Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử ở trường THPT

MỤC LỤC
Trang
I.PHẦN MỞ ĐẦU …………………………………………………………… 1
I.1 .Lý do chọn đề tài ……………………………………………………........ 1
I.2. Mục tiêu nghiên cứu …………………………………………………… 2
I.3 .Đối tương nghiên cứu …………………………………………………… 2
I.4. Phương pháp nghiên cứu ………………………………………………… 2
II.PHẦN NỘI DUNG …………………………………………………………2
II.1.Cơ sở lí luận của đề tài …………………………………………………. 2
II.2.Thực trạng vấn đề nghiên cứu ………………………………………….. .3
II.3. Nội dung ………………………………………………………………….4
III.PHẦN KẾT LUẬN . ……………………………………………………… .
III.1 .Kết luận ………………………………………………………………. 17
III.2 .Một số kiến nghị ……………………………………………………… 18
TÀI LIỆU THAM KHẢO …………………………………………………….19

1


I.MỞ ĐẦU
I.1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

-Gi dục lịch sử là một môn khoa học,việc nghiên cứu giảng day lịch sử
ở trương phổ thông gắn liền với nhiệm vụ giáo dục thế hệ trẻ,phục vụ các chế độ
chính trị khác nhau.Việc dạy học lịch sử được coi trọng vì :”Con người tương lai
phải nắm vững kiến thức lịch sử dân tộc và thế giới để có thể giúp họ trở thành
người chủ có ý thức trên hành tinh chúng ta…”
Mơn lịch sử ở trường phổ thơng có vị trí chức năng và nhiệm vụ quan
trọng để đào tạo,giáo dục thế hệ trẻ.Chương trình lịch sử ở trường phổ thơng bao
gồm các kiến thức khái quát,cụ thể về lịch sử từng quốc gia dân tộc.Do vậy
lượng kiến thức vô cùng rộng lớn cả với thầy và trò.Việc học tập lịch sử không

phải cung cấp một số kiến thức,và mẩu chuyện về quá khứ mà trang bị cho học
sinh những kiến thức khoa học.Lịch sử là hiện tượng khách quan,tồn tại độc
lập,không lệ thuộc vào nhận thức của con người.Nhận thức là một q trình từ
khơng biết đến biết,từ hiểu sơ lược đến hiểu sâu sắc.Vì vậy nội dung dạy học
lịch sử tuy gồm những kiến thức tương đối ổn định song vẫn phản ánh kịp thời
những thành tựu mới của khoa học lịch sử.
Qúa trình dạy học lịch sử là quá trình nhận thức,nó khơng chỉ có nội dung
mà cịn có phương pháp dạy học,bởi vậy việc đổi mới nội dung gắn liền với đổi
mới phương pháp. Hưởng ứng công cuộc đổi mới trong giáo dục ở nước ta hiện
nay mà trọng tâm của đổi mới chương trình và sách giáo khoa giáo dục phổ
thông là tập trung đổi mới phương pháp dạy học, thực hiện dạy học dựa vào
hoạt động tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh với sự tổ chức và hướng dẫn
thích hợp của giáo viên, nhằm phát triển tư duy độc lập, góp phần hình thành
phương pháp và nhu cầu, khả năng tự học, tự bồi dưỡng hứng thú học tập, tạo
niềm tin và vui thích trong học tập.
Để thực hiện mục tiêu và nội dung dạy học, vấn đề đổi mới phương
pháp dạy học theo triết lý lấy người học làm trung tâm được đặt ra một cách bức
thiết. Bản chất của dạy học lấy người học làm trung tâm là phát huy cao độ tính
tự giác, tích cực, độc lập, sáng tạo của người học.
Để làm được điều đó thì vấn đề đầu tiên mà người giáo viên cần nhận
thức rõ ràng là quy luật nhận thức của người học. Người học là chủ thể hoạt
động chiếm lĩnh tri thức, kỹ năng, kỹ xảo và thái độ chứ khơng phải là “cái bình
chứa kiến thức” một cách thụ động.
Trong thực tế hiện nay, còn nhiều học sinh học tập một cách thụ động,
chưa có khả năng tự học, chỉ dựa vào những kiến thức do giáo viên truyền đạt,
rồi học thuộc lòng nên khi quên một chữ đầu là quên tất cả. Học sinh chỉ học
bài nào biết bài đấy, cô lập nội dung của các mơn, phân mơn mà chưa có sự liên
hệ kiến thức với nhau vì vậy mà chưa phát triển được tư duy logic và tư duy hệ

