931,48 tỷ đồng
(28,31%), dịch vụ đạt 50.575,65 tỷ đồng (35,85%). Tính giá trị năm
2016 với CCKT tương ứng của các tỉnh Nam Trung Bộ là 208.864,6
tỷ đồng (20,98%), 43.825,66 tỷ đồng (41,40%), 68.583,52 tỷ đồng
(32,84%), 78.562,3 tỷ đồng (37,61%).
Trong tương lai sắp tới thì việc chuyển đổi cơ cấu kinh tế tại
vùng cần phải diễn ra mạnh mẽ hơn nữa vì: 1) biến đổi khí hậu ngày
càng diễn ra một cách rõ rệt và nhanh tác động trực tiếp và mạnh mẽ
đến khu vực này; 2) vùng này so với cả nước là vùng được xem như
phát triển kinh tế khá chậm so với các vùng khác; 3) đây là vùng
chưa có điều kiện cơ sở hạ tầng, địa lý tốt để thu hút đầu tư; 4) một
số tỉnh có những ưu thế về du lịch dịch vụ hoặc nuôi trồng thủy hải
sản kinh tế cao nhưng thực sự chưa phát huy được hết tiềm năng
hoặc chưa có chính sách liên kết vùng tốt. Việc lồng ghép các vấn đề
biến đổi khí hậu cần phải được tiến hành mạnh hơn khi chuyển đổi
cơ cấu kinh tế để có thể thúc đẩy phát triển kinh tế vùng theo hướng
bền vững trong tương lai. Nghiên cứu này với mong muốn là cơ sở
khoa học đưa ra được bộ tiêu chí để có thể lồng ghép vấn đề biến đổi
khí hậu vào việc chuyển đổi cơ cấu kinh tế tại địa phương hoặc vùng,
cũng là cơ sở để các nhà hoạch định chính sách có thể tham khảo.
3.2. Ảnh hƣởng của biến đổi khí hậu tới cơ cấu kinh tế các tỉnh
Nam Trung Bộ
Nếu NBD 100cm, diện tích đất nơng nghiệp bị ngập lớn nhất
toàn khu vực Nam Trung Bộ lên tới 1.061 ha. Thủy sản vẫn là ngành
có tỷ lệ mất đất lớn nhất so với các ngành khác với tỷ lệ 72,2% tại
thành phố Nha Trang (163,9ha), tiếp theo là 82,86% tại thành phố

9

Phan Thiết (6,63ha). Tính về địa phương bị mất đất ngành thủy sản
nhiều nhất thì Phù Mỹ - Bình Định là huyện thiệt hại nhiều nhất với
564,9ha (tương ứng 49,47%(, tiếp theo là thị xã Ninh Hòa - Khánh
Hòa với 494ha (tương ứng 20,21%), thành phố Cam Ranh với
390,4ha (tương ứng 61,77%). Ngược lại, Phú Yên là tỉnh có diện tích
đất bị mất do NBD ít nhất tồn khu vực, hầu hết các huyện đều
khơng bị ảnh hưởng gì, ngoại trừ thị xã Sông Cầu mất 34,86 ha
(tương ứng 5,25%).
a) Đối với ngành nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản
Chỉ số CVI của khu vực Nam Trung Bộ dao động từ 0,28
đến 0,6. Trong đó, huyện Phù Mỹ - tỉnh Bình Định có chỉ số CVI lớn
nhất tồn khu vực (CVI= 0,60), huyện Thuận Nam - tỉnh Ninh Thuận
có chỉ số CVI nhỏ nhất toàn khu vực (CVI=0,28). Nguyên nhân do,
huyện Phù Mỹ có chỉ số tác động đạt mức cao nhất trong toàn khu
vực (E=0,65) và độ nhạy S= 0,50 - đứng vị trí thứ 2 trong tồn khu
vực. Ngược lại, huyện Thuận Nam có chỉ số tác động và độ nhạy nhỏ
và năng lực thích ứng lại cao nên mức độ dễ bị tổn thương thấp.
b) Đối với ngành công nghiệp và xây dựng
Chỉ số tổn thương (CVI) của ngành công nghiệp và dịch vụ
khu vực NTB dao động từ 0,23 - 0,52. Chỉ số CVI nhỏ nhất tại huyện
Khánh Vĩnh - tỉnh Khánh Hòa và cao nhất tại thành phố Quy Nhơn tỉnh Bình Định. Tồn bộ các huyện, thành phố của khu vực NTB đều
có chỉ số CVI đạt mức trung bình và thấp, trong đó, Bình Định là
tỉnh có nhiều địa phương đạt mức trung bình nhất (7/11 huyện, thị),
Khánh Hịa là tỉnh có nhiều địa phương đạt mức thấp nhất (7/8
huyện, thị).
c) Đối với ngành dịch vụ
Chỉ số CVI cho ngành dịch vụ của khu vực NTB thấy rằng,
tồn bộ khu vực chỉ có duy nhất thành phố Quy Nhơn của Bình Định

