Vai trò của gia đình trong việc hình thành nhận thức về giới của trẻ em dân tộc Ê-đê hiện nay

VĂN HĨA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN

Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc

VAI TRỊ CỦA GIA ĐÌNH TRONG VIỆC HÌNH THÀNH
NHẬN THỨC VỀ GIỚI CỦA TRẺ EM DÂN TỘC Ê-ĐÊ
HIỆN NAY
Tạ Thị Thảo(1)

V

ai trò giới là tập hợp các hành vi ứng xử liên quan đến những đặc điểm giới tính và
năng lực thuộc về nam giới hoặc nữ giới (trẻ em trai hoặc trẻ em gái). Những vai trị đó
được quyết định bởi các yếu tố kinh tế, văn hóa, xã hội. Vai trị giới được phân chia thành ba
nhóm: vai trò sản xuất; vai trò tái sản xuất và vai trò cộng đồng. Mặc dù cả phụ nữ và nam
giới đều có khả năng tham gia thực hiện cả ba vai trò trên, nhưng tùy thuộc mỗi cộng đồng
người mức độ thực hiện các vai trị đó lại khác nhau và việc xã hội hóa vai trị giới ở mỗi
cộng đồng người sẽ mang đặc trưng của sự phân cơng lao động theo giới trong cộng đồng
đó. Bài viết làm rõ những nội dung liên quan đến vai trò của gia đình trong q trình xã hội
hóa vai trị giới cho trẻ em người Ê-đê, thể hiện trong các nội dung xã hội hóa và phương
thức xã hội hóa.
Từ khóa: Nhận thức về giới; xã hội hóa; vai trị của gia đình; vai trị giới; trẻ em dân tộc Ê-đê.
1. Quan niệm của người Ê-đê về vai trò giới
trong đời sống
Đặc điểm nổi bật trong văn hóa Ê-đê là chế độ
mẫu hệ điển hình, được phản ánh rõ nét trong các
lĩnh vực hơn nhân, gia đình, chế độ cư trú, chế độ
thừa kế tài sản, chế độ sở hữu đất đai theo luật tục
(Pơ Lăn). Do đó người phụ nữ Ê-đê có vị trí và
vai trị quan trọng khơng những trong đời sống
xã hội truyền thống, mà còn cả trong đời sống xã

hội hiện nay.
Khi đề cập đến quan niệm về con trai và con
gái, Luật tục Ê-đê quy định rõ: con gái như hạt
giống cây lúa, chính con gái là người khốc áo
qng chăn, là người giữ gìn cái nong, cái nia,
cái lưng của tổ tiên, ông bà (Ngơ Đức Thịnh, Chu
Thái Sơn, 1996).
Khi nhắc đến vai trị giới, trong quan niệm
truyền thống vẫn còn lưu giữ cho đến ngày nay
người Ê-đê sử dụng thuật ngữ ana gŏ (nồi cơm
cái) đối với phụ nữ, pô rông (người nuôi) đối với
nam giới. Trong quan niệm của người Ê-đê, vị trí
và vai trị của người nam giới và người phụ nữ
nói chung được thiết lập trên cơ sở yếu tố giới
tính và tuổi tác – đây là yếu tố quan trọng chi
phối mọi lĩnh vực trong đời sống của họ, nó diễn
ra một cách tự nhiên, gắn liền với cấu tạo cơ thể
và chức năng sinh học của phụ nữ và nam giới.

Trên cơ sở cấu tạo sinh học, người phụ nữ với
chức năng mang thai, sinh con nên phần lớn cơng
việc của họ gắn với phạm vi gia đình; người nam
giới có thể chất khỏe mạnh nên có xu hướng tham
gia những cơng việc bên ngồi phạm vi gia đình,
là lao động chính ni sống gia đình. Quan niệm
này vẫn được duy trì và được nhắc đến trong lễ
đón rể của người Ê-đê: đối với người vợ: gùi củi
lấy nước, làm rẫy trồng lúa, nuôi nấng con cháu,
xe bông, quay chỉ, dệt vải; đối với người chồng:
chăm lo công việc nương rẫy, trồng lúa cho vợ