2

thống. Sử dụng sơ đồ tư duy giúp các em giải quyết được các vấn đề trên và
nâng cao hiệu quả học tập. Đó cũng chính là lí do để bản thân tôi áp dụng
phương pháp “ Sử dụng sơ đồ tư duy để phát huy tính tích cực trong dạy học
lịch sử ở trường THPT” với mong muốn nhỏ là góp phần nâng cao chất lượng
bộ mơn,giúp cho HS u thích mơn lịch sử.
I.2 .MỤC DÍCH NGHIÊN CỨU:
Đề tài hướng dẫn học sinh THPT có thể hệ thống hóa kiến thức bằng sơ đồ,
qua đó các em sẽ nhìn được tổng thể kiến thức một cách ngắn gọn nhưng đầy
đủ, rút ngắn được thời gian ôn tập củng cố, giúp học sinh hiểu bài, nắm được
kiến thức cơ bản và nhớ lâu.
I.3 ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu mà tôi áp dụng cho đề tài là học sinh cả 2 khối
11,12 của trường THPT
I.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Tôi đã vận dụng vào quá trình dạy học của mình cấp phổ thơng trung học
trong đó đặt học sinh vào vị trí trung tâm để phát huy được tính tích cực của học
sinh.sự say mê hứng thú của học sinh trong học tập bộ môn Lịch sử bằng sơ đồ
tư duy
II. NÔỊ DUNG CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
II.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến
Để đánh giá một tiết dạy có hiệu quả hay khơng đều do kĩ năng vận dụng
tốt các phương pháp giúp học sinh hiểu bài, nắm bài. Chính vì vậy mà kĩ năng
sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy học Lịch sử có ý nghĩa rất lớn.Và thông qua việc
đưa sơ đồ tư duy vào dạy học ở trường THPT, người giáo viên phải có kĩ năng
vận dụng tốt thì chất lượng tiết dạy mới có hiệu quả cao.
Mục tiêu đào tạo là cái đích mà giáo dục phải đạt đến. Xuất phát từ mục
tiêu đào tạo mà định ra chương trình, nội dung giáo dục và điều quan trọng là
định ra phương pháp giáo dục. Một phương pháp giáo dục có một sản phẩm giáo

dục tương ứng. Nhiệm vụ của mỗi thầy giáo, cô giáo hôm nay là phải làm thế
nào để giúp cho học sinh nắm được kiến thức cơ bản của bộ mơn trên cơ sở hoạt
động học tập của chính các em dưới sự hướng dẫn của thầy để từ đó giáo dục
cho các em tính độc lập suy nghĩ, tính sáng tạo, có đủ bản lĩnh để đi vào các lĩnh
vực của cuộc sống. Giảng dạy lịch sử là một công việc hết sức phức tạp,rất dễ sa
vào nêu các sự kiện một cách khô khan,nặng nề thiếu sinh động,bởi vậy địi hỏi
người giáo viên phải có phương pháp lịch sử,trình bày rõ sự phát triển của lịch
sử đúng như nó đã diễn ra với những sự kiện và tư liệu chính xác.Trong đó việc
phát huy tính tích cực chủ động của học sinh được coi trọng đặc điểm.Bởi
vậy,với vai trò chủ đạo,người giáo viên phải biết gây hứng thú học tập bộ

3


mơn.Phải hướng học sinh thực hiện vai trị chủ động của mình,từ đó giúp cho
học sinh gắn liền kiến thức với tri thức cuộc sống.
II.2 THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ TRƯỚC KHI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN
Một thực tế hiện nay là học sinh rất ít chú ý đến bộ mơn này (Trừ nhũng
học sinh theo khối C),tự bản thân các em coi đó là mơn phụ,bởi vậy trong giờ
học các em chỉ ghi chép những điều mà giáo viên ghi lên bảng (hoặc đọc chậm)
và nhắc lại nội dung các vấn đề vừa nghe thầy giảng.Rõ ràng như vậy là không
gây hứng thú như học sinh và không phát huy được tính tích cực chủ động của
học sinh.Bởi vậy để một giờ học lịch sử đạt hiệu quả,học sinh có hứng thú ham
học thì với vai trị chủ đạo người giáo viên phải phát huy tính tích cực,chủ động
sáng tạo trong học tập của học sinh.Từ sự kiện,hiện tượng lịch sử phải đi sâu
phân tích vào vấn đề,tiến tới hiểu cả một q trình lịch sử,qua đó học sinh tiếp
thu được những kiến thức mới và xây dựng tích cực bài học trên lớp sáng
tạo,chủ động trong lĩnh hội kiến thức.
Bộ mơn Lịch sử ở trường phổ thơng có vị trí chức năng và nhiệm vụ quan
trọng trong việc đào tạo và giáo dục thế hệ trẻ . Nhưng hiện nay học sinh ( ngay

