Lối sống gia đình ở cộng hòa dân chủ Đức

Xã h i h c s 2 - 1986

L I S NG GIA ÌNH
C NG HỒ DÂN CH

C

Phó ti n s J. GYSI
Vi n Xã h i h c và chính sách
xã h i C ng hồ Dân ch

c

Nói m t cách ng n g n, l i s ng gia đình là ph ng th c mà các thành viên gia đình s d ng đ làm
ch các quan h và đi u ki n xã h i, trên c s đó hình thành ph ng th c ng x trong gia đình. Vì th ,
t ng th các đi u ki n s ng c a m t gia đình quy t đ nh l i s ng c a gia đình đó trên c s th c hi n các
ch c n ng c a mình. đây, nhân t nh h ng quy t đ nh là nh ng đi u ki n khách quan s n sinh ra
đ ng th i quy đ nh các đ nh h ng giá tr và nhu c u c a các thành viên trong gia đình.
Vi c làm ch các đi u ki n xã h i, v i tính cách là đi u ki n c a gia đình, ch y u đ c xác đ nh b i
v trí c th c a các thành viên l n tu i (b m ) trong quá trình lao đ ng và b i t t c nh ng tác nhân n y
sinh t lao đ ng.
Thành ph n giai c p ho c t ng l p c a ch ng và v , trình đ h c v n và ngh nghi p, ch c v , thu
nh p, ho t đ ng xã h i c a h … là nh ng tiêu chí c b n đ phân tích l i s ng gia đình. Ngoài ra, c n
ph i chú ý t i các tác nhân b c hai, nh c u trúc gia đình, nhân kh u và lãnh th . Trên c s nh ng nét
chung trong l i s ng gia đình, nh ng khác bi t gi a các gia đình n y sinh t s k t h p m t cách khác
nhau các nhân t b c m t và b c hai nói trên.
L n đ u tiên trong nghiên c u xã h i h c gia đình C ng hồ Dân ch
c, ng i ta áp d ng ph ng
pháp h i theo c p, t c là g m m t b ng h i chung và hai b ng h i riêng. Ng i ta trao cho c p b n đ i
m t b ng h i chung, h có th bàn b c và đ a ra câu tr l i sau khi đã nh t trí v i nhau, khơng c n s có
m t c a nhà xã h i h c. Ngồi ra, m i ng i cịn nh n đ c m t b ng h i riêng mà h ph i tr l i riêng

r , ng i này không bi t đ n ý ki n ng i kia. Nhà xã h i h c có m t khi h tr l i b ng h i này. Ng i ta
còn ti n hành m t cu c ph ng v n sâu v nh ng v n đ có ch n l c tr c đ i v i m t trong hai ng i. ó
là tồn b tài li u thu th p đ c v m t gia đình nh t đ nh. Lo i b ng h i riêng đ i v i t ng ng i v cùng
m t v n đ là c n thi t không th thi u đ c cho vi c thu th p thông tin xã h i h c gia đình. Ch ng h n,
nó cho phép ki m tra và so sánh tác đ ng c a c c u xã h i, h c v n, ngh nghi p đ n ph ng th c ng
x trong gia đình.
Hình thái gia đình và c u trúc c a gia đình.
N m 1981, trong t ng s gia đình h t nhân có 56,4% gia đình h t nhân đ y đ (v ch ng v i con cái),
12,4% gia đình h t nhân khơng đ y đ (ch có b ho c m cùng v i con cái) và 31,2% c p v ch ng ch a
có con. Quy mơ trung bình m t gia đình h t nhân đ y đ là 3,7 ng i. Trong s các c p v ch ng, 55% có
1 con, 37,6% có 2 con,
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