10


có chỉ số CVI đạt mức cao (CVI = 0,63), các huyện, thị cịn lại đều
có CVI ở mức thấp và trung bình, trong đó huyện Khánh Vĩnh - tỉnh
Phú Yên đạt giá trị thấp nhất toàn khu vực (CVI = 0,32). Phần lớn
các huyện, thị của khu vực đều có CVI ở mức trung bình, chỉ có các
huyện sau ở mức thấp: Huyện Phú Quý, thị xã La Gi - tỉnh Bình
Thuận; Huyện Cam Lâm, Vạn Ninh, Khánh Vĩnh, Diên Khánh,
Khánh Sơn - tỉnh Khánh Hịa. Qua đó thấy rằng, Bình Định là tỉnh có
mức độ dễ bị tổn thương ngành dịch vụ do BĐKH nhiều nhất trong
toàn khu vực NTB, ngược lại, Khánh Hịa là tỉnh ít bị tổn thương
ngành dịch vụ nhất.
Với tất cả các ngành, phần lớn các địa phương của khu vực
NTB đều có tính dễ bị tổn thương ở mức trung bình, khơng có
huyện/thị nào ở mức rất cao và rất thấp. Với ngành cơng nghiệp và
xây dựng, có tới 60% huyện/thị ở mức thấp và 40% ở mức trung
bình. Với ngành dịch vụ, 82% huyện/thị đạt mức trung bình, chỉ 2%
đạt mức cao và 16% đạt mức thấp. Ngành nông, lâm, thủy sản có tới
91% huyện/thị đạt mức trung bình, 7% ở mức thấp và 2% đạt mức dễ
bị tổn thương cao.

CHƢƠNG 4. ĐỀ XUẤT BỘ TIÊU CHÍ LỒNG GHÉP VẤN
ĐỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀO Q TRÌNH CHUYỂN
ĐỔI CƠ CẤU KINH TẾ ĐẢM BẢO PHÁT TRIỂN BỀN
VỮNG CHO KHU VỰC NAM TRUNG BỘ
Dựa trên các phân tích ở trên hai nội dung chủ đạo của bộ
tiêu chí là hành động (thực trạng, xu hướng); lồng ghép và hiệu quả
(kết quả, hiệu quả) của việc lồng ghép BĐKH vào quá trình chuyển

đổi cơ cấu kinh tế địa phương. Trên cơ sở cách tiếp cận trên, luận án
lựa chọn 7 nhóm vấn đề (7 nhóm tiêu chí cấp I) với 43 tiêu chí cụ thể