con, nuôi con cháu vui sướng, có như thế gia đình
mới đơng vui, n ấm (Thu Nhung Mlo Duôn Du,
2001).
Sự phân công công việc giữa nam giới và phụ
nữ đã xác định vai trò của mỗi giới, hai vai trị
này có tính chất bổ sung cho nhau và phụ thuộc
lẫn nhau: người phụ nữ là người chủ gia đình, là
người quản lý tài sản nhưng lại phụ thuộc vào
người nam giới – lao động chính tạo ra của cải vật
chất ni sống gia đình và ngược lại. Tuy vậy có
điểm khác biệt trong mối quan hệ giới của người
Ê-đê so với các nhóm dân tộc phụ hệ đó là người
Ê-đê ln cố gắng đạt tới sự thống nhất về ý kiến
giữa người nam giới và người phụ nữ trước khi
đưa ra các quyết định đối với các vấn đề trong gia
đình (hơn nhân của con cái, làm nhà, mua sắm

Ngày nhận bài: 5/11/2017; Ngày phản biện: 22/11/2017; Ngày duyệt đăng: 10/12/2017
(1)
Đại học Khoa học - Đại học Thái Nguyên; e-mail:

81


Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc
đồ đạc lớn như chiêng, ché, đất đai,…) và ngồi
cộng đồng.
Thứ nhất: Vai trị sản xuất
Trong xã hội truyền thống, người Ê-đê sống
chủ yếu bằng canh tác nương rẫy. Trong canh

tác lúa truyền thống, người phụ nữ và nam giới
tham gia vào hầu hết các cơng việc như nhau, chỉ
có một vài cơng việc hồn tồn do nam giới làm
như: tìm đất, phát cây, chọc lỗ, đập lúa.
Hiện nay dưới tác động của quá trình phát
triển kinh tế - xã hội, bên cạnh canh tác lúa người
Ê-đê có trồng thêm một số loại cây cơng nghiệp
mang hiệu quả kinh tế như cà phê, ca cao, hồ tiêu.
Trong canh tác cà phê người đàn ơng đóng vai
trị lao động chính, họ làm hầu hết các cơng việc,
người phụ nữ chỉ làm một vài cơng việc như:
bón phân, tỉa chồi, làm cỏ, hái cà phê, phơi khô,
mang bán, trong đó những cơng việc này vẫn có
sự góp sức của người nam giới. Do thu nhập từ
nông nghiệp hiện nay khơng đáp ứng được chi
tiêu gia đình nên nhiều phụ nữ Ê-đê cũng phải
tham gia gánh vác kinh tế gia đình bằng các cơng
việc như: dệt thổ cẩm, bn bán hoa màu, giúp
việc gia đình, hái cà phê (theo mùa vụ),…như
vậy phụ nữ Ê-đê ngày nay đóng vai trị đáng kể
trong kinh tế gia đình bên cạnh người nam giới.
Sự hình thành các gia đình quy mơ nhỏ đã tạo
điều kiện cho người đàn ông phát huy vai trị là
pơ rơng - là người lao động chính để ni vợ con
của mình, tạo ra của cải vật chất.
Như vậy, quan niệm của người Ê-đê trong xã
hội truyền thống và hiện tại đến giờ vẫn không
thay đổi, người đàn ơng vẫn nắm giữ vai trị chính
trong hoạt động sản xuất kinh tế, người phụ nữ
mặc dù đã tham gia nhiều hơn vào hoạt động kinh

tế nhưng vẫn chỉ dừng ở mức độ hỗ trợ bên cạnh
người nam giới.
Thứ hai: Vai trị tái sản xuất
Gồm các hoạt động chăm sóc, ni dưỡng,
dạy dỗ (xã hội hóa)...giúp tái sản xuất dân số và
sức lao động. Những hoạt động này là thiết yếu
đối với cuộc sống con người, đảm bảo sự phát
triển bền vững của dân số và lực lượng lao động;
tiêu tốn nhiều thời gian nhưng không tạo ra thu
nhập. Người Ê-đê phân vai một cách rõ ràng đối
với mỗi giới, trong vai trị tái sản xuất, người phụ
nữ có trách nhiệm dạy dỗ con gái, cháu gái những
công việc quản lý gia đình, trơng nom tài sản do
ơng bà để lại, dạy con gái, cháu gái để sau này trở
thành một người con gái, một người vợ, người