Xã h i h c s 2 - 1986

60

J.GYSI

5,6% có 3 con và 1,5% có t 4 con tr lên (ch tính s con ch a đ n tu i tr ng thành). Trong t ng s các
gia đình khơng đ y đ (ch có m và con ch a tr ng thành) có 30,4% ch a k t hơn, 49,2% đã ly hôn,
10,7% đã k t hôn nh ng khơng s ng cùng nhau và 9,3% gố ch ng. S li u th ng kê cho th y hình thái
gia đình khơng đ y đ c ng nh hình thái chung s ng không k t hôn đang t ng lên. Chúng tơi coi hình
thái s ng chung là m t d ng chung s ng t ng t nh hình thái hơn nhân và gia đình gi a ng i đàn ông
và đàn bà cùng con cái c a h mà khơng có đ ng ký k t hơn, nh ng có nh ng địi h i nh c a đơi v
ch ng có đ ng ký k t hôn. 80% s c p chung s ng không đ ng ký k t hôn thu c l a tu i t 18 đ n 40.
Vi c đi u tra th c nghi m cho th y, th c ra đa s đ u mu n chung s ng có k t hơn. H n m t n a c p

s ng chung đ c h i bày t r ng h ch mu n chung s ng không k t hôn trong m t th i gian nh t đ nh mà
thôi. 80% nh ng ng i đã ly hơn đ u có ý đ nh s l p l i gia đình. S phát tri n nhanh chóng c a hình thái
s ng chung ngày càng ch ng t r ng nó và hơn nhân là hai giai đo n phát tri n c a quan h b n đ i, trong
đó hình thái s ng chung đ c xem nh là giai đo n ti n hôn nhân hay là giai đo n th nghi m kh n ng
b n v ng c a quan h đó.
Làm quen
53% c p đ c h i quen nhau trong các bu i sinh ho t v n hoá ho c g p g b n bè, 29% quen nhau
trong môi tr ng lao đ ng và h c t p. Các hình th c khác (tìm b n qua vi c đ ng báo, ngh phép…) ít
th y h n. Th i gian tìm hi u c a các c p b n đ i C ng hoà Dân ch
c là: 60% t d i 1 t i 3 n m,
20% t 3 t i 5 n m.
B n đ i và gia đình trong h th ng giá tr cá nhân.
Khơng ph thu c vào hồn c nh gia đình và các y u t xã h i khác, m t cu c s ng gia đình h nh phúc
cùng v i con cái và ng i b n đ i đ c xem là m t nhu c u vô cùng l n: 99% nh ng ng i đàn ông và
đàn bà đ c h i coi giá tr này là quan tr ng ho c r t quan tr ng trong cu c s ng.
Có m t m i liên h r t ch t ch gi a đ nh h ng giá tr gia đình và ngh nghi p: 61% ph n và 70%
nam gi i đ c h i coi ngh nghi p và gia đình quan tr ng nh nhau. Khi so sánh giá đình và ngh nghi p,
t l cho gia đình có ý ngh a l n h n ngh nghi p ph n cao h n 10% v i nam gi i. i v i câu h i
“Li u ng i ph n có nên ngh vi c đ ch m nom và giáo d c con cái không”, đa s nh ng ng i đ c
h i đ u cho là không c n thi t. 93% ph n coi ngh nghi p và vi c hoàn thành t t công vi c là quan
tr ng ho c r t quan tr ng. Tuy t đ i đa s ph n đ c h i đ u không quan ni m đ c m t cu c s ng mà
khơng có ho t đ ng ngh nghi p. “V i ng i ph n là gia đình, nam gi i là ngh nghi p”, cái đ nh
h ng giá tr truy n th ng y C ng hoà Dân ch
c ngày nay đã đ c kh c ph c hoàn toàn.
Nh ng k v ng v b n đ i và gia đình.
Nhìn chung, nh ng k v ng v b n đ i, hôn nhân và gia đình khơng có s khác bi t đáng k theo c
c u xã h i và gia đình. c ng i ph n l n nam gi i, k v ng bi u hi n s mong mu n hoà h p và
th ng nh t. Do nh ng bi n đ i m nh m v đ a v xã h i, ph n có nh ng k v ng sâu xa h n nam gi i
v nh ng giá t g n li n v i m t quan ni m xã h i ch ngh a v cu c s ng b n đ i nh : tơn tr ng nhau
tình u, bình đ ng, phát tri n ngh nghi p và thiên ch c làm m …