cả quan niệm của một số phụ huynh ) lại ít chú ý học đến mơn này:
Thứ nhất: Quan niệm của các em học Sử chỉ vì đó là một mơn học chính
khố, chỉ vì điểm trung bình của bộ mơn có ảnh hưởng đến việc xét duyệt lên
lớp và khen thưởng . Khối lượng học sinh theo khối C rất ít , đặc biệt theo quan
niệm của các em mơn Sử cũng là bộ mơn khó so với hai mơn Văn và Địa . Tình
trạng đó tất nhiên do nhiều nguyên nhân gây nên . Có thể là do quan niệm không
đúng về bộ môn , do quĩ thời gian học ở trường và ở nhà ít , do thiếu thốn về cơ
sở vật chất nói chung và đồ dùng dạy học mơn Lịch sử nói riêng... Nhưng phải
thừa nhận một nguyên nhân rất quan trọng là do kết quả , chất lượng giảng dạy
của chính những giáo viên dạy lịch sử hiện nay...
Thứ hai: Mặc dù đã suy nghĩ, cải tiến, thậm chí nhiều giáo viên sử dụng cả
phương tiện dạy học hiện đại ( máy chiếu đa năng, đèn chiếu hắt... ) . Song nhìn
chung vẫn là hoạt động của thầy ở trên lớp . Qua khảo sát , trao đổi sau các giờ
dạy học và giờ thao giảng bộ môn Lịch sử ở nhiều trường phổ thơng , có thể
thấy lối giảng dạy khá phổ biến hiện nay là thầy trình bày từng mục của sách
giáo khoa, đặt ra một vài vâu hỏi ( thường chỉ là nhắc lại những kiến thức đã học
hoặc vừa học ) cho học sinh rồi kết hợp ghi lên bảng một vài ý để học sinh ghi
chép vào vở. Suốt giờ học, học sinh chỉ làm mỗi việc ghi chép những điều giáo
viên ghi trên bảng ( hoặc đọc chậm ) vào vở và nhắc lại nọi dung các vấn đề vừa
nghe. Rõ ràng, giảng dạy như vậy không thể gây hứng thú , không thể phát huy
tính tích cực , chủ động và sáng tạo của học sinh trong việc học tập mơn lịch sử.
Vì vậy, nhìn chung chất lượng dạy học Lịch sử hiện nay không cao.
Thứ ba: Việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hố người
học là cần thiết , phù hợp với nguyện vọng của giáo viên và học sinh . Tuy
nhiên, muốn đổi mới phương pháp phải đồng thời cải tiến về mặt nội dung , hình
thức trên lớp , phương tiện dạy học và cả ý thức xã hội . Nội dung dạy học còn

4

nặng nhiều sự kiện , hiện tượng trong một bài Lịch sử sẽ dẫn đến tình trạng dạy
học nhồi nhét. Học sinh học Sử mà chỉ nhận thức ý nghĩa giáo dục, lý luận của
quá khứ mà không thấy ý nghĩa thực tiễn ( đúng hơn là thực dụng , tức là học để
thi cử ) thì sẽ khơng quyết tâm, khơng say sưa, dẫn đến tình trạng học đối phó.
Thứ tư: Cần mạnh dạn thay đổi quan điểm về bài trên lớp , cấu trúc của giờ
học , đánh giá kiểm tra cho điểm . Cho đến nay, khi bước vào đầu giờ học, học
sinh, học sinh đã biết được cấu trúc của giờ học với các bước lên lớp của người
Thầy đã tỏ ra lỗi thời . ổn định lớp , kiểm tra bài cũ ( 1 đến 2 em).
-Thầy giảng bài mới theo kiến thức sách giáo khoa, củng cố dặn dị... Cờu
trúc của giờ học đó không gây được hứng thú, bất ngờ cho học sinh, Các em
đoán được ý đồ sư phạm của thầy và tìm cách đối phó hoặc thụ động tn thủ
theo những bước đó .
- Phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy bài mới, củng cố bài phù hợp
tâm sinh lý lứa tuổi học sinh, khắc phục được sự nhàm chán của phương pháp
dạy học truyền thống. Vì vậy, gây hứng thú cho người học, kích thích học sinh
tư duy tích cực.
II.3 .NỘI DUNG CỤ THỂ
II.3.1 .Giới thiệu về phương pháp dạy bằng sơ đồ tư duy
Sơ đồ tư duy đặc biệt chú trọng về màu sắc, hình ảnh với từ ngữ ngắn gọn
thể hiện qua mạng liên tưởng (các nhánh trong bài giảng). Từ phần nội dung
chính, giáo viên vẽ ra từng nhánh nhỏ theo từng tiểu mục chính của bài giảng và
chú thích, giảng giải theo một ngôn ngữ dễ hiểu và gần gũi với học sinh.
Như vậy, thay vì phải học thuộc lịng các khái niệm, định nghĩa hay cả bài giảng
đọc chép như lúc trước, giờ đây học sinh có thể hiểu và nắm được khái niệm qua
hình vẽ.
Cách học này cịn phát triển được năng lực riêng của từng học sinh
khơng chỉ về trí tuệ, vẽ, viết gì trên sơ đồ tư duy, hệ thống hóa kiến thức chọn
lọc những phần nào trong bài để ghi, thể hiện dưới hình thức kết hợp hình vẽ,
chữ viết, màu sắc, vận dụng kiến thức được học qua sách vở vào cuộc sống.
Để giảng dạy theo sơ đồ tư duy, giáo viên có thể chủ động vẽ hình trên