11


(cấp II) để xây dựng bộ tiêu chí lồng ghép BĐKH vào q trình
CĐCCKT Nam Trung Bộ.
Đối với Nhóm (1) Tiêu chí về thơng tin, dữ liệu BĐKH, để
đánh giá, đã đề xuất đánh giá dựa trên 03 tiêu chí (1) Cập nhật kịch
bản BĐKH và kế hoạch hành động ứng phó với BĐKH; (2) Cập nhật
thơng tin về rủi ro thiên tai cho người dân và (3) Cập nhật thông tin
về thiệt hại của người dân do BĐKH.
Đối với Nhóm (2) Tiêu chí lồng ghép BĐKH vào q trình
xây dựng chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển KTXH Nam
Trung Bộ, có 09 tiêu chí cơ bản để đánh giá đó là (1) Quy hoạch phát
triển kinh tế - xã hội của mỗi tỉnh, vùng được tích hợp các kịch bản
BĐKH và nước biển dâng; (2) Quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội
của mỗi tỉnh, vùng được tích hợp các nhiệm vụ, giải pháp giảm phát
thải khí nhà kính; (3) Quy hoạch sử dụng đất cấp tỉnh được cân nhắc
đầy đủ các yếu tố BĐKH và giải pháp ứng phó với BĐKH; (4) Kế
hoạch phịng chống thiên tai; (5) Kế hoạch triển khai Thỏa thuận
Paris; (6) Số lượng kế hoạch phát triển các ngành dễ bị tổn thương có
tính đến BĐKH/tổng số ngành dễ bị tổn thương của tỉnh, vùng; (7)
Số lượng quy hoạch phát triển các huyện/thành phố dễ bị tổn thương
có tính đến BĐKH/tổng số huyện/thành phố dễ bị tổn thương do
BĐKH; (8) Tỉnh có ban hành chính sách về thích ứng với BĐKH,
phịng chống thiên tai; (9) Tỉnh có ban hành chính sách về khuyến
khích đổi mới cơng nghệ, giảm nhẹ khí nhà kính, tiết kiệm năng
lượng, phát triển năng lượng tái tạo. Các chỉ tiêu cụ thể để đánh giá

được nêu trong.
Đối với Nhóm (3) Tiêu chí về thực hiện các nhiệm vụ, giải
pháp về BĐKH đã được phê duyệt trong các chiến lược, quy hoạch,
kế hoạch phát triển KTXH tỉnh, để đánh giá nhóm tiêu chí này, nhóm
tác giả đề xuất 07 tiêu chí cụ thể: (1) Số lượng quy hoạch, kế hoạch

12


thích ứng với thiên tai: bão, lụt, hạn hán đang hoạt động hoặc đã
được phê duyệt; (2) Số lượng các dự án ứng phó BĐKH được triển
khai đúng với quy hoạch, kế hoạch, chiến lược phát triển KTXH,
phát triển ngành đã được phê duyệt; (3) Số lượng các dự án giảm nhẹ
khí nhà kính được triển khai theo đúng quy hoạch, kế hoạch, chiến
lược phát triển KTXH, phát triển các ngành lĩnh vực đã được phê
duyệt; (4) Số kinh phí đầu tư ứng phó BĐKH trong các quy hoạch,
kế hoạch ứng phó BĐKH đã được thực hiện hoặc đã được phê duyệt;
(5) Số lượng các dự án, hoạt động hợp tác quốc tế về BĐKH được
triển khai trên địa bàn tỉnh; (6) Tỷ lệ vốn đầu tư ngân sách ƯPBĐKH
nhà nước và địa phương/Tổng đầu tư kinh tế xã hội địa phương; (7)
Tỷ lệ vốn đầu tư ƯPBĐKH của ngân sách/tổng đầu tư ƯPBĐKH của
xã hội tại địa phương.
Đối với Nhóm (4) Tiêu chí về huy động nguồn lực (tài chính,
nhân lực) nhằm ứng phó với BĐKH tại địa phương, nhóm tác giả đề
xuất 05 tiêu chí cụ thể gồm (1) Số lượt người tham gia vào các hoạt
động phòng chống thiên tai hàng năm; (2) Số lượng người tham gia
các hoạt động ƯPBĐKH hàng năm; (3) Số lượng các dự án do các tổ
chức NGOs tại địa phương về BĐKH và PTBV; (4) Số lớp tập huấn
về BĐKH và phòng chống thiên tai do địa phương tổ chức hàng năm
tính theo số lượng lớp có quyết định phê duyệt của Chính quyền từ

Trung ương đến cấp tỉnh; (5) Số cán bộ được đào tạo, tập huấn kiến
thức về BĐKH và phịng chống thiên tai.
Đối với Nhóm (5) Tiêu chí về kết quả và hiệu quả của quá
trình CĐCCKT của tỉnh nhằm thực hiện PTBV, nhóm tác giả đề xuất
10 tiêu chí thành phần, bao gồm (1) Tốc độ tăng tổng sản phẩm quốc
nội vùng (GRDP) trên địa bàn tỉnh đạt được so với quy hoạch phát
triển KTXH; (2) Thu nhập bình quân/người đạt được mục tiêu đề ra
trong quy hoạch phát triển kinh tế xã hội của tỉnh; (3) CĐCCKT theo