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


Xã h i h c s 2 - 1986

L i s ng…

61

Nh ng k v ng v m t tình c m nh : tôn tr ng l n nhau, tình u, lịng chung thu chi m v trí cao
nh t khơng ph thu c vào gi i tính ho c nhóm xã h i. Tơn tr ng l n nhau đ c th a nh n là nguyên t c
ng x chung không th thi u đ c và là b o đ m đ u tiên cho s t n t i và phát tri n quan h b n đ i và
gia đình. Có con và chung s ng v i chúng c ng là m t đ nh h ng giá tr hàng đ u đem l i ý ngh a cho
cu c s ng chung và cho các k v ng khác.
Nh ng k v ng liên quan đ n các ho t đ ng ch c n ng c a gia đình đ c s p x p theo th t nh sau:
phân chia vi c nhà h p lý, hoà h p v tình d c, cùng nhau s d ng t t th i gian t do, b n bè chung.
Trong nh ng k v ng liên quan t i phát tri n nhân cách, s nh t trí trong quan ni m chung v cu c
s ng đ c coi là đi u ki n quan tr ng góp ph n n đ nh quan h b n đ i và gia đình. ây là m t đ c tr ng
c a gia đình trong xã h i xã h i ch ngh a.
T đánh giá v tình tr ng chung c a quan h b n đ i và gia đình.
Vi c đánh giá tình tr ng quan h th c ti n c a đôi l a ph thu c vào c u trúc và m c quan tr ng c a
các k v ng. i u tra th c nghi m cho th y, các c p b n đ i đ u nh t trí r ng quan h c a h tr c h t
ph thu c vào các y u t theo th t nh sau:
- Tơn tr ng l n nhau.
- Tình u và g n bó tình c m m nh m .
- Hồ h p v tình d c.
- Cùng có chung nh ng s thích.
-T

ng đ ng v quan ni m s ng.

Nh ng gi a hai gi i có nh ng khác bi t nh t đ nh. Ph n đánh giá các d u hi u nghiêm kh c h n
nam gi i. H coi s hoà h p v tình d c và t ng đ ng v quan ni m s ng ít quan tr ng h n so v i nam
gi i. Khơng th y có s tách r i gi a k v ng v m t cu c s ng gia đình h nh phúc cùng con cái và k
v ng v tình yêu. Th nh ng ph n và nam gi i hi u m t cách khác nhau v tình yêu và s tôn tr ng
nhau. Trong khi nam gi i đ ng nh t hai đi u đó thì ph n l i có m t s tách bi t rõ ràng. Ph n nhìn
nh n tình yêu tr c h t m t tình c m trong cu c s ng đơi l a, và nhìn nh n s tơn tr ng nhau
ng x
c a ng i ch ng trong nh ng m t c b n c a đ i s ng gia đình hàng ngày - t c là thái đ c a anh ta đ i
v i con cái, vi c nhà và s bình đ ng. a s c p đ c h i coi tình yêu và s tôn tr ng nhau là n n t ng
c a đ i s ng gia đình, ch có 10% cho r ng n n t ng y là trách nhi m chung đ i v i con cái.
Hình th c ra quy t đ nh trong gia đình.
Nh ng bi n đ i trong đ a v xã h i c a ng i ph n đã d n đ n m t hình m u m i trong vi c ra
nh ng quy t đ nh c a gia đình t t c giai c p và t ng l p. 76% các gia đình đ c h i đ u có s bàn b c
dân ch gi a v ch ng v nh ng công vi c quan tr ng. Ph ng th c ra quy t đ nh có tính ch t t p th đó
cịn đ c b sung b ng nh ng quy t đ nh riêng c a t ng ng i: 18% v ho c ch ng t ra quy t đ nh riêng
trong m t công vi c nào đó. Hình th c này v a bi u hi n kh n ng c a m t trong hai ng i đ i v i m t
l nh v c, v a th hi n s tin t ng và nh t trí l n nhau. a s các c p v ch ng đã chung s ng lâu v i
nhau th ng ra quy t đ nh theo hình th c này.
B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