bảng rồi cho học sinh tiếp tục lên phân nhánh sơ đồ hay để học sinh chia thành
từng nhóm nhỏ rồi tự vẽ sơ đồ theo cách hiểu của mình sau đó giáo viên định
hướng lại từng nội dung cho học sinh.

5


Sơ đồ tư duy thực chất là một sơ đồ mở không theo một khuôn mẫu hay tỷ
lệ nhất định mà là cách hệ thống kiến thức tạo ra một tiết học sinh động, đầy màu
sắc và thực sự hiệu quả.
- Giúp học sinh biết:
+ Sơ đồ tư duy là gì?.
+ Cách sử dụng và ghi chép trên sơ đồ tư duy.
+ Cách lập sơ đồ tư duy.
- Giáo viên cần:
+ Chuẩn bị kĩ nội dung kiến thức tiết học thông qua bài soạn.
+ Lựa chọn đồ dùng dạy học phù hợp với nội dung từng bài.
+ Chuẩn bị hệ thống câu hỏi sao cho phát huy được tính tích cực của học
sinh.
+ Lựa chọn nội dung để giao cho nhóm hay cá nhân.
+ Xây dựng bản đồ tư duy, tùy theo nội dung của từng bài mà lựa chọn cho
phù hợp (sử dụng bản đồ tư duy để khai thác kiến thức mới hay để củng cố bài).
III.3.2 Cách thức thực hiện
* Giới thiệu người phát minh ra sơ đồ tư duy
-Tony Buzan sinh năm 1942 tại London (Anh), cha đẻ của phương pháp tư
duy Mind map (Sơ đồ tư duy, Giản đồ ý). Tác giả của 92 đầu sách, được dịch ra
trên 30 thứ tiếng, xuất bản trên 125 quốc gia. Ông đi nhiều nước trên thế giới để
phổ biến phương pháp của mình (ơng đã đến Việt Nam vào tháng 4 năm 2007)

6

Ở Việt Nam, đã có 2 quyển sách dịch từ cơng trình của ơng đã được xuất bản
là Sơ đồ tư duy và Sử dụng trí não của bạn.

HÌNH ẢNH GIÁO SƯ TONY BUZAN GIỚI THIỆU VỀ SƠ ĐỒ TƯ DUY
+ Sơ đồ tư duy là gì?
*Sơ đồ tư duy hay còn gọi là Lược đồ tư duy, Bản đồ tư duy (Mind Map)

7


- Sơ đồ tư duy là hình thức ghi chép nhằm tìm tịi đào sâu, mở rộng một ý
tưởng, tóm tắt những ý chính của một nội dung, hệ thống hóa một chủ đề…
bằng cách kết hợp việc sử dụng hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết…Đặc
biệt đây là một sơ đồ mở, việc thiết kế sơ đồ là theo mạch tư duy của mỗi người.
- Việc ghi chép thơng thường theo từng hàng chữ khiến chúng ta khó hình
dung tổng thể vấn đề, dẫn đến hiện tượng đọc sót ý, nhầm ý. Cịn sơ đồ tư duy
tập trung rèn luyện cách xác định chủ đề rõ ràng, sau đó phát triển ý chính, ý
phụ một cách logic.
Sơ đồ tư duy có ưu điểm:
-Dễ nhìn, dễ viết.
-Kích thích hứng thú học tập và khả năng sáng tạo của học sinh
-Phát huy tối đa tiềm năng ghi nhớ của bộ não.
-Rèn luyện cách xác định chủ đề và phát triển ý chính, ý phụ một cách
logic.
Sơ đồ tư duy sẽ giúp:
1. Sáng tạo hơn
2. Tiết kiệm thời gian
3. Ghi nhớ tốt hơn