13


hướng tích cực, phù hợp với mục tiêu đề ra trong quy hoạch phát
triển kinh tế - xã hội của tỉnh; (4) Chuyển đổi cơ cấu lao động theo
hướng tích cực, phù hợp với mục tiêu đề ra trong quy hoạch phát
triển KTXH của tỉnh; (5) Tỷ lệ lao động trong các ngành dễ bị tổn
thương (nông nghiệp, lâm nghiệp, diêm nghiệp, thủy sản) chuyển đổi
sang khu vực phi nông nghiệp tăng lên; (6) CĐCCKT tại các địa
phương dễ bị tổn thương do BĐKH và thiên tai được chuyển đổi
theo hướng tích cực, giảm các ngành dễ bị tổn thương; (7) Tỷ lệ %
đất chuyển đổi mục đích từ nơng nghiệp sang các ngành kinh tế công
nghiệp và dịch vụ hàng năm; (8) Tỷ lệ các doanh nghiệp đổi mới
công nghệ theo hướng giảm phát khí nhà kính; (9) Tỷ lệ thay đổi thu
nhập bình quân của người dân địa bàn chịu ảnh hưởng BĐKH/Tỷ lệ
thay đổi thu nhập bình quân chung của địa phương; (10) Tỷ lệ % số
hộ gia đình được tiếp cận với nước sạch và hợp vệ sinh trên tổng số
hộ dân cư địa phương.
Đối với Nhóm 6 Tiêu chí về kết quả và hiệu quả của ứng phó
với BĐKH, phịng tránh thiên tai, đã đề xuất 06 tiêu chí cụ thể để
đánh giá, bao gồm (1) Diện tích đất nơng nghiệp hoặc đất ni trồng

thủy hải sản bị thiệt hại do các hiện tượng thiên tai và thời tiết cực
đoan hàng năm; (2) Thiệt hại về tiền do thiên tai và BĐKH trên địa
bàn tỉnh so với GRDP; (3) Số người chết do thiên tai, BĐKH trên địa
bàn tỉnh; (4) Số ngôi nhà bị thiệt hại do thiên tai, BĐKH và nước
biển dâng trên địa bàn tỉnh; (5) Tỷ lệ % đất nông nghiệp bị mất mùa
do thiên tai và dịch bệnh hàng năm trên tổng quỹ đất địa phương và
(6) Thay đổi tỷ lệ nghèo đói của người dân tại các vùng chịu ảnh
hưởng BĐKH hàng năm.
Đối với Nhóm (7) Tiêu chí phản ánh tính liên kết vùng trong
lồng ghép BĐKH vào q trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế, nhóm tác
giả đề xuất 03 tiêu chí để đánh giá, bao gồm: (1) Số lượng các dự án

14


ƯPBĐKH có tính liên vùng được triển khai hàng năm; (2) Số lượng
kinh phí của các dự án ƯPBĐKH liên vùng được triển khai hàng
năm và (3) Biên bản ghi nhớ, phối hợp với các tỉnh trong vùng, với
các tỉnh vùng lân cận trong phòng chống thiên tai và ứng phó với
BĐKH.

CHƢƠNG 5. ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP CHUYỂN ĐỔI CƠ
CẤU KINH TẾ CHO KHU VỰC NAM TRUNG BỘ NHẰM
ỨNG PHĨ VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU, ĐẢM BẢO PHÁT
TRIỂN BỀN VỮNG
5.1.

Các giải pháp về chính sách
Giải pháp chính sách chuyển đổi cơ cấu cho các tỉnh Nam