Xã h i h c s 2 - 1986

62

J. GYSI

Phân chia công vi c nhà
Trong nh ng n m 80, C ng hoà Dân ch
c v n t n t i khuynh h ng truy n th ng trong l nh v c
này: kh i l ng công vi c n i tr còn l n, ng i ph n còn ph i làm nhi u h n nam gi i, ng i ta v n
còn quan ni m r ng, trong vi c nhà, ng i ch ng ch đóng vai trị “tr th ”. H n 60% ng i v hàng ngày
ph i b ra t 2 đ n trên 4 gi , h n 80% ng i ch ng ph i b ra đ n 2 gi cho vi c nhà. Trình đ h c v n
và ngh nghi p càng cao thì kh i l ng vi c nhà và chênh l ch v th i gian nói trên gi a c p v ch ng
càng gi m đi. S phân chia vi c nhà không di n ra theo ki u “chia đ u” mà d a trên đ c đi m gi i tính
theo nguyên t c hi u qu (ai làm t t h n và nhanh h n, ng i đó s ti n hành cơng vi c đó).
M c dù ph n ph i làm vi c nhà nhi u h n, nh ng th i gian t do c a h không chênh l ch đáng k
so v i ch ng h (trung bình th i gian t do hàng ngày c a ph n là 2,06 gi , c a nam gi i là 2,27 gi ).
i u này là do th i gian làm vi c và th i gian đi đ ng c a ph n ít h n nam gi i, và nam gi i th ng
ph i làm thêm ho c gi ch c v lãnh đ o. C c u phân chia vi c nhà nh trên hồn tồn khơng có tính
ch t tiêu c c. a s ph n đ c h i đ u hài lịng và nói chung khơng c m th y vi c nhà là gánh n ng.
Th i gian t do trong gia đình
Vi c s d ng th i gian t do trong các gia đình t t c các giai c p và t ng l p
c đ u h ng theo các nhu c u c a con cái d i s d n d t c a b m .
Các ho t đ ng ch y u trong th i gian t do đ

C ng hoà Dân ch

c phân b gi m d n theo th t sau:

- Ch m sóc, d y d và ch i v i con cái.
- Xem vô tuy n truy n hình, nghe đài ho c nghe nh c.
- G p g b n bè và ng

i thân.

- Chuy n trò v các v n đ ngh nghi p.
- D o ch i.
- Làm v

n.

Trình đ h c v n và ngh nghi p càng t ng, thì vi c s d ng th i gian t do c a gia đình càng m r ng
và phong phú. Vi c tham gia vào công tác lãnh đ o và ho t đ ng xã h i kích thích s d ng th i gian t do
m t cách tích c c và hi u qu .
Mâu thu n trong gia đình.
Mâu thu n trong h u h t các gia đình th ng do nh ng nguyên nhân theo th t sau: chuy n l t v t
ng u nhiên, tính khí khác nhau, khơng nh t trí v cách giáo d c con cái, phân chia vi c nhà và nh ng v n
đ ngh nghi p c a đôi v ch ng. Th ng nh ng mâu thu n đó đ c t o nên b i hàng lo t nh ng tình
hu ng khác nhau:
- Ho t đ ng ngh nghi p, trách nhi m làm cha, làm m và ngh a v gia đình.
- Nh ng khuôn m u ng x trong cách giáo d c con cái và phân chia vi c nhà.
- Tình tr ng quá t i v tâm lý.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

www.ios.org.vn


Xã h i h c s 2 - 1986

L i s ng…

63

Ít bi u hi n rõ r t h n c và có tính ch t sâu xa h n là nh ng nguyên nhân nh : s thích s d ng th i
gian t do, ghen tuông, nh h ng x u c a ng i thân ho c b n bè, chuy n ti n nong và khác nhau v
quan đi m s ng.
Có 32% ph n và 26% nam gi i đ c h i đã m t đôi l n ngh đ n chuy n ly d , nh ng sau đó l i t
b ý ngh này vì m i liên h tình c m v i nhau và trách nhi m đ i v i con cái. Th nh ng 6% ph n và
3% nam gi i trong s đó hi n nay v n cịn gi ý ngh đó. Ph n l n đ u ngh r ng h có th t gi i quy t
đ c v n đ c a mình.
S n sàng trao đ i ý ki n là cách th c ph bi n đ gi i quy t các v n đ n y sinh. a s ng i đ c h i
đ u ch p nh n th o lu n v t t c các khía c nh quan tr ng trong quan h c a mình. Ph n th ng địi
h i v ch ng ph i thông c m nhau h n so v i nam gi i, ph n th ng mu n trao đ i và s n sàng nh c y
đ n ng i th ba h n. Trình đ h c v n và ngh nghi p càng cao, thì ng i ta càng s n sàng và tích c c
trao đ i ý ki n trong gia đình đ gi i quy t các v n đ n y sinh.
HOÀNG HÀ - TH C
l

NG

c thu t T p chí Dân s h c

1983 - C ng hồ Dân ch

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c

c

www.ios.org.vn