4. Nhìn thấy bức tranh tổng thể
5. Phát triển nhận thức, tư duy
* Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học:
• Cho học sinh làm quen với sơ đồ tư duy bằng cách giới thiệu cho học sinh
một số “sơ đồ tư duy” cùng với dẫn dắt của giáo viên để các em định
hướng nhanh hơn.
• Hướng cho học sinh có thói quen khi tư duy lơgic theo hình thức sơ đồ
hố trên sơ đồ tư duy.
• Từ một vấn đề hay chủ đề chính đưa ra các ý lớn thứ nhất, ý lớn thứ hai,
thứ ba... mỗi ý lớn lại có các ý nhỏ liên quan với nó, mỗi ý nhỏ lại có các
8


ý nhỏ hơn ... các nhánh này như “bố mẹ” rồi “con, cháu, chắt, chút,
chít”... các đường nhánh có thể là đường thẳng hay đường cong.
• Cho học sinh thực hành vẽ sơ đồ tư duy trên giấy: Chọn từ khóa- tên chủ
đề hoặc hình vẽ của chủ đề chính cho vào vị trí trung tâm.
•

Vẽ sơ đồ tư duy theo nhóm hoặc từng cá nhân
- Đối với giáo viên, để thiết kế một sơ đồ tư duy đối với một bài học,

chúng ta có thể thiết kế bằng bảng vẽ trên giấy, hoặc hệ thống kiến thức bằng sơ
đồ trên bảng, hoặc có thể dùng phần mềm Mindmap. Đối với phần mềm này
giáo viên có thể thực hiện thành một giáo án hay một bài giảng điện tử với kiến
thức được xây dựng thành một sơ đồ, qua đó cịn có thể kết hợp để trình chiếu
những nội dung cần lưu ý hay những đoạn phim có liên quan được liên kết với
sơ đồ. Qua đó có thể giúp học sinh hệ thống được kiến thức vừa học, khắc sâu
được kiến thức trọng tâm.
- Đối với học sinh, trước hết giáo viên phải giới thiệu một số sơ đồ tư duy

cho các em làm quen, sau đó hướng các em từ từ xây dựng các sơ đồ riêng cho
mình. Bước đầu, chỉ yêu cầu học sinh xác định được vấn đề trọng tâm, sau đó hệ
thống các kiến thức liên quan thành sơ đồ phân nhánh, rồi từ đó học sinh sẽ thiết
kế thành nhưng sơ đồ theo tư duy của mỗi cá nhân. Có thể áp dụng dùng sơ đồ
trước hay sau khi học một bài học, với bài học mới, có thể cho học sinh xây
dựng theo một nhóm, rồi dựa vào sơ đồ học sinh sẽ thảo luận, sau đó nhóm sẽ
trình bày kiến thức theo hình thức thuyết trình dựa trên sơ đồ đã xây dựng, sau
bài học thì có thể u cầu học sinh tự hệ thống lại kiến thức bằng sơ đồ theo
cách riêng của mình. Việc phối hợp linh động nhiều phương pháp trong quá
trình giảng dạy, kết hợp với việc thiết lập sơ đồ tư duy để hệ thống kiến thức đã
giúp cho học sinh nắm được bài nhanh hơn và nhớ lâu hơn.
* Cách ghi chép trên sơ đồ tư duy:
• Nghĩ trước khi viết.
• Viết ngắn gọn
• Viết có tổ chức
9


• Viết lại theo ý của mình, nên chừa khoảng trống để có thể bổ sung ý
(nếu sau này cần)
- Điều cần tránh khi ghi chép trên sơ đồ tư duy:
• Ghi lại ngun cả đoạn văn dài dịng.
• Ghi chép q nhiều ý vụn vặt khơng cần thiết.
• Dành quá nhiều thời gian để ghi chép.