Trung Bộ phải xuất phát từ điều kiện và lợi thế cụ thể của từng địa
phương đối với từng lĩnh vực theo thế mạnh địa phương.
Vấn đề thứ nhất là định hướng chuyển đổi cơ cấu của tồn
vùng từ nơng lâm ngư nghiệp sang công nghiệp - nông nghiệp và
dịch vụ, lấy lợi thế biển, đất đai và tiềm năng tài nguyên thiên nhiên
(khoáng sản, năng lượng) làm thế mạnh trong thu hút đầu tư quốc tế
và trong nước. Những ngành có ưu thế phát triển ở đây là công
nghiệp dựa vào giao thông biển (cảng biển, nhiệt điện, công nghiệp
luyện kim, công nghiệp dầu khí); năng lượng tái tạo (điện gió, điện
mặt trời, địa nhiệt). Một số khu kinh tế biển đã được hoạch định cần
xúc tiến phát triển như: khu kinh tế Nhơn Hội, khu kinh tế Vân
Phong; v.v.
Vấn đề thứ 2 là chuyển đổi mạnh cơ cấu nông nghiệp truyền
thống sang nông nghiệp công nghệ cao gắn với tiềm năng về khai
thác tài nguyên biển và sự phong phú năng lượng tái tạo. Mặc dù, các
địa phương Nam Trung Bộ khan hiếm nguồn nước, nhưng chuyển
đổi từ trồng trọt và chăn nuôi truyền thống sang nông nghiệp công

15


nghệ cao sử dụng tiết kiệm nguồn nước, nhưng có thể nâng cao giá
trị sản phẩm. Các ưu thế phát triển nông nghiệp công nghệ cao đối
với các tỉnh Nam Trung Bộ có thể gồm: tiềm năng lớn về bức xạ mặt
trời, diện tích đất có khả năng canh tác trên đầu người lớn, chỉ tiêu sử
dụng nước thấp, sản phẩm đầu ra đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trong và
ngồi nước khơng bị hạn chế bởi lịch thời vụ.
Vấn đề thứ 3 là phát triển mạnh kinh tế du lịch gắn với biển
và gắn với đa dạng điều kiện tự nhiên và giá trị lịch sử văn hóa địa
phương như: các di sản lịch sử văn hoá (Thánh địa Mỹ Sơn, Đô thị

cổ Hội An, Bảo tàng Quang Trung và Điện thờ Tây Sơn, các di tích
văn hố Chăm, v.v.); các di sản và cảnh quan thiên nhiên (Di sản địa
chất Lý Sơn, Ghềnh Đá Đĩa, VQG Núi Chúa, v.v.).
5.2.

Các giải pháp về khoa học và công nghệ
Tập trung thu hút đầu tư trong và ngoài nước đối với các dự

án có trình độ cơng nghệ kỹ thuật cao, thơng qua đó thu hút nguồn
lực cơng nhân viên có trình độ cao tham gia vào cơ cấu dân cư, nâng
cao trình độ dân trí; sức sáng tạo của thế hệ dân cư trẻ địa phương
khi tham gia lao động trong các dự án đó.
Tập trung xây dựng các trung tâm khoa học công nghệ và
giáo dục địa phương. Trước hết là đầu tư nguồn lực vật chất và nhân
lực để phát triển các trường đại học và cao đẳng hiện có trong vùng
Nam Trung Bộ.
Thu hút sự quan tâm của giới khoa học trong nước và quốc tế
vào việc xác định các giá trị tài nguyên và lợi thế phát triển của
vùng, như: tài nguyên năng lượng tái tạo gió và mặt trời, các giải
pháp lưu giữ và phát triển nguồn nước ngọt, khai thác tiềm năng thế
mạnh của nguồn lợi biển và đại dương; v.v.

16


5.3.

Các giải pháp về phát triển nguồn nhân lực
Như đã nói trên, để tăng cường nguồn lực cần có giải pháp

đồng bộ về chính sách thu hút nguồn lao động trình độ cao thơng qua
các dự án, thơng qua các cơ chế kinh tế đối với người có trình độ tiến
sỹ trở lên, nâng cao trình độ cán bộ quản lý khoa học, giáo dục ở các
cấp. Sự thành công của một số địa phương như Lào Cai, Sơn La
trong việc thu hút nguồn lực trình độ cao thơng qua cơ chế kinh tế có
thể được các tỉnh Nam Trung Bộ xem xét để rút ra bài học cho địa
phương.
5.4.