82

VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN
mẹ. Đối với nam giới (người anh trai/em trai của
mẹ - người cậu - damdei) có trách nhiệm dạy con
trai kiến thức để làm người đại diện cho gia đình
mình, điều hành những cơng việc như: hơn nhân
(đi hỏi chồng cho chị/em/cháu gái), tang ma, làm
nhà, phân chia tài sản trong gia đình, trong dịng
họ mẹ. Người cha thuộc dịng họ khác nên khơng
đủ thẩm quyền để dạy con trai những vấn đề liên
quan đến quyền lợi của dòng họ vợ.
Thứ ba: Vai trò cộng đồng
Trong xã hội truyền thống, người phụ nữ Ê-đê

chỉ nắm giữ vai trò, trọng trách bên trong phạm
vi gia đình, cịn phạm vi bên ngồi gia đình là
của người nam giới theo hướng “nam ngoại, nữ
nội”. Người Ê-đê có một câu nói đầy hình ảnh
khi nói về vị trí của phụ nữ và nam giới trong gia
đình: “Anak êkei huă êsei hlăm dliê. Anak minê
huă êsei hlăm gŏ”, nghĩa là: “Con trai ăn cơm ở
rừng, con gái ăn cơm trong nồi”. Câu này ngụ ý
phụ nữ là người trong gia đình, cịn nam giới là
người ngoài cộng đồng.
Trong cộng đồng, nam giới điều hành những
việc quan trọng với các vai trị: Khua ƀn (chủ
buôn), khua pin êa (chủ bến nước), pô lăn (chủ
đất), pô ieo yang (thầy cúng), khua phat kđi
(người xử kiện) – vì người đàn ơng là người am
hiểu Luật tục. Đây cũng là trách nhiệm của họ, và
là tiêu chuẩn quan trọng được đánh giá cao trong
cộng đồng bn nói chung và trong gia đình của
vợ nói riêng. Trong gia đình truyền thống người
nam giới là người đóng vai trị quan trọng trong
việc gìn giữ và chuyển giao Luật tục cho các thế
hệ sau thông qua cách thức xã hội hóa những đứa
con trai. Cơng việc duy nhất liên quan đến phạm
vi cộng đồng là người phụ nữ có một vị trí quan
trọng, đó là bà thày bói kiêm chữa bệnh (mjâo) và
người đỡ đẻ (ƀuê). Do hạn chế trong hiểu biết về
Luật tục, chỉ xoay quanh các vấn đề: Hơn nhân,
gia đình, trách nhiệm của cha mẹ với con cái,
phần lớn những hiểu biết về luật tục của phụ nữ
Ê-đê là thông qua các cậu (anh/em trai của mẹ)

hoặc qua bà và mẹ, do đó những vấn đề liên quan
đến cộng đồng đều do người nam giới đại diện
gia đình đứng ra giải quyết.
Người đàn ơng Ê-đê chỉ đạt được thân phận
trong xã hội và được coi là bình đẳng với những
người đàn ông khác trong cộng đồng buôn khi anh
ta thơng qua hơn nhân để có được gia đình của
chính mình và trở thành người thay mặt gia đình
của anh ta khi tham gia ý kiến hoặc tham gia bất
kỳ hoạt động chung nào của buôn làng. Và cũng

Số 20 - Tháng 12 năm 2017


Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc
chỉ bằng con đường kết hơn thì người đàn ơng
mới đạt được các vị trí quan trọng như chủ bn,
chủ đất, bởi những vị trí này thực chất là thuộc
về gia đình vợ và vợ của anh ta. Người chồng
chỉ được xem là đại diện cho vợ và gia đình vợ,
trực tiếp đứng ra quản lý, điều hành công việc của
buôn. Cần thấy rõ rằng các vị trí quan trọng thực
chất là thuộc về phụ nữ chứ không phải chồng bà
ta, nhưng do sự phân cơng lao động truyền thống
theo giới tính, cho nên người phụ nữ không thể
trực tiếp nắm quyền lực mà giao lại cho người
chồng quản lý giúp. Quan niệm trên trở thành
một quy định bất thành văn về vai trò của từng
giới trong phạm vi gia đình và xã hội.
2. Phương thức xã hội hóa vai trị giới đối