* Hướng dẫn học sinh lập sơ đồ tư duy:
Để thiết kế một SĐTD dù vẽ thủ công trên bảng, trên giấy..., hay trên
phần mềm Mind Map, chúng ta đều thực hiện theo thứ tự các bước sau đây:
- Bước 1: Bắt đầu từ trung tâm với hình ảnh của chủ đề, hay có thể với
một từ khóa được viết in hoa, viết đậm. Một hình ảnh có thể diễn đạt được cả

10


ngàn từ và giúp ta sử dụng trí tưởng tượng của mình. Một hình ảnh ở trung tâm
sẽ giúp ta tập trung được vào chủ đề và làm cho ta hưng phấn hơn.
- Bước 2: Luôn sử dụng màu sắc. Bởi vì màu sắc cũng có tác dụng kích
thích não như hình ảnh.
- Bước 3: Nối các nhánh chính (cấp một) đến hình ảnh trung tâm, nối các
nhánh cấp hai đến các nhánh cấp một,…. bằng các đường kẻ, đường cong với
màu sắc khác nhau.
- Bước 4: Mỗi từ/ảnh/ý nên đứng độc lập và được nằm trên một đường kẻ
hay đường cong.
- Bước 5: Tạo ra một kiểu bản đồ riêng cho mình (Kiểu đường kẻ, màu sắc,
…)
- Bước 6: Bố trí thơng tin đều quanh hình ảnh trung tâm.
Minh hoạ cách vẽ sơ đồ tư duy
*Lưu ý:
Nên chọn hướng giấy ngang để khổ giấy rộng, thuận lợi cho việc vẽ các
nhánh con.
Nên dùng các nét vẽ cong, mềm mại thay vì vẽ các đường thẳng để thu hút
sự chú ý của mắt, như vậy SĐTD sẽ lôi cuốn, hấp dẫn hơn.
Các nhánh càng ở gần trung tâm thì càng được tô đậm hơn, dày hơn.
Chú ý dùng màu sắc, đường nét hợp lý để vừa làm rõ các ý trong sơ đồ
đồng thời tạo sự cân đối, hài hòa cho sơ đồ.
Khơng ghi q dài dịng, hoặc ghi những ý rời rạc, không cần thiết, nên
dùng các từ, cụm từ một cách ngắn gọn.
Khơng dùng q nhiều hình ảnh, nên chọn lọc những hình ảnh thật cần thiết
góp phần làm rõ các ý, chủ đề.
Có thể đánh số thứ tự ở các ý chính cùng cấp.

Khơng đầu tư q nhiều thời gian vào việc “làm đẹp” sơ đồ bằng vẽ, viết, tô
màu...
Không vẽ quá chi tiết, cũng không vẽ quá sơ sài.
Người lập sơ đồ được phép vẽ và trang trí theo cách riêng của mình.
*Quy trình tổ chức hoạt động vẽ SĐTD trên lớp:
Hoạt động 1: Cho học sinh lập SĐTD theo nhóm hay cá nhân thơng qua
gợi ý của giáo viên.
Hoạt động 2: Học sinh hoặc đại diện của các nhóm học sinh lên báo cáo,
thuyết minh về SĐTD mà nhóm mình đã thiết lập.
11


Hoạt động 3: Học sinh thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện
SĐTD về kiến thức của bài học đó. Giáo viên sẽ là người cố vấn, là trọng tài
giúp học sinh hồn chỉnh SĐTD, từ đó dẫn dắt đến kiến thức của bài học.
Hoạt động 4: Củng cố kiến thức bằng một SĐTD mà giáo viên đã chuẩn bị
sẵn hoặc một SĐTD mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hồn chỉnh, cho học sinh
lên trình bày, thuyết minh về kiến thức đó
*Sơ đồ tư duy trong day hoc bài mới
Giáo viên giới thiệu bài mới và vẽ chủ đề chính của bài học lên bảng
bằng một hình vẽ bất kì trên bảng của lớp mà khơng ghi bài theo kiểu cũ và giáo
viên cho học sinh ngồi theo nhóm thảo luận sơ đồ tư duy của mỗi học sinh đã
chuẩn bị trước ở nhà để đối chiếu với sơ đồ tư duy của các bạn trong nhóm.
Giáo viên đặt câu hỏi chủ đề nội dung chính hơm nay có mấy nhánh lớn
cấp số 1 và gọi học sinh lên bảng vẽ nối tiếp chủ đề chia thành các nhánh lớn
trên bảng có ghi chú thích tên từng nhánh lớn.
Sau khi học sinh vẽ xong các nhánh lớn cấp số 1, giáo viên đặt câu hỏi
tiếp ở nhánh thứ nhất có mấy nhánh nhỏ cấp số 2... tương tự học sinh đã hoàn
thành nội dung sơ đồ tư duy của bài học mới ngay tại lớp. Học sinh tự chỉnh sửa
điều chỉnh bổ sung những phần còn thiếu vào sơ đồ tư duy của từng cá nhân.

III.3.3. MINH HỌA CỤ THỂ
Khi dạy bài 1. SỰ HÌNH THÀNH TRẬT TỰ THẾ GIỚI MỚI
SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI (1945-1949)
Giáo viên hướng dẫn học sinh nghiên cứu một số nội dung sau: Nói về Liên hợp
quốc cần nêu được ra đời, mục đích, nguyên tắc, bộ máy, ý nghĩa.