Các giải pháp về liên kết vùng trong ứng phó với BĐKH
Giải pháp liên kết vùng có ý lớn trong thích ứng với BĐKH

vì tài nguyên thiên nhiên chịu ảnh hưởng của BĐKH mang tính liên
kết vùng. Xây dựng các quy hoạch kinh tế xã hội mang tính liên
vùng, liên ngành; Xây dựng các dự án hoặc chuỗi giá trị kinh tế
mang tính liên vùng như: chuỗi giá trị du lịch vùng; chuỗi sản phẩm
biển (chế biến thủy sản, nuôi trồng thủy sản, v.v.) liên vùng, cũng
như các sản phẩm chăn nuôi gia súc vùng khô hạn, thanh long, nho,
v.v; Tăng cường tính kết nối liên vùng trong ứng phó với BĐKH và
phòng chống thiên tai như: bão, lũ, hạn hán, dịch bệnh, v.v... trong
việc xây dựng cơ sở vật chất liên vùng thích ứng với BĐKH và hỗ
trợ trực tiếp giữa các địa phương trong điều kiện xảy ra thiên tai.

17


KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
A. KẾT LUẬN
Các kết quả nghiên cứu trình bày ở các phần trên thu được
trong quá trình nghiên cứu trong thời gian 2016-2018, bằng tổ hợp

các phương pháp nghiên cứu từ khảo sát thực địa tới phân tích đánh
giá trong phịng và các hội thảo có thể rút ra một số kết luận chính
của luận án:
1. Luận án đã tổng kết được các đặc điểm kinh tế xã hội của
Vùng NTB, với 05 tỉnh Nam Trung Bộ (Bình Định, Phú n, Khánh
Hồ, Ninh Thuận, Bình Thuận) về cơ bản vẫn còn là nền kinh tế
manh mún và chưa phát triển, hạ tầng kỹ thuật chưa đáp ứng yêu cầu
phát triển các ngành kinh tế hiện đại với thế mạnh chủ yếu dựa vào
lợi thế tự nhiên như kinh tế biển, liên kết vùng trong sản xuất và tiêu
dùng còn thấp, nguồn lực vốn và con người còn hạn chế.Trong 20
năm qua, cơ cấu kinh tế Vùng NTB đã có sự chuyển đổi tự phát và
dưới tác động thúc đẩy của chính sách ứng phó với BĐKH từ cơ cấu
kinh tế Nông nghiệp - Công nghiệp và Dịch vụ sang cơ cấu kinh tế
Công nghiệp - Dịch vụ - Nông nghiệp.Các nhân tố ảnh hưởng tới xu
hướng chuyển đổi cơ cấu ngành kinh tế của Vùng NTB bao gồm
những ưu thế về điều kiện tự nhiên và kết hợp với các giá trị văn hoá
lịch sử xã hội của vùng trong xu thế chung của quá trình phát triển
mạnh mẽ kinh tế xã hội của đất nước do quá trình đổi mới của đất
nước từ năm 1986 đến nay.
2. Luận án đã điều tra, phân tích và đánh giá được ảnh hưởng
của BĐKH tới phát triển kinh tế xã hội của Vùng NTB với các sản
phẩm cụ thể: các bản đồ tư liệu về ngập lụt theo các kịch bản nước
biển dâng; các bảng tính tốn bảng tính tốn về tính dễ bị tổn thương
của các huyện thuộc 5 tỉnh Bình Định, Phú n, Khánh Hồ, Ninh
Thuận và Bình Thuận; các bảng về tính thích nghi BĐKH của các