với trẻ em người Ê - đê
Người Ê-đê cho đến nay vẫn duy trì ở mức độ
nhất định chế độ mẫu hệ, con cái vẫn theo dòng
họ mẹ. Mặc dù diễn ra những biến đổi trong đời
sống kinh tế - chính trị - xã hội, quá trình hội
nhập kinh tế đã làm cho vai trị của người đàn ơng
được củng cố thêm (vai trị kinh tế) và vị thế của
mẫu hệ có phần suy yếu đi, nhưng tính nữ trong
cộng đồng Ê-đê vẫn được đề cao. Trong quá trình
giáo dục và xã hội hóa trẻ em, người Ê-đê thực
hiện việc chuyển giao các giá trị, chuẩn mực,
khn mẫu hành vi theo giới tính của trẻ em, với
kỳ vọng lớn lên đứa trẻ sẽ trở thành người phụ nữ
với vai trò là ana gŏ, và người nam giới với vai
trị là pơ rơng.
Ở mỗi giai đoạn phát triển của trẻ, q trình
xã hội hóa sẽ diễn ra theo cách thức khác nhau.
Trong gia đình, cha mẹ và các thành viên giống
như những tấm gương phản chiếu cho trẻ em. Trẻ
em học cách thức hành động thông qua sự quan
sát và trực tiếp làm các công việc do cha mẹ và
người lớn trực tiếp dạy bảo, những hành vi của
trẻ có thể được thúc đẩy nếu nó phù hợp với vai
trị giới trong tương lai. Việc dạy dỗ con trẻ ở độ
tuổi này mang tính chất tự nhiên, người lớn chủ
yếu uốn nắn hành vi cư xử của con cái, người
Ê-đê rất ít khi trừng phạt hay trách mắng con trẻ
bởi họ quan niệm làm như thế sẽ làm cho yun
(hồn của người già mới mất nhập vào – mỗi đứa
trẻ sinh ra đều có yun) của đứa trẻ nổi giận và

khiến nó bị đau ốm.
- Sự ảnh hưởng của cha mẹ: Cha mẹ là những
người có ảnh hưởng nhiều nhất tới sự hình thành
vai trò giới trong những năm đầu đời của trẻ em.
Bằng việc quan tâm tới sự khác biệt giới, gia đình
khơng giống với các nhóm xã hội khác, được

Số 20 - Tháng 12 năm 2017

VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN
đặc trưng bởi mơi trường văn hóa – xã hội và sự
khác biệt giới ban đầu dựa trên đặc trưng sinh học
nhưng sau đó là dựa trên những quan hệ xã hội.
Gia đình là nơi hình thành những biểu trưng cho
sự khác biệt giới, từ đó hình thành nên các vai trị
giới. Đặc biệt trong gia đình những đặc điểm giới
của trẻ em chính là sự phản chiếu đặc tính giới
của cha mẹ.
Gia đình đảm nhận trách nhiệm xã hội hóa
giới cho trẻ em, bởi trong đó mối quan hệ giữa
người cha và người mẹ được xem là yếu tố cơ bản
cho sự hình thành những ý niệm về giới và mối
quan hệ giới cho trẻ em. Bản sắc giới và kỳ vọng
về phẩm chất, vai trò giới đối với trẻ em trai và
trẻ em gái sẽ được xã hội hóa trong mối quan hệ
giữa cha mẹ với con cái, và những kỳ vọng này
thay đổi theo thời gian, tức là quan niệm của cha
mẹ về con trai và con gái hiện nay có sự khác biệt
so với thời gian trước. Có nghiên cứu đã chỉ ra
rằng cha mẹ có kỳ vọng khác biệt về con trai và