12


13


Sơ đồ sử dung cho bài 4. CÁC NƯỚC ĐÔNG NAM Á VÀ ẤN ĐỘ

14


Sơ đồ sử dụng cho bài 6. NƯỚC MĨ

15


Sơ đồ sử dụng cho bài 10. CÁCH MẠNG KHOA HỌC – CƠNG NGHỆ
VÀ XU THẾ TỒN CẦU HỐ

- Giáo viên, học sinh có thể sử dụng sơ đồ tư duy để hệ thống hoá một vấn đề,
một chủ đề, ôn tập kiến thức…

16

- Học sinh hoạt động nhóm thơng qua sơ đồ tư duy trên lớp học, hoặc hoạt
động cá thể, ôn luyện tập ở nhà…
- Phương tiện để thiết kế sơ đồ khá đơn giản, chỉ cần giấy, bìa, bảng phụ, phấn
màu, bút chì màu, tẩy,…, vì vậy có thể vận dụng với bất kì điều kiện cơ sở vật
chất nào của các nhà trường hiện nay. Điều quan trọng là giáo viên hướng cho
học sinh có thói quen lập sơ đồ tư duy trước hoặc sau khi học một bài hay một
chủ đề, một chương, để giúp các em có cách sắp xếp kiến thức một cách khoa
học, lôgic.
- Đối với một bài học, để xây dựng được sơ đồ tư duy đảm bảo nội dung kiến
thức, có thể hệ thống kiến thức một cách đầy đủ và logic, thì giáo viên cần phải
xác định được mục tiêu của bài, nêu được nội dung chính của bài đảm bảo theo
chuẩn kiến thức kĩ năng, qua đó hướng học sinh lưu ý trọng tâm, định hướng
được nội dung bài học cần nắm để có thể tự hệ thống lại bằng sơ đồ.
Học sinh thường xuyên tự lập sơ đồ tư duy sẽ phát triển khả năng thẩm
mỹ do việc thiết kế nó phải bố cục màu sắc, các đường nét, các nhánh sao cho
đẹp, sắp xếp các ý tưởng khoa học, súc tích… Và đó chính là để học sinh “Học
cách học”: Học sinh được học để tích lũy kiến thức, nhưng từ trước đến nay học
sinh chưa biêt cách học cách để lĩnh hội những kiến thức bộ môn lịch sử một
cách hiệu quả.
II.4.KẾT QUẢ THU ĐƯỢC SAU KHI ÁP DỤNG ĐỀ TÀI
-Sau thời gian áp dụng phương pháp mới, kết quả đạt được như sau:
- Tỉ lệ học sinh giỏi và khá tăng lên rõ rệt
- Tỉ lệ học sinh trung bình và yếu giảm xuống.
-Sử dụng sơ đồ tư duy trong giờ dạy lịch sử sẽ bắt buộc tất cả 100% học
sinh đều phải động não, sáng tạo và chỉ trong một tờ giấy các em có thể trình bày
nội dung của bài học. Học sinh sẽ tự khám phá và khi tạo được một tác phẩm
đẹp, ý tưởng hoàn chỉnh được giáo viên và các bạn ngợi khen sẽ phấn khởi rất
nhiều.

17


-Các em khác cũng sẽ cố gắng tự hoàn thiện mình và mỗi học sinh có một
tính cách, một ý tưởng rất khác nhau khi trình bày sơ đồ tư duy của mình nhưng
điều quan trọng là các em biết cách tự ghi chép đầy đủ nội dung bài học để học ở
nhà có thể trinh bày trước tập thể lớp và ghi nhớ lâu kiến thức bài học.
Cụ thể, kết quả kiểm tra đánh giá học sinh cuối năm học ở những lớp tôi dạy
sau khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm như sau:
LỚP SĨ SỐ
12A1
55
12A2
55
12A3
42
12A4
48
12A5
55
11C1
52
11C2
44
11C3
55
11C4
42
11C5
52