18


huyện trong vùng nghiên cứu. Kết quả tính tốn cho thấy, các địa

phương trong vùng nghiên cứu có tính tổn thương BĐKH cao, nhưng
khả năng thích ứng vào loại trung bình và thấp. Trong đó, các yếu tố
BĐKH ảnh hưởng mạnh mẽ đến vùng nghiên cứu là: thay đổi lượng
mưa; các dạng thiên tai bão, lũ, xói lở, sạt lở bờ biển bờ sơng, v.v.
3. Luận án đã phân tích cơ sở khoa học và thực tiễn, trên cơ
sở đó đề xuất được Bộ tiêu chí đánh giá lồng ghép BĐKH vào chính
sách chuyển đổi cơ cấu kinh tế các tỉnh Vùng Nam Trung Bộ gồm 7
tiêu chí cấp I gồm: (1) Nhóm tiêu chí về thơng tin, dữ liệu BĐKH;
(2) Nhóm tiêu chí lồng ghép BĐKH vào q trình xây dựng chiến
lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển kinh tế xã hội Nam Trung Bộ;
cơ chế, chính sách về BĐKH; (3) Nhóm tiêu chí về thực hiện các
nhiệm vụ, giải pháp về BĐKH đã được phê duyệt trong các chiến
lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển KTXH tỉnh; (4) Nhóm tiêu chí
về huy động nguồn lực (tài chính, nhân lực) nhằm ứng phó với
BĐKH tại địa phương; (5) Nhóm tiêu chí về kết quả và hiệu quả của
q trình CĐCCKT của tỉnh nhằm thực hiện PTBV; (6) Tiêu chí về
kết quả và hiệu quả của ứng phó với BĐKH, phịng tránh thiên tai;
(7) Tiêu chí phản ánh tính liên kết vùng trong lồng ghép BĐKH vào
quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế.
Mỗi nhóm tiêu chí cấp I được chia ra thành các tiêu chí cấp
II, tất cả 43 tiêu chí cấp II. Mỗi tiêu chí cấp II gồm nhiều tiêu chí cấp
III có thể đo đạc trực tiếp. Việc tính tốn thử nghiệm bước đầu Bộ
chỉ số đã được áp dụng cho tỉnh Bình Định.
4. Luận án nghiên cứu đồng thời đề xuất các giải pháp chung
về chuyển đổi cơ cấu kinh tế cho các địa phương NTB nhằm ứng phó
với BĐKH cụ thể gồm: các giải pháp về chính sách; các giải pháp về
khoa học cơng nghệ; các giải pháp về phát triển nguồn lực; các giải
pháp về liên kết vùng trong ứng phó BĐKH.

19

B.

KIẾN NGHỊ
Để Bộ tiêu chí có thể sử dụng vào thực tiễn công tác đánh

giá hành động và hiệu quả của chính sách ứng phó với BĐKH vùng
NTB; luận án đưa ra các kiến nghị sau:
1. Bộ tiêu chí do luận án mới biên soạn lần đầu, chắc chắn
cần phải được các ngành, các cấp và các tổ chức khoa học phân tích
đánh giá và hồn thiện trước khi áp dụng trong đánh giá hành động
và hiệu quả chính sách lồng ghép BĐKH trong quá trình chuyển đổi
cơ cấu kinh tế.
2. Các kết quả thu được của luận án có thể chuyển giao cho
các địa phương Vùng NTB làm cơ sở cho việc xây dựng chiến lược
và chính sách chuyển đổi cơ cấu kinh tế ứng phó với BĐKH.

20


DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC
CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ
1. Mai Kim Liên, Lưu Đức Dũng (2017), “Đánh giá tính bền vững
của cơ cấu kinh tế vùng duyên hải Nam Trung Bộ trong bối cảnh
biến đổi khí hậu”, Tạp chí Khí tượng Thủy văn, 681, 23-28.
2. Mai Kim Liên, Hoàng Văn Đại, Vũ Thị Phương Thảo, Bùi Văn
Hải (2018), “Đánh giá tính dễ bị tổn thương do tác động của biến đổi
khí hậu và nước biển dâng đến các ngành nông nghiệp, lâm nghiệp
và thủy sản vùng Nam Trung Bộ”, Tạp chí Khí tượng Thủy văn, 693,

30-40.
3. Mai Kim Liên, Hoàng Văn Đại, Lưu Đức Dũng, Nguyễn Diệu
Huyền (2018), “Nghiên cứu đề xuất bộ tiêu chí lồng ghép vấn đề
biến đổi khí hậu vào chính sách chuyển đổi kinh tế, đảm bảo phát
triển bền vững khu vực nam trung bộ,” Tạp chí Khí tượng Thủy văn,
694, 35-45.
4. Mai Kim Lien, Tran Duy Hien (2018), “A Study on Drought in the
South-central Region: Detection from the Observation and the Biascorrection Rainfall Projections of National Climate Change
Scenarios”, Vietnam Journal of Hydrometeorology, 01, 20-29.
5. Mai Kim Lien (2019), “Vulnerability Assessment of Climate
Change on Sea Level Rise Impacts on Some Economic Sectors in
Binh Dinh Province, Vietnam”, American Journal of Climate
Change, 8, 302-324. />
21