con gái ngay khi sinh con ra. Cha mẹ sẽ là những
tác nhân xã hội hóa đầu tiên đối với trẻ em, trẻ
em được dạy những khuôn mẫu giới thông qua
những cách thức khác nhau: cách họ cho trẻ em
ăn mặc, cách trang trí phòng trẻ em, đồ chơi cho
trẻ em, thái độ và hành vi đối với trẻ em.
Đối với dân tộc Ê-đê, khi đứa trẻ được sinh ra
trong vòng một tháng, họ tiến hành một nghi lễ
có tên gọi là Prăp Yun (Lễ đặt tên), trước khi tiến
hành lễ người ta làm một lễ cúng Yang hah Buê
(thần Thiện để che chở sinh mệnh cho đứa trẻ và
người mẹ). Trong lễ đặt tên, nhiệm vụ của đứa trẻ
trai và đứa trẻ gái bắt đầu được xác lập, cha mẹ
tùy theo giới tính của đứa trẻ mà đặt đồ chơi cho
phù hợp. Nếu đứa trẻ là con trai thì sẽ làm các đồ
vật như: dùi, đục, dao gọt, cung tên, khiên, đao,
nỏ, xà gạc, ống đựng mũi tên,…Nếu đứa trẻ là
con gái sẽ làm khung dệt vải, gùi, xa, quay sợi,
chỉ,…Con vật hiến sinh trong lễ này thường là gà,
nếu là con trai thì dùng gà trống, cịn nếu là con
gái thì dùng gà mái tơ. Thầy cúng (pô iêo yang)
được mời đến cúng cho đứa bé chóng lớn, nên
người, giỏi giang. Con gái thì dệt vải giỏi, cịn
con trai thì có tài săn bắn. Như vậy, với nghi lễ
này, người Ê-đê đã xác lập bổn phận, trách nhiệm
của đứa con theo giới tính của nó.
Như vậy có thể thấy những khn mẫu hành
vi này trẻ em được các bậc cha mẹ uốn nắn ngay
từ nhỏ, nhằm chuẩn bị cho trẻ em trai và trẻ em
gái đảm nhận vai trò tương ứng với giới tính của

mình trong tương lai.

83


Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc
- Sự ảnh hưởng của các thành viên trong gia
đình:
Trong quan niệm của người Ê-đê, gia đình là
một tập hợp những người gắn bó với nhau bởi
quan hệ huyết thống, sống chung dưới một mái
nhà, cùng lao động, sở hữu chung, gia đình phải
có tổ tiên, ông bà, cha mẹ sinh ra các anh em
trong nhà. Tại các cộng đồng người Ê-đê sinh
sống tại tỉnh Đăk Lăk hiện nay, tồn tại hai loại
hình gia đình đó là gia đình truyền thống và gia
đình hạt nhân. Gia đình truyền thống là gia đình
có ít nhất từ hai cặp hôn nhân cùng con cháu sinh
sống dưới một mái nhà, cùng lao động, cùng sở
hữu. Cịn gia đình hạt nhân là gia đình có một cặp
hơn nhân cùng con cái chưa kết hôn của họ sống
trong một ngôi nhà.
Đối với loại hình gia đình đa thế hệ (gia đình
truyền thống) có từ 3 thế hệ trở lên, có thể có các
cặp quan hệ: cha mẹ - con cái; vợ - chồng; chị em
gái – anh em trai; ông bà – các cháu; cậu dì – các
cháu. Với loại hình gia đình này, trẻ em dân tộc
Ê-đê sẽ chịu ảnh hưởng xã hội hóa từ hầu hết các
thành viên trong gia đình. Trong xã hội truyền
thống và cho đến nay trẻ em người Ê-đê vẫn được

xã hội hóa giới theo giới tính. Ngồi giờ đi học
ở trường, các em vẫn phải tham gia làm những
cơng việc gia đình để phụ giúp gia đình. Vào mùa
thu hoạch (lúa, cà phê) tỷ lệ trẻ em người Ê-đê bỏ
học chiếm tương đối cao do các em phải phụ giúp
gia đình thu hoạch rẫy.
Ở độ tuổi trước 9 tuổi, trẻ em Ê-đê rất gắn bó
với bà – người đẻ ra mẹ, bà cũng là người trực
tiếp chỉ bảo trẻ em cách làm việc nhà, dạy chúng
cách giao tiếp với các thành viên khác trong gia
đình. Bước sang tuổi thứ 9, con gái bắt đầu học
cách giã gạo, sàng gạo, nấu cơm, đi lấy củi. Lớn
hơn chút nữa (từ 10 - 12 tuổi), các em được học
dệt vải với bà, mẹ hoặc các dì. Các em học các kỹ
năng trong công việc hàng ngày thông qua bạn
bè như: hái rau, măng, lấy củi trong rừng. Con
trai bắt đầu theo cha đi làm rẫy trồng cà phê. Q
trình xã hội hóa của người con trai thơng qua hai
người đàn ơng đóng hai vai trị quan trọng khác
nhau trong gia đình, đó là cha và các cậu – amiêt
(anh, em trai của mẹ). Ngay từ khi trẻ em còn bé,
trách nhiệm của người cậu đối với các cháu rất
quan trọng, từ lần cắt tóc đầu tiên, phải do chính
tay người cậu cắt, khi trẻ em bị ốm, người cậu là
người đi tìm thầy mjâo và trong dịp này người
cậu cũng là người đảm nhận trách nhiệm chuẩn bị
vật hiến sinh theo chỉ dẫn của thầy lang.