GIỎI
38
35
28
25
24
35
28
38
22
29

KHÁ
17
20
14
20
28
17
15
17
20
20

TRUNG BÌNH
0
0
0
3

3
0
1
0
2
3

YẾU, KẾM
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
III. 1. KẾT LUẬN
-Sử dụng thành thạo và hiệu quả sơ đồ tư duy trong dạy học sẽ mang lại
nhiều kết quả tốt và đáng khích lệ trong phương thức học tập của học sinh và
phương pháp giảng dạy của giáo viên.
Học sinh sẽ học được phương pháp học tập, tăng tính chủ động, sáng tạo
và phát triển tư duy. Giáo viên sẽ tiết kiệm được thời gian, tăng sự linh hoạt
trong bài giảng, và quan trọng nhất sẽ giúp học sinh nắm được kiến thức thông
qua một “sơ đồ” thể hiện các liên kết chặt chẽ của tri thức.
- Quá trình học tập lịch sử của học sinh về bản chất là quá trình hoạt
động nhận thức.Qúa trình này diễn ra tương tự như quá trình con ngươi nhận

thức hiện thực và có nhiều nét giống với q trình nhà khoa học đi tìm chân lí
khách quan.Trên đại thể, quá trình nhận thức của học sinh trong học tập sẽ diễn
ra như sau:Trước hết họ tiếp cận với những sự kiện ,hiện tượng giáo trình lịch sử
cụ thể thông qua bài giảng của người giáo viên và qua các tài liệu học tập như
sách giáo khoa ,sách đọc thêm ,tranh ảnh ,bản đồ và các tài liệu khác.Sự tiếp cận
18


với kiến thức cụ thể này sẽ tạo ra ở học sinh những tri giác, biểu tượng lịch
sử.Chính nhờ quá trình nhận thức này sẽ giúp học sinh hứng thú, say mê trong
dạy học lịch sử. Với sáng kiến kinh nghiệm này, tơi hi vọng sẽ góp một phần
nhỏ vào việc giúp giáo viên và học sinh trường THPT Hàm Rồng nói riêng, các
đồng nghiệp và học sinh các trường bạn nói chung thực hiện phương pháp sử
dụng những câu hỏi để phát huy tính tích cực của học sinh đạt hiệu quả cao hơn.
Về phía bản thân, tơi xin hứa tiếp tục phát huy những kết quả đạt được của việc
thực hiện sáng kiến kinh nghiệm trên, đồng thời khơng ngừng rút kinh nghiệm,
khắc phục khó khăn để nâng cao hơn nữa chất lượng dạy học.
III 2. KIẾN NGHỊ
Để bộ mơn lịch sử khơng rơi vào tình trạng bị coi là “mơn phụ” .Chúng
tơi đề nghị
-Về phía phụ huynh học sinh: Kiểm tra đôn đốc việc chuẩn bị bài, học
bài của học sinh ở nhà. Tạo điều kiện và khuyến khích học sinh học tập, khơng
có tư tưởng phân biệt mơn học
-Về phía trường: Hỗ trợ tích cực cho giáo viên trong việc áp dụng
phương pháp mới vào dạy học .Động viên khuyến khích giáo viên cả về vật
chất lẫn tinh thần
-Về phía ngành: Hỗ trợ thêm về phương tiện thiết bị nhằm phục vụ tốt
hơn cho công tác dạy học của giáo viên,tổ chức các lớp giảng mẫu,hội thảo
chun mơn để giáo viên nâng cao trình độ nghiệp vụ
Trên đây là những đóng góp nhỏ bé của bản thân trong quá trình dạy học

lịch sử ở trường THPT ,rất cịn hạn chế và mong sự đóng góp chân thành của
đồng nghiệp Cuối cùng , xin chân thành cảm ơn tập thể giáo viên và học sinh
trường THPT Hàm Rồng đã giúp đỡ tơi hồn thành đề tài này. Chân thành cảm
ơn quý Thầy cô cùng bạn đọc đã bỏ chút thời gian quý báu để đến với đề tài và
xin được tiếp thu ý kiến đóng góp của các đồng nghiệp

XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN
VỊ

Thanh hóa ngày13 tháng 5 năm 2021
Tôi xin cam đoan đây là sáng kiến

19


kinh nghiệm của mình,khơng sao chép
của người khác
Người thực hiện

Lê Thị Bình

TÀI LIỆU THAM KHẢO

20


1. Sách giáo khoa Lịch sử 12 – Phan Ngọc Liên (tổng chủ biên) –NXB Giáo
dục.
2. Sơ đồ tư duy – Tony Buzan – NXB Tổng hợp TpHCM.
3. Phần mềm Imindmap 5.

4. Việc dạy học môn lịch sử ở các trường phổ thông
NXBĐHQG HN 1996
5. Tài liệu chuẩn kiến thức Lịch sử – chương trình Lịch sử THPT Việt nam –
NXB Giáo dục, Hà nội
6.Phương pháp dạy học Lịch sử (Tập 2) – Phan Ngọc Liên – NXB Đại học sư
phạm, Hà nội – 2007.

21