84

VĂN HĨA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN
Cậu con trai càng ít gắn bó với người bố
bao nhiêu thì sẽ càng gần gũi với người cậu bấy
nhiêu, chúng thích ở cạnh người cậu để học hỏi
mọi điều về cuộc sống. Quan hệ cậu/cháu là một
trong những quan hệ tốt đẹp nhất có thể có giữa
hai người đàn ơng thuộc hai thế hệ nối tiếp nhau.
Trong khi con trai ngày càng ít gắn bó với cha mối liên lạc tình cảm xuất phát từ sự tiếp xúc mật
thiết trong quãng đời ấu thơ mờ nhạt dần đi, càng
trưởng thành mối dây tình cảm do tiếp xúc chặt
chẽ với cha thời ấu càng yếu đi, thì cậu ra lại
càng ngày càng gần gũi hơn với ông cậu...
Người cậu truyền đạt những kỹ thuật thiết yếu
như đan lát gùi, đặt bẫy thú, dạy cháu trai đi săn.
Nếu người cậu đặc biệt thành thạo một lĩnh vực
nào đó thì ơng thường truyền kiến thức lại cho
một trong những đứa cháu trai của mình, bởi đó
mới thực sự là người duy trì truyền thống của gia
đình ơng.
Bên cạnh đó, cịn diễn ra q trình xã hội hóa
vai trò giới giữa trẻ em với nhau: Trẻ con dân tộc
nếu có em, chính chúng là người cõng nó, cho nó
ăn uống và chăm sóc nó. Khi bố mẹ giao em cho
chúng, bản thân chúng thấy mình có trách nhiệm
với em của mình.
Như vậy có thể thấy rõ ràng sự phân cơng
cơng việc trong gia đình theo giới tính là phương
thức xã hội hóa vai trị giới ở trẻ em mà người
Ê-đê lựa chọn. Sự phân công này càng ngày càng
trở nên rõ ràng khi trẻ càng lớn lên. Trẻ em gái

làm những công việc mà bà và mẹ chúng đã làm,
trẻ em trai làm những công việc mà cha và cậu
chúng làm. Theo thuyết chức năng, trẻ em phải
chấp nhận hàng loạt những vai trò được coi là
phù hợp với giới tính của chúng để từ đó hịa
nhập vào cộng đồng và làm tốt vai trị của mình
trong tương lai với tư cách là người phụ nữ hay
người nam giới. Sự hội nhập này mang tính chức
năng đối với cá nhân và xã hội.
Nhìn chung ở phạm vi xã hội, sự phân công
lao động theo giới truyền thống đã mờ nhạt dần
cùng với sự biến đổi kinh tế - xã hội, và sự đa
dạng về cơ cấu nghề nghiệp trong cư dân. Nhưng
trong phạm vi gia đình, quan niệm trên vẫn còn
khá đậm nét mà điều này được thể hiện rõ qua
những loại hình cơng việc mà phụ nữ và nam giới
làm hàng ngày. Dưới tác động của nền kinh tế thị
trường, cơ cấu nghề nghiệp của người Ê-đê cũng
có sự thay đổi. Ngồi canh tác nương rẫy trồng
lúa, người Ê-đê cịn trồng thêm cây cơng nghiệp
mang lại hiệu quả kinh tế cao như cà phê, hồ tiêu,

Số 20 - Tháng 12 năm 2017


Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc
ca cao; sự mở rộng quy mơ sản xuất cùng với nhu
cầu chi phí sinh hoạt tăng lên nên phụ nữ người
Ê-đê cũng tham gia vào q trình sản xuất bên
cạnh chồng mình, đóng vai trị đáng kể trong phát

triển kinh tế gia đình. Sự thay đổi này làm cho
cách nhìn nhận về vai trị chủ yếu của người nam
giới trong hoạt động sản xuất có phần bớt nặng nề
hơn, vì trong xã hội truyền thống người nam giới
đóng vai trị chính, là người ni sống gia đình.
Bên cạnh đó, trong hoạt động tái sản xuất, người
nam giới cũng đã phụ giúp phụ nữ các cơng việc
chăm sóc gia đình như: chăm sóc và giáo dục con
cái, một số công việc nhà.
Đối với người Ê-đê, vai trị giới của trẻ em
được xã hội hóa trực tiếp thơng qua các thành
viên trong gia đình. Theo đó người bà, mẹ đóng
vai trị chủ yếu trong việc dạy bảo trẻ em gái
những công việc nhà, những kỹ năng để trở thành
người phụ nữ tốt sau này, đảm nhiệm tốt vai trò là
ana gŏ; trẻ em trai được học hỏi các vai trị giới
thơng qua người cha và người cậu để trở thành pơ
rơng, có trách nhiệm lo sự tồn tại vật chất của gia
đình. Điều này cho thấy, mặc dù có sự thay đổi
ít nhiều nhưng về cơ bản sự phân cơng lao động
trong gia đình và ngồi xã hội ở người Ê-đê hiện
nay vẫn dựa trên tiêu chí cơ bản là giới tính.
Mặc dù sự phân cơng lao động theo giới truyền
thống đã mờ nhạt dần cùng với sự biến đổi kinh
tế - xã hội và sự đa dạng trong cơ cấu nghề nghiệp
trong cư dân, song trong phạm vi gia đình, quan
niệm trên vẫn cịn khá đậm nét mà điều này được
thể hiện rõ qua những loại hình cơng việc mà phụ

VĂN HĨA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN

nữ và nam giới làm hàng ngày. Trong thực tế, phụ
nữ và nam giới vẫn đang thực hiện trách nhiệm
và bổn phận được gắn cho từng giới trong gia
đình như cha mẹ, ông bà của họ ngày xưa, nhất là
ở vùng nông thôn, nơi điều kiện kinh tế - xã hội
còn chậm phát triển, cư dân phần lớn sống bằng
sản xuất nông nghiệp.
Tài liệu tham khảo
[1] Anne De Hautecloque-Howe (2004),
Người Ê-đê: Một xã hội mẫu quyền, NXB. Văn
hóa Dân tộc;
[2] Thu Nhung Mlo Dn Du (2000), Vai
trị của người vợ và người chồng trong gia đình
truyền thống của người Ê-đê, Tạp chí Nghiên cứu
Đơng Nam Á, số 2, 66-72;
[3] Thu Nhung Mlo Duôn Du (2001), Người
phụ nữ Ê-đê trong đời sống xã hội tộc người,
Luận án Tiến sĩ lịch sử;
[4] Nguyễn Thị Hạnh (2004), Mẫu hệ, phụ nữ
Ê-đê và kinh tế hộ gia đình, NXB. Nơng nghiệp;
[5] Phạm Quỳnh Phương (2015, Giới, tăng
quyền và phát triển – Quan hệ giới từ góc nhìn của
người dân tộc thiểu số ở Việt Nam, NXB. Thế giới;
[6] Nguyễn Minh Tuấn (2012), Bình đẳng
giới trong gia đình người dân tộc Ê-đê ở Đắk
Lắk, Tạp chí xã hội học, số 2 (118), trang 81-89;
[7] Ngô Đức Thịnh, Chu Thái Sơn (1996),
Luật tục Ê-đê, NXB. Chính trị Quốc gia, Hà Nội;
[8] Hồng Bá Thịnh (2014), Giáo trình xã hội
học về giới, NXB. Đại học Quốc gia, Hà Nội.

THE ROLE OF FAMILY IN GENDER AWARENESS FORMATION OF
E-DE ETHNIC MINORITY CHILDREN NOWADAY
Abstract: Gender roles are the assemply of behaviors that relate to gender characteristics
and abilities to male or female (male or female children). These roles are determined by
economic, cultural and social factors. Gender roles are divided into three groups: production
role; reproduction role and community role. Although both men and women are capable of
engaging in all three roles, the level of performance of these roles varies from one community
to another, and the socialization of gender roles in each of these roles. The community will be
characterized by the gender division of labor within the community. The article clarifies the
contents related to the role of the family in the socialization of gender roles for E-de children,
reflected in the contents of socialization and mode of socialization.
Keywords: Gender awareness; socialization; the role of the family; gender roles; E-de
ethnic minority children.
Số 20 - Tháng 12 năm 2